J. R. R. Tolkien

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

J. R. R. Tolkien
J. R. R. Tolkien a pustis de s'essida dae s'Universidade de Leeds, in su 1925 o su 1926
Nàschida	3 de ghennàrgiu de su 1892 Bloemfontein
Morte	2 de cabudanni de su 1973 Bournemouth
Natzionalidade	inglesa
Genitores	Mama: Mabel Suffield Babbu: Arthur Reuel Tolkien
Còjube	Edith Bratt (1916-1971)
Fìgiu/a(os/as)	John Francis (1917–2003) Michael Hilary (1920–1984) Christopher John (1924–2020) Priscilla Anne (1929)
Alma mater	Exeter College, Oxford
Traballu	iscritore, poeta, linguista, filòlogu, crìticu literàriu, tradutore e professore universitàriu
Incumintzu de s'atividade	1937
Influèntzias	Lista George MacDonald, Edward Wyke-Smith, Robert E. Howard, Jules Verne, Henry Rider Haggard, Lord Dunsany, Edward Coley Burne-Jones, William Morris e G. K. Chesterton
Òperas printzipales	Beowulf: The Monsters and the Critics Su Hobbit Su Sennore de sos Aneddos Su Silmarillion Contos no Acabados
Prèmios	Commendadore de s'Òrdine de s'Impèriu Britànnicu (1972) Làurea honoris càusa in s'Universidade de Oxford (1972) Membru de sa Sotziedade Reale de Literadura
Positzione de traballu	Càtedra Rawlinson and Bosworth de professore de Anglosàssone (1925-1945) Càtedra Merton de professore de Inglesu (1945-1959)
Gènere literàriu	fantasy, high fantasy, mythopoeia, tradutzione, crìtica literària
Movimentu literàriu	Inklings
Servìtziu militare
Lealtade	esèrtzitu britànnicu
Rangu	suta-tenente
Batallas/gherras	Prima Gherra Mundiale, Batalla de Thiepval Ridge e Batalla de su Somme
Istitutziones de traballu	Universidade de Oxford
Religione	catòlica
Càusa de sa morte	pneumònia
Situ ufitziale http://tolkienestate.com/

John Ronald Reuel Tolkien CBE (pronùntzia: /ˈtɒlkiːn/; Bloemfontein, 3 de ghennàrgiu de su 1892 - Bournemouth, 2 de cabudanni de su 1973), prus connotu comente J. R. R. Tolkien, est istadu un'iscritore, poeta, linguista, filòlogu, crìticu literàriu, tradutore e professore universitàriu inglesu, connotu mescamente pro èssere s'autore de sas òperas de high fantasy (fantasy artu) Su Hobbit, Su Sennore de sos Aneddos e Su Silmarillion.

Istudiosu de importu de sa limba inglesa antiga, est istadu professore titulare de anglosàssone e catedràticu (Rawlinson and Bosworth Professor) de su Pembroke College intre su 1925 e su 1945, e a pustis professore de inglesu e catedràticu (Merton Professor) de su Merton College de s'Universidade de Oxford, intre su 1945 e su 1959. In cue, at contribuidu a sa creatzione de su New Oxford English Dictionary. Est istadu amigu meda de C. S. Lewis, essende ambos duos membros de unu grupu informale de cuntierra literària connotu che a sos Inklings. Est istadu fintzas membru de sa Royal Society of Literature. In su 1972 Tolkien at retzidu sa làurea honoris càusa in s'Universidade de Oxford, e su 28 martzu de cuss'annu sa reina Elisabetta II l'at cunferidu su tìtulu de Cumandante de s'Òrdine de s'Imperu Britànnicu.

A pustis de sa morte sua, fìgiu suo Christopher at publicadu una sèrie de òperas fundadas in subra de sas notas mannas e de sos medas manuscritos non publicados dae su babbu suo, intre sos cales b'at Su Silmarillion. Custos, in paris cun Su Hobbit e Su Sennore de sos Aneddos, creant unu corpus ùnicu de contos, poemas, istòrias, limbas imbentadas e proas literàrias a pitzu de unu mundu fitìtziu mutidu Arda, in intro de su cale s'agatat sa Terra Mesania. Intre su 1951 e su 1955 Tolkien at aplicadu su cuntzetu de legendarium (legendàriu, in sardu) pro chistionare de una parte manna de custos iscritos.

Cun totu chi medas autores aiant publicadu òperas de fantàsia in antis de Tolkien, su sutzessu mannu de Su Hobbit e de Su Sennore de sos Aneddos at giutu a un'iscoperta noa de su gènere e at dadu legitimatzione prena a s'imbentu de mundos immaginàrios autònomos e coerentes, chene tènnere prus sa netzessidade de giustificare s'esistèntzia issoro che a contados de biàgiu in logos esòticos, bisos chi iscumparent a s'arbèschida o paristòrias. Sos iscritos suos ant ispiradu medas àteras òperas fantasy e ant tentu un'efetu durajolu pro totu su gènere, a su puntu chi Tolkien podet èssere cunsideradu s'iscritore de fantasy prus importante de su de XX sèculos. Custu fatu at batidu a s'identificatzione populare de Tolkien che a su "babbu" de sa literadura fantàstica moderna o, prus in manera cuncreta, de sa chi est connota cun su nùmene de high fantasy. In su 2008 The Times at postu s'iscritore inglesu in sa de ses positziones de sa lista sua de sos 50 iscritores britànnicos prus mannos dae su 1945. Forbes, in prus, l'at postu in sa de chimbe positziones in sa lista sua de sas "tzelebridades mortas", in su 2009.

Biografia

Orìgines familiares

Sos antepassados de Tolkien, dae s'ala de su babbu, fiant artesanos de classe mesana chi produiant relògios e pianos, siat in Londra chi in Birmingham. Sa famìlia Tolkien fiat emigrada dae sa Germània durante su sèculu XVIII, ma si fiant cunvertidos "a inglesos in presse e a forte". Pro su chi narat sa traditzione familiare, sos Tolkien fiant arribados in Inghilterra in su 1756 che a refugiados de s'invasione de s'eletoradu de Sassònia fata dae Federicu Mannu, in intro de sa Gherra de sos Sete Annos. In die de oe b'ant medas famìlias cun su sambenadu Tolkien, o cun una trascritzione sìmile, chi bivent in su nord-ovest de sa Germània, mescamente in sa Bassa Sassònia e in Amburgu.

Tolkien pessaiat chi su sambenadu suo derivaret dae sa paràula tedesca tollkühn, chi cheret nàrrere "atrividu", impreende custu fatu pro si caricaturizare a sa sola in The Notion Club Pabiros, in ue aparit unu personàgiu mutidu Rashbold. Nointames totu custu, s'orìgine de su nùmene no est istadu agatada cun seguresa. Un'iscritore tedescu at sugeridu chi su nùmene, prus a prestu, bèngiat dae sa bidda de Tolkynen, a curtzu de Rastenburg, in sa Prùssia Orientale (In die de oe in Polònia, in ue tenet su nùmene de Tonułkiny). Cun totu chi sa bidda s'agatat indedda meda dae sa Bassa Sassònia, su nùmene suo derivat dae sa limba prussiana, chi como no esistit prus.

Pitzinnia

Cartolina de augùrios de su Nadale de su 1892 cun una fotografia colorada de sa famìlia Tolkien in Bloemfontein, imbiada a sos familiares de Birmingham (Inghilterra).

John Ronald Reuel Tolkien est nàschidu su 3 de ghennàrgiu de su 1892 in Bloemfontein, chi tando fiat parte de s'Istadu Lìberu de Orange (in die de oe sa provìntzia Istadu Lìberu de su Sudàfrica), fìgiu de Arthur Reuel Tolkien (1857–1896), unu diretore de banca inglesu, e de Mabel Suffield (1870–1904). Sa famìlia at abbandonadu s'Inghilterra cando Arthur est istadu promòvidu a capu de s'ufìtziu de Bloemfontein de sa banca britànnica in ue traballaiat. Tolkien at tentu unu frade minore, Hilary Arthur Reuel, chi est nàschidu su 17 de freàrgiu de su 1894.

De minore at patidu su mòssigu de unu arangiolu muninca mannu in su giardinu, eventu chi calicunu creet chi, a pustis, diat èssere rapresentadu in sas istòrias suas, cun totu chi Tolkien matessi at ammìtidu de non tènnere perunu ammentu de s'intzidente, e chi non teniat perunu òdiu ispetziale pro sos arangiolos in sa vida sua a mannu. In unu àteru intzidente, unu tzeracu giòvanu de sa famìlia, chi cunsideraiat chi Tolkien fiat unu criu bellu meda, aiat batidu su pipiu a su kraal suo pro l'ammustrare a sa famìlia; su mangianu imbeniente l'aiat torradu a sos babbos suos.

Cando teniat tres annos Tolkien est tramudadu cun mama sua e frade suo in Inghilterra, in sa chi pretendiat de èssere una bisita de durada longa. Babbu suo, però, est mortu in Sudàfrica de callentura reumàtica in antis chi poderet torrare cun issos. Custu at lassadu sa famìlia chene intradas, motivu pro su cale mama sua si los est batidos in domo de babbos suos, in Kings Heath, Birmingham. Pagu a pustis, in su 1896, sa famìlia s'est tramudada in Sarehole (in die de oe mutidu Hall Green), chi tando fiat unu bidditzolu de su Worcestershire, e chi prus a tardu diat èssere integradu in Birmingham. In cue su Tolkien, a minore, s'ispassiaiat esplorende Sarehole Mill e Moseley Bog, in paris a sos montigros de Clent, Lickey e Malvern, chi diant ispirare a pustis iscenas de sos libros suos, gasi comente sas biddas e villas de sos ambientes, che a Bromsgrove, Alcester o Alvechurch, o logos cuncretos che a sa fatoria de tzia sua, Jane, su Bag End, su nùmene de su cale at impreadu in sas òperas suas.

Birmingham Oratory, logu in ue Tolkien est istadu parrochianu e pitzocu de s'altare (1902–1911)

Mabel Tolkien at iscolarizadu suos duos fìgios in domo. Ronald, comente fiat connotu dae sa famìlia, fiat un'alunnu bonu. Sa mama l'at insingiadu botànica, creende in fìgiu suo s'interessu pro sa bisione de sas prantas. A minore, a Tolkien l'agradaiat disinnare paesàgios e àrbores, ma sas letziones prefertas suas fiant cuddas chi teniant relatzione cun sas limbas, insingende·li mama sua sas bases de su latinu dae giòvanu meda.

Tolkien ischiat lèghere a s'edade de bator annos, e at comintzadu a iscrìere chene problemas pagu a pustis. Mama sua li lassaiat lèghere libros medas. No l'agradaiant nen s'Ìsula de s'ascusòrgiu nen su flautista de Hamelín, e pensaiat chi Alice in sa terra de sas meravìgias de Lewis Carroll fiat "ispassiosa ma neghidosa". L'agradaiant sas istòrias chi chistionaiant de "peddirujos" (nativos americanos), che a sas òperas de fantàsia de George Macdonald. In prus, sos "Contos de fadas" de Andrew Lang sunt istados mescamente importantes pro issu, e s'influèntzia sua si faghet aparente in calicunas òperas posteriores.

Sa King Edward's School de Birmingham, in ue Tolkien at istudadu durante sos periodos 1900–1902 e 1903–1911.

Mabel Tolkien est istada batijada in sa crèsia catòlica romana in su 1900, fintzas cun sas protestas fortes de sa famìliasua, chi fiat batista, chi dae tando at acabadu de l'agiudare economicamente. Su 1904, cando J.R.R. Tolkien teniat 12 annos, mama sua est morta de cetoacidosi diabètica in su Fern Cottage de Rednal, in ue fiat in afitu. Mabel fiat morta a 34 annos, s'edade mèdia prus avantzada a ue una persone podiat cròmpere si teniat su diabete mellitus tipu 1 e non retziat perunu tratamentu, bidu chi s'insulina non diat èssere iscoberta finas a duas dècadas prus a tardu. Noe annos a pustis de sa morte sua, Tolkien at iscritu, noe annos a pustis de sa morte sua, chi "mama mea est istada una màrtire, difatis, e no est a totus chi Deus disponet unu caminu tantu fàtzile conca a sos donos suos comente at fatu cun Hilary e cun megus matessi, comente est a nos dare una mama chi s'est ochida cun traballu e cun dificultades pro s'assegurare chi mantenìamus sa fede.". Nos indicant comente issu assotziaret sa mama a s'apartenèntzia sua a sa Crèsia catòlica. Si diat pòdere annànghere chi, a sa morte de sa mama, sa religione aiat pigadu in sos afetos suos su locu chi issa aiat ocupadu in antis. Su cunsolu chi li daiat fiat siat emotzionale siat ispirituale.»

In antis de mòrrere, Mabel Tolkien aiat assinnadu sa podestade de fìgios suos a un'amigu corale suo, su parde Francis Xavier Morgan de su Birmingham Oratory, a su cale at pedidu chi los educaret che a bonos catòlicos. In una lìtera de 1965 a fìgiu suo Michael, Tolkien regordaiat s'influèntzia de s'òmine chi semper at mutidu «Babbu Francis»: «Fiat unu Tory de classe arta gallesu-ispagnolu, e a calicunu li pariat chi fiat petzi unu betzu contulàrgiu. Lu fiat e no lu fiat. Apo imparadu sa caridade e su perdonu pro sa prima borta gràtzias a issu; e custa lughe at trapassadu fintzas s'iscuru 'liberale' dae su cale benio, ischende prus cosa [Tolkien] a pitzu deBloody Mary' [Maria I de Inghilterra] chi a pitzu de sa mama de Deus, chi petzi si mentovaiat che un'ogetu de cultu malu de sos romanistas».

A pustis de sa morte de mama sua Tolkien est crèschidu in s'àrea de Edgbaston, in Birmingham, frecuentende sa King Edward's School in antis, e sa St. Philip's School a pustis. In su 1903 at otentu una bursa de istùdiu e est torradu a istudiare in su King Edward's. In su mentres chi istudaiat in cue, Tolkien est istadu unu de sos dischentes de su Cursu de Allenamentu de Ufitziales chi at agiudadu a formare sa lìnia de caminu de s'isfilada de coronamentu, in su 1910, de su re Jordi V. In paris cun unos àteros dischentes de su King Edward's, Tolkien l'ant postu in foras de sas ghennas de su Palatzu de Buckingham.

In Edgbaston Tolkien biviat in s'umbra de Perrott's Folly e de sa turre vitoriana de Edgbaston Waterworks, chi diant pòdere àere influentzadu sas immàgines de sas turres nieddas de sos libros suos. Un'àtera influèntzia de importu sunt istadas sas pinturas medievalistas romànticas de Edward Burne-Jones e su prerafaelitismu, dae chi in su Birmingham Museum and Arte Gallery b'aiat una regorta manna de òperas chi si podiat bisitare de badas.

Gioventude

In sa prima dècada de vida sua Tolkien at tentu su primu cuntatu suo cun una limba imbentada, s'animàlicu, imbentadu dae sas sorrastras suas Mary e Marjorie Incledon. In cuddu momentu issu istudaiat latinu e anglosàssone. S'interessu in s'animàlicu fiat isparidu in presse, ma Mary e unos àteros, intre sos cales Tolkien matessi, ant imbentadu unu limbàgiu nou prus complessu, su nevbosh. A pustis issu aiat fraigadu su naffarin, chi diat èssere sa prima creatzione sua.

In su 1911, in su mentres chi galu istaiant in sa King Edard's School, Tolkien e tres amigos, Rob Gilson, Geoffrey Bache Smith e Christopher Wiseman, ant formadu una sotziedade semi-clandestina mutida T.C.B.S. Sas initziales beniant dae Tea Club and Barrovian Society (Club de Te e Sotziedade Barroviana), in riferimentu a su passatempus suo, de bufare te in sos magasinos Barrow, a curtzu a s'iscola e, a fura, in sa biblioteca de s'iscola. A pustis de àere lassadu s'iscola, sos membros de custa sotziedade ant mantentu su cuntatu e, in su nadale de su 1914, ant tzelebradu unu "cuntzìliu" in Londra, in domo de Wiseman. A pustis de sa reunione Tolkien s'est dedicadu meda a iscrìere poesia.

In su 1911 Tolkien at coladu sas vacàntzias de istiu in Isvìtzera, unu biàgiu chi at ispiegadu a sa minuda in una lìtera su 1968, mentovende chi su biàgiu de Bilbo a traessu de sas Montagnas Boiroses ("includende s'illassinadura de sas pedras chi lassinant conca a sas padentes de pinos") fiat fundadu diretamente in subra de sas aventuras suas a pee intre Interlaken e Lauterbrunnen, gasi comente de s'acampada a sa morrena a curtzu de Mürren. Chimbanta-sete annos prus a tardu Tolkien diat ammentare sa pena sua pro àere abbandonadu sa bisione de sos nies perpètuos de su Jungfrau e de su Silberhorn ("su Silvertine [Celebdil] de sos sonnos meos"). Cun sos cumpàngios suos de biàgiu ant biagiadu a traessu de su Kleine Scheidegg conca a Grindelwald, e a traessu de su Grosse Scheidegg conca a Meiringen. Ant sighidu pro su passu de Grimsel, a traessu de s'artu Valais finas a Brig, e dae in cue, a traessu de sa Niera de Aletsch conca a Zermatt.

Su santugaine de cuddu matessi annu Tolkien at incumentzadu a istudiare in s'Exeter College de Oxford. A sas primas at istudiadu Clàssicos, ma in su 1913 est coladu a limba e literadura inglesa, graduende·si su 1915 cun su màssimu de sos votos in sa classe finale sua.

Fastigiamentu e cojuiu

A s'edade de 16 annos J.R.R. Tolkien at connotu a Edith Mary Bratt, chi fiat tres annos prus manna, cando issu e su frade suo Hilary s'ant tramudadu a sa pensione in ue issa biviat, in Duchess Road, Edgbaston. Humphrey Carpenter at iscritu:

(EN) « Edith and Ronald took to frequenting Birmingham teashops, especially one which had a balcony overlooking the pavement. There they would sit and throw sugarlumps into the hats of passers-by, moving to the next table when the sugar bowl was empty. ... With two people of their personalities and in their position, romance was bound to flourish. Both were orphans in need of affection, and they found that they could give it to each other. During the summer of 1909, they decided that they were in love. »

(SC) « Edith e Ronald ant incumentzadu a frecuentare sas butegas de tè de Birmingham, mescamente una chi teniat unu balcone chi s'acaraiat a su martzapee. In cue si seiant e afilaiant perdas de tzùcaru a intro de sos bonetes de sos passantes, colende a sa mesa acanta cando sa tzucarera fiat bòida. ... Cun duas persones cun sa personalidade issoro e in sa positzione issoro, su romantitzismu fiat destinadu a frorire. Ambos fiant òrfanos bisongiosos de afetu, e ant iscobertu de si lu pòdere dare s'unu cun s'àtera. Durante s'istiu de su 1909, ant detzìdidu chi fiant innamorados. »

(Biography, p. 40)

Su tutore suo, su parde Morgan, at bidu in Edith sa resone pro sa cale Tolkien aiat peoradu sos votos de sos esames suos; e at cunsideradu sa relatzione isfortunada. Su fìgiu adotivu suo fiat ligadu in manera romàntica cun una fèmina prus manna, chi in prus fiat de fede anglicana. Pro custas resones Morgan at proibidu a su giòvanu Tolkien chi bideret Edith, chi nche faeddaret e, agiumai, chi nche mantenneret currispondèntzia, a su mancu finas a cando issu arribaret a sos 21 annos. Tolkien at ubbididu sa proibitzione sua, dae chi su parde fiat arribadu a lu minetzare de acabare de li finantziare sa carriera universitària si isse non truncaiat su cuntatu cun issa.

In una lìtera de 1941 a fìgiu suo Michael, Tolkien ammentaiat:

(EN) « I had to choose between disobeying and grieving (or deceiving) a guardian who had been a father to me, more than most real fathers, but without any obligation, and 'dropping' the love-affair until I was 21. I don't regret my decision, though it was very hard on my lover. But that was not my fault. She was perfectly free and under no vow to me, and I should have had no just complaint (except according to the unreal romantic code) if she had got married to someone else. For very nearly three years I did not see or write to my lover. It was extremely hard, painful and bitter, especially at first. The effects were not wholly good: I fell back into folly and slackness and misspent a good deal of my first year at College »

(SC) « Apo dèpidu isseberare intre disubbidire e dolorare (o trampare) unu tutore chi fiat istadu unu babbu pro mene, prus de sa parte manna de sos babbos beros, ma chene òbligu perunu, e 'abbandonare' sa relatzione amorosa finas a cando non tenia 21 annos. Non tèngio rimpiantos pro s'issèberu meu, fintzas si est istadu difìtzile meda pro s'amante mea. Ma non est istada culpa mea. Fiat perfetamente lìbera e chene votos cunfronta a mene, e non dia àere dèpidu resones pro mi lamentare (si non segundu su còdighe romànticu irreale) si s'esseret cojuada cun calicun'àteru. Pro belle tres annos no apo bidu ne iscritu a s'amante mea. Est istadu difìtzile in manera estrema, dolorosu e marigosu, mescamente a s'incumintzu. Sos efetos non sunt istados totu bonos: so torradu a rùere in su machiore e in sa lentesa e apo gastadu male una parte manna de su primu annu meu in su college »

( Letters, No. 43)

Su sero in antis a su 21u compleannu suo, Tolkien at iscritu a Edith, chi biviat in cussu momentu cun un'amigu de sa famìlia sua, C. H. Jessop, in Cheltenham. Su chi diat divènnere iscritore l'at decraradu chi mai aiat acabadu de l'amare e l'at pregontadu de lu cojuare. Edith at cuntestadu chi giai aiat atzetadu sa proposta de George Field, frade de una de sas cumpàngias suas de iscola prus corales. Edith l'at arriscadu chi aiat atzetadu si cojuare cun Field petzi ca si fiat sentida "in su parastàgiu" (on the shelf), e chi aiat comintzadu a dudare chi Tolkien galu si preoccuparet pro issa. Puru l'at naradu chi, pro more de sa lìtera sua, totu fiat cambiadu.

Su 8 de ghennàrgiu de su 1913 Tolkien at biagiadu in trenu conca a Cheltenham, in ue est istadu retzidu in sa prataforma dae Edith. In cue ant fatu una passigiada a pee pro sa contrada, si sunt sètzidos in suta de unu ponte de su trenu, e ant faeddadu meda. A sa fine de sa die, Edith at atzetadu sa proposta de cojuiu de Tolkien. Edith at iscritu a Field e l'at torradu s'aneddu de fastìgiu suo. Field si fiat intesu "infadadu in manera terrìbile, in s'incumintzu", e sa famìlia Field "ofèndida e infadada". A pustis de ischire a pitzu de sos pranos noos de Edith, Jessop at iscritu a su tutore de sa pitzoca, narende chi "non tèngio nudda contra a Tolkien, chi est unu galantòmine sàbiu, ma sas prospetivas suas sunt pòberas in estremu, e non mi potzo immaginare cando s'at a agatare in una positzione chi li permitat de si cojuare. Si aeret isseberadu una professione diat èssere diferente."

A pustis de su fastìgiu suo, Edith at annuntziadu chi si diat cunvertire a su catolitzèsimu, a malabògia e pro more de s'insistèntzia de Tolkien. Jessop, "comente medas àteras persones de s'edade e de sa classe sua... anticatòlicu de su totu", si diat arrennegare, ordinende a Edith chi si buscaret unu àteru logu in ue istare.

Edith Bratt e Ronald Tolkien si sunt promìtidos ufitzialmente in Birmingham in su ghennàrgiu de su 1913, cojuende·si in sa crèsia catòlica romana de Santa Maria Immaculada de Warwick in su 22 de martzu de su 1916. In sa lìtera sua de 1941, destinada a fìgiu suo Michael, Tolkien espressaiat s'ammiratzione sua pro sa predispositzione cun chi sa mugere sua s'est cojuada cun un'òmine chene traballu, pagu dinare e peruna prospetiva, francu sa probabilidade de mòrrere in sa Gherra Manna.

Prima Gherra Mundiale

In s'austu de su 1914 su Regnu Unidu est intradu in sa Prima Guerra Mundiale. Sos familiares de Tolkien si sunt ispantados cando custu at isseberadu de non si presentare voluntàriu in presse pro fàghere parte de s'esèrtzitu britànnicu. In sa lìtera sua de su 1941 a fìgiu suo Michael, Tolkien regordaiat: "in cuddas dies, sos capos de famìlia s'arruolaiant o fiant minispretziados publicamente. Fiat una carpidura isgradèssida èssere unu giòvanu cun tropu immaginatzione e pagu coràgiu fìsicu."

In càmbiu, Tolkien at "aguantadu s'opressione", intrende in unu programma chi tardaiat s'iscritzione sua finas a cando acabaret sa làurea sua. Cando at acabadu sos esames finales, su trìulas de su 1915, Tolkien regordaiat chi sos familiares suos lu cussigiaiant cada borta cun prus àiru chi s'arruolaret. Cando l'at fatu, est istadu postu che a segundu tenente de sos Lancashire Fusiliers, su 15 de trìulas de su 1915. At retzidu s'allenamentu in su 13u batallione de reserva, in Cannock Chase, Staffordshire, durante ùndighi meses. In una lìtera a Edith, Tolkien si chesciaiat chi "sos galantòmines sunt pagos intre sos superiores, e agiomai sos èsseres umanos sunt, difatis, istranos". A pustis de su cojuiu suo, su tenente e sa sennora Tolkien ant tramudadu in una pensione a curtzu a su campu de allenamentu.

Su 2 de làmpadas de su 1916 Tolkien at retzidu unu telegramma chi numenaiat a Folkestone, dae ue depiat èssere tramudadu a sa Frantza. Sos Tolkien ant passadu s'ùrtima note, in antis de sa partida sua, in un'abitatzione de sa pasada Plough & Harrow de Birmingham. Prus a tardu diat iscrìere chi "dozinas de ufitziales moriant cada minutu. Caminare a largu de s'isposa mea tando... fiat belle che sa morte."

Frantza

Su 5 de làmpadas de su 1916 Tolkien s'est imbarcadu in unu trasportu de tropas chi l'at tramudadu, a de note, a Calais. Comente medas àteros sordados chi arribaiant a su paisu sa prima borta, su tenente Tolkien est istadu imbiadu in su Corpus de Ispeditzione Britànnicu (BEF, pro sa sigla sua in inglesu), positzionadu in Étaples.

In su 7 de làmpadas, a Tolkien l'ant informadu chi fiat istadu assignadu che a ufitziale de signales de su 11u batallione (servìtzios) de sos Lancashire Fusiliers. Su batallione faghiat parte de sa 74a Brigada, 25a Divisione. In su mentres chi isetaiat s'intrada sua in su regimentu nou suo, Tolkien si fiat alloriende. Pro colare su tempus, at cumpostu unu poema intituladu The Lonely Isle (S'ìsula abbandada), ispiradu dae sos sentidos suos durante sa navigatzione marìtima finas a Calais. Pro evitare sa tzensura de s'esèrtzitu britànnicu, Tolkien at fintzas destinadu parte de su tempus suo a disvilupare unu còdighe de puntos, cun su cale Edith poderet arrastare sos movimentos suos in Europa.

Su tenente Tolkien at abbandonadu Étaples in su 27 de làmpadas de su 1916, uninde·si a s'unidade noa sua in Rubempré, a curtzu de Amiens. In cue s'est bidu obrigadu a cumandare sordados chi beniant, mescamente, dae sas minas, sas fatorias e sas biddas minores de su Lancashire.

Comente naraiat John Garth, Tolkien "s'est sentidu serente a custos òmines de classe traballadora", ma su protocollu militare proibiat s'amighèntzia intre membros de rangos diferentes. In logu de custu, s'est bidu obrigadu a "s'ocupare de issos, los disciplinare, los allenare e, fortzis, aplicare sa tzensura a sas lìteras issoro... Si fiat possìbile, si suponiat chi li depiat ispirare amore e lealidade."

Tolkien, prus a tardu, s'est lamentadu de custu traballu, cunsiderende chi "su traballu prus impròpiu pro cale si siat òmine ... est su de abboghinare a àteros òmines. Nemmancu unu intre unu millione est cunformadu pro lu fàghere; e, de mancu chi totu sos àteros, lu sunt cuddos chi chircant s'oportunidade pro lu fàghere."

Batalla de su Somme

Su "Redoubt de Schwaben" de William Orpen in su Museu Imperiale de sa Gherra de Londra.

Tolkien est arribadu a su Somme a s'incumintzu de trìulas de su 1916. Intre sos perìodos de firmada in palas de sas lìnias de su fronte, in Bouzincourt, at pigadu parte a sos assaltos de sa rocaforte de Schwaben e de sa bessida a pìgiu de Leipzig. Dae sas memòrias de su reverendu Mervyn S. Evers, prèide anglicanu de sos Lancashire Fusiliers:

(EN) « On one occasion I spent the night with the Brigade Machine Gun Officer and the Signals Officer in one of the captured German dugouts ... We dossed down for the night in the hopes of getting some sleep, but it was not to be. We no sooner lay down than hordes of lice got up. So we went round to the Medical Officer, who was also in the dugout with his equipment, and he gave us some ointment which he assured us would keep the little brutes away. We anointed ourselves all over with the stuff and again lay down in great hopes, but it was not to be, because instead of discouraging them it seemed to act like a kind of hors d'oeuvre and the little beggars went at their feast with renewed vigour. »

(SC) « In un'ocasione apo coladu sa note cun s'ufitziale de sa mitralliadora de brigata e s'ufitziale de sos signales in una de sas banchitas tedescas caturadas ... Nos semus firmados pro sa note in s'isperu de dormire unu pagu, ma non depiat èssere gasi. No in pessu chi nos nche semus istèrridos, si sunt artadas ordas de peugros. Tando semus andados dae s'ufitziale mèigu, chi fiat fintzas issu in banchita cun s'atretzadura sua, e nos at dadu un'unguentu chi nos at asseguradu chi diat àere tentu a largu cussos miseràbiles minores. Nos semus untos in totue cun cussa roba e nos semus istèrridos torra cun isperos mannos, ma non fiat gasi, ca imbetzes de los iscoragiare pariat agire che a un'antipastu e sos pedulianos minores andaiant a sa festa issoro cun vigore rinnovadu. »

(Tzitadu in Garth (2003), p. 200)

Su perìodu bèllicu de Tolkien fiat istadu un'istress terrìbile pro Edit, chi patiat s'idea chi cada tocheddada a sa porta de domo sua poderet significare s'arribu de sa noa de sa morte de su maridu suo. Pro superare sa tzensura de s'esèrtzitu britànnicu, sos Tolkien aiant isvilupadu unu còdighe segretu de impreare in sas lìteras chi issu imbiaiat a domo. Pro mèdiu de custu còdighe, Edith podiat sighire sos movimentos de su maridu suo in sa mapa de su fronte otzidentale.

In su 27 de santugaine de su 1916, in su mentres chi su batallione suo atacaiat sa trintzera Regina, Tolkien s'est ammalaidadu de calentura de sas trintzeras, una maladia trasmìtida dae sos preuguos, comunos meda in sos amparos. Tolkien est istadu decraradu no adatu e tramudadu a s'Inghilterra in su 8 de santandria de su 1916. Sa parte manna de sos cumpàngios suos amados de iscola sunt mortos durante sa gherra. Intre sos àteros, aiat pèrdidu sa vida Rob Gilson, de su Club de Te e Sotziedade Barroviana (T.C.B.S. in inglesu), chi fiat mortu in sa prima die de su Somme, in su mentras chi ghiaiat a sos òmines suos in s'assaltu de Beaumont-Hamel. Un'àteru membru de su T.C.B.S., Geoffrey Smith, fiat mortu in sa matessi batalla cando una balla de artillieria tedesca at còrfidu in unu puntu de primu agiudu mèigu. Su batallione de Tolkien est istadu in pràtica ispèrdiu pagu a pustis chi issu torraret a s'Inghilterra.

Òmines de su 1u batallione de sos Lancashire Fusiliers in una trintzera de comunicatzione a curtzu de Beaumont-Hamel, in su 1916. Fotografia de Ernest Brooks.

Tolkien diat pòdere èssere mortu fintzas issu, ma aiat patidu problemas de salude chi l'aiant obrigadu a si retirare dae sa cumbata in ocasiones medas.

A pàrrere de John Garth:

(EN) « Although Kitchener’s army enshrined old social boundaries, it also chipped away at the class divide by throwing men from all walks of life into a desperate situation together. Tolkien wrote that the experience taught him, ‘a deep sympathy and feeling for the Tommy; especially the plain soldier from the agricultural counties.’ He remained profoundly grateful for the lesson. For a long time, he had been imprisoned in a tower, not of pearl, but of ivory. »

(SC) « Cun totu chi s'esèrtzitu de Kitchener aeret cunsagradu sas làcanas sotziales betzas, at fintzas incumintzadu a ghetare a terra sa partzidura de classe ghetende paris òmines de cada orìgine sotziale in una situatzione disisperada. Tolkien at iscritu chi s'esperièntzia l'at insegnadu, 'una simpatia e unu sentimentu profundos pro su "Tommy"; mescamente su sordadu simpre de sas conteas agrìculas. "Est abarradu reconnoschente in manera profunda pro sa letzione. Pro meda tempus fiat istadu impresonadu in una turre, non de perla ma de avòriu. »

(Garth (2003), pp. 94–95)

Annos prus a tardu, Tolkien at decraradu, indignadu, chi cuddos chi buscarent, in sas òperas suas, parallelos cun sa Segunda Guerra Mundiale, fiant faddidos de su totu:

(EN) « One has indeed personally to come under the shadow of war to feel fully it’s oppression; but as the years go by it seems now often forgotten that to be caught in youth by 1914 was no less hideous an experience than to be involved in 1939 and the following years. By 1918 all but one of my close friends were dead. »

(SC) « Unu si depet a beru agatare personalmente in suta de s'umbra de sa gherra pro intèndere totu s'opressione sua; ma cun su colare de sos annos paret como fatu-fatu ismentigadu su fatu chi a b'èssere caturados in gioventude in su 1914 no est istadu un'esperièntzia prus pagu orrorosa de b'èssere coinvoltos in su 1939 e in sos annos imbenientes. In su 1918 totu sos amigos corales meos francu unu fiant mortos. »

('The Lord of the Rings. Preface to the Second Edition)

Fronte domèsticu

Tolkien, dèbile e istasidu, at coladu su restu de sa gherra intre ispidales e presìdiu, essende cunsideradu no adatu pro su servìtziu generale.

Durante su perìodu suo in Little Haywood, Staffordshire, pro si sanare, at incumintzadu a traballare in su chi diat mutire The Book of Lost Tales, chi incumintzaiat cun Sa ruta de Gondolin. Lost Tales rapresentaiat su tentativu de Tolkien de creare una mitologia pro s'Inghilterra, progetu chi prus tardu diat abbandonare pro no acabbare mai. Intre su 1917 e su 1918 sa maladia sua est torrada a essire a campu cada tantu, ma issu s'est sanadu cantu bastat pro torrare a su servìtziu domèsticu in campos medas. Est istadu in custu momentu chi Edith at dadu a sa lughe a su primu fìgiu suo, John Francis Reuel Tolkien. In una lìtera de su 1941 Tolkien at descritu a fìgiu suo John comente "...cuntzepidu e nàschidu durante s'annu de sa gana de su 1917 e de sa campagna manna de sos U-Boot, nàschidu a inghìriu de sa batalla de Cambrai, cando s'acabu de sa gherra pariat gasi indedda cantu lu paret como".

Tolkien est arribbadu a su rangu temporàneu de tenente su 6 de ghennàrgiu de su 1918. Cando est istadu destinadu a Kingston upon Hull, paris cun Edith at incumintzadu a passigiare pro sos padentes postos a inghìriu de Roos, e Edith at incumintzadu a ballare in un'abertinu inghiriadu dae frores. A pustis de sa morte de s'isposa sua, in su 1971, Tolkien at ammentadu:

(EN) « I never called Edith Luthien—but she was the source of the story that in time became the chief part of the Silmarillion. It was first conceived in a small woodland glade filled with hemlocks at Roos in Yorkshire (where I was for a brief time in command of an outpost of the Humber Garrison in 1917, and she was able to live with me for a while). In those days her hair was raven, her skin clear, her eyes brighter than you have seen them, and she could sing—and dance. But the story has gone crooked, & I am left, and I cannot plead before the inexorable Mandos. »

(SC) « No apo mai mutidu Edith Luthien, ma issa est istada sa fonte de s'istòria chi in su tempus est divenida sa parte printzipale de su Silmarillion. Est istada cuntzepida sa prima borta in un'abertinu boschivu minore prenu de bùdduros in Roos in su Yorkshire (in ue, in su 1917, so istadu pro unu perìodu curtzu a su cumandu de un'avampostu de sa guarnigione de Humber e issa at pòdidu istare pro unu pagu cun megus). A cussos tempos sos pilos suos fiant còrvinos, sa pedde sua crara, sos ogros suos prus luminosos de comente los as mai bìdidos, e ischiat cantare—e ballare. Ma s'istòria est andada a tortu, e deo so abarradu, e non potzo invocare a s'inesoràbile Mandos. »

(Letters, no. 340)

Custu contu at ispiradu s'istòria de s'addòbiu intre Beren e Lúthien.

Carriera acadèmica e artìstica

Darnley Road 2, domo antiga de Tolkien in su West Park de Leeds

Northmoor Road 20, domo antiga de Tolkien in North Oxford

In su 3 de santandria de su 1920 Tolkien l'ant ismobilitadu, e issu at abbandonadu s'esèrtzitu mantenende su gradu de tenente. Su primu traballu suo che a tzivile, a pustis de sa Prima Guerra Mundiale, est istadu in s'Oxford English Dictionary, in ue at traballadu mescamente pro s'istòria e s'etimologia de paràulas de orìgine germànica cun sa lìtera W. In su 1920 at ocupadu una positzione de professore suplente (reader) de limba inglesa in s'Universidade de Leeds, divenende su professore prus giòvanu de s'entidade. In su mentres chi fiat in Leeds at iscritu s'òpera A Middle English Vocabulary (Vocabulàriu de s'inglesu mesanu) e sa versione definitiva de Sir Gawain and the Green Knight, in paris cun E. V. Gordon. Ambas duas sunt divènnidas òperas acadèmicas impreadas pro medas annos. At fintzas bortadu in inglesu Sir Gawain, Pearl e Sir Orfeo. In su 1925 est torradu a su Pembroke College che a professore Rawlinson and Bosworth de anglosàssone pro more de una bursa de istùdiu.

In su mentres chi traballaiat in su Pembroke College, Tolkien at iscritu S'Hobbit, e fintzas sos primos duos volùmenes de Su Sennore de sos Aneddos, in su mentres chi biviat in su nùmeru 20 de Northmoor Road, in North Oxford (logu in ue b'at una placa ammentadora de colore biaitu posta in cue in su 2002). At fintzas publicadu unu sàgiu filològicu in subra de su nùmene "Nodens", a pustis chi Sir Mortimer Wheeler at batidu a sa lughe un'asclepeion romanu in Lydney Park, Gloucestershire, in su 1928.

Beowulf

Durante sa dècada de su 1920, Tolkien at incumintzadu una tradutzione de Beowulf, chi at acabadu in su 1926, cun totu chi mai l'at publicada. A sa fine, l'at editada e publicada fìgiu suo in su 2014, prus de baranta annos a pustis dae sa morte de Tolkien e belle noranta annos a pustis de l'àere acabada.

Deghe annos a pustis de sa tradutzione sua, Tolkien at fatu unu seminàriu in subra de s'òpera chi sa gente at retzidu bene a beru, intituladu "Beowulf: The Monsters and the Critics" (Beowulf: Sos mostros e sos crìticos), chi at tentu un'efetu mannu in sa chirca imbeniente in subra de su poema. Lewis E. Nicholson at naradu chi s'artìculu chi Tolkien at iscritu in subra de Beowulf est "reconnotu in maniera ampra che a unu puntu de bortada in sa crìtica beowulfiana", acrarende chi Tolkien at istabilidu su primadu de sa natura poètica de s'òpera, in contrariedade a sos elementos linguìsticos ebbia. In cussu momentu, su cunsensu intre su mundu acadèmicu minispretziaiat Beowulf critichende chi si cuntzentret in subra de batallas infantiles cun mostros, masaprestu de si cuntzentrare in gherras tribales. Tolkien, in càmbiu, at afirmadu chi s'autore de Beowulf faeddaiat de su destinu de s'umanidade in generale, non limitende·si a sa polìtica tribale in piessignu, e chi duncas sos mostros fiant essentziales in intro de su poema. Cando Beowulf partetzipiat a cunflitos tribales ispetzìficos, che a in Finnsburg, Tolkien s'oponiat firmamente a su de nche nde bìdere elementos fantàsticos. In custu sàgiu, Tolkien at fintzas iscobiadu cantu li depiat a Beowulf: "Beowulf est una de sas fontes prus pretziosas meas", gasi comente s'influèntzia sua, chi si podet bìdere pro mèdiu de s'universu legendàriu suo de sa Terra Mesania.

A su chi at iscritu Humphrey Carpenter, Tolkien teniat una manera particulare de incumentzare sas letziones suas in subra de Beowulf:

(EN) « He [Tolkien] would come silently into the room, fix the audience with his gaze, and suddenly begin to declaim in a resounding voice the opening lines of the poem in the original old Anglo-Saxon, commencing with a great cry of Hwæt! (the first word of this and several other Old English poems), which some undergraduates took to be "Quiet!" It was not so much a recitation as a dramatic performance, an impersonation of an Anglo-Saxon bard in a mead hall, and it impressed generations of students because it brought home to them that Beowulf was not just a set text to be read for the purposes of examination, but a powerful piece of dramatic poetry.  »

(SC) « Issu [Tolkien] intraiat in s'aposentu chene fàghere sonos, fissaiat su pùblicu cun s'ograda sua e de repente incumentzaiat a declamare cun boghe sonora sas primas rigas de su poema in s'orìginale anglosàssone, incumentzende cun una boghe manna e narende Hwæt! (sa prima paràula de custa e de medas àteras poesias in inglesu antigu), chi unos cantos istudiantes universitàrios aiant pensadu chi cheriat nàrrere "Callade·bos!" Non fiat tantu una retzitatzione cantu un'esibitzione drammàtica, un'imitatzione de unu bardu anglosàssone in una sala de s'idromele, e at impressionadu generatziones de istudiantes ca l'at fatu cumprèndere chi Beowulf non fiat petzi unu testu fissu de lèghere pro s'esàmene, ma unu cantu poderosu de poesia drammàtica. »

(Biography, p. 133.)

Dècadas a pustis, W.H. Auden at iscritu a su professore betzu suo:

(EN) « I don't think that I have ever told you what an unforgettable experience it was for me as an undergraduate, hearing you recite Beowulf. The voice was the voice of Gandalf.  »	(SC) « Non penso de bos àere mai naradu ite esperièntzia impossìbile de ismentigare est istada pro mene, comente istudiante universitàriu, sa de bos intèndere retzitende Beowulf. Sa boghe fiat sa boghe de Gandalf. »
(Biography, p. 133.)

Segunda Gherra Mundiale

Merton College, in ue Tolkien fiat professore de limba e literadura inglesa (1945–1959)

In antis de s'incumintzu de sa Segunda Guerra Mundiale, Tolkien fiat cunsideradu unu detzifradore de còdighes. In su ghennàrgiu de su 1939 l'ant preguntadu si diat èssere istadu dispostu a prestare servìtzu in su dipartimentu critogràficu de su Ministeru de sos Èsteros in casu de un'eventu de emergèntzia natzionale. Tolkien at rispostu de eja e, partinde dae su 27 de martzu, at pigadu parte a unu cursu de istrutzione, in Londra, ghiadu dae sa Government Code and Cypher School. Est istadu agatadu unu raportu in subra de sa formatzione sua, in ue nch'aparessiat sa nota "keen" (agudu/abbistu) a curtzu de su nùmene suo, fintzas si s'alunnu de Tolkien Anders Stenström dat unu parre chi "fortzis custa nota no est un'indicatzione de s'interessu de Tolkien, ma prus a prestu de comente pronuntziare su nùmene suo." In su mese de santugaine est istadu informadu chi sos servìtzios suos non diant èssere dimandados.

In su 1945 Tolkien s'est tramudadu in su Merton College, in ue est divenidu Professore Merton de limba e literadura inglesa, incàrrigu chi at ocupadu finas a sa pensione sua, in su 1959. Puru at partetzipadu comente a examinador esternu de s'University College de Dublinu, durante medas annos. Su 1954 Tolkien at retzidu unu tìtulu paga de sa National University of Ireland (de sa cale s'UCD nde fiat parte costituente). Tolkien at acabadu Su Sennore de sos Aneddos su 1948, guasi una dècada a pustis de lu comintzare.

Tolkien at bortadu in inglesu fintzas su Libru de Giona pro sa Jerusalem Bible, publicada in su 1966.

Famìlia

Sa famìlia Tolkien at tentu bator fìgios: John Francis Reuel Tolkien (17 de santandria de su 1917 – 22 de ghennàrgiu de su 2003), Michael Hilary Reuel Tolkien (22 de santugaine de su 1920 – 27 de freàrgiu de su 1984), Christopher John Reuel Tolkien (21 de santandria de su 1924 - 15 de ghennàrgiu de su 2020) e Priscilla Mary Anne Reuel Tolkien (18 de làmpadas de su 1929). Tolkien est istadu unu babbu dedicadu meda a fìgios suos, chi li imbiaiat lìteras illustradas dae dae Babbu Nadale cando fiant minores. Cada annu b'annanghiant personàgios noos, che a s'orsu polare (chi agiudaiat a Babbu Nadale), s'òmine de nie (su giardineri suo), Ilbereth s'alva (sa secretària sua), e medas àteros personàgios segundàrios. Sos atores printzipales ispiegaiant istòrias in subra sas batallas de Babbu Nadale contra a sos goblins chi montaiant tirriolupeddes, gasi comente sas medas brullas chi cummitiat s'orsu polare.

Pensione e ùrtimos annos

Bustu de Tolkien in sa capella de s'Exeter College, Oxford

Durante sa vida sua in pensione, intre su 1959 e sa morte sua in su 1973, Tolkien at retzidu semper prus atentzione pùblica e fama literària. Sas bèndidas de sos libros suos fiant gasi mannas chi si lamentaiat de non si ch'esseret andadu in pensione in antis. In una lìtera de su 1972 deploraiat de èssere divenidu una figura de cultu, ma ammitiat chi "fintzas su nare de un'ìdolu modestu meda ... non podet abarrare indiferente de su totu a su nuscu durche de s'intzensu!"

S'atentzione de sos ammiradores est divènnida gasi intensa chi Tolkien at dèpidu fàghere bogare su nùmeru de telèfonu suo dae s'elencu pùblicu e, a sa fine, issu e Edith ant dèpidu tramudare cara a Bournemouth, chi tando fiat unu munitzìpiu costerinu frecuentadu dae sa classe mesana britànnica. Sa conditzione de Tolkien de autore de best-sellers l'at fatzilitadu s'intrada a sa sotziedade arta, ma Tolkien intendiat sa mancàntzia de sa cumpannia de sos amigos suos Inklings. Edith, nointames, est istada prus chi cuntenta de adotare su ruolu sotziale nou suo, motivu pro su cale sos Tolkien aiant isseberadu Bournemouth.

A parre de Humphrey Carpenter:

(EN) « Those friends and others who knew Ronald and Edith Tolkien over the years never doubted that there was deep affection between them. It was visible both in the small things, the almost absurd degree to which each worried about the other's health, and the care with which they chose and wrapped each other's birthday presents; and in the large matters, the way in which Ronald willingly abandoned such a large part of his life in retirement to give Edith the last years at Bournemouth that he felt she deserved, and the degree to which she showed pride in his fame as an author. A principal source of happiness to them was their shared love for their family. This bound them together until the end of their lives, and it was perhaps the strongest force in the marriage. They delighted to discuss and mull over every detail of the lives of their children, and later of their grandchildren. »

(SC) « Cussos amigos e unos àteros chi ant connotu Ronald e Edith Tolkien in su cursu de sos annos no ant mai duritadu chi b'aeret un'afetu profundu intre issos. Fiat visìbile siat in sas cosas minores, in su gradu belle assurdu cun su cale cadaunu s'apensamentaiat de sa salude de s'àteru, siat in sa cura cun cale si seberaiant e cunfetzionaiant sos donos de cumpleannu; e in sas chistiones mannas, sa manera cun sa cale Ronald aiat abbandonadu in manera voluntària una parte gasi manna de sa bida sua, in pensione, pro dare a Edith sos ùrtimos annos in Bournemouth chi intendiat chi issa meritaiat, e su gradu cun su cale issa at ammustradu altivesa pro sa fama de autore de issu. Una de sas fontes printzipales de cuntentesas pro issos fiat s'amore cumpartzidu issoro pro sa famìlia issoro. Custu los at tentos paris finas sa fine de sa bida issoro, e est istada baddu sa fortza prus forte in su matrimòniu. S'ispassiaiant a discutire e a pensare in subra de cada minuja de sa bida de sos fìgios issoro e, a pustis, de sos nebodes issoro. »

((EN) Humphrey Carpenter, "Tolkien: The Authorized Biography", page 158)

Edith Tolkien est morta su 29 de santandria de su 1971, a s'edade de 82 annos. Simon Tolkien at iscritu:

Sa tumba de J. R. R. e Edith Tolkien in su Campusantu de Wolvercote (Oxford)

(EN) « My grandmother died two years before My Grandfather and he came back to live in Oxford. Merton College gave him rooms just off the High Street. I went there frequently and he'd take me to lunch in the Eastgate Hotel. Those lunches were rather wonderful for a 12-year-old boy spending time with his grandfather, but sometimes he seemed sad. There was one visit when he told me how much he missed my grandmother. It must have been very strange for him being alone after they had been married for more than 50 years.  »

(SC) « Mannai mea est morta duos annos in antis de mannoi meu e issu est torradu a istare in Oxford. Su Merton College l'at dadu unos cantos aposentos a curtzu a High Street. Nch'andaia fatu-fatu e mi pigaiat a pràngiu in s'Eastgate Hotel. Cussos pràngios fiant masaprestu meravigiosos pro unu pitzocu de 12 annos chi colaiat tempus cun mannoi suo, ma a bortas pariat tristu. B'est istada una bìsita durante sa cale m'at naradu cantu li mancaiat mannai mea. Depet èssere istadu istranu meda pro issu abarrare solu a pustis chi fiant istados cojuados pro prus de 50 annos. »

((EN) Simon Tolkien, My Grandfather JRR Tolkien, in simontolkien.com, 2003.)

Tolkien est istadu numenadu, dae sa reina Elisabeta II, cumandante de s'Òrdine de s'Impèriu Britànnicu, in su 1972, retzinde s'insigna de s'Òrdine in su palatzu de Buckingham in su 28 de martzu de cuss'annu. Semper in su 1972 s'Universidade de Oxford l'at cuntzèdidu unu Dotoradu in Lìteras onoràriu.

Tolkien aiat fatu pònnere su nùmene Lúthien in sa tumba de Edith, in su campusantu de Wolvercote de Oxford. Cando Tolkien est mortu, 21 meses prus a tardu, su 2 de cabudanni de su 1973, a s'edade de 81 annos, est istadu interradu in sa matessi tumba, cun su nùmene Beren a curtzu de su suo. Duncas, sa tumba naraiat:

« Edith Mary Tolkien Lúthien 1889–1971 John Ronald Reuel Tolkien Beren 1892–1973 »

In sa legendària Terra Mesania, Lúthien fiat sa prus bella de totu sos fìgios de Ilúvatar, chi aiat refudadu s'immortalidade sua pro s'amore chi sentiat pro su gherreri mortale Beren. A pustis chi Beren l'aerent caturadu sas fortzas de su Sennore Iscuru Mórgoth, Lúthien fiat andada a lu liberare a caddu de Huan, su cane chi chistionaiat. A sa fine, cando Beren est mortu in cumbata contra a su lupu demonìacu Carcharoth, Lúthien, che a Orfeu, est andada inte sos Vàlar, s'òrdine angèlicu de èsseres chi fiat istadu postu a ghia de su mundu dae Eru (Deus), e los aiat cumbintos a ripristinare sa vida de s'amore suo.

Pensamentu

Àngulu de su tzilleri the Eagle and Child, in Oxford, in ue si riuniant sos Inklings (1930–1950).

Tolkien fiat unu catòlicu devotu, e su pensamentu religiosu e polìticu suo fiat mescamente traditzionalista moderadu, cun influèntzias libertàrias, distribuistas e monàrchicas, in su sensu de favorire sas cunventziones e ortodossias istabilidas, in contrariedade a s'innovatzione e sa modernizatzione, e castighende sa burocratzia guvernativa; in su 1943 at iscritu chi sas opiniones personales suas "s'incrinint semper prus prus cara a s'anarchismu, in su sensu filosòficu, su de abolire su controllu, no ochende persones cun bombas, o cara a sa monarchia 'non costitutzionale'."

Cun totu chi non faeddaiat ne iscriiat meda in subra de custu tema, Tolkien fiat a favore de iscontzare s'Impèriu britànnicu, e agiomai su Regnu Unidu. In una lìtera de su 1936 destinada a un'alunnu betzu suo, su linguista belga Simonne de Ardenne, Tolkien iscriiat: "Sa situatzione polìtica est mala... Tèngio medas simpatias pro Bèlgiu, chi tenet sas dimensiones adatas pro cale si siat paisu! Diat disigiare chi su meu galu esseret limitadu dae sas abbas de su riu Tweed e sos muros de su Galles... nois, su pòpulu, connoschimus, a su nessi, unas cantas cosas in subra de sa moralidade e de s'eternidade, e cando Hitler (o unu frantzesu) narat 'Germània (o Frantza) ant a esìstere pro semper' ischimus chi narant fàulas."

Tolkien teniat un'òdiu mannu pro sos efetos segundàrios de s'industrializatzione, chi issu pensaiat chi fiat devorende su campu inglesu e sa vida simpre. Durante sa majoria de sa vida sua a mannu, Tolkien at minispretziadu sas automòbiles, e preferiat andare in bitzicleta. Custa atitudine si podet averguare in s'òpera sua, mescamente in sa caraterizatzione de s'"industrializatzione" fortzada de sa Contea in Su Sennore de sos Aneddos.

Tolkien non fiat un'ativista polìticu, nen un'iscritore polìticu. Issu matessi s'est opostu a interpretatziones de cussa casta, e at decraradu chi Su Sennore de sos Aneddos «non tenet intentziones allegòricas [...] o morales, religiosas o polìticas» (Lìtera 165, Sa realidade in trasparèntzia). Tolkien no at mai apojadu unu partidu polìticu, nen una natzione o un'alleàntzia intre natziones in manera decrarada. E sos cummentos personales suos pro su chi pertocat a custas cosas sunt belle semper crìticos. Carchi lìtera (tràida dae Sa realidade in trasparèntzia) nd'est un'esèmpiu craru.

Analistas medas ant evidentziadu su nùmeru de parallelismos potentziales chi b'at intre sa Terra Mesania e sos eventos de sa vida de Tolkien. Su Sennore de sos Aneddos est istadu, fatu-fatu, cunsideradu che a una rapresentatzione de s'Inghilterra pagu a pustis de sa Segunda Guerra Mundiale. Tolkien at negadu in manera categòrica custa opinione in su pròlogu de sa segunda editzione de su romanzu, afirmende de prefèrrere a aplicare su cuntzetu de allegoria. Custu tema l'at disvilupadu de prus in s'òpera sua "On Fairy-Stories" (in subra de sos contos de fadas), in ue at iscritu chi sos contos de fadas fiant adatos meda ca fiant cunsistentes in issos matessi, annanghende petzi carchi beridade in subra de sa realidade. In prus, agabbaiat narende chi su cristianèsimu matessi aiat sighidu custu mollu de cunsistèntzia interna e beridade esterna. Sas creèntzias suas in sas beridades fundamentales de su cristianèsimu ant batidu sos analistas a agatare temàticas cristianas a Su Sennore de sos Aneddos. Tolkien at negadu in manera categòrica a C.S. Lewis chi b'aerent riferimentos religiosos in sas istòrias suas, chi fiant fatu-fatu apertamente allegòricas. Nointames, Tolkien at iscritu chi s'iscena de s'Orodruin esemplificaiat unas cantas lìnias de su Babbu Nostru.

S'amore suo pro sos mitos e sa devotzione sua pro sa fede si sunt unidos in sa creèntzia sua chi sa mitologia fiat s'ecu divinu de "Sa Beridade". Custu puntu de vista est istadu espressadu in unu poema e sàgiu intituladu Mythopoeia. Sa teoria chi sos mitos fruniant "beridades fundamentales" s'est cunvertida in unu tema tzentrale de sos Inklings in generale.

Religione

In sas Lìteras, Tolkien aparit in antis de totu che a un'òmine cristianu e catòlicu in manera profundida. Custa bisione sua ispirat chene duda s'òpera sua, e dae su sensu religiosu suo benint fintzas sas ideas polìticas suas, chi mai pigant positzione in manera crara cara a una fatzione definida.

Su catolitzèsimu romanu de Tolkien est istadu unu fatore significativu in sa cunversione de C. S. Lewis dae s'ateismu a su cristianèsimu, fintzas si Tolkien est abarradu isporadu dae su fatu chi Lewis aeret isseberadu de s'aunire a sa Crèsia de Inghilterra.

Una borta at iscritu a sa fìgia de Rayner Unwin, Camilla, chi disigiaiat connòschere sa punna de sa bida, chi fiat su de "ismanniare segundu sas capatzidades nostras su connoschimentu nostru de Deus cun totus sos mèdios chi tenimus, e nos nche lassare batire dae cussu a lodes e ringratziamentos." Teniat una devotzione ispetziale pro s'eucarestia, iscriende a fìgiu suo Michael chi "in su Sacramentu Santu ... as a agatare romantitzismu, glòria, onore, fidelidade e su caminu beru de totu sos amores tuos in sa terra, e meda de prus de cussu". Pro custa resone at semper incoragidu sa retzidura fitiana de sa Santa Comunione, iscriende torra a fìgiu suo Michael chi "s'ùnica cura pro su tzedimentu de sa fide est sa Comunione". Creiat chi sa Crèsia catòlica fossas sa prus bera mescamente pro su logu de onore e s'onore in su cale teniat su Sacramentu Santu. Fintzas chene denigrare su Cuntzìliu Vaticanu II - descriende·lu che a "netzessàriu" - pensaiat chi sas reformas de Paba Pio X "superant cale si siat cosa ... chi su Cuntzìliu at a realizare." In sos ùtrimos annos de sa bida sua, Tolkien at opostu resistèntzia a unas cantas modìficas litùrgicas implementadas a pustis de su Contzìliu, mescamente s'impreu de s'inglesu in sa liturgia; at sighidu a rispòndere in latinu, ignorende su restu de sa congregatzione.

Polìtica e ratza

Anti-comunismu

Tolkien at espressadu s'apògiu suo pro sa fatzione natzionalista de sa gherra tzivile ispagnola (chi a sa fine est istada ghiada dae Franco), a pustis de àere intesu chi sos republicanos comunistas fiant distruende crèsias e ochiende satzerdotes e mòngias.

Tolkien fiat crìticu cun Joseph Stalin e durante sa Segunda Guerra Mundiale, Tolkien at definidu a Stalin "cussu assassinu betzu assidigorgiadu de sàmbene". Nointames custu, in su 1961 Tolkien at criticadu in manera forte un'analista isvedesu chi aiat sugeridu chi Su Sennore de sos Aneddos esseret una paràbula anticomunista chi identificaiat Sàuron cun Stalin. Tolkien at rispostu chi issu "ripudiaiat de su totu cale si siat letura de cussa genia", e chi sa cosa l'aiat fatu infadare, dae chi sa situatzione fiat istada cuntzepida meda in antis de sa rivolutzione russa. "Custa allegoria est aliena de su totu a su pensamentu meu."

Opositzione a sa globalizatzione e a sa tecnocratzia

Tolkien fiat crìticu cun sa tecnocratzia, e su chi issu bidiat comente su tentativu dòpiu de controllare su mundu naturale pro mèdiu de s'iscièntzia e s'òmine pro mèdiu de s'istadu. "Sos grecos brigadores e presumidos sunt resèssidos a bìnchere contra a Serse; ma sos chìmicos e sos ingenieris abominèvoles ant postu unu potere gasi mannu in manu a Serse... chi paret chi sas personas comente si tocat non tèngiant prus peruna possibilidade". Si lamentaiat chi s'istadu esseret divènnidu un'entidade semper prus astrata, e chi su guvernu esseret bidu che a una "cosa", in logu de unu protzessu personale.

S'est lamentadu fintzas de sa globalizatzione nàschida dae sa Segunda Gherra Mundiale, iscriende chi "s'orrore ispetziale de su mundu de oe est su fatu chi totu sa cosa malaita est in una bursa ebbia. Non b'at logu perunu a ue fuire. Fintzas sos Samoiados, minores e malasortados, tèngio su suspetu chi tèngiant màndigu in botos e altoparlantes in su bidditzolu issoro chi contant sas paristòrias pro drommire de Stalin in subra de sa Democratzia e de sos fascistas malos chi papant pitzinneddos e furant canes de islita." Sa globalizatzione, a parre suo, fiat ligada a s'ispartzinamentu de sos mètodos americanos de produtzione de massa e de istandardizatzione e a su domìniu de s'inglesu, totu cosas chi issu cunsideraiat terrificantes.

Opositzione a su nazismu

Tolkien s'est opostu in manera forte a Hitler e a su Partidu Nazista in antis de sa Segunda Guerra Mundiale, e at minispretziadu mescamente s'ideologia ratzista e antisemita de sos nazistas.In su 1938 sa domo editora Rütten & Loening Verlag fiat preparende sa publicatzione de Su Hobbit in sa Germània nazista. Tolkien s'est indignadu cando, in antis de sa publicatzione, l'ant preguntadu si fiat de orìgine ariana. In una lìtera a s'editore britànnicu suo, Stanley Unwin, at cundennadu sa "dotrina ratziale" tedesca che a "perniciosa e asientìfica de su totu". In prus, at annànghidu chi teniat medas amigos giudeos e chi fiat cunsiderende de "lassare in suspesu sa tradutzione a su tedescu". At iscritu duas lìteras destinadas a Rütten & Loening, narende a Unwin chi imbiaret sa chi preferreret. Sa prus maseda, chi est istada a sa fine imbiada, s'est pèrdida durante sos bombardamentos posteriores de Germània. In sa chi no at imbiadu, Tolkien narat chi "arianu" est unu cuntzetu linguìsticu, chi faghet riferimentu a sos faeddatores de sas limbas indoarianas. In prus, at annantu chi:

(EN) « ...if I am to understand that you are enquiring whether I am of Jewish origin, I can only reply that I regret that I appear to have no ancestors of that gifted people. My great-great-grandfather came to England in the eighteenth century from Germany: the main part of my descent is therefore purely English, and I am an English subject – which should be sufficient. I have been accustomed, nonetheless, to regard my German name with pride, and continued to do so throughout the period of the late regrettable war, in which I served in the English army. I cannot, however, forbear to comment that if impertinent and irrelevant inquiries of this sort are to become the rule in matters of literature, then the time is not far distant when a German name will no longer be a source of pride. »

(SC) « ... si depo cumprèndere chi mi seis pedende si so de orìgine ebràica, potzo petzi rispòndere chi mi dispraghet de non tènnere antepassados de cussu pòpulu dotadu. Su bis-bis-mannoi meu est bènnidu in Inghilterra in su de degheoto sèculos dae sa Germània: sa parte manna de sa discendèntzia mea est duncas inglesa ebbia, e deo so unu sùdditu inglesu - cosa chi diat dèpere èssere sufitziente. Nointames custu, so istadu abituadu a cunsiderare cun altivesa su sambenadu tedescu meu, e apo sighidu a lu fàghere pro totu su perìodu de s'ùrtima gherra mala, durante sa cale apo prestadu servìtziu in s'esèrtzitu inglesu. Non potzo, nointames, evitare de cummentare chi si iscumbatas impertinentes e irrilevantes de custa genia ant a dèpere divenire sa règula in matèria de literadura, no est meda indedda su tempus in ue unu nùmene tedescu no at a èssere prus motivu de altivesa. »

(Letters, no. 30)

In una lìtera de su 1941 a fìgiu suo Michael, Tolkien at espressadu su resentimentu suo pro s'istorchidura de s'istòria tedesca conca a su "norditzismu":

(EN) « You have to understand the good in things, to detect the real evil. But no one ever calls on me to ‘broadcast’, or do a postscript! Yet I suppose I know better than most what is the truth about this ‘Nordic’ nonsense. Anyway, I have in this War a burning private grudge [...] against that ruddy little ignoramus Adolf Hitler [...]. Ruining, perverting, misapplying, and making forever accursed, that noble northern spirit, a supreme contribution to Europe, which I have ever loved, and tried to present in its true light. Nowhere, incidentally, was it nobler than in England, nor more early sanctified and Christianized. »

(SC) « Depes cumprèndere su bene in sas cosas, pro sebestare su male autènticu. Ma nemos mi mutit mai pro "trasmìtere" o fàghere unu cummentu! Fintzas si penso de ischire mègius de sa majoria de sos àteros ite est sa veridade in subra de custas titulias "nòrdicas". In cada manera, in custa gherra tèngio unu resentimentu ardente privadu [...] contra a cussu ignorante minore e cariruju de Adolf Hitler [...]. Ruinende, pervertende, aplichende malamente e maleighende pro semper custu ispìritu nòbile de su nord, unu contributu supremu a s'Europa, chi deo apo semper amadu e chircadu de presentare cun sa lughe bera sua. In neddue, incidentalmente, est istadu gasi nòbile, santificadu e cristianizadu chitzo comente in Inghilterra. »

(Letters, no. 45)

In su 1968 s'est ammustradu in disacordu cun una descritzione de sa Terra Mesania che a "nòrdica", unu cuntzetu chi naraiat chi li disagradaiat pro s'assòtziu chi teniat cun sas teorias ratziales.

Gherra totale

Tolkien at criticadu s'impreu alleadu de sas tàticas de gherra totale contra a sos tziviles siat de sa Germània nazista siat de s'Impèriu Giaponesu. In una lìtera iscrita in su 1945 pro fìgiu suo Christopher, at iscritu:

(EN) « We were supposed to have reached a stage of civilization in which it might still be necessary to execute a criminal, but not to gloat, or to hang his wife and child by him while the orc-crowd hooted. The destruction of Germany, be it 100 times merited, is one of the most appalling world-catastrophes. Well, well – you and I can do nothing about it. And that should be a measure of the amount of guilt that can justly be assumed to attach to any member of a country who is not a member of its actual Govemment. Well the first War of the Machines seems to be drawing to its final inconclusive chapter – leaving, alas, everyone the poorer, many bereaved or maimed and millions dead, and only one thing triumphant: the Machines. »

(SC) « Si suponiat chi diamus àere segudadu un'istàdiu de tziviltade in ue podiat èssere galu netzessàriu giustitziare unu criminale, ma non de s'allegrare o impicare mugere sua e fìgiu suo in su mentres chi sa truma de orcos fruschiaiat. Sa distruidura de sa Germània, fintzas essende meritada 100 bortas, est una de sas catàstrofes mundiales prus ispramosas. Bene, bene - tue e deo non bi podimus fàghere nudda. E custa diat dèpere èssere una medida de sa cantidade de culpa chi si podet presumire de atribuire in manera giusta a cale si siat membru de un'istadu chi no est membru de su guvernu efetivu suo. Tando, sa prima Gherra de sas Màchinas paret lòmpere a s'urtimu, non concruidu, capìtulu suo - lassende, a dolu mannu, totu prus pòberos, medas in lutu o mutilados e milliones de mortes, e petzi una cosa in triunfu: sas Màchinas. »

(Letters, no. 96)

Est abarradu orrorizadu dae sos bombardamentos atòmicos de Hiroshima e Nagasaki, referende·si a sos iscientziados de su Progetu Manhattan che a "cussos fìsicos lunàticos" e "fraigadores de Babele".

Democratzia

Tolkien non si cnsideraiat unu democràticu "in perunu de sos impreos atuales suos [de su tèrmine]". Cunsideraiat s'ùnica fonte bera de egalidade intre sos òmines cussa de s'egalidade cara a Deus. Pro issu, sa democratzia non batiat a un'ismanniamentu de s'umilidade e de su podere de s'indivìduu ma a demagogia e barra: "cun su risultadu [de sa presèntzia de sa democratzia] chi non tenimus minoresa e umilidade universales, ma mannesa e barra universales, finas a cando carchi Orcu no otenet un'aneddu de su podere, e tando otenimus esemus otenende iscravidade."

In sa lìtera 52, iscrita in su 1943, Tolkien iscriet chi sas opiniones polìticas suas «incrinant semper prus cara a s'anarchia (intesa in manera filosòfica che a abolitzione de cada controllu, non che a òmines barbudos chi afilant bombas) - o cara a una monarchia non costitutzionale. Dia arrestare chie si siat chi impreet sa paràula Paisu (intendende cale si siat cosa chi non siat sa terra inglesa e sos abitantes suos, est a nàrrere carchi cosa chi non tenet poderes nen diritos ne abistesa); [...]». Su suo est sustantzialmente un'isfogu, ma dae unas cantas de custas lìteras istupat un'infadu in sos cunfrontos de s'istadu modernu e de sa democratzia, e, prus in generale, de sas organizatziones cuntzepidas, fraigadas e ghiadas dae òmines chi guvernant àteros òmines: «S'ocupatzione prus inadata pro cale si siat òmine [...] est guvernare àteros òmines. Non b'at una persone in unu millione chi siat adata e galu de mancu sos chi chircant de aferrare s'oportunidade» (lìtera 52).

Allarghende s'arresonu, Tolkien difidat a forte de totu sas formas de "organizatzione" creadas dae s'òmine, cumprendende in custas fintzas sas istitutziones, sos esèrtzitos e sa tecnologia (Lìtera 66). Fintzas a sa base de custas afirmaduras b'at unu cuntzetu religiosu: est sa presuntzione umana chi fràigat diavolerias chene tènnere a disponimentu su cabu pro las padronegiare; e arrogande·si su podere de "creare", chi est imbetzes riservadu a Deus, mentras a s'òmine abarrat petzi sa potentzialidade de sa sub-creatzione artìstica (Lìtera 75).

Pro custu sas simpatias suas andant a sos chi chircant de si sutràere a sos ischieramentos e a sas conchistas de s'òmine: «a sos istatigheddos chi abarrant neutrales», a sa Gallia lìbera e a Cartàgine durante s'època romana. E issu matessi decrarat de apartènnere «a s'ala de sos semper derrotados mai sutamìtidos» (lìtera 77).

Debata a pitzu de sa ratza

Tolkien at reagidu cun arrenegu a sos etzessos de sa propaganda antigermànica durante sa gherra. In su 1944, in una lìtera a fìgiu suo Christopher, naraiat:

(EN) « ...it is distressing to see the press grovelling in the gutter as low as Goebbels in his prime, shrieking that any German commander who holds out in a desperate situation (when, too, the military needs of his side clearly benefit) is a drunkard, and a besotted fanatic. [...] There was a solemn article in the local paper seriously advocating systematic exterminating of the entire German nation as the only proper course after military victory: because, if you please, they are rattlesnakes, and don’t know the difference between good and evil! (What of the writer?) The Germans have just as much right to declare the Poles and Jews exterminable vermin, subhuman, as we have to select the Germans: in other words, no right, whatever they have done. »

(SC) « ...est una cosa angustiosa a bìdere s'imprenta ruende tantu a bassu comente faghiat Goebbels in su mègius momentu suo, aboghinende chi cale si siat cumandante tedescu chi aguantat in una situatzione disisperada (cando fintzas sos bisòngios militares de s'ala sua nde benefìtziant in manera crara) est un'imbriagu e unu fanàticu abbeliadu. [...] B'aiat un'artìculu solenne in su cuotidianu locale chi pediat s'isperdìtziu sistemàticu totale de sa natzione tedesca che a s'ùnica manera giusta de agire a pustis de sa vitòria: ca, pro praghere, sunt tzerpes a sonàgios, e no ischint sa diferèntzia intre su bene e su male! (E s'iscritore?) Sos tedescos tenent su matessi deretu de definire a sos polacos e a sos ebreos parasitas subumanos de ispèrdere cantu lu tenimus nois de lu fàghere cun sos tedescos: in àteras paràulas, perunu deretu, cale si siat cosa apant fatu. »

(Letters, no. 81)

S'est fintzas lamentadu de sa segregatzione ratziale in Sudàfrica, iscriende chi "su tratamentu de sas persones de colore belle semper orrorizat a chie si siat chi biàgiat foras de su Regnu Unidu."

Natura

Durante una parte manna de sa vida sua, su cunservatzionismu non s'agataiat in s'agenda polìtica, e Tolkien matessi non s'est espressadu diretamente comente cunservatzionista francu in unas cantas lìteras privadas, in ue faeddaiat de comente l'agradaiant sos buscos e de sa tristesa de bìdere rùere sos àrbores. In sos ùrtimos annos, medas autores de biografias o anàlisis literàrias de Tolkien ant naradu chi durante s'iscritura de Su Sennore de sos Aneddos Tolkien at incumentzadu a s'interessare semper de prus de su balore de su mundu agreste e de sa natura pura, e a s'amparu de sa vida agreste chi fiat galu abarradu in su mundu industrializadu.

Òperas

Tolkien at ideadu temas medas chi at torradu a impreare in sos abbotzos imbenientes de su legendàriu suo, incumintzende cun Su libru de sos contos pèrdidos, iscritu in su mentres chi si fiat riprendende dae una maladia pigada durante sa batalla de su Somme. Sas duas istòrias de importu prus mannu, su contu de Beren e Lúthien e su de Turin, a pustis los at ismanniados e disvilupados che a poemas narrativos (publicados in Sas balladas de Beleriand).

Influèntzias

Istòrias de aventuras britànnicas

Una de sas influèntzias prus de annotu de Tolkien est istada su polìmata William Morris, fundadore de su movimentu Arts and Crafts. Tolkien disigiaiat imitare sos romanzos in prosa e in versu de Morris, dae su cale at atzetadu cussìgios pro numenare logos geogràficos che a sas Paules de sos Mortos de Su Sennore de sos Aneddos o su Padente Iscuru (Mirkwood, in inglesu), in prus de unos cantos aspetos generales.

S'òpera de Edward Wyke-Smith The Marvellous Land of Snergs, cun sa cantidade sua de personàgios printzipales, at influentzadu sos acontessimentos, sos temas e sa descritzione de su biàgiu de Bilbo in Su Hobbit.

Tolkien at tzitadu fintzas sa paristòria de Rider Haggard Issa in un'intervista telefònica: "Supòngio chi, de giòvanu, Issa mi at interessadu gasi comente s'àstula grega de Amyntas [Amenartas], chi est su tipu de màchina pro sa cale totu si moiat." B'at unu supostu fac-sìmile de custa àstula dae tzeràmica in sa prima editzione de Haggard, e s'iscritzione chi bi si nche podet bìdere, a pustis bortada, batit a sos personàgios inglesos in su regnu antigu de issa. Crìticos medas ant cumparadu custa risorsa cun su Testamentu de Isildur de su Sennore de sos Aneddos e a sos isfortzos de Tolkien pro recreare un'illustratzione realìstica de una pàgina de su Libru de Mazarbul. Àteros, che a Edwin Muir, ant agatadu parallelismos intre sos romanzos de Tolkien e sos de Haggard.

Tolkien at iscritu de s'èssere intesu ispantadu, a minore, dae sa paristòria istòrica de S. R. Crockett The Black Douglas, basende su negromante suo (Sàuron) in subra de s'antagonista de cuss'òpera, Gilles de Retz. Unos cantos acontessimentos siat de S'hobbit siat de su Sennore de sos Aneddos assimigiant, tantu in manera narrativa che a in s'istile, a sa paristòria de Crockett, e siat su panorama globale suo siat s'istile e s'immaginàriu suos sunt istados sugeridos che a un'influèntzia pro Tolkien.

Mitologia europea

Tolkien s'est ispiradu a sa literadura, sa poesia e sa mitologia de sos pòpulos germànicos antigos, mescamente sos anglosàssones, chi fiant s'àrea de ispetzializade sua, tantu pro eletzione che pro interessu. Custas fontes de ispiratzione ant inclùdidu òperas de sa literadura anglosàssone che a Beowulf, paristòrias nòrdicas che a sas sagas Völsunga e Hervarar, s'Edda poètica, s'Edda prosàica, su Càntigu de sos Nibelungos, e medas òperas relatzionadas culturalmente. Nointames sos assimìgios de s'òpera sua cun sa paristòria Völsunga e su Càntigu de sos Nibelungos, chi sunt istadas sas bases pro su tziclu operìsticu de Richard Wagner S'aneddu de su nibelungos, Tolkien nd'at criticadu cale si siat cunfrontu diretu, signalende a s'editore suo chi "ambos duos aneddos fiant tundos, e inoghe s'acabant sos cunfrontos." Nointames custu, unos cantos crìticos creent chi Tolkien siat istadu influentzadu dae Wagner in unos cantos aspetos de s'òpera sua, che a su "cuntzetu de un'aneddu chi dat a su mere suo su domìniu de su mundu . Difatis, duas de sas caraterìsticas pròpias de s'Aneddu Ùnicu, su fatu de èssere malu in isse matessi e su pòdere de corrutzione de sas mentes e de sas boluntades de àteros personàgios, non s'agatant in sas fontes mitològicas, ma teniant unu ruolu tzentrale in s'òpera de Wagner.

Sa passione sua pro sa mitologia fiat coerente cun sa fede catòlica sua. Su pìscamu Newman, chi est istadu professore de su tutore de Tolkien, afirmaiat chi sa mitologia pagana bene cumpresa fiat una preparatzione pro su vangelu.

Tolkien at fintzas reconnotu medas influèntzias non germànicas in unas cantas de sas istòrias e ideas suas. S'òpera de Sòfocle, Edipu Re, at ispiradu elementos de Su Silmarillion e de Sos fìgios de in Hurin. In prus, sa prima borta chi Tolkien at letu sa tradutzione de William Forsell Kirby de su Kalevala, su poema èpicu finlandesu pro antonomàsia, galu fiat in sa King Edward's School. Tolkien descriiat su personàgiu Väinämöinen che a una de sas influèntzias suas pro disvilupare a Gàndalf su Murru. In prus, l'ant-eroe de su Kalevala, Kullervo, est istadu descritu che a un'ispiratzione pro Turin Turambar. Dimitra Fimi, Douglas A. Anderson, John Garth e medas àteros acadèmicos de importu e espertos in Tolkien creent chi s'autore inglesu apat retzidu influèntzias fintzas dae una bariedade larga de istòrias e paristòrias tzèlticas (irlandesas, iscotzesas e gallesas). Nointames custu, cando su primu manuscritu de Su Silmarillion fiat istadu refudadu, in parte pro s'assimìgiu chi teniant sos nùmenes cun sa limba tzèltica, Tolkien aiat negadu cale si siat orìgine tzèltica:

(EN) « Needless to say they are not Celtic! Neither are the tales. I do know Celtic things (many in their original languages Irish and Welsh), and feel for them a certain distaste: largely for their fundamental unreason. They have bright colour, but are like a broken stained glass window reassembled without design. They are in fact ‘mad’ as your reader says – but I don’t believe I am. »

(SC) « Non b'at bisòngiu de nàrrere chi non sunt tzèlticos! E nemmancu lu sunt sos contos. Connosco cosas tzèlticas (medas in sa limba originale issoro, irlandesu o gallesu), e intendo pro cussas unu pagu de aburia: mescamente pro sa falta fundamentale de significu issoro. Tenent colores lughentes, ma sunt comente bidrieras segadas torradas a cumpònnere chene disinnu perunu. Difatis sunt 'macas', comente su letore bostru narat, ma deo non creo de l'èssere. »

(Letters, no. 19)

Catolitzèsimu

Fintzas s'immaginàriu e sa teologia catòlica ant tentu unu ruolu in su modellamentu de s'immaginatzione creativa de Tolkien, prena comente fiat de su fungudu ispìritu religiosu suo. Tolkien l'ischiat:

(EN) « The Lord of the Rings is of course a fundamentally religious and Catholic work; unconsciously so at first, but consciously in the revision. That is why I have not put in, or have cut out, practically all references to anything like ‘religion’, to cults or practices, in the imaginary world. For the religious element is absorbed into the story and the symbolism. However that is very clumsily put, and sounds more self-important than I feel. For as a matter of fact, I have consciously planned very little; and should chiefly be grateful for having been brought up (since I was eight) in a Faith that has nourished me and taught me all the little that I know. »

(SC) « Su Sennore de sos Aneddos est oviamente un'òpera religiosa e catòlica in manera fundamentale; chene intentzione, a s'incumintzu, ma in manera cònscia durante sa revisione. Est pro custa resone chi non b'apo postu in intro, o nch'apo bogadu, praticamente totu sos riferimentos a cale si siat cosa chi assimiget a sa 'religione', a cultos o a pràticas, in su mundu immaginàriu. Ca s'elementu religiosu est surbidu a intro de s'istòria e de su simbulismu. Nointames naradu gai sonat meda grusseri e prus presumidu de cantu non siat in realidade. Ca a nàrrere sa beridade deo in manera cònscia apo programmadu pagu a beru: e dia dèpere torrare gràtzias a beru pro èssere istadu allevadu (dae cando tenia oto annos) in una fide chi m'at nutridu e m'at insegnadu totu su pagu chi isco. »

(Letters, no. 142)

Issu paret non minispretziare su mètodu simbòlicu tìpicu de sas paràbolas evangèlicas, est a nàrrere su faeddare de una veridade impreende sìmbulos: «Deo dia pretèndere, si non dia pensare chi siat presumidu dae parte de una persone gari istruida male, de tènnere a punna cussa de dimustrare sa veridade e de incoragire sos bonos printzìpios morales in custu mundu nostru, pro mèdiu de s'espediente antigu de los acrarare pro mèdiu de personificatziones diversas, chi a sa fine agiudant a los fàghere cumprèndere».

Paul H. Kocher at iscritu chi Tolkien descriet su male in sa manera chi lu faghet su cristianèsimu ortodossu. Est a nàrrere, s'ausèntzia de Deus. Tzitat esempros medas in su Sennores de sos Aneddos, che a s'ogru chene pàrpala de Sàuron: "sa carpidura niedda de pupia sua s'aberiat in unu putzu, una bentana cara a su nudda". Kocher bidet sa fonte de Tolkien in Tommasu de Aquino, "chi est sensadu supònnere chi Tolkien, comente medievalista e catòlicu, connoschiet bene". Tomu Shippey dat unu parre su matessi, ma in logu de chistionare de Aquino, afirmat chi Tolkien depiat connòschere bene meda sa tradutzione anglosàssone de Alfred su Mannu de s'òpera de Boeci Consolatzione de sa filosofia, nòdida che a Lays of Boethius. Shippey iscriet chi sa bisione cristiana sua de su male currispondet bene meda cun cussa espressada dae Boeci: "su male no est nudda". Narat chi Tolkien at impreadu su corollàriu chi su male non podet creare nudda che a base de sa sentèntzia de Frodo, cando narat chi "s'umbra ... podet petzi istòrchere, non podet fraigare: perunu elementu a beru nou a contu suo", e frases sìmiles de Barbàrbure o de Èlrond. Sighit in sa matessi lìnia narende chi in su Sennore de sos Aneddos su male paret èssere, in tzertos momentos, una fortza indipendente, prus chi no sa mancàntzia de su bene (cun totu chi non tantu indipendente finas a su puntu de su manicheismu), e sugerit chi sos annantos de Alfred a sa tradutzione de Boeci diant pòdere àere ispiradu custu puntu de vista.

Un'àteru argumentu de interessu mannu est su puntu de vista teològicu de Stratford Caldecott, in relatzione a s'Aneddu e su chi rapresentat. "S'Aneddu de su Pòdere rapresentat sa maja niedda de su podere corrùmpidu, s'afirmatzione de una persone in isse matessi in contrariedade cun Deus. Paret chi diat libertade, ma sa funtzione bera sua est sa de incadenare su portadore a s'Ànghelu Rùidu. Corrumpit sa boluntade umana de su portadore, dassende·lu cada bia prus "làngiu" e irreale; difatis, su donu suo de s'invisibilidade simbolizat s'abilidade sua de ispèrdere totu sa relatzione e s'identidade naturale umana. Si diat pòdere nàrrere chi s'Aneddu est unu pecadu in isse matessi: atrativu e paret inofensivu a su printzìpiu, si faghet cada borta prus difìtzile de dassare e, a sa fine, corrumpit".

Publicatziones

Beowulf: Su Mostru e sos Crìticos

Gasi comente l'est istadu in su mundu de sa fintzione, Tolkien est istadu fintzas un'autore de annotu in su campu de sa crìtica literària acadèmica. Su seminàriu suo, de su 1936, a pustis est istadu publicadu comente artìculu, e at rivolutzionadu su tratamentu chi finas a tando aiant dadu sos crìticos literàrios a su poema èpicu anglosàssone Beowulf. Custu sàgiu est galu oe in die unu de sos traballos prus influentes in s'istùdiu de sa literadura anglosàssone. Beowulf est una de sas influèntzias prus significativas in s'òpera literària imbeniente de Tolkien, cun detàllios de importu siat pro S'Hobbit siat pro su Sennore de sos Aneddos, adotados dae su poema èpicu. Custa òpera mustrat medas de sos aspetos de Beowulf chi Tolkien agatat prus ispiradores, evidentziende su ruolu de sos mostros in sa literadura, e mescamente de su dragu chi aparesset a sa fine de su poemas de tres:

(EN) « As for the poem, one dragon, however hot, does not make a summer, or a host; and a man might well exchange for one good dragon what he would not sell for a wilderness. And dragons, real dragons, essential both to the machinery and the ideas of a poem or tale, are actually rare. »	(SC) « Pro su chi pertocat a su poema unu dragu, pro cantu caente siat, non faghet un'istiu, o un'istràngiu; e un'òmine diat pòdere cuncambiare pro unu dragu bonu su chi non diat bèndere pro unu desertu. E sos dragos, sos dragos beros, essentziales siat pro sos machinàrios siat pro sas ideas de unu poema o de unu contu, a nàrrere sa veridade sunt raros. »
((EN) Tolkien, J. R. R. (1963). Beowulf: The Monsters and the Critics. Oxford. pp. 10–11)

Libros pro pitzinnos e àteras òperas curtzas

In paris cun sas cumpositziones mitòpicas suas, Tolkien s'est apassionadu a imbentare istòrias de fantàsia pro distràere fìgios suos. Cada annu iscriiat lìteras pro Pasca de Nadale, faghende finta de èssere Babbu Nadale e imbiadas a sos fìgios suos, recreende una sèrie de istòrias breves (prus a tardu compiladas e publicadas comente Sas lìteras de Babbu Nadale). Àteras istòrias includent Mr. Bliss e Roverandom (pro pitzinnos), e Leaf by Niggle (parte de Tree and Leaf), Sas aventuras de Tom Bombadil, On Fairy-Stories, Su frailàrgiu de Wootton Major e Gil, su massaju de Ham. Roverandom e Su frailàrgiu de Wootton Major, comente S'Hobbit, adotaiant ideas de legendarium suo.

Su Hobbit

Prima pàgina de s'editzione americana de S'Hobbit

Tolkien mai si diat àere immaginadu chi sas istòrias suas diant èssere divènnidas populares, ma pro casualidade unu libru numenadu Su Hobbit (The Hobbit, in inglesu), chi aiat iscritu unos annos in antis pro fìgios suos, est arribadu in su 1936 in sas manos de Susan Dagnall, impiegada de sa domo editora londinesa George Allen & Unwin, chie at cumbintu Tolkien chi l'intregaret pro sa publicatzione sua. Sende gasi, cando est istada publicada, un'annu prus tardu, su libru at atràidu s'atentzione tantu de mannos comente de sos pitzinnos, divenende un'òpera bastante populare pro chi sos editores pregontarent a Tolkien chi nde publicaret un'àtera.

Su Sennore de sos Aneddos

Sa rechesta de realizare un'àtera òpera at batidu Tolkien a incumentzare sa chi diat divenire s'òpera prus famosa sua: su romanzu èpicu Su Sennore de sos Aneddos (originariamente publicadu in tres volùmenes intre su 1954 e su 1955). Tolkien at coladu prus de deghe annos iscriende sa narratzione printzipale e sas apenditzes pro Su Sennore de sos Aneddos, tempus durante su cale at retzidu s'apògiu costante de sos Inklings, mascamente de s'amigu suo C. S. Lewis, autore de Sas Crònacas de Nàrnia. Tantu Su Hobbit comente Su Sennore de sos Aneddos si sìtuant in su cuntestu de su Silmarillion, ma in unu perìodu a pustis.

Tolkien, in unu primu momentu, at chircadu de fàghere in manera chi Su Sennore de sos Aneddos tenneret un'istile literàriu de contu de pitzinnos simigiante a cussu de Su Hobbit, ma a pustis est divènnidu prus iscuru e prus sèriu in su mentres chi l'iscriiat. Cun totu chi est un'òpera chi sighet a Su Hobbit, s'indiritzat a unu pùblicu prus mannu, intrende in su cuntestu immensu de Beleríand chi Tolkien aiat fraigadu durante sos annos in antis, e chi a pustis diat bìdere sa publicatzione a pustis mortu cun Su Silmarillion e àteros volùmenes. S'influèntzia de Tolkien si bidet mescamente in sa crèschida de su gènere de fantàsia a pustis de su sutzessu de Su Sennore de sos Aneddos.

Su Sennore de sos Aneddos est divènnidu populare in manera immensa partinde dae sa dècada de su 1960 e l'est galu in dies de oe: s'òpera est abarrada in sas primas positziones de sas listas de òperas prus populares de su de XX sèculos, siat in livellu de bèndidas siat in sos sondàgios fatos dae sos letores. In sa chirca "Big Read", realizada in su 2003 dae sa BBC, Su Sennores de sos Aneddos est istadu su romanzu prus amadu de su Regnu Unidu. Sos australianos ant votadu Su Sennore de sos Aneddos che a su mègius libru in unu sondàgiu realizadu in su 2004 dae s'Australian ABC. In un'àteru sondàgiu, realizadu in su 1999 cun sos clientes de Amazon.com, Su Sennore de sos Aneddos est istadu numenadu su libru prefertu de su millènniu. In su 2002 Tolkien est istadu votadu comente su de 92 britànnicos prus de importu prus mannu de s'istòria, in unu sondàgiu ammaniadu dae sa BBC, e in su 2004 su de 35 sudafricanos de importu prus mannu, divendnde s'ùnica persone a aparirein ambas sas duas listas. Sa popularidade sua non si lìmitat petzi a su mundu anglòfonu: in unu sondàgiu de su 2004 ispiradu a su "Big Read" britànnicu, pagu prus o mancu 250.000 tedescos ant cunsideradu Su Sennore de sos Aneddos comente s'òpera literària preferida issoro.

Publicatziones a pustis de sa morte

Su Silmarillion

Cobertedda de Su Silmarillion

Tolkien at iscritu unu resumu breve de sa mitologia sua, chi incluet sos contos de Beren e Lúthien e su de Turin; cussa produtzione curtza est acabada disvilupende·si in su Quenta Silmarillion, un'istòria de su tempus chi Tolkien at incumintzadu a iscrìere tres bortas ma chi no at mai publicadu. Tolkien teniat s'intentzione de la publicare in paris cun Su Sennore de sos Aneddos, ma sos editores suos (siat Allen & Unwin siat Collins) si fiant refudados. In cussu momentu, in sa dècada de su 1950, sos prejos de imprenta fiant artziados meda in su Regnu Unidu, motivu pro su cale ant dèpidu publicare Su Sennore de sos Aneddos in tres volùmenes. S'istòria de cussu protzessu de torrare a fàghere su libru s'ispiegat in s'òpera sua S'Istòria de sa Terra Mesania, publicada a pustis de sa morte sua e curada dae Christopher Tolkien, unu de sos fìgios suos. Dae su 1936, pagu prus o mancu, Tolkien at incumintzadu a ismanniare custu cuadru pro inclùdere s'istòria de Sa ruta de Nùmenor, ispirada in subra de sa contàntzia de Atlàntide.

Tolkien at numenadu a fìgiu suo Christopher che a su gestore de sos deretos suos de autore, e su fìgiu (paris cun s'assistèntzia de Guy Gavriel Kay, prus a tardu reconnotu che a autore de fantàsia pro sas òperas suas), at ammaniadu parte de su materiale suo in unu volùmene individuale e coerente, chi est istadu publicadu cun su nùmene de Su Silmarillion, in su 1977. At retzidu su prèmiu Locus pro su mègius romanzu de fantàsia in su 1978.

Sas Istòrias Mannas de sas Dies de s'Antichidade est s'annantu de sas tres relatas de importu prus mannu chi J. R. R. Tolkien at disvilupadu in su mundu mitològicu suo (Arda), durante sa Prima Edade de su Sole o in sas Dies de s'Antichidade e sunt relatzionadas in manera istrinta cun s'istòria de sos Silmarils. Sas istòrias sunt S'istòria de Beren e Lùthien (s'istòria de amore intre s'alva Lùthien e s'òmine Beren), Sa Ruta de Gòndolin (in ue si nche contant sas aventuras de Tuor finas a cando no arribat a Gòndolin, s'arribu suo e sa vida sua finas a sa ruta sua e a sa fua de s'eroe e sa famìlia sua) e S'istòria de sos fìgios de Hurin (in ue sb'est iscritu su destinu malauradu de Turin e Nìenor, fìgios de Hurin), mentovadu fintzas comente Narn. Custas istòrias las podimus agatare in medas regortas, totu publicadas a pustis de sa morte de Tolkien, dae fìgiu suo Cristopher. Sunt: Su libru de sos contos pèrdidos, Contos no acabados de Nùmenor e de sa Terra Mesania, Su Silmarillion e Sos fìgios de Hurin.

Contos no acabados e S'istòria de sa Terra Mesania

In su 1980 Christopher Tolkien at publicadu una colletzione de materiale prus frammentàriu cun su tìtulu de Contos no acabados de Nùmenor e de sa Terra Mesania. In sos annos imbenientes (1983–1996) at publicadu galu prus materiale chi galu fiat disconnotu, paris cun notas e cummentos mannos, in una sèrie de dòighi volùmenes chi at intituladu S'istòria de sa Terra Mesania. In cue s'agatant istòrias no acabadas, abbandonadas, alternativas o contraditòrias, dae chi Tolkien semper teniat traballu in protzessu, e non fiat fitianu chi definiret una versione finale pro cale si siat de sas istòrias suas. Non b'at una cunsistèntzia assoluta intre S'Hobbit e Su Sennore de sos Aneddos, sos duos traballos prus relatzionados, ca Tolkien mai at integradu de su totu sas duas òperas intre issas. In su 1965 at cummentadu chi, mentras ammaniaiat S'Hobbit pro sa de tres de sas editziones suas, diat àere prefedidu a torrare a iscrìere de su totu su libru pro cambiare s'istile de sa prosa sua.

Mr. Bliss

Una de sas òperas prus disconnotas de Tolkien est su contu pro pitzinnos Mr. Bliss, publicadu in su 1982. Contat s'istòria de Mr. Bliss, e su primu biàgiu cun su veìculu nou suo a motore. Bliss bivet aventuras medas: adòbios cun orsos, bighinos infadados; comporadores arrennegados e atapadas medas. S'argumentu at pigadu ispiratzione dae s'esperièntzia de Tolkien matessi cun sa prima vetura sua, chi at comporadu in su 1932. Sos orsos pigant ispiratzione dae sos orsigheddos de peluche de propiedade de sos fìgios suos. Tolkien est istadu siat s'autore siat s'illustradore de su libru. L'at intregadu a sos editores suos che a unu bàlsamu pro sos letores chi disigiaiant de àteras òperas suas a pustis de S'Hobbit. Nointames custu, sa cantidade de tinta e sas illustratziones fatas cun lapis colorados diant àere fatu artziare tropu sos prejos de produtzione. Tolkien at atzetadu de torrare a fàghere sos disinnos in un'istile prus simpre, ma a pustis s'est abbigiadu chi non teniat tempus pro lu fàghere. Duncas, su libru no est istadu publicadu finas a su 1982, in unu facsìmile manuscritu e illustradu difìtzile de lèghere, cun una trascritzione a màchina in cada pàgina.

Sos fìgios de Hurin

Prus de reghente, su 2007, sa HarperCollins (in su Regnu Unidu e Canadà) e sa Houghton Mifflin (in sos Istados Unidos) ant publicadu Sos fìgios de Hurin. Su romanzu contat s'istòria de Turin Turambar e de sorre sua, Nienor, fìgios de Hurin Thalion. Su materiale l'at compiladu Christopher Tolkien, chi l'at pigadu dae su Silmarillion, dae sos Contos no acabados, dae S'istòria de sa Terra Mesania e dae manuscritos non publicados.

Sa contàntzia de Sigurd e Gudrún

Sa contàntzia de Sigurd e Gudrún, publicada in totu su mundu su 5 de maju de su 2009 dae HarperCollins e Houghton Mifflin Harcourt, contat in manera diferente sa contàntzia de Sigurd e sa ruta de sos niflungs de sa mitologia germànica. Si tratat de unu poema narrativu cumpostu in versos alliterativos e modelladu sighende sa poesia de su Nòrdicu antigu Elder Edda. Christopher Tolkien at inclùdidu medas notas e cummentos in subra de sa tarea de babbu suo.

Comente at ispiegadu Christopher Tolkien, non fiat prus possìbile cumprèndere sa data giusta in sa cale babbu suo aiat cumpostu su cantu. Partinde dae sas evidèntzias circumstancials, fiat possìbile chi l'aeret iscrita durante sa dècada de su 1930. In su pròlogu nch'at iscritu chi "belle mai (chi deo iscat) nd'at faeddadu. Pro su chi nd'isco, non potzo regordare peruna cunversatzione cun issu in subra de custa òpera finas belle a sa fine de sa vida sua, cando mi nd'at faeddadu e at chircadu de l'agatare, chene sutzessu." In una lìtera de su 1967 a W.H. Auden, Tolkien at iscritu:

(EN) « Thank you for your wonderful effort in translating and reorganising The Song of the Sibyl. In return again I hope to send you, if I can lay my hands on it (I hope it isn’t lost), a thing I did many years ago when trying to learn the art of writing alliterative poetry: an attempt to unify the lays about the Völsungs from the Elder Edda, written in the old eight-line fornyrðislag stanza. »

(SC) « Gràtzias pro su remenu meravigiosu tuo in su de traduire e torrare a organizare Su Càntigu de sa Sibilla. In càmbiu, ispero torra de t'imbiare, si resesso a bi pònnere sas manos in subra (ispero chi non si siat pèrdidu), una cosa chi apo fatu medas annos a como, cando chircaia de imparare s'arte de iscrìere poesias alliterativas: unu tentativu de unificare sos versos de sos Völsung de s'Edda antigu, iscritos in s'istrofa antiga fornyrðislag a oto rigas. »

(Letters, no. 295)

The Fall of Arthur

The Fall of Arthur, publicadu in su 23 de maju de su 2013, est unu poema narrativu cumpostu dae Tolkien a s'incumintzu de sa dècada de su 1930. Si tratat de unu poema alliterativu chi arribat finas a belle 1.000 lìnias, imitende su poema anglosàssone Beowulf ma iscritu in inglesu modernu. Mancari essende ispiradu a sa fintzione medievale arturiana, su cuntestu istòricu est ambientadu in su perìodu de sos disterros mannos, siat in sa forma (impreat su versu germànicu) siat in su cuntenutu, ammustrende Artù che a unu sennore de sa gherra brètonu chi gherrat contra a sos invasores sàssones, evitende sos aspetos artu-medievales de su tziclu arturianu (che a su Graal o s'istabilimentu de una corte); su poema incumintzat cun sa contra-invasione britànnica de sa Sassònia betza (Arthur eastward in arms purposed, Artù conca a est cun punnas militares).

Beowulf: A Translation and Commentary

Beowulf: A Translation and Commentary, publicadu in su 22 de maju de su 2014, est una tradutzione in prosa de su poema èpicu medievale Beowulf dae s'inglesu antigu a su modernu. Bortadu dae Tolkien intre su 1920 e su 1926, est istadu editadu dae fìgiu suo. A sa tradutzione li sighint unas 200 pàginas de cummentos in subra de su poema; custos cummentos sunt sa base de su seminàriu chi Tolkien at fatu in su 1936 cun su nùmene "Beowulf: The Monsters and the Critics" e chi at tentu unu sutzessu mannu. Su libru includet fintzas "Sellic Spell", galu non publicadu, gasi comente duas versiones de "The Lay of Beowulf". Su primu est unu cantu de fantàsia in subra de sos pretzedentes biogràficos de Beowulf, e su segundu est unu poema in subra de su tema de Beowulf.

The Story of Kullervo

The Story of Kullervo, publicadu a primu in Tolkien Studies in su 2010, e torradu a aparèssere cun materiale additzionale in su 2015, est una narratzione noa de su poema finlandesu de su de XIX sèculos. Est istadu iscritu in su 1915, in su mentras chi Tolkien istudaiat in Oxford.

Beren e Lùthien

S'istòria de Beren e Lùthien est una de sas prus antigas e prus revisionadas de su legendarium de Tolkien. Custa istòria fiat una de sas tres cuntènnidas in su Silmarillion chi Tolkien pensaiat chi meressiat sa narratzione sua in formadu largu. In su 2017 ant publicadu una versione curada dae Christopher Tolkien cun su tìtulu Beren and Lùthien.

Sede de sos manuscritos

In antis de sa morte sua, Tolkien at negotziadu sa bèndida de sos manuscritos, de sos abbotzos, de sas proas e de sos àteros materiales relatzionados cun sas òperas suas giai publicadas, intre sas cales Su Sennore de sos Aneddos, S'Hobbit e Giles, su fatore de Ham, cun su Dipartimentu de Regortas Ispetziales e Archìvios Universitàrios de sa Biblioteca John P. Raynor de s'Universidade de Marquette, situada in Milwaukee, Wisconsin. A pustis de sa morte sua, totu sos documentos chi pertocant a sa mitologia de su Silmarillion, gasi comente sos traballos acadèmicos suos, sunt andados a parare a sa Biblioteca Bodleiana de s'Universidade de Oxford.

In su 2009, un'abbotzu partziale de Language and Human Nature, chi Tolkien aiat incumintzadu a iscrìere paris cun C.S. Lewis, ma chi mai ant acabadu, est istadu iscobertu in sa Biblioteca Bodleiana.

Limbas e filologia

Carriera linguìstica

Sa carriera acadèmica de Tolkien e sa produtzione literària sua sunt inseparàbiles, a cunsighèntzia de s'amore suo pro sa limba e sa filologia. In s'universidade s'est ispetzializadu in filologia inglesa, e in su 1915 s'est laureadu cun su nòrdicu antigu comente matèria ispetziale. At traballadu in s'Oxford English Dictionary dae su 1918, traballende in unu nùmeru bonu de paràulas chi incumintzant cun sa lìtera W, che a sa paràula walrus, cun sa cale at tentu problemas medas. In su 1920 est divènnidu professore de limba inglesa in s'Universidade de Leeds, in ue at tentu su mèritu de fàghere crèschere su nùmeru de istudiantes de linguìstica de chimbe a binti. At fatu classes de versu eròicu in anglosàssone, de istòria de s'inglesu, de testos in inglesu antigu e inglesu mesanu, filologia inglesa mesana e antiga, introdutzione a sa filologia germànica, limba gòtica, islandesu antigu e gallesu medievale. Cando in su 1925, cun trintatres annos, Tolkien at fatu dimanda pro sa positzione de professore de anglosàssone in su Pembroke College, at dichiaradu chi sos istudiantes suos de filologia germànica in Leeds fiant istados formados che a unu "Club Vichingu". Teniat cònnoschèntzias, fintzas si non perfetas, fintzas de su finlandesu.

In privadu, Tolkien s'est intesu atràidu dae "temas ratziales e de significu linguìsticu", e in su seminàriu suo de 1955 English and Welsh, chi est detzisivu pro cumprèndere s'interpretatzione sua de ratza e limba, at espostu sos cuntzetos de sa "preferèntzia linguìstica inerente", chi at numenadu comente "limba nadia", oposta a sa "limba de bàntzigu", chi est sa prima chi s'imparat a faeddare. Tolkien cunsideraiat su dialetu de s'inglesu mesanu de sas West Midlands che a sa "limba nadia" sua e, comente at iscritu a W. H. Auden su 1955, "So unu westmidlander pro sàmbene (e apo ischidu chi connoschiat s'inglesu mesanu de sos West Midlands gasi comente l'apo bidu sa prima borta)."

Fraigadura de limbas

In parallelu a s'òpera acadèmica sua, Tolkien s'est dedicadu a sa passione sua de fràigu de limbas, chi at descritu in su sàgiu suo Su vìtziu segretu (A Secret Vice, publicadu in sa regorta S'edade de mesu e su fantàsticu). Sas prus disvilupadas de custas sunt istadas su quenya e su síndarin, sa connessione etimològica de sas cales at formadu su coro de una parte manna de su legendarium de s'autore inglesu.

Totu at tentu cumintzu cando su giòvanu Tolkien aiat iscurtadu pro casu unu grupu de piseddos faeddare in "animàlicu" (o "animalesu"), unu limbàgiu-giogu chi si serbiat esclusivamente de nùmenes de animales e nùmeros pro comunicare cale si chi siat casta de informatzione. A esèmpiu "cane rusinnolu tocafuste baranta" podiat chèrrere nàrrere "tue ses unu poleddu". A pustis s'animàlicu fiat istadu ismentigadu e sostituidu dae un'idioma nou: su "Nevbosh", chi istorpiaiat in manera chi non podiat èssere reconnota sas paràulas inglesas sostituinde·las in carchi casu cun unas àteras latinas o frantzesas. Dae tando su riellu de Tolkien pro sas limbas no aiat fatu chi crèschere.

In su sàgiu suo Inglesu e gallesu Tolkien ammentat sa die de cando, pro sa prima borta, aiat bidu in una tumba sas paràulas "Adeiladwyd 1887" ("Fraigadu in su 1887") e si nde fiat innamoradu. Su gallesu fiat devènnidu una fonte chene fine de sonos bellos e fàbricos grammaticales perfetos, unu limbàgiu melodiosu dae su cale pòdere orire pro sos imbentos linguìsticas benidores suos. Difatis, a pustis de su gallesu est arribbadu su fìnnicu (sonos), e in antis de cussu su gregu e s'italianu, e s'immaginatzione aiat pigadu sa primatzia. Tocat fintzas a ammentare chi Tolkien matessi aiat iscritu, in una de sa lìteras suas, custu:

« nemos mi creet cando naro chi su longu libru meu (Su Sennore de sos Aneddos) est unu tentativu de creare unu mundu in ue una forma de limbàgiu atzetàbile pro su sensu estèticu personale meu potzat pàrrere reale. Ma est beru. »

Sas istòrias de sa Terra Mesania fiant tando serbidas petzi a dare una collocatzione (si puru fitìtzia) a sas paràulas de sos limbàgios suos. Non fiat istadu duncas su contràriu.

Pro Tolkien, sa limba e sa grammàtica fiant una chistione de estètica e eufonia, essende su Quenya, in piessignu, disinnadu sighende cunsideros "fonoestèticos"; s'intentzione fiat creare unu "Alvlatinu", basadu in manera fonètica in subra de su latinu, cun ingredientes de su finlandesu, de su gallesu e de su gregu. At fintzas disinnadu, partinde dae su 1945, s'adûnaicu o numenorianu, limba cun unu "gustu semìticu lèbiu", e chi connetiat cun sa contàntzia de Atlàntide chi, pro mèdiu de The Notion Club Pabiros, li ligat diretamente cun sas ideas suas in subra de s'impossibilidade de eredare su limbàgiu, e chi pro mèdiu de sa "Segunda Edade" e s'istòria e de Eàrendil est istada annànghida a su legendarium; gasi, at fintzas frunidu unu ligàmene intre su "mundu primàriu reale" de su de XX sèculos cun su tempus coladu legendàriu de sa Terra Mesania.

Tolkien cunsideraiat sos limbàgios inseparàbiles dae sa mitologia chi teniant assòtziada, resone pro sa cale teniat un'opinione mala de sas limbas ausiliares: in su 1939, in unu cungressu de esperantistas, at fatu unu seminàriu intituladu A Secret Vice, in ue naraiat chi "sa limba fraigada bostra at a acabare creende una mitologia", ma giai in su 1956 at iscritu chi "su volapük, s'esperanto, s'ido, su novial, etz, sunt mortos, prus mortos chi non sas limbas in disavesu, ca sos autores suos mai ant imbentadu contàntzias esperantistas".

Sa popularidade de sos libros de Tolkien at tentu un'efetu de annotu, in s'impreu de sas limbas a sa literadura fantàstica in piessignu ma fintzas in sos ditzionàrios, chi in dies de oe atzetant s'ortografia idiosincràtica de Tolkien in paràulas che a dwarves e dwarvish (in paris cun dwarfs e dwarfish) chi in sardu cheret nàrrere duddurinos, chi fiant istados belle in disavesu dae su de XIX sèculos. (Difatis, a parre de Tolkien, si su plurale de s'inglesu antigu aeret campadu, diat èssere istadu dwarrows o dwerrows.) At fintzas adotadu sa paràula eucatastrophe (eucatàstrofe, in sardu), cun totu chi s'impreat mescamente in connessione cun sas òperas suas.

Intre sas deghinas de idiomas imbentados dae Tolkien podimus tzitare:

• S'Àlvicu primitivu (dae su cale totu at tentu cumintzu)
• Su Quenya (sa limba antiga e tzerimoniale de sos Alvos)
• Su Sindarin (s'idioma àlvicu de impreu comunu)
• Su Telerin (su limbàgiu de sos alvos Teleri)
• S'Adûnaicu (sa limba de Númenor)
• S'Ovestron (sa limba comuna)
• Su Doriathrin (sa limba de su Doriath)
• Su Nandorin (sa limba de sos Alvos Birdes)
• Su Khuzdul (sa limba segreta de sos Duddurinos)
• S'Entese (sa limba de sos Ent)
• Su Limbàgiu nieddu (pensadu dae Sauron e faeddadu dae sos Òrcos)

Erèntzia

S'òpera de John Ronald Reuel Tolkien at tentu una fama manna in totu su mundu. Custu sutzessu est dèpidu fintzas a su fatu chi Tolkien est istadu capatzu de prodùere unu legendarium cun interpretatziones plùrimas, un'òpera complessa, ma in su matessi tempus populare.

A pustis de s'àere dedicadu dae su tempus s'infàntzia sua a sa creatzione de limbàgios, in su cursu de sos annos issu at isvilupadu una cosmogonia bera e pròpia, contende s'istòria de unu mundu dae s'incumintzu suo finas a s'era nostra. In su 1916-1917 su professore at incumentzadu difatis cun s'iscritura de su cumplessu de mitos e legendas chi a pustis est devènnidu Su Silmarillion, a su cale at traballadu totu sa vida. Sa punna initziale sua fiat cussa de dare a s'Inghilterra una mitologia bera e pròpia. In prus a totu custu sa genesi de custos mitos fiat ligada in manera istrinta a sa voluntade de Tolkien de creare una mitologia e, a pustis, una literadura èpica e de paristòrias de atribuire a sos pòpulos chi faeddaiant sas limbas imbentadas suas. Duncas custas òperas podent èssere definidos propriamente che a meta-contos.

Partinde dae sos annos sessanta e setanta, sa produtzione tolkieniana s'est agatada a s'internu de unu fenòmenu literàriu e de costùmene de importu mannu chi at contribuidu a s'afirmòngiu de s'immaginàriu fantasy modernu. Sa produtzione de Tolkien benit acostada fatu fatu a su gènere high fantasy. Medas òperas fantasy cuntemporàneas sunt ispiradas a s'universu tolkienianu. Nde sunt esèmpios connotos sas Crònacas de s'astra e de su fogu de George R. R. Martin o sa saga de Shannara de Terry Brooks.

Adatamentos

In una lìtera de su 1951 pro Milton Waldman, Tolkien iscriiat, in subra de sas intentziones suas de creare un'"ispètzie de contàntzia belle connètida", in ue "sos tziclos diant dèpere èssere ligados a unu totu maestosu, ma dassare ispàtziu pro àteras mentes e manos, annanghende colores e mùsica e dramma". Sas manos e sas mentes de artistas medas, difatis, sunt istadas ispiradas dae sas contàntzias de Tolkien. Persones chi issu connoschiat de persone, che a Pauline Baynes (s'illustradora preferida dae Tolkien de Sas aventuras de Tom Bombadil e Gil, su massaju de Ham) o Donald Swann (chi at frunidu sa mùsica pro The Road Goes Ever On). Sa reina Margarida II de Danimarca at fatu illustratziones de s'òpera Su Sennore de sos Aneddos a s'incumintzu de sa dècada de su 1970, chi a pustis at imbiadu a su matessi Tolkien. S'autore sudafricanu est abarradu ispantadu dae s'assimìgiu chi teniant cun sos disinnos fatos dae issu matessi.

Nointames custu, Tolkien non fiat orgolliosu de totu sas rapresentatziones chi ant fatu de sas òperas suas in sos annos, e in unos cantos casos las at disaprovadas de su tot. In su 1946 at refudadu sas illustratziones de Horus Engels pro s'editzione in tedescu de Su Hobbit, cunsiderende·las "tropu disneyficadas... Bilbo cun su nasu unchinadu e Gandalf comente una figura pufa fasciuga, in logu de su magu odìnicu chi penso deo".

Tolkien fiat iscèticu cun sa passione emergente chi b'aiat pro s'òpera sua in sos Istados Unidos, e in su 1954 at refudadu propostas pro creare una lìnia de giacas, cointzidente cun sa publicatzione de s'editzione americana de Su Sennore de sos Aneddos:

(EN) « Thank you for sending me the projected ‘blurbs’, which I return. The Americans are not as a rule at all amenable to criticism or correction; but I think their effort is so poor that I feel constrained to make some effort to improve it. »	(SC) « Gràtzias pro m'àere imbiadu sos "blurbs" projetados, chi rendo. Sos americanos, de règula, non sunt medas dispostos a retzire crìticas o curretziones; ma penso chi s'isfortzu issoro siat gasi iscassu chi m'intendo costrintu a fàghere carchi isfortzu pro lu megiorare. »
(Letters, no. 144)

At refudadu fintzas sa rapresentatzione teatrale de su gènere fantàsticu in su sàgiu suo "On Fairy-Stories", presentadu sa prima borta in su 1939:

(EN) « In human art Fantasy is a thing best left to words, to true literature. [...] Drama is naturally hostile to Fantasy. Fantasy, even of the simplest kind, hardly ever succeeds in Drama, when that is presented as it should be, visibly and audibly acted. »	(SC) « In s'arte umana sa fantasia est una cosa chi est mègius lassare a sas paràulas, a sa literadura bera. [...] Su teatru est naturalmente contràriu a sa fantasia. Sa fantasia, fintzas de sa genia prus simpre, non tenet belle mai sutzessu in su teatru, cando benit presentada comente diat dèpere èssere, resada in manera visìbile e chi si podet intèndere. »
((EN) J. R. R. Tolkien, On Fairy-Stories, 1939)

Adatamentos tzinematogràficos

Su chircadore de Tolkien James Dunning at coniadu su tèrmine Tollywood, cuntzetu derivadu dae "Tolkien Hollywood", pro descrìere sos tentativos de creare un'adatamentu tzinematogràficu de sas istòrias de su legendàriu tolkenianu, cun sa punna de otènnere resurtados bonos in billeteria, prus chi no in sa fidelidade cun s'idea originale.

Cando at retzidu un'iscienegiadura pro un'adatamentu tzinematogràficu de Su Sennore de sos Aneddos, iscrita dae Grady Zimmerman, Tolkien at iscritu:

(EN) « [...] I would ask them to make an effort of imagination sufficient to understand the irritation (and on occasion the resentment) of an author, who finds, increasingly as he proceeds, his work treated as it would seem carelessly in general, in places recklessly, and with no evident signs of any appreciation of what it is all about. »	(SC) « [...] li dia pedire de fàghere un'isfortzu de immaginatzione sufitziente a cumprèndere s'infadu (e a bortas su resentimentu) de un'autore chi agatat, a manu a manu chi sighit [a lèghere], su traballu suo tratadu, comente paret, in generale chene cura, in unos cantos tretos chene cunsideru, e chene sinnos ladinos de aprètziu pro su chi tratat. »
(Letters, no. 210)

Tolkien at sighidu critichende s'iscienegiadura iscena a iscena ("galu un'àtera iscena de boghes e istocadas chene sensu"). Non fiat contra a un'adatamentu dramàticu, nointames custu, e at bèndidu sos deretos pro fàghere unu film, un'òpera de teatru e totu su materiale de bèndere de Su Hobbit e de Su Sennore de sos Aneddos a United Artists in su 1968. United Artists mai at fatu perunu film, cun totu chi su diretore John Boorman nd'at pranificadu unu a cumintzu de sa dècada de su 1970. In su 1976 sos deretos sunt colados a sa Tolkien Enterprises, una divisione de s'azienda de Saul Zaentz, chi at publicadu unu primu adatamentu de su Sennore de sos Aneddos in su 1978, unu film animadu cun rotoscòpia dirigidu dae Ralph Bakshi e cun s'iscienegiadura de s'iscritore de fantàsia Peter S. Beagle. Sa trama coberiat petzi sa prima metade de s'istòria de su libru originale. In su 1977 ant publicadu un'adatamentu animadu musicale pro televisione de Su Hobbit, realizadu dae Rankin-Bass, e in su 1980 ant produidu fintzas unu film pro sa televisione mutidu Sa torrada de su Re, chi coberiat unas cantas partes de Su Sennore de sos Aneddos chi no aiat acabadu Bakshi.

Intre su 2001 e su 2003, New Line Tzìnema at publicadu Su Sennore de sos Aneddos in forma de trilogia tzinematogràfica, filmada in Zelanda Noa e dirigida dae Peter Jackson. Sa sèrie, chi si cumponet de Sa Cumpangia de s'Aneddu (2001), Sas duas turres (2002) e Sa torrada de su re (2003) est istadu unu sutzessu mannu, siat a livellu cummertziale siat audiovisivu, otenende prèmios Oscar medas, intre àteros prèmios. Intre su 2012 e su 2014, Warner Bros. e New Line Tzìnema ant publicadu Su Hobbit, una segunda trilogia tzinematogràfica, custa borta fundada in subra de s'òpera omònima de Tolkien, e cun Peter Jackson che a produtore esecutivu, diretore e co-iscienegiadore.

Televisione

In su 13 de santandria de su 2017 b'at àpidu s'annùntziu chi s'azienda Amazon aiat achiridu sos deretos globales pro sa televisione de Su Sennore de sos Aneddos pro realizare una sèrie pro sa televisione. Custa sèrie non diat èssere un'adatamentu diretu de sos libros, ma diat dèpere introdùere istòrias noas ambientadas in antis de sa trama printzipale de Sa Cumpangia de s'Aneddu. Sa cunferèntzia de imprenta in ue l'ant annuntziada faeddaiat de "istòrias pregressas no esploradas fundadas in subra de testos originales de J.R.R. Tolkien". Amazon nd'at a èssere sa produtora, in paris cun Tolkien Estate, The Tolkien Trust, HarperCollins e New Line Tzìnema.

Ammentos

Tolkien, gasi comente sos personàgios e sas sedes de sas òperas suas, sunt istados isseberados pro batijare su nùmene de medas cosas in totu su mundu. Custa setzione incluet carreras, montagnas, aziendas, ispètzies de animales e prantas, gasi comente de àteros ogetos de importu.

Pro cunventzione, unas cantas caraterìsticas de sa luna Titanu de su praneta Saturnu tenent su nùmene de elementos de sa Terra Mesania. Sas tiras (montigros o cùcuros minores) tenent su nùmene de personàgios, e sos montes (montagnas) tenent su nùmene de montagnas de sa Terra Mesania. B'ant fintzas asteròides chi tenent su nùmene de Bilbo, gasi comente su de su Tolkien matessi.

Tres montes de sas Cadwallader, in sa Colùmbia Britànnica (Cànada) sunt istadas batijadas partinde dae personàgios de Tolkien: su monte Shadowfax, su monte Gandalf e su monte Aragorn. Su 1 de nadale de su 2012 b'at àpidu s'annùntziu, in una cunferèntzia de imprenta tzelebrada in Zelanda Noa, chi sa New Zealand Geographic Board diat realizare una consultatzione pro batijare unu monte a curtzu a Milford Sound cun su nùmene de Tolkien, pro resones istòricas e literàrias, e pro tzelebrare su 121u anniversàriu de s'iscritore sudafricanu.

Sa "Tolkien Road" (caminu de Tolkien) de Eastbourne, in East Sussex, at retzidu su nùmene suo dae Tolkien, e sa "Tolkien Way", in Stoke-ue-Trent, at retzidu su nùmene suo dae su primu fìgiu de s'iscritore, su pride John Francis Tolkien, satzerdote responsàbile de sa Crèsia Catòlica Romana de Nostra Sennora de sos Ànghelos e Santu Perdu Incadenadu (Roman Catholic Church of Our Lady of the Angels and St. Peter in Chains), a curtzu a cue. In sas àreas de Hall Green e Moseley, in sa tzitade de Birmingham, b'ant parcos e camineras medas dedicados a J.R.R. Tolkien, intre sos cales sunt de annotu sa Millstream Way e su Moseley Bog. Totu paris, custos parcos sunt connotos che a the Shire Country Parks (sos parcos de Sa Contrada). In Weston-super-Mare, Somerset, b'at unu grupu de carreras situadas in su 'Weston Village' chi sunt istadas batijadas cun su nùmene de logos de sa Terra Mesania: Hobbiton Road, Bree Close, Arnor Close, Rivendell, Westmarch Way e Buckland Green.

In sa tzitade olandesa de Geldrop, a curtzu de Eindhoven, sas carreras de unu bighinadu fraigadu dae zero ant retzidu su nùmene de Tolkien ("Laan van Tolkien") e de unos cantos personàgios prus connotos de sos libros suos.

In sas tzitades de sa Silicon Valley de Saratoga e San Josè, in Califòrnia, b'at duos complessos urbanìsticos chi tenent carreras batijadas cun nùmenes chi benint dae sas òperas de Tolkien. Si podent agatare dòighi carrieras cun nùmenes derivados dae sas òperas suas fintzas in sa tzitade de Lake Forest. Su bighinadu de Hobbit's Glen, in Columbia (Maryland), gasi comente sas carreras suas (intre sas cales sunt de annotu Rivendell Lane, Tooks Way e Oakenshield Circle) ant pigadu su nùmene issoro dae sas òperas de Tolkien.

In su campu de sa tassonomia, pagu prus o mancu 80 taxa (gèneres e ispètzies) ant retzidu nùmenes sientìficos chi onorant o derivant dae personàgios e àteros elementos fitìtzios chi benint dae Su Hobbit e dae Su Sennore de sos Aneddos, in paris cun àteras òperas ambientadas in sa Terra Mesania. Taxa medas ant retzidu su nùmene issoro dae su personàgiu Gòllum (connotu fintzas comente Smèagol), gasi comente dae medas hobbits, sas criaduras minores chi assimigiant a sos umanos che a Bilbo e Frodo. Medas alvos, duddurinos e àteras criaduras chi aparessent in sas òperas de Tolkien, gasi comente s'iscritore matessi, sunt istados onorados fintzas issos in sos nùmenes de ispètzies medas, che a s'amfìpode Leucothoe tolkieni, o sa bespe Shireplitis tolkieni. In su 2004, s'omìnide estintu Homo floresiensis est istadu descritu che a unu "hobbit", e custu est divènnidu in presse su nomìngiu suo, mescamente a cunsighèntzia de su fatu de èssere minore meda. In su 1978, su paleontòlogu Leigh Van Balent at batijadu unas 20 taxas de mammìferos estintos partende dae s'òpera de Tolkien pro mèdiu de una publicatzione ùnica. In su 1999, s'entomòlogu Lauri Kaila at descritu 48 ispètzies noas de arnes elachistidae e nd'at batijadu 37 partinde dae sa mitologia de Tolkien. Est istadu fatu notare chi Tolkien est istadu ammentadu in su mundu de sa tassonomia comente non s'est mai fatu cun perunu àteru autore.

Dae su 2003, The Tolkien Society at ammaniadu su Tolkien Reading Day (Die de sa letura de Tolkien), chi si faghet su 25 de martzu in iscolas de totu su mundu.

Placas ammentadoras

Placa biaita in Sarehole Mill

Placa biaita The Plough and Harrow

B'ant sete placas biaitas in Inghilterra chi ammentant logos assòtziados cun Tolkien: una in Oxford, una in Bournemouth, bator in Birmingham e una in Leeds. Una de sas placas de Birmingham ammentat su logu de ispiratzione de Sarehole Mill, a curtzu de ue Tolkien est istadu intre sos bator e sos oto annos, e duas de sas placas indicant sas domos in ue est istadu in antis de tzucare a s'Universidade de Oxford; s'ùrtima s'agatat in s'albergu in ue s'est istabilidu in antis de tzucare a Frantza pro cumbàtere in sa Prima Guerra Mundiale. Sa placa situada in West Park, Leeds, ammentat sos chimbe annos in sos cales Tolkien est istadu primu leghidore e a pustis professore de limba inglesa in s'universidade. Sa placa de Oxford ammentat sa residèntzia in ue Tolkien at iscritu Su Hobbit e una parte manna de Su Sennore de sos Aneddos.

Diretzione	Ammentu	Data	Patronu
Sarehole Mìlliu, Hall Green, Birmingham	"Ispiratzione" 1896–1900 (e.e. istaiat a curtzu)	15 de austu de su 2002	Birmingham Civic Society e The Tolkien Society
1 Duchess Place, Ladywood, Birmingham	Est abarradu a curtzu 1902–1910	Disconnotu	Birmingham Civic Society
4 Highfield Road, Edgbaston, Birmingham	Est istadu inoghe 1910–1911	Disconnotu	Birmingham Civic Society e The Tolkien Society
Plough and Harrow, Hagley Road, Birmingham	Est istadu in cue in su làmpadas de su 1916	Làmpadas de su 1997	The Tolkien Society
2 Darnley Road, West Park (Leeds)	Primu nomenamentu acadèmicu, Leeds	1 de santugaine de su 2012	The Tolkien Society e su Leeds Civic Trust
20 Northmoor Road, North Oxford	Est istadu inoghe 1930–1947	3 de nadale de su 2002	Oxfordshire Blue Placas Board
Albergu Miramar, East Overcliff Drive, Bournemouth	B'est istadu istrangiadu in manera regulare dae sa dècada de 1950 finas a su 1972	10 de làmpadas de su 1992 dae Priscilla Tolkien	Borough of Bournemouth

B'ant fintzas àteras duas placas chi sinnalant edificios assòtziados a Tolkien:

• Una residèntzia de Harrogate in ue Tolkien est istadu ricoveradu pro neghe de una calentura de sas trintzeras in su 1917.
• In su 76 de Sandfield Road, Headington, Oxford, domo sua intre su 1953 e su 1968.

Òperas de arte

In su 2012, Tolkien si podiat agatare intre sas immàgines culturales britànnicas seletzionadas dae s'artista Sir Peter Blake chi aparessiant in una versione noa de s'òpera de arte prus famosa sua, sa cobertedda de s'àlbum de sos 'Beatles' Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band, chi ammentaiat sas figuras culturales britànnicas chi prus ammiraiat.

Autògrafos

A diferèntzia de sa majoria de sos autores de su gènere suo, Tolkien mai s'est mustradu interessadu a s'idea de firmare sas òperas suas. Comente cunsighèntzia de sa popularidade sua, sende gasi, sas còpias firmadas a manu de sas lìteras suas o de sas primas editziones de sos manuscritos suos sunt arribados a prejos de ispantu in sas astas; in prus, nd'ant aparèssidu còpias farsas in su mercadu. In piessignu, ant publicadu chi calicunu aeret bèndidu, pro 85.000 dollaros, una prima editzionede Su Hobbid firmada e in cobertedda tosta. Sas colletziones particulares de materiale relatzionadu cun s'autore includent fintzas libros de sagìstica e notas manuscritas de sa biblioteca privada de Tolkien.

Glorificatziones

	Commendadore de s'Òrdine de s'Impèriu Britànnicu
	«Pro sos servìtzios fatos a sa literadura inglesa» — Buckingham Palace (Londra), 28 martzu 1972

Cronologia de Tolkien e de sas òperas ligadas a issu

• 3 de ghennàrgiu de su 1892 – Naschet John Ronald Reuel Tolkien
• 1914 – 1919 – Prima gherra mundiale (in ue J. R. R. Tolkien gherrat che a unu sordadu pro su Regnu Unidu). Sos Alleados binchent e benit istabilida una paghe pro unu tempus limitadu
• 21 de santandria de su 1924 – Naschet Christopher Tolkien
• 21 de cabudanni de su 1937 – Benit publicadu sa prima borta S'Hobbit dae s'Allen & Unwin
• 1939 – 1945 – Segunda gherra mundiale. Su 1945 podet èssere interpretadu che a sa fine de Sa de ses Eras
• 1954 – 1955 – Benint publicados totus sos volùmenes de Su Sennore de sos Aneddos dae s'Allen & Unwin
• 1966 – Benint publicadas Sas aventuras de Tom Bombadil; su ràdiu de sa BBC trasmitet un'adatamentu de bator oras de S'Hobbit
• 1967 – Publicadu Su mastru de ferru de Wootton Major
• 2 de cabudanni de su 1973 – J. R. R. Tolkien morit
• 1977 – Una versione animada de S'Hobbit dèbutat in sa TV istadunidensa.
• 1977 – Benit publicadu Su Silmarillion
• 1978 – S'United Artists produet un'adatamentu animadu de Sa Cumpangia de s'Aneddu e su primu cantzu de Sas duas turres
• 1980 – Benint publicados sos Contos no acabados de Númenor e de sa Terra mesania.
• 1981 – Benint publicadas Sas lìteras de J. R. R. Tolkien
• 1983 – 1996 – Benint publicados sos dòighi volùmenes de The History of Middle-earth. In Itàlia sunt istados publicados, finas a oe, sos primos duos volùmenes ebbia: Contas agatados e Contas pèrdidos.
• 1985 – Essit su film sovièticu Su biàgiu ispantosu de su Sennore Bilbo Baggins, s'Hobbit (Сказочное путешествие мистера Бильбо Беггинса, хоббита) pro sa tv de Leningrado.
• 2001 – Essit su film dirìgidu dae Peter Jackson: Su Sennore de sos Aneddos - Sa Cumpangia de s'Aneddu'
• 2002 – Essit su film dirìgidu dae Peter Jackson: Su Sennore de sos Aneddos - Sas duas turres
• 2003 – Essit su film dirìgidu dae Peter Jackson: Su Sennore de sos Aneddos - Sa torrada de su re
• 29 de freàrgiu de su 2004 – Su Sennore de sos Aneddos - Sa torrada de su re retzit 11 Oscar, intre sos cales bi sunt "mègius film" e "mègius règia"
• 17 de abrile de su 2007 – Publicadu su primu inèditu cumpridu de Tolkien a pustis de "Su Silmarillion": Sos fìgios de Húrin.
• santandria de su 2008 – Publicadu su volùmene Sa trasmissione de su pensamentu e sa numeratzione de sos alvos, prima regorta de frammentos inèditos a pitzu de sa Terra mesania a pustis de s'interrutzione de sa tradutzione de The History of Middle-earth.
• 25 de santugaine de su 2009 – Publicadu Sa legenda de Sigurd e Gudrún, poema ispiradu a s'Edda poètica norrena, corredadu dae notas medas e cummentos de Christopher Tolkien.
• 2010 - Benit publicadu S'istòria de Kullervo, rielaboratzione in prosa de Tolkien de su mitu bènnidu dae su Kalevala
• 2012 - Essit su film dirìgidu dae Peter Jackson S'Hobbit - Unu biàgiu chi non fiat isetadu
• 2013 - Benit publicadu The Fall of Arthur (Sa Ruta de Artù), poema ispiradu a s'istòria de Re Artù, corredadu dae notas e cummentos meda de Christopher Tolkien.
• 2013 - Essit su film S'Hobbit - Sa desolatzione de Smaug
• 2014 - Essit su film S'Hobbit - Sa batalla de sas chimbe armadas
• 2017 - Benit publicadu Beren e Lúthien, unu de sos contos prus famados de su Silmarillion e una de sas tres istòrias in intro de cussu libru chi Tolkien matessi pensaiat chi si meritavent de tènnere una forma autònoma.
• 2018 - Benit publicadu Sa ruta de Gondolin, corredada de materiale e apuntos inèditos, cun sa supervisione de su fìgiu de John, Christopher. Cunsiderada dae s'autore matessi comente a una de sas tres istòrias prus rapresentativas e de annotu de Su Silmarillion.
• 2019 - Essit su film Tolkien, film biogràficu a pitzu de sa vida de s'iscritore inglesu. Tolkien est interpretadu dae s'atore inglesu Nicholas Hoult.

Bibliografia

Bibliografia printzipale de s'artìculu

• (EN) Humphrey Carpenter, Tolkien: A Biography, Ballantine Books, 1977, ISBN 0-04-928037-6, OCLC 464103086.
• (EN) The Letters of J. R. R. Tolkien, George Allen & Unwin, 1981, ISBN 0-04-826005-3, OCLC 8628512.

Àteros testos

Una lista minore de sos libros chi tratant Tolkien e s'òpera sua:

• (EN) Tolkien Studies, An Annual Scholarly Review, I, West Virginia University Press, 2004, ISBN 0-937058-87-4, OCLC 1165529073.
• (EN) Humphrey Carpenter, The Inklings: C. S. Lewis, J.R.R. Tolkien, Charles Williams and Their Friends, Houghton Mifflin, 1979, ISBN 0-395-27628-4, OCLC 62088803.
• (EN) Tolkien the Medievalist, Routledge, 2003, ISBN 0-415-28944-0, OCLC 659913120.
• (EN) Tolkien and the Invention of Myth, a Reader, University Press of Kentucky, 2004, ISBN 0-8131-2301-1, OCLC 642824443.
• (EN) Patrick Curry, Defending Middle-earth: Tolkien, Myth and Modernity, Houghton Mifflin, 2004, ISBN 0-618-47885-X, OCLC 56194982.
• (EN) J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment, Routledge, 2006, ISBN 0-415-96942-5, OCLC 1124503589.
• (EN) Colin Duriez, The Inklings Handbook: The Lives, Thought and Writings of C. S. Lewis, J. R. R. Tolkien, Charles Williams, Owen Barfield, and Their Friends, Azure, 2001, ISBN 1-902694-13-9, OCLC 47142077.
• (EN) Colin Duriez, Tolkien and C. S. Lewis: The Gift of Friendship, HiddenSpring, 2003, ISBN 1-58768-026-2, OCLC 907021646.
• (EN) Verlyn Flieger, Splintered Light: Logos and Language in Tolkien's World, Kent State University Press, 2002, ISBN 0-87338-744-9, OCLC 1038078510.
• (EN) Tolkien's Legendarium: Essays on The History of Middle-earth, Greenwood Press, 2000, ISBN 0-313-30530-7, OCLC 901308292.
• (EN) Karen Wynn Fonstad, The Atlas of Middle-earth, Houghton Mifflin, 1991, ISBN 0-618-12699-6, OCLC 24142309.
• (EN) Robert Foster, The complete guide to Middle-earth: from the Hobbit through the Lord of the rings and beyond, Ballantine Books, 2001, ISBN 978-0-345-44976-4, OCLC 48541956.
• (EN) Candice Fredrick, Woman among the Inklings: Gender, C.S. Lewis, J.R.R. Tolkien, and Charles Williams, Greenwood Press, 2001, ISBN 0-313-31245-1.
• (EN) John Garth, Tolkien and the Great War, Harper-Collins, 2003, ISBN 0-00-711953-4, OCLC 960643274.
• (EN) Peter Gilliver, The Ring of Words, Oxford University Press, 2006, ISBN 0-19-861069-6, OCLC 1014532704.
• (EN) Diana Pavlac Glyer, The Company They Keep: C. S. Lewis and J. R. R. Tolkien as Writers in Community, Kent State University Press, 2007, ISBN 978-0-87338-890-0, OCLC 728664846.
• (EN) Daniel Grotta-Kurska, J.R.R. Tolkien: Architect of Middle Earth (A Biography), Running Press, 1976, ISBN 0-7624-0956-8, OCLC 47632951.
• (EN) Karen Haber, Meditations on Middle-earth: New Writing on the Worlds of J. R. R. Tolkien, St. Martin's Press, 2001, ISBN 0-312-27536-6, OCLC 48239409.
• (EN) Tolkien and Politics, Third Way Publications, 2003, ISBN 978-0-9544788-2-7, OCLC 55608085.
• (EN) Kristine Larsen, SAURON, Mount Doom, and Elvish Moths: The Influence of Tolkien on Modern Science, in Tolkien Studies, vol. 4, nº 1, 2007, pp. 223–234, DOI:10.1353/tks.2007.0024. URL consultadu su 18 nadale 2020.
• (EN) Lee Stuart e Solopova Elizabeth, The Keys of Middle-earth: Discovering Medieval Literature Through the Fiction of J.R.R. Tolkien., Palgrave Macmillan, 2015, ISBN 978-1-137-45470-6, OCLC 922314433.
• (EN) Joseph Pearce, Tolkien: Man and Myth, HarperCollinsPublishers, 1998, ISBN 0-00-274018-4, OCLC 1028353269.
• (EN) Michael Perry, Untangling Tolkien: A Chronology and Commentary for The Lord of the Rings, Inkling Books, 2006, ISBN 1-58742-019-8, OCLC 54009616.
• (EN) Tom Shippey, J. R. R. Tolkien – Author of the Century, Houghton Mifflin Company, 2000, ISBN 0-618-12764-X, OCLC 50852476.
• (EN) Tom Shippey, The Road to Middle-earth, Houghton Mifflin Company, 2003, ISBN 0-618-25760-8, OCLC 880453743.
• (EN) William Ready, Understanding Tolkien and 'The Lord of the Rings', Warner Books ; Distributed by New English Library, 1978, ISBN 978-0-446-88782-3, OCLC 993309566.
• (EN) Robert Rorabeck, Tolkien's Heroic Quest, Crescent Moon, 2008, ISBN 1-86171-239-1, OCLC 706002720.
• (EN) Barbara Strachey, Journeys of Frodo: an Atlas of The Lord of the Rings, Allen & Unwin, 1981, ISBN 0-04-912016-6, OCLC 9160102.
• (EN) John & Priscilla Tolkien, The Tolkien Family Album, HarperCollins, 1992, ISBN 0-261-10239-7, OCLC 1221133095.
• (EN) J.E.A. Tyler, The Tolkien Companion, Gramercy, 1976, ISBN 0-517-14648-7, OCLC 436084092.
• (EN) Michael White, Tolkien: A Biography, New American Library, 2003, ISBN 0-451-21242-8, OCLC 859066875.
• (EN) Philip Zaleski, The Fellowship: The Literary Lives of the Inklings: J.R.R. Tolkien, C. S. Lewis, Owen Barfield, Charles Williams, Farrar, Straus and Giroux, 2016, ISBN 9780374536251, OCLC 956923535.
• (EN) Claudio A. Testi, Pagan Saints in Middle-earth, 2018, ISBN 978-3-905703-38-2, OCLC 1031961124.
• (EN) Brian Rosebury, Tolkien: A Cultural Phenomenon., New York, Palgrave Macmillan, 2003, ISBN 978-1-4039-1597-9, OCLC 1148076508.
• (EN) William H Green, The Hobbit: a journey into maturity, Twayne Publishers ; Maxwell Macmillan Canada ; Maxwell Macmillan International, 1995, ISBN 978-0-8057-1825-6, OCLC 762185088.

• (IT) Claudio Bonvecchio (a incuru de), La filosofia del Signore degli anelli, Milanu, Mimesis Ed., 2008, ISBN 978-88-8483-833-9, OCLC 837240863.
• (IT) Stratford Caldecott, Il fuoco segreto: la ricerca spirituale di J.R.R. Tolkien, Torinu, Lindau, 2009, ISBN 978-88-7180-785-0, OCLC 799870044.
• (IT) Humphrey Carpenter, Gli Inklings: Clive S. lewis, John R.R. Tolkien, Charles Williams & Co., Jaca Book, 1985, ISBN 978-88-16-51003-6, OCLC 797244027.
• (IT) Humphrey Carpenter, J. R. R. Tolkien: la biografia, Torinu, Lindau, 2016, ISBN 978-88-6708-580-4, OCLC 987708618.
• (IT) Cesare Catà, Essere in cammino. Tolkien e lo statuto filosofico del concetto medievale di “Uomo pellegrino”, in Minas Tirith. Rivista della Società Tolkeniana Italiana, I, 2010, pp. 25–44.
• (IT) Gianfranco De Turris, Il drago in bottiglia: mito, fantasia, esoterismo, Ibiskos, 2007, ISBN 978-88-546-0188-8, OCLC 800053102.
• (IT) J. R. R Tolkien, Il medioevo e il fantastico, a incuru de Gianfranco De Turris, Luni Editrice, 2000, ISBN 978-88-7984-059-0, OCLC 436442910. URL consultadu su 18 nadale 2020.
• (IT) Gianpiero De Vero, Ombra e mito in Tolkien, Nàpoli, Tempi moderni, 1980, OCLC 319971559.
• (IT) José Manuel Ferrandez Bru, J. R. R. Tolkien e Francis Morgan: una saga familiare, tradutzione de I. Mastroleo, Milanu, Terra Santa, 2018, ISBN 978-88-6240-576-8, OCLC 1105616645.
• (IT) Stefano Giuliano, J.R.R Tolkien: tradizione e modernità nel Signore degli anelli, Bietti, 2013, ISBN 978-88-8248-278-7, OCLC 847573700.
• (IT) Paolo Gulisano, Tolkien: Il mito e la grazia, Áncora, 2017, ISBN 978-88-514-1928-8, OCLC 1044772962.
• (IT) Luigi Iannone, Tolkien e Il signore degli anelli, Controcorrente, 2003, OCLC 51877680.
• (IT) Paul H Kocher e Mondadori, Il maestro della terra di mezzo: "l'opera di J.R.R. Tolkien", Bompiani, 2011, ISBN 978-88-452-6838-0, OCLC 898516302.
• (IT) Emilia Lodigiani, Invito alla lettura di J.R.R. Tolkien, Mursia, 1990, ISBN 978-88-425-0275-3, OCLC 801042287.
• (IT) Franco Manni (a incuru de), Introduzione a Tolkien, Milanu, Simonelli, 2002, ISBN 978-88-86792-39-4, OCLC 49983259.
• (IT) Franco Manni (a incuru de), Mitopoiesi: fantasia e storia in Tolkien, Brèscia, Grafo, 2005, ISBN 978-88-7385-668-9, OCLC 878676281.
• (IT) Andrea Monda, L'Anello e la Croce: significato teologico de "Il Signore degli Anelli", Roma, Rubbettino, 2008, ISBN 978-88-498-2215-1, OCLC 762400167.
• (IT) Tullio Bologna, Gianfranco De Turris, Stefano Giuliano, Paolo Gulisano, Adolfo Morganti e Mario Polia, La compagnia, l'anello, il potere: J.R.R. Tolkien creatore di mondi, Rìmini, Il cerchio, 2002, ISBN 978-88-8474-012-0, OCLC 248281304.
• (IT) Oriana Palusci, John R.R. Tolkien, Firentze, La Nuova Italia, 1982, OCLC 13487222.
• (IT) Mario Polia, Omaggio a J.R.R. Tolkien: fantasia e tradizione, Rìmini, Il Cerchio, 1980, OCLC 875793628.
• (IT) Tom Shippey, J.R.R. Tolkien: autore del secolo, Milanu, Simonelli, 2004, ISBN 978-88-86792-71-4, OCLC 500031934.
• (IT) Claudio A. Testi, Santi pagani nella Terra di Mezzo di Tolkien, Bologna, 2014, ISBN 978-88-7094-881-3, OCLC 893860545.
• (IT) Roberto Campisi, Tolkien signore della fantasia e uomo di fede, in Il Nuovo Aeropago, 1-2, 2017, pp. 83-90.
• (IT) Gianfranco De Turris, "Albero" di Tolkien: come il Signore degli anelli ha segnato la cultura del nostro tempo, Milanu, Bompiani, 2007, ISBN 978-88-452-5916-6, OCLC 470734018.
• (SC, IT) Stefania Carta e Ilaria Carta, S’Alfabetu de sos Hobbit, Cuartu Sant'Aleni, Alfa Editrice, 2021, ISBN 978-88-8616-729-1, OCLC 1336909546, SBN IT\ICCU\CAG\2121823.

Artìculos ligados

• Su Hobbit
• Su Sennore de sos Aneddos
• Die de su Hobbit

Àteros progetos

• Sa Wikisource inglesa tenet una pàgina dedicada a J. R. R. Tolkien
• Sa Wikiquote inglesa tenet tzitatziones de o a pitzu de J. R. R. Tolkien
• Wikimedia Commons tenet immàgines o àteros documentos a pitzu de J. R. R. Tolkien

Ligàmenes esternos

• (EN) Situ ufitziale, in tolkienestate.com.
• (SC, IT) Situ ufitziale de "S'Arda", su Smial Tolkien de sa Sardigna, in sardatolkiensardegna.wordpress.com. URL consultadu su 17 maju 2021.
• Pàgina de Facebook ufitziale de "S'Arda", su Smial Tolkien de sa Sardigna, in facebook.com.
• Pàgina de Instagram ufitziale de "S'Arda", su Smial Tolkien de sa Sardigna, in instagram.com.
• Canale de Youtube ufitziale de "S'Arda", su Smial Tolkien de sa Sardigna, in youtube.com.
• (EN) Journal of Inklings Studies, in inklings-studies.org. Rivista a pitzu de Tolkien e su tzìrculu literàriu suo. Publicada in Oxford.
• (EN) Film de sa BBC (1968) a pitzu de Tolkien.
• (EN) Pàgina Web a pitzu de Tolkien de s'editoriale HarperCollins, in tolkien.co.uk.
• (EN) David Doughan, Biografia de Tolkien in su situ de sa Tolkien Society, in tolkiensociety.org.
• (EN) Materiale de s'Archìviu Tolkien-Gordon de s'Universidade de Leeds, in explore.library.leeds.ac.uk.
• (EN) J.R.R. Tolkien: An Imaginative Life, in The Gnostic Society Library. Tres seminàrios ammustrados chi esàminant sa vida e s'òpera de Tolkien
• (EN) Intzisione in àudio de Tolkien de su 1929, in sounds.bl.uk. URL consultadu su 19 nadale 2020 (archiviadu dae s'url originale s'11 santandria 2020).
• (EN) Tolkien's Great War.Documentàriu a pitzu de s'esperièntzia de Tolkien e de sos amigos suos de sa TCBS durante sa Gherra Manna.
• (EN) J.R.R. Tolkien, in Enciclopedia Britannica.
• (EN) J.R.R. Tolkien, in The Encyclopedia of Science Fiction.
• (EN) J.R.R. Tolkien, in Find a Grave.
• (EN) J.R.R. Tolkien, in Open Library, Internet Archive.
• (EN) Òperas de J.R.R. Tolkien, in Progetu Gutenberg.
• (EN) Àudio-libros de J.R.R. Tolkien, in Librivox.
• (EN) Bibliografia de J.R.R. Tolkien, in Internet Speculative Fiction Database.
• (EN) J.R.R. Tolkien, in Goodreads.
• (EN) J.R.R. Tolkien, in MobyGames.
• (EN) J.R.R. Tolkien, in allmusic.com.
• (EN) J.R.R. Tolkien, in imdb.com.
• (IT) Sotziedade Tolkieniana Italiana, in tolkien.it.
• (IT) Bibliografia italiana, in soronel.it.
• (IT) J.R.R. Tolkien, in openmlol.it.
• (IT) Bibliografia italiana J.R.R. Tolkien, in fantascienza.com.
• (IT) Sas limbas de Arda, in ardalambion.immaginario.net.
• (IT) Assòtziu Culturale Eldalië, in eldalie.com.
• (IT) Approfondimentos a pitzu de sos temas tratados dae Tolkien in sas òperas suas, in ilfossodihelm.it.
• (IT) Sa vida, sa fide e sos afetos de J. R. R. Tolkien, in alleanzacattolica.org. URL consultadu su 13 freàrgiu 2020 (archiviadu dae s'url originale su 16 martzu 2016).

Controllu de autoridade

VIAF (EN) 95218067 · ISNI (EN) 0000 0001 2144 1970 · BIBSYS (EN) 90056310 · BNC 000039079 · BNE (ES) XX933704 (data) · BNF (FR) cb11926763j (data) · BAV (IT) ADV10935364 · CANTIC (CA) a1045911x · CiNii (JA, EN) DA01293742 · Europeana agent/base/60065 · GND (DE) 118623222 · LCCN (EN) n79005673 · LNB (LV, EN) 000012786 · MusicBrainz 97f3efea-558f-4137-9e4c-8a2fcec3c2d4 · NDL (EN, JA) 00458883 · NKC (EN, CS) jn19990008561 · NLA (EN) 35552076 · NLG (EN) 60495 · NLI (EN, HE) 000417179 · NLK (KO) KAC199627668 · NLP (PL) https://dbn.bn.org.pl/descriptor-details/a0000001179823 · NLR (RO) 000224040 · NSK (HR) 000001310 · NTA (EN) 068553420 · OL OL26320A · RERO 02-A003904191 · RKD (EN) 309909 · RSL (EN, RU) 000084015 · SBN (IT) CFIV015811 · SELIBR (SE) 97224 · SNAC (EN) w61r7qfw · SUDOC (FR) 027164918 · Trove (EN) 993356 · ULAN (EN) 500112201 · WorldCat Identities (EN) n79-005673