Ukraińcy w Polsce
Ukraińcy – jedna z dziewięciu ustawowo uznanych mniejszości narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej[2], żyjąca w diasporze na obszarze całego kraju, z większą koncentracją na Mazurach, Warmii, Pomorzu Zachodnim, Pomorzu Gdańskim oraz w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego i podlaskiego.
Odrębną od mniejszości narodowej grupą są obywatele Ukrainy mieszkający w Polsce jako migranci, w tym uchodźcy.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Rusini w Królestwie Polskim i Rzeczypospolitej Obojga Narodów
[edytuj | edytuj kod]W wyniku wojny o księstwo halicko-włodzimierskie do Polski przyłączono Ruś Czerwoną, zamieszkaną w większości przez Rusinów.
W 1569 na sejmie w Lublinie do Korony Królestwa Polskiego włączono województwo podlaskie, województwo wołyńskie, województwo kijowskie oraz województwo bracławskie. Szlachcie ruskiej z tych województw pozwolono zachować swoje prawa i cieszyć się szerokimi wolnościami: językiem urzędowym na tych ziemiach miał być nadal język ruski, a szlachta ruska otrzymywała przywileje identyczne jak szlachta polska[3]. Status prawny ziem ukrainnych inkorporowanych zbliżony był do autonomii, a szlachta ruska uzyskała miejsca w polskim parlamencie[4]. Mimo szerokich swobód przyznanych Rusinom na ziemiach ukrainnych doszło do niezadowolenia społecznego, które miało pewien wpływ na późniejsze powstania kozackie przeciw Rzeczypospolitej, z których największym było Powstanie Chmielnickiego.
Ukraińcy i Rusini w II Rzeczypospolitej
[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy spis ludności w Polsce po I wojnie światowej został przeprowadzony w 1921 r. Nie objął on ziemi wileńskiej i polskiej części Górnego Śląska. Ponadto spis zbojkotowała znaczną część ludności ukraińskiej w Galicji Wschodniej. Według spisu Ukraińcy stanowili najliczniejszą grupę spośród niepolskich narodowości. Całkowita liczba ludności wynosiła 27,2 mln mieszkańców. Ukraińcy stanowili (3 898 431 osób) – 14,3 proc[5].
Według dr Alfonsa Krysińskiego, 1 stycznia 1928 r. liczba Ukraińców wynosiła ok. 4,9 mln., a na końcu 1929 r. ok. 5 mln[6]. Krysiński pominął jednak mieszkańców Polesia (ok. 200 tys.), Chełmszczyzny i Podlasia (około 20 tys.) oraz Ukraińców wyznania rzymskokatolickiego. Tym samym maksymalna przybliżona liczba Ukraińców w Polsce na koniec 1929 r. wynosiłaby około 5,1–5,2 mln osób[7].
Według spisu powszechnego z 1931 jako Ukraińcy lub Rusini zadeklarowało się około 3 250 000 polskich obywateli, czyli 10% ludności całego kraju. Żyli oni głównie w województwach wołyńskim (68% ludności województwa), tarnopolskim (45%), stanisławowskim (68%) i lwowskim (33%).
II wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]Okupacja radziecka Kresów Wschodnich
[edytuj | edytuj kod]Na terenie okupacji sowieckiej praca jest znacznie trudniejsza niż w generalnej Guberni. Wynika to przede wszystkim z tego, że bolszewicy rozporządzają znacznie liczniejszym aparatem policyjnym, rozumieją język polski i mają dużą pomoc elementu miejscowego: Ukraińców, Białorusinów, a przede wszystkim Żydów – mają też dużo zwolenników wśród młodzieży, którą faworyzują i dają jej posady.
Polska Rzeczpospolita Ludowa
[edytuj | edytuj kod]W latach 1944–1945 w ramach repatriacji ludności ukraińskiej przesiedlono z Polski do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej około 480 tysięcy osób. Po przesiedleniach w granicach Polski pozostawało nadal ponad 140 tys. osób narodowości ukraińskiej. Zostali oni w większości deportowani z południowo-wschodniej Polski i osiedleni na Ziemiach Odzyskanych.
W 1956 r. Ukraińcom zezwolono na koncesjonowaną legalną działalność kulturalną i oświatową w ramach Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego oraz na wydawanie w języku ukraińskim tygodnika „Nasze Słowo”.
III Rzeczpospolita
[edytuj | edytuj kod]Od 2014 zauważalne jest zwiększenie skali migracji ukraińskiej do Polski i coraz częstszy pobyt długoterminowy.
Liczebność
[edytuj | edytuj kod]Mniejszość narodowa
[edytuj | edytuj kod]Według narodowego spisu powszechnego 2011 narodowość ukraińską zadeklarowało 51 001 osób, z czego 27 630 jako jedyną[9]. Z tej grupy właściwa mniejszość ukraińska w Polsce (osoby posiadające polskie obywatelstwo) obejmuje 38 795 osób[10]. Podczas narodowego spisu powszechnego ludności w 2002 narodowość ukraińską zadeklarowało 27 172 obywateli RP, w tym w poszczególnych województwach:
- warmińsko-mazurskim – 12 881[11]
- zachodniopomorskim – 3703
- podkarpackim – 2984
- pomorskim – 2831
- dolnośląskim – 1422
- podlaskim – 1366
- lubuskim – 615
- mazowieckim – 579
- małopolskim – 472
- lubelskim – 389
- śląskim – 309.
Migranci
[edytuj | edytuj kod]Według pierwszego, eksperymentalnego opracowania GUS na temat cudzoziemców w Polsce, według stanu na 31 grudnia 2019, liczba cudzoziemców narodowości ukraińskiej wynosiła 1 351 418[12]. W 2021 roku liczba obywateli ukraińskich przebywających w Polsce i posiadających ważne zezwolenia na pobyt (nie licząc osób przebywających w ramach ruchu bezwizowego lub na podstawie wiz) przekroczyła 300 tysięcy. Najczęstszym celem pobytu była praca (77%), a kolejnym kwestie rodzinne (12%)[13]. Liczbę Ukraińców pracujących legalnie w Polsce szacowano w tym czasie na ok. 850 tysięcy, wskazując, że przy uwzględnieniu szarej strefy mogło to być nawet 1,5 miliona osób[14].
W 2022 po rosyjskiej inwazji Polska stała się jednym z państw przyjmujących uchodźców z Ukrainy. Od 24 lutego do 17 czerwca 2022 do Polski trafiło ponad 4,9 mln osób, głównie kobiety i dzieci[15]. Większość z nich zamieszkała w dużych ośrodkach miejskich[16].
| Obszar metropolitalny | Stolica obszaru metropolitalnego | Populacja obszaru metropolitalnego[17] | Liczba Ukraińców w obszarze metropolitalnym | Procent Ukraińców wśród mieszkańców obszaru metropolitalnego | Procent Ukraińców wśród mieszkańców centralnego miasta |
|---|---|---|---|---|---|
| Aglomeracja warszawska | Warszawa | 3 254 474 | 469 628 | 14 | 13 |
| Konurbacja górnośląska | Katowice | 2 151 302 | 302 963 | 14 | 25 |
| Aglomeracja wrocławska | Wrocław | 1 308 100 | 302 467 | 23 | 23 |
| Aglomeracja krakowska | Kraków | 1 569 260 | 229 938 | 15 | 19 |
| Aglomeracja trójmiejska | Gdańsk | 1 393 981 | 223 952 | 16 | 25 |
| Aglomeracja rzeszowska | Rzeszów | 646 792 | 152 203 | 24 | 35 |
| Aglomeracja łódzka | Łódź | 1 052 221 | 114 162 | 11 | 11 |
| Aglomeracja poznańska | Poznań | 1 254 741 | 101 481 | 8 | 14 |
| Aglomeracja lubelska | Lublin | 705 352 | 87 048 | 12 | 17 |
| Aglomeracja szczecińska | Szczecin | 897 538 | 84 489 | 9 | 13 |
| Aglomeracja bydgosko-toruńska | Bydgoszcz | 766 108 | 80 447 | 11 | 11 |
| Aglomeracja białostocka | Białystok | 511 213 | 62 445 | 12 | 11 |
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]Na terenie Polski działają m.in. szkoły z ukraińskim językiem nauczania jak np. IV Liceum Ogólnokształcące w Legnicy, Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2 im. Markiana Szaszkewicza w Przemyślu, Zespół Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania w Górowie Iławeckim[18] czy też I Liceum Ogólnokształcące w Białym Borze[19]. Powstają także inicjatywy edukacyjne takie jak Ukraińska Szkoła Sobotnia w Lublinie[20] czy Sobotnia Szkoła Ukraińska w Gdyni[21].
Jeśli chodzi o dzieci z Ukrainy z doświadczeniem uchodźstwa w polskim systemie edukacji, to Centrum Edukacji Obywatelskiej szacuje ich liczebność na 134 tysiące[22].
Kultura
[edytuj | edytuj kod]Organizacje
[edytuj | edytuj kod]Do stowarzyszeń mniejszości ukraińskiej w Polsce należą[23]:
- Stowarzyszenie Ukraińców Więźniów Politycznych i Represjonowanych w Polsce
- Stowarzyszenie „Ukraiński Dom Narodowy”
- Towarzystwo Ukraińców Podkarpacia w Zapałowie
- Towarzystwo Ukraińskie
- Ukraińska Organizacja Skautowa „Płast”[a]
- Ukraińskie Towarzystwo Historyczne w Polsce
- Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie
- Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce
- Związek Ukrainek[a]
- Związek Ukraińców Podlasia
- Związek Ukraińców w Polsce
- Związek Ukraińskiej Młodzieży Niezależnej
Na rzecz stosunków polsko-ukraińskich działają liczne organizacje pozarządowe, w tym np. Fundacja Ukraiński Dom (do 2022 pod nazwą Fundacja Nasz Wybór)[24].
Religia
[edytuj | edytuj kod]Ukraińcy są w większości wiernymi dwóch Kościołów: Kościoła Greckokatolickiego w Polsce i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W Polsce działa również 8 zborów i 32 grupy języka ukraińskiego Świadków Jehowy[25].
Prasa
[edytuj | edytuj kod]Do najważniejszych tytułów prasowych zaliczają się:
- „Nasze Słowo” – tygodnik,
- „Svitanok” – dodatek do „Naszego Słowa” dla dzieci,
- „Nad Buhom i Narwoju” – dwumiesięcznik.
Radia nadające audycje po ukraińsku
[edytuj | edytuj kod]- Polskie Radio Białystok nadaje trzy razy w tygodniu: w niedziele, poniedziałki i środy od 1991 audycje w języku ukraińskim pt. Ukraińska Dumka.
- Polskie Radio Olsztyn nadaje raz w tygodniu audyсję w języku ukraińskim pt. Od niedzieli do niedzieli (Од неділі до неділі)
- Radio Orthodoxia nadaje raz w tygodniu audycje w języku ukraińskim pt. Ukraińskie Słowo.
- Polskie Radio Rzeszów nadaje raz w tygodniu audycje w języku ukraińskim pt. Skrynia.
- Polskie Radio Szczecin nadaje raz w tygodniu w niedziele, audycje w języku ukraińskim pt. Posydeńki[26].
- Polskie Radio dla Ukrainy program specjalny Polskiego Radia, publiczna polska stacja radiowa nadająca w języku ukraińskim na falach średnich i krótkich, na multipleksie DAB+, na stronie internetowej i w aplikacji Polskiego Radia, a także satelitarnie przez całą dobę.
Telewizja
[edytuj | edytuj kod]- Telenowyny/Теленовини w TVP Regionalnej.
- Ukraińskie Wieści / Український Βісник w TVP Olsztyn.
- Przegląd ukraiński / Український перегляд[27] w TVP Białystok.
- Daleko od domu w TVP Katowice (program adresowany do imigrantów i uchodźców z Ukrainy)[28]
- Pełnia wiary/ПОВНОТА ВІРИ w TVP1 i TVP Wrocław[29][30]
Imprezy kulturalne
[edytuj | edytuj kod]- „Festiwal Kultury Ukraińskiej” w Sopocie
- „Młodzieżowy Jarmark” w Gdańsku
- Festiwal Kultury Ukraińskiej "EKOŁOMYJA" w Górowie Iławeckim
- Festiwal Kultury Ukraińskiej UKRAINA VIVA we Wrocławiu
- „Święto Kultury Nad Osławą” Mokre
- „Na Iwana, na Kupała” w Dubiczach Cerkiewnych
- Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu „Podlaska Jesień”
- „Dni Kultury Ukraińskiej” – Giżycko, Szczecin[31], Węgorzewo
- „Bytowska Watra”
- „Ukraińska wiosna” w Poznaniu
- „Ukraina w Centrum Lublina”
Ukraińcy w Polsce
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Ukraińcy na Podlasiu
- Diaspora ukraińska
- Polacy na Ukrainie
- Historia Ukraińców w Aleksandrowie Kujawskim
- Historia Ukraińców w Bydgoszczy
- Historia Ukraińców w Toruniu
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ GUS, Tablice z ostatecznymi danymi w zakresie przynależności narodowo-etnicznej, języka używanego w domu oraz przynależności do wyznania religijnego [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-03-24] (pol.).
- ↑ Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.
- ↑ Karol Grunberg, Bolesław Sprengel: Trudne sąsiedztwo, Warszawa 2005.
- ↑ Henryk Litwin: Od Unii Lubelskiej do III rozbioru Rzeczypospolitej. Rzeczpospolita–Ukraina. Szkic wydarzeń politycznych, [w:] Między sobą. Szkice historyczne polsko-ukraińskie, Lublin 2000, s. 85.
- ↑ Magdalena Rudnicka, Struktura demograficzna i społeczno-zawodowa mniejszości ukraińskiej w Polsce, „De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności”, ISSN 2450-5005.
- ↑ R. Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929, Kraków 1989.
- ↑ Magdalena Rudnicka, Struktura demograficzna i społeczno-zawodowa mniejszości ukraińskiej w Polsce, „De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności”, 2015.
- ↑ Zbigniew K. Wójcik: Okupacja i konspiracja w regionie przemyskim (1939-1941). Studium porównawcze. [w:] Okupacja sowiecka ziem polskich 1939–1941, pod red. Piotra Chmielowca. Rzeszów – Warszawa, 2005, s. 80.
- ↑ http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LUD_ludnosc_stan_str_dem_spo_NSP2011.pdf
- ↑ Liczba osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz osób posługujących się językiem regionalnym (kaszubskim). Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2013-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-11)].
- ↑ Lucyna Nowak, Ludność. Stan i struktura demograficzno – społeczna, 2011.
- ↑ GUS podał szacowaną liczbę cudzoziemców w Polsce. Przekroczyła dwa miliony [online], businessinsider.com.pl.
- ↑ Obywatele Ukrainy w Polsce – raport [online], gov.pl, 14 grudnia 2021 [dostęp 2022-03-15].
- ↑ Słyszymy ich niemal wszędzie. Ilu jest Ukraińców w Polsce? [online], polsatnews.pl, 17 sierpnia 2021 [dostęp 2022-03-15] (pol.).
- ↑ głównie kobiety i dzieci. [online], 300Gospodarka.pl, 11 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-12].
- ↑ a b Marcin Wojdat, Paweł Cywiński, Miejska gościnność: wielki wzrost, wyzwania i szanse. Raport o uchodźcach z Ukrainy w największych polskich miastach [online], metropolie.pl, kwiecień 2022.
- ↑ Metropolie w liczbach [online].
- ↑ H. Wasilewska: Szkoła w Górowie Iławeckim otwarta dla przyszłych uczniów. radioolsztyn.pl, 2024-05-25. [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Aleksander Stanuch: Jedyna szkoła średnia na Pomorzu Zachodnim, w której lekcje są wyłącznie po ukraińsku, jest już za ciasna. koszalin.wyborcza.pl, 2022-04-12. [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Nie tylko język. Ukraińska szkoła w Lublinie uczy i wspiera. radio.lublin.pl, 2023-05-24. [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Sobotnia Szkoła Ukraińska rusza w Gdyni. gdynia.pl, 2024-01-16. [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Paulina Chrostwoska: Uczniowie z Ukrainy. Co mówią nowe dane?. ceo.org.pl. [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Wyznania religijne, stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009–2011. Główny Urząd Statystyczny. s. 225–226. [dostęp 2013-04-15].
- ↑ Ukraiński Dom. O Fundacji. ukrainskidom.pl. [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-23].
- ↑ Posydeńki 2017. Polskie Radio Szczecin. [dostęp 2017-07-18].
- ↑ Dawniej w programie wszystkich mniejszości narodowych i etnicznych na Podlasiu pt. Sami o sobie.
- ↑ Daleko od domu [online], tvp.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ Pełnia Wiary [online], tvp.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ “ПОВНОТА ВІРИ” – 9-ий випуск програми в TVP | Archidiecezja Przemysko-Warszawska Kościoła Greckokatolickiego w Polsce [online], cerkiew.org [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ Осередок Української Kультури [online], web.archive.org, 5 czerwca 2008 [dostęp 2022-05-22] [zarchiwizowane z adresu 2008-06-05].
| Ukraińska emigracja |
|
|---|---|
| Autochtoniczni Ukraińcy poza Ukrainą |
.png){kind=spacer}