Wiewióreczniki

Wiewióreczniki
	Scandentia
	J.A. Wagner, 1855
	; Przedstawiciel rzędu – tupaja jawajska (Tupaia javanica)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Nadrząd	Euarchontoglires
Rząd	wiewióreczniki
Synonimy
	Tupaoidea Trouessart, 1879; Tupaii Broers, 1963; Scandentiformes Kinman, 1994; Tupaiiformes Zagorodnyuk, 2008;
	Tupaoidea Trouessart, 1879; Tupaii Broers, 1963; Scandentiformes Kinman, 1994; Tupaiiformes Zagorodnyuk, 2008;
Rodziny
	2 rodziny – zobacz opis w tekście
	2 rodziny – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wiewióreczniki^[6], tupaje, ryjówki nadrzewne (Scandentia) – rząd ssaków łożyskowych z nadrzędu euarchontów (Euarchonta), blisko spokrewnionych z latawcami i naczelnymi. Dawniej były zaliczane do owadożernych (Insectivora), a czasem do naczelnych (Primates), z uwagi na stosunkowo duży mózg. Wiewióreczniki z wyglądu przypominają wiewiórki, ale nie są z nimi blisko spokrewnione.

Zasięg występowania

Wiewióreczniki występują w wilgotnych lasach równikowych Azji Południowo-Wschodniej, m.in. na Archipelagu Malajskim, Filipinach i na Półwyspie Indyjskim^[7]^[8].

Charakterystyka

Wiewióreczniki to nieduże ssaki o cechach, upodabniających je do naczelnych. Należą do nich m.in. duży i stosunkowo dobrze rozwinięty mózg, słabo wykształcone płaty węchowe, dobry wzrok. Jednak niektóre cechy, takie jak pięcioguzikowe zęby trzonowe czy sześć siekaczy w żuchwie, zbliżają wiewióreczniki do prymitywnych ssaków owadożernych. Ssaki te są przystosowane do życia na drzewach, choć nie wszystkie prowadzą nadrzewny tryb życia. Mają chwytne kończyny oraz pięciopalczaste łapy, zaopatrzone w ostre pazurki, odżywiają się owadami i owocami, niekiedy także pędami roślin, jajami ptaków, pisklętami, małymi jaszczurkami i padliną. Wiewióreczniki są samotnikami, mają określone terytoria, które znakują wydzieliną gruczołów znajdujących się na spodzie ciała. Występuje dymorfizm płciowy: samice są mniejsze od samców. Są hodowane przez ludność terenów, na których występują jako tępiciele niepożądanych bezkręgowców w domach.

Systematyka

Do wiewióreczników zalicza się dwie rodziny, czasami traktowane jako podrodziny (Tupaiinae i Ptilocercinae w obrębie rodziny Tupaiidae)^[9]v^[10]^[7]^[6].

Ptilocercidae Lyon, 1913 – ogonopiórowate – obejmuje jeden rodzaj Ptilocercus J.E. Gray, 1848 z jednym występującym współcześnie gatunkiem: Ptilocercus lowii J.E. Gray, 1848 – ogonopiór uszaty
Tupaiidae J.E. Gray, 1825 – tupajowate

Przypisy

↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 5: Die Affen, Bahnlücker, Beutelthiere, Susthiere, Tusettenfresser und Sandflüger. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1855, s. 524. (niem.).
↑ É.L. Trouessart. Synopsis sytematicus et geographicus mammalium. „Revue et magasin de zoologie pure et appliquée”. 3^e série. 7, s. 235, 1879. (fr.).
↑ C.J. Broers. La position taxonomique de Tupaia parmi des primates basee entre autres sur la structure de sa caisse du tympan. (Communication preliminaire). „Comptes Rendus de l’Assocation des anatomistes”. 48 (116), s. 362, 1963. (fr.).
↑ K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 36. (ang.).
↑ І.В. Загороднюк. Наукові назви рядів ссавців: від описових до уніфікованих. „Вісник Львів. Ун-ту”. Серія біологічна. 48, s. 36, 2008. (ukr.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 26–28. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 130–133. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Order SCANDENTIA. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-01].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-30]. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 84–85. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

K. Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 91. ISBN 83-01-14344-4.
Dimitrij Strelnikoff: Wielka encyklopedia zwierząt, tom 2. Poznań: Oxford Educational, s. 9. ISBN 83-7425-342-8.

[wag-1] J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 5: Die Affen, Bahnlücker, Beutelthiere, Susthiere, Tusettenfresser und Sandflüger. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1855, s. 524. (niem.).

[tro-2] É.L. Trouessart. Synopsis sytematicus et geographicus mammalium. „Revue et magasin de zoologie pure et appliquée”. 3^e série. 7, s. 235, 1879. (fr.).

[bro-3] C.J. Broers. La position taxonomique de Tupaia parmi des primates basee entre autres sur la structure de sa caisse du tympan. (Communication preliminaire). „Comptes Rendus de l’Assocation des anatomistes”. 48 (116), s. 362, 1963. (fr.).

[kin-4] K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 36. (ang.).

[zah-5] І.В. Загороднюк. Наукові назви рядів ссавців: від описових до уніфікованих. „Вісник Львів. Ун-ту”. Серія біологічна. 48, s. 36, 2008. (ukr.).

[Cichocki&inni-6] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 26–28. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-7] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 130–133. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-8] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Order SCANDENTIA. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-01].

[mdd-9] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-30]. (ang.).

[amw-10] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 84–85. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

ssaki wyższe (Eutheria) lub łożyskowce (Placentalia)	szczerbaki owadożerne wiewióreczniki nietoperze latawce naczelne ryjkonosowe tenreki złotokrety zajęczaki gryzonie drapieżne łuskowce rurkozębne nieparzystokopytne parzystokopytne walenie brzegowce †desmostyle trąbowce góralkowce włochacze
ssaki niższe (Metatheria)	amerykotorbowe dydelfokształtne skąpoguzkowce australotorbowe torbikowce niełazokształtne kretoworokształtne jamrajokształtne dwuprzodozębowce
Prassaki (Prototheria)	stekowce
incertae sedis	†allotery †morganukodonty †dokodonty †eutrykonodonty †symetrodonty †eupantotery †haramiidy †Durlstodon †Durlstotherium