Бу сирэй Кулун тутар 3 куодун көр

'''Кулун тутар 3''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 62-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 63-c күнэ). Сыл бүтүө 303 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
<!-- * {{Флагификация|СӨ}} — [[Табаһыт күнэ]] (2021, кулун тутар бастакы субуотатыгар бэлиэтэнэр)-->
* {{Флагификация|ООН}} — Айылҕа аан дойдутааҕы күнэ<ref>{{Cite web|url=https://www.un.org/ru/sections/observances/international-days/index.html|title=Международные дни|date=2015-01-06|publisher=www.un.org|lang=ru|accessdate=2020-01-13}}</ref>
* [[Билэ:Earth flag PD.jpg|25px]] [[Суруйааччы аан дойдутааҕы күнэ]]
* [[Билэ:Earth flag PD.jpg|25px]] Кулгаах чөл туругун уонна истиини харыстыыр күн<ref>{{Cite web|url=https://www.brkmed.ru/article/3-marta-vsemirnyj-den-sluha/|title=3 марта – Всемирный день слуха|author=|website=|lang=ru|date=|publisher=}}</ref>

* {{Флагификация|Болгария}} — [[Болгария осмааннар батталларыттан босхоломмут күнэ|Осмааннар батталларыттан босхолонуу күнэ]]
* {{Флагификация|Вирджиния}}, АХШ — Босхолонуу уонна көҥүл күнэ (Шарлоттсвилль)
* {{Флагификация|Грузия}} — [[Ийэ күнэ]]
* {{Флагификация|Киргизия}} — [[Кыргыстаан былааҕын|Былаах]] күнэ 
* {{Флагификация|Малави}} — Суорума суолламмыттар күннэрэ
* {{Флагификация|Ливан}} — Учуутал күнэ
* {{Флагификация|Эгиипэт}} — Спортсмен күнэ
* {{Флагификация|Япония}} — [[Хинамацури]] — кыргыттар эбэтэр куукулалар күннэрэ.

== Түбэлтэлэр ==
* [[724]] — Гэнсё дьахтар ыраахтааҕы бүрүстүөлтэн батыммыт, [[Япония]] импэрээтэринэн кини аймаҕа Сёму буолбут.
* [[1575]] — [[Улуу Моҕуоллар]] импэрээтэрдэрэ Акбар  Бенгалия султаанын Дауд-хан Каррани сэриитин Тукарой аттынаҕы кыргыһыыга кыайбыт.
* [[1799]] — [[Федор Ушаков]] адмирал хамаандалаах Арассыыйа уонна Туурсуйа сэриилэрэ Корфу кириэппэһи төгүрүктээһиннэрэ француз гарнизона бэриниитинэн түмүктэммит. Төгүрүктээһин алтынньыттан саҕаламмыта. Федор Ушаков Средиземнэй байҕалга [[Суворов Александр Васильевич|Александр Суворов]] Италияҕа уонна Швейцарияҕа кимэн киириитин өйүүр соруктаах ыытыллыбыта. Ол туһугар кини эскадрата [[Иония арыылара|Иония арыыларын]] [[Франция]]ттан былдьыахтааҕа. 1798 сыл алтынньытыгар француз гарнизоннара Цифера, Закинф, Кефалония уонна Лефкада арыылартан үүрүллүбүттэрэ, Корфу эрэ арыы хаалбыта.
* [[1857]] — [[Опиум иккис сэриитэ]]: Франция уонна Британия [[Кытай Дьон Өрөспүүбүлүкэтэ|Кытай]]га сэрини биллэрбиттэр.
* [[1861]] — [[Александр II]] ыраахтааҕы ''Крепостнойдары босхолуур туһунан манифест'' таһаарбыт.
* [[1878]] — Арассыыйа-Туурсуйа сэриитэ [[Болгария]] [[Осмаан Импиэрийэтэ|Осмаан импиэрийэтиттэн]] тутулуга суох буолуутунан түмүктэммит, Сан-Стефаннааҕы сөбүлэҥҥэ илии баттаммыт.
* [[1910]] — түүр тылларын аатырбыт чинчийээччитэ [[Малов Сергей Ефимович|Сергей Малов]] Кытай Ганьсу провинциятыгар [[Алтун йарук|Алтун йаруг]] диэн ааттанар былыргы уйгуурдуу суруллубут буддизм итэҕэлин толору тиэкиһин булбут.
* [[1918 сыл|1918]] — [[Брест-Литовскайдааҕы эйэ дуогабара|Брест-Литовскайдааҕы эйэ дуогабарыгар]] Арассыыйа илии баттаан [[Аан дойду иккис сэриитэ|Аан дойду сэриититтэн]] тахсыбыт, [[Германия]] Прибалтиканы, Белоруссияны уонна Украинаны хонтуруоллуур буолбут. Ону таһынан [[Туурсуйа]] Ардаганы, Карсы уонна Батуму хонтуруруоллурр кыахтаммыт.
* [[1923]] — [[Курашов]] уонна [[Мизин]] этэрээттэрэ [[Саһыл Сыһыы]] осадатын устубуттар.
* [[1925]] — РКП (б) уонна космомол Тааттатааҕы ячейкалара бэйэлэрин холбоһуктаах мунньахтарынан учуутал [[Софронов Василий Иванович|Василий Софроновы]] (1882-1928)  Үлэ Дьоруойа оҥорорго уураах таһааран туруорсубуттар. Бу киһи суруйааччы Аалампа улахан убайа этэ, үлэтин 1904 с. Кириэс Халдьаайы оскуолатыттан саҕалаабыта. Кэлин Чычымах, Чөркөөх, Ытык Күөл оскуолаларыгар ситиһиилээхтик үлэлээбитэ.
* [[1936]] — [[Улахан Невер]] тимир суол станциятыттан Дьокуускайга [[олунньу 4]] күнүгэр арахпыт Челябинскай тыраахтар собуотугар оҥоһуллубут бастакы ЧТЗ "Сталинец - 60" тыраахтардар бэйэлэрэ айаннаан кэлбиттэр. Эспэдииссийэҕэ 7 тыраахтар, 32 киһи кыттыбыт<ref>[https://dzen.ru/media/carshistory/velikii-pohod-traktorov-kak-chtz-s60-iakutiiu-pokoriali-5ca78e86ed1dfd00b35fcc72 «Великий поход тракторов»: как ЧТЗ С-60 Якутию покоряли]</ref>. Соруктара — бастаан Улахан Невертэн таһаҕаһы Дьокуускайга, онтон салгыы хоту баран Турий взвоз диэн сиргэ Алдан өрүскэ мууска тоҥон хаалбыт таһаҕаһы Дьокуускайга тиэрдии этэ. Бу айан "Хаардаах бохуот" (Снежный поход) диэн ааттаммыта. Бу иннинэ ЧТЗ тыраахтар -50 кыраадыска үлэлии илигэ. Сойутар уу оннугар тыраахтырдарга [[Кыраһыын|кыраһыын]] куппуттара, гусеницатыгар анал сакааһынан оҥоһуллубут "шпоралары" кэтэрдибиттэрэ, тыраахтар мотуорун айан кэмигэр умулларбаттара, тырахтарыыстар солбуйса-солуйса үлэлииллэрэ. [[Челябинскай]]тан үс инженери командировкалатан айан кэмигэр тыраахтардар туруктарын көрдөрбүттэрэ. [[Иркутскай]]га эмиэ анал сакааһынан улахан уйуктаах сыарҕалары оҥотторбуттара. 2018 сыллаахха бу эспэдииссэйэҕэ анаан Дьокуускайга С-60 тыраахтар мэҥэтэ турбута<ref>[https://up74.ru/articles/news/127305/ Ровно 85 лет назад машины с маркой «ЧТЗ» отправились в легендарный «Снежный поход»]</ref>.
* [[1944]] — ССРС-ка эписиэрдэргэ аналлаах [[Нахимов уордьана|Нахимов]] уонна [[Ушаков уордьана|Ушаков уордьаннара]] олохтоммуттар.
* [[1947]] — Москубаҕа [[Эдэр суруйааччылар бастакы бүтүн Сойуустааҕы мунньахтара]] аһыллыбыт. Түмүктүүр мунньах кулун тутар 10 күнүгэр буолбут. Бу мунньахха саха бэйиэтэ [[Попов Леонид Андреевич|Леонид Попов]] кыттыбыта, онно сылдьан билсибит тылбаасчыттара кэлин кини саха бэйиэттэриттэн саамай элбэхтик тылбаастанар буолуутугар көмөлөспүттэрэ<ref>{{Кинигэ|автор=Харлампьева Н.И.|заглавие=Семен Данилов|издание=2-е изд., испр.|место=М.|издательство=Молодая гвардия|год=2021|страницы=32|страниц=285|серия=Жизнь замечательных людей|isbn=978-5-236-04489-0|тираж=1000}}</ref>.
* [[1992]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнин 86№ ыйааҕынан сыллаахха [[«Саха» НКИХ]] олохтоммута. САССР тэлэбиидэнньэҕэ уонна араадьыйаҕа судаарыстыбаннай кэмитиэтин утумнаабыта.
* [[2015]] — [[Алдан улууһа|Алдан улууһун]] саҥа былааҕа бигэргэтиллибит.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1878]] — [[Ярославскай Емельян Михайлович|Емельян Ярославскай]] (дьиҥнээх аата Миней Израилевич Губельман; уруккутунан олунньу 19 күнүгэр) — Саха сиригэр көскө сылдьыбыт революционер. 
* [[1895]] — [[Рагнар Фриш]], Норвегия экономиhа.
* [[1903]] — [[Неустроева Анна Денисовна|Анна Неустроева]] — саха дьахталларыттан ССРС суруйааччыларын Сойууһун бастакы чилиэнэ, оҕо суруйааччыта, фольклору хомуйааччы, түмэт диэйэтэл. Саха литэрэтиирэтин төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ [[Неустроев Николай Денисович|Ньукулай Неустроев]] бииргэ төрөөбүт балта.
* [[1928]] — [[Собакин Афанасий Петрович|Афанасий Собакин]] — саха живописеһа.
* [[1929]] — [[Федоров Михаил Дмитриевич (Ырыа Миисэ)|Михаил Федоров (Ырыа Миисэ)]] — Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ.
* [[1933]] — Орджоникидзе оройуонун (билигин Хаҥалас) [[Нөмүгү нэһилиэгэ (Хаҥалас улууһа)|Нөмүгү]]түгэр [[Кузьмина Анна Ивановна|Анна Кузьмина]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа, драма уонна киинэ артыыһа.
* [[1941]] — [[Айсен Дойду]] — бэйиэт, прозаик, драматург, киносценарист, Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун уонна Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, СӨ киинэ уһулааччыларын сойууһун чилиэнэ.
* [[1960]] — [[Баснаев Петр Николаевич|Петр Баснаев]] — П. А. Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын артыыһа, тыйаатыр уонна киинэ артыыһа.

== Өлбүттэр ==
* [[1927]] — [[Арцыбашев Михаил Петрович|Михаил Арцыбашев]] (1878 төр.), нуучча суруйааччыта, драматург уонна публицист.
* [[1991]] — Бодойбоҕо 1912 с. төрөөбүт (ол саҕана Саха уобалаһыгар киирэрэ), 1926—1927 сс. Дьокуускай тыйаатырыгар үлэлии сылдьыбыт ССРС норуодунай артыыһа [[Якут Всеволод Семёнович|Всеволод Якут]] (дьиҥнээх араспаанньата Абрамович). Тыйаатырга саамай биллибит оруола Москубатааҕы Ермолова тыйаатырыгар "Пушкин" диэн испэктээкилгэ сүрүн оруол, бу оруолу 20 сыл тухары 840 төгүл сыанаҕа оонньообут.

{{ыйдар}}

[[Категория:Кулун тутар 3]]