Język ogólnopolski
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| Status oficjalny | |||
| Organ regulujący | Rada Języka Polskiego | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język ogólnopolski[a] – standardowa, kanoniczna odmiana języka polskiego, nauczana i promowana w szkołach oraz pełniąca funkcję języka administracji, mediów i literatury[3], wykorzystywana w kontaktach publicznych[4]. Używana jest na terenie całej Polski w szerokim spektrum domen życia publicznego i kulturalno-oświatowego[5]. Od dialektów i gwar lokalnych odróżnia ją szeroki zasięg geograficzny i wypracowanie funkcjonalne, a także istnienie formalnie prowadzonej kodyfikacji[7], zarówno w postaci normy użytkowej (potocznej), jak i wzorcowej[8]. Język ogólnopolski stoi w opozycji tak do dialektów terytorialnych, jak i do odmian wyodrębnionych socjalnie[5], ciesząc się większym prestiżem społecznym niż gwary wiejskie[9][10]. Popularnie bywa określany mianem „poprawnej” polszczyzny, nie jest natomiast postrzegany jako dialekt[11]. W potocznym rozumieniu uchodzi za „czystą” formę języka polskiego, pozbawioną naleciałości gwarowych[11] lub przeciwstawną wobec dialektów[12].
Polszczyzna standardowa nie jest bytem w pełni jednolitym, gdyż może przybierać różne formy ukształtowania stylistycznego, odpowiadające spełnianym przez nią funkcjom[7]. Ponadto w kodyfikacji języka ogólnopolskiego wyróżnia się dwa warianty fonetyczne polszczyzny, jakimi są wymowa warszawska oraz wymowa krakowsko-poznańska[3]. Standard ogólnopolski uformował się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych i świadomych działań, początkowo czerpiąc z zasobów gwarowych (najpierw wielkopolskiego i małopolskiego, później mazowieckiego i kresowego), ale ostatecznie wytwarzając również elementy niespotykane w dialektach lokalnych[7].
Język ogólnopolski zdominował polską praktykę komunikacyjną, będąc stosowanym we wszystkich kontekstach językowych na terenie Polski[13]. O ile gwary tradycyjne zachowały się w środowiskach wiejskich i małomiasteczkowych[13], to wśród pokolenia młodego i średniego rozpowszechniły się formy polszczyzny zbliżone do języka standardowego[11]. Cechy regionalne wśród użytkowników polszczyzny w dużej mierze ograniczają się do różnic leksykalnych[11]. Na ten szczególny stan języka polskiego wpłynęły masowe migracje ludności[14] i powojenne dążności do rugowania różnic dialektalnych, a także wprowadzenie polszczyzny standardowej jako języka nauczania, które przyczyniło się do jej ekspansji[13]. Ponadto, w związku z przekonaniem o zachodzącej degradacji języka, w Polsce panują zadomowione postawy purystyczne i normatywne, nastawione na homogenizację polszczyzny i przyznawanie pierwszeństwa językowi standardowemu[15][16]. Stanisław Dubisz sugeruje, że zachowane różnice regionalne będą ulegały zanikowi, a triada „język standardowy – kody mieszane – gwary ludowe” zostanie ostatecznie zastąpiona przez podział „język standardowy – kody mieszane”[10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W polskim piśmiennictwie językoznawczym pojawiają się również określenia: „polszczyzna standardowa”[1], „polszczyzna ogólna”[2], „polszczyzna literacka”[2], „dialekt literacki”[1], „polszczyzna kulturalna”[3], „dialekt kulturalny”[4], przy czym termin „język literacki” pokrywa się z „językiem ogólnym” tylko przy szerszym rozumieniu tego pierwszego oznaczenia[5]. Również termin „język standardowy” bywał stosowany przez polskich językoznawców w innym znaczeniu[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Bogusław Dunaj, Język mieszkańców Krakowa: Zagadnienia teoretyczne, fonetyka, fleksja, Kraków: Nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1989, s. 134, ISBN 978-83-01-09410-2, OCLC 21562910.
- ↑ a b Dick Smakman, Criteria to define the standard language: a survey among Polish students, „Roczniki Humanistyczne”, 47 (6), 1999, s. 63–85 [dostęp 2023-10-02] (ang.), patrz s. 65.
- ↑ a b c Marcin Wągiel, Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego, Ołomuniec: Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu, 2016, s. 32, ISBN 978-80-244-4930-2, OCLC 995625885.
- ↑ a b Marta Andruszkiewicz, Język jako kategoria prawoznawstwa, [w:] Adam Jamróz, Stanisław Bożyk (red.), Z zagadnień współczesnych społeczeństw demokratycznych, Białystok: Temida 2, 2006, s. 43–62, ISBN 978-83-89620-15-6, OCLC 71830039, patrz s. 49.
- ↑ a b c Włodzimierz Appel, Encyklopedia szkolna: Literatura i nauka o języku, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1995, s. 246, ISBN 83-02-05220-5, OCLC 442535097.
- ↑ Ewa Siatkowska, Standaryzacja po kurpiowsku, „Polonica”, 37, 2017, s. 5–12, DOI: 10.17651/polon.37.12, ISSN 0137-9712.
- ↑ a b c Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna, [w:] Halina Karaś, Podstawy dialektologii, [w:] Dialekty i gwary polskie, Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW, Towarzystwo Kultury Języka [dostęp 2019-09-07].
- ↑ Joanna Ginter, Rola internetowych poradni językowych w procesie normalizacji pisowni polskiej, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2016, s. 17–28, ISBN 978-83-7865-454-4, OCLC 1019474040.
- ↑ Helena Grochola-Szczepanek, Język mieszkańców Spisza: płeć jako czynnik różnicujący, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2012, s. 63, ISBN 978-83-64007-00-2, OCLC 842501187 [dostęp 2023-10-02].
- ↑ a b Justyna Leśniewska, Zygmunt Mazur, Polish in Poland and abroad, [w:] Guus Extra, Durk Gorter (red.), Multilingual Europe: Facts and Policies, Berlin: Walter de Gruyter, 2008, s. 111–134, DOI: 10.1515/9783110208351.2.111, ISBN 978-3-11-020835-1, OCLC 232002185 (ang.), patrz s. 114–115.
- ↑ a b c d Anna Berlińska, Teaching Mother Tongue Polish, [w:] Witold Tulasiewicz, Anthony Adams (red.), Teaching the Mother Tongue in a Multilingual Europe, London–New York: Continuum, 2005, s. 163–173, ISBN 978-0-8264-7027-0, OCLC 232292774 (ang.), patrz s. 166.
- ↑ Krystyna Kułak, Linguistic Prescriptivism in Present-Day Poland: The Normative Attitudes of the Speakers of Polish, [w:] Stanley D. Brunn, Roland Kehrein (red.), Handbook of the Changing World Language Map, Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 2291–2309, DOI: 10.1007/978-3-030-02438-3_120, ISBN 978-3-030-02438-3 [dostęp 2020-05-26] (ang.), patrz s. 2302.
- ↑ a b c Tomasz Kamusella, Na marginesie pierwszego tomu „Słownika gwar śląskich”, „Przegląd Zachodni”, nr 3, 2002, s. 159–172 [dostęp 2023-10-02], patrz s. 160.
- ↑ Oscar E. Swan: A grammar of contemporary Polish. Bloomington, Ind.: Slavica, 2002, s. 5. ISBN 0-89357-296-9. OCLC 50064627. (ang.).
- ↑ Ernst Håkon Jahr, Karol Janicki, The function of the Standard variety: a contrastive study of Norwegian and Polish, „International Journal of the Sociology of Language”, 1995 (115), 1995, s. 25–46, DOI: 10.1515/ijsl.1995.115.25, ISSN 1613-3668 [dostęp 2023-10-02] (ang.), patrz s. 41.
- ↑ Peter Trudgill, Jeffrey Harling and Csaba Pléh (eds) When East met West: Sociolinguistics in the former Socialist Bloc (recenzja), „Multilingua”, 19 (1–2), Language contact in East-Central Europe, Mouton Publishers, 2000, s. 190–195, DOI: 10.1515/mult.2000.19.1-2.169, ISSN 1613-3684 (ang.), patrz s. 193.