مواد ڏانھن هلو

سعودي عرب

ڳنڍڻن کي سنواريو
کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان
سعودی عرب

ٱلْمَمْلَكَة ٱلْعَرَبِيَّة ٱلسُّعُودِيَّة
Flag of سعودی عرب
{{{coat_alt}}}
جھنڊو نشان
شُعار: 'لَا إِلٰهَ إِلَّا ٱللَّٰه، مُحَمَّدٌ رَسُوْلُ ٱللَّٰه
ترانو: النشيد الوطني السعودي
گادي جو هنڌ ریاض
24°39′N 46°46′E / 24.650°N 46.767°E / 24.650; 46.767
سڀ کان وڏو شهر ریاض
دفتري ٻوليون عربی
نسلي گروھ (2014ع) خالص عرب 90%
آفریکن عرب 10%
مذهب (2010) * اسلام 93.0% (ریاست جو مذھب)[1]
  • عیسائیت 4.4%
  • ھندو مت 1.1%
  • بیا مذاھب 1%
مقامي آبادي سعودی
حڪومت بادشاھی
• شاھہ
 سلمان
• ولیعھد
 شھزادو محمد بن سلمان
مقننه مشاورتی کونسل [lower-alpha 1]
قایم
• درعیہ جی ریاست
 1727ع
• نجد جی ریاست
 1824ع
• ریاض جی ریاست
 13 جنوری، 1902ع
• متحدہ سعودی عرب جو اعلان
 23 سيپٽمبر، 1932ع • •  :
• گڏيل قومن ۾ داخل
 24 آڪٽوبر 1945ع
• موجوده آئين
 31 جنوري 1992
پکيڙ
• جملي
 [اوزا تبديل: invalid number] (12هون)
• پاڻي (%)
 0.7
آبادي
• 2022ع مردم شماري
 32,175,224[5] (15ھون)
•  گھاٽائي
 15 /km2 (38.8 /sq mi) (174هون)
جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد ) 2023ع لڳ ڀڳ
• ڪل
 2.246 ٽريلين آمريڪي ڊالر [6] (17هون)
• في سيڪڙو
 68,452 آمريڪي ڊالر[6] (15هون)
جِي. ڊي. پي  (رڳو نالي ۾ ) 2023 لڳ ڀڳ
• ڪل
 کم $1.069 trillion[6] (19th)

سعودي عرب وچ اوڀر جو هڪ عرب ملڪ آهي. اوڀر ۾ قطر، گڏيل عرب امارتون ۽ بحرين، ڏکڻ اوڀر ۾ اومان، ڏکڻ ۾ يمن، اتر ۾ عراق ۽ اردن اٿس. اولھ ۾ بحیرہ احمر ۽ اوڀر ۾ خلیج فارس به لڳيس ٿو. سعودي عرب جي گادي جو هنڌ ریاض آهي. هن ملڪ جي آب و هوا ريگستاني آهي. سلطنت اسلام جي ٻن مقدس ترين شهرن مڪي ۽ مديني جي ميزباني پڻ ڪري ٿي.

قبل از اسلام عرب، آفريڪا کان ٻاهر انساني سرگرمين جا ڪجهه ابتدائي نشان ڏيکاري ٿو، ۽ ڪيترن ئي قديم سلطنتن ۽ ثقافتن جو ماڳ يا پار روڊ هو. [12] اهو دنيا جو ٻيو نمبر وڏو مذهب اسلام جي جنم ڀومي سمجهي وڃي ٿو، جيڪو ستين صدي عيسويءَ ۾ ظاهر ٿيو جڏهن پيغمبر اسلام ﷺ جن عرب کي هڪ واحد اسلامي رياست ۾ شامل ڪيو.[13][14]

اٺين صديءَ جي شروعات تائين، مسلمانن جي حڪومت اتر آفريڪا، وچ ۽ ڏکڻ ايشيا جي حصن ۽ اسپين تائين پکڙيل هئي.[15][16][17] سڀ کان پراڻي خلافت جو آغاز اڄوڪي سعودي عرب ۾ ٿيو، جن ۾ خلافت راشدھہ (632-661)، اموي خلافت (661-750)، خلافت عباسي (750-1517) ۽ فاطمي خلافت (909-1171) شامل آهن، جيئن آفريڪا، ايشيا ۽ يورپ ۾ ڪيترن ئي مسلمان خاندانن ۽ رياستن کي شامل ڪيو ويو. ملڪ جا ساحلي ۽ اتر وارا حصا مختلف وڏين رياستن ۽ سلطنتن جو حصو بڻيا، جڏهن ته وڌيڪ خشڪ ۽ ڏورانهن مرڪز ۽ ڏکڻ گهڻو ڪري پردي تي رهي، يا ته مختلف ننڍين بادشاهن جي حڪمراني هئي يا وڏي حد تائين خودمختيار بدوين خانه بدوش آباد هئا. 15ھین صدي جي شروعات ۾، سعودي عرب جو گهڻو حصو عثمانين جي قبضي هيٺ آيو، جن 20ھین صدي جي شروعات ۾ گهٽ ۾ گهٽ نامياري حڪمراني جو استعمال ڪيو.

سال 1902ع ۾ عبدالعزيز بن عبدالرحمان آل سعود، جنهن کي ابن سعود جي نالي سان به سڃاتو وڃي ٿو، سعودي عرب جو بنياد وڌو، جزيرہ نما عرب جي ننڍين بادشاهن کي متحد ڪري، جنهن ۾ حجاز، نجد، اوڀر عرب، ۽ ڏکڻ عرب (العسير) شامل آهن. سال 1932ع تائين، اهي علائقا, آل سعود جي مڪمل حڪمراني هيٺ سعودي عرب جي بادشاهت ۾ شامل ڪيا ويا. سعودي عرب ۾ بادشاهت آهي، جنهن ۾ سياسي فيصلا سعودي عرب جي بادشاهه، سعودي عرب جي وزيرن جي ڪائونسل ۽ روايتي اشرافيه جي وچ ۾ مشاورت سان ڪيا ويندا آهن. ان جي بنيادي قانون ۾، سعودي عرب پاڻ کي هڪ خود مختيار عرب اسلامي رياست جي طور، اسلام کي ان جي سرڪاري مذهب ۽ عربي ان جي سرڪاري ٻولي طور تي بيان ڪري ٿو. وهابيت، سني اسلام جي اندر هڪ انتهائي قدامت پسند مذهبي تحريڪ، سعودي حڪمراني جو هڪ ستون ۽ ”سعودي ثقافت جي هڪ اهم خصوصيت“ هئي. سال 2016ع ۾، سعودي عرب جي حڪومت مذهبي اسٽيبلشمينٽ جي اثر کي گھٽائي ڇڏيو، اخلاقي پوليس جي سرگرمين کي محدود ڪيو ۽ مختلف مغربي پاليسين جهڙوڪ سعودي ويزن 2030 جو اقتصادي پروگرام شروع ڪيو.

سعودي عرب دنيا جو ٽيون نمبر وڏو تيل پيدا ڪندڙ ۽ سڀ کان وڏو تيل برآمد ڪندڙ ملڪ آهي، جيڪو دنيا جو ٻيو نمبر وڏو تيل جي ذخيرن ۽ ڇهين نمبر تي گئس جي ذخيرن تي ڪنٽرول ڪري ٿو. [18] [19][20][21] [20][22] .[23][24][25] سعودي عرب کي علائقائي ۽ وچولي طاقت سمجهيو ويندو آهي. سعودي معيشت وچ اوڀر ۾ سڀ کان وڏي آهي؛ دنيا جي اڻويهين وڏي معيشت GDP جي لحاظ کان ۽ سترهين وڏي GDP ۾ PPP جي لحاظ کان. هڪ ملڪ جي طور تي هڪ اعلي انساني ترقي جي انڊيڪس سان، اهو مفت يونيورسٽي تعليم، ڪوبه ذاتي آمدني ٽيڪس ۽ هڪ مفت آفاقي صحت جي سنڀال جو نظام پيش ڪري ٿو. پرڏيهي مزدورن تي انحصار سان، سعودي عرب دنيا جو ٽيون نمبر وڏو مهاجر آبادي جو گهر آهي. ان ۾ دنيا جي سڀ کان ننڍي آبادي پڻ آهي، جنهن جي ٽن ڪروڙ 22 لک (32.2 ملين) جي لڳ ڀڳ 50 سيڪڙو آبادي 25 سالن کان گهٽ عمر جي آهي. خليج تعاون ڪائونسل جو ميمبر هجڻ کان علاوه، سعودي عرب گڏيل قومن، اسلامي تعاون جي تنظيم، عرب ليگ، عرب ايئر ڪيريئرز آرگنائيزيشن ۽ اوپيڪ جو هڪ سرگرم ۽ باني ميمبر آهي. سعودي عرب شنگھائي تعاون تنظيم جو مذاڪرات پارٽنر آھي.

نالو

حجاز ۽ نجد جي سلطنت جي ضم ٿيڻ کان پوءِ، نئين رياست جو نالو المملڪة العربية السعودية 23 سيپٽمبر 1932 تي ان جي باني، بن عبدالعزيز جي شاهي فرمان ذريعي رکيو ويو. جيتوڻيڪ اهو عام طور تي انگريزي ۾ "سعودي عرب جي بادشاهي" طور ترجمو ڪيو ويندو آهي، ان جي لفظي معني آهي "سعودي عرب بادشاهت"، يا "عرب سعودي بادشاهت". لفظ "سعودي" شاهي خاندان جي خانداني نالي آل سعود مان ٺهيل آهي. ان جي شموليت ان خيال جو اظهار ڪري ٿي ته ملڪ شاهي خاندان جي ذاتي ملڪيت آهي. آل سعود هڪ عربي نالو آهي جيڪو لفظ "آل" کي شامل ڪرڻ سان ٺهيل آهي، جنهن جي معنيٰ آهي ”خاندان“ يا ”گهر جو“، ڪنهن ابن ڏاڏن جي ذاتي نالي سان. آل سعود جي صورت ۾، هي سعود بن محمد بن مقرن آهي، جيڪو خاندان جي 18 صدي جي باني، محمد بن سعود جو پيء آهي.

تاريخ

قبل از تاريخ

ان ڳالهه جا ثبوت مليا آهن ته عرب جزيره نما ۾ انساني آبادي اٽڪل 1,25,000 سال اڳ واري هئي. 2011 جي هڪ مطالعي مان معلوم ٿيو ته پهريون جديد انسان جيڪو اوڀر ايشيا ۾ پکڙجي ويو هو تقريباً 75000 سال اڳ آفريڪا ڇڏي باب المندب جي ڪناري سان هورن آف آفريڪا ۽ عرب کي ڳنڍيندو هو. جزيره عرب کي انسان جي ارتقا ۽ منتشر جي سمجھه لاءِ مرڪزي حيثيت حاصل آهي. عرب کي ڪواٽرنري (Quaternary) ۾ انتهائي ماحولياتي ڦيرو آيو، جنهن جي ڪري وڏي ارتقائي ۽ ڊيموگرافڪ تبديليون آيون. عربستان وٽ لوئر پيليولٿڪ رڪارڊ جو مالا مال آهي، ۽ علائقي ۾ اولڊووان جهڙيون ماڳن جو مقدار هڪ اهم ڪردار جي نشاندهي ڪري ٿو، جيڪو عرب يوريشيا جي شروعاتي هومنين نوآبادين ۾ ادا ڪيو هو. نوآبادياتي دور ۾، ممتاز ثقافتن جهڙوڪ المجر، جن جو مرڪز جديد دور جي ڏکڻ اولهه نجد ۾ آهي، ترقي ڪئي. المجر کي انساني علم ۽ دستڪاري جي مهارتن ۾ ”نووليٿڪ انقلاب“ سمجهي سگهجي ٿو. ثقافت کي دنيا جي پھرين مان ھڪڙي جي حيثيت سان منسوب ڪيو ويو آھي جنھن ۾ جانورن جي وڏي پئماني تي پالڻ شامل آھي، خاص طور تي گھوڙي، نوليٿڪ دور ۾. المغر جا مجسما مقامي پٿر مان ٺاهيا ويا هئا، ۽ لڳي ٿو ته اهي مجسما ڪنهن مرڪزي عمارت ۾ لڳل هئا، جن جو شايد رهاڪن جي سماجي ۽ مذهبي زندگيءَ ۾ اهم ڪردار هوندو هو. نومبر 2017 ۾، شڪار جا منظر ڏيکاريا ويا آهن جن ۾ اڪثر پالتو ڪتن جون تصويرون ڏيکاريون ويون آهن (ڪنعان ڪتي وانگر) ۽ پٺيون پائڻ وارا شوويمس، اتر اولهه سعودي عرب جي هڪ جبل واري علائقي ۾ دريافت ڪيا ويا. اهي پٿر جي نقاشي 8000 سالن کان به وڌيڪ پراڻيون آهن، انهن کي دنيا ۾ ڪتن جي ابتدائي تصوير ٺاهيندي. 4 صدي قبل مسيح جي آخر ۾، عربستان برونز جي دور ۾ داخل ٿيو. ڌاتن کي وڏي پيماني تي استعمال ڪيو ويو، ۽ اهو دور ان جي 2 ميٽر اونچي دفن جي خاصيت هئي، جنهن ۾ هڪ ئي وقت ڪيترن ئي مندرن جي وجود سان گڏ هئا، جن ۾ ڪيترائي آزاد بيٺل مجسما شامل هئا جيڪي اصل ۾ ڳاڙهي رنگن سان پينٽ ڪيا ويا هئا. مئي 2021 ۾، آثار قديمه جي ماهرن اعلان ڪيو ته 3,50,000 سال پراڻي اڪولاين (Acheulean) سائيٽ جنهن جو نالو النسيم آهي، الهايل علائقي ۾ آهي، اهو اتر سعودي عرب ۾ انساني آباديءَ جو قديم ترين ماڳ ٿي سگهي ٿو. 354 نوادرات، جن ۾ هٿ جي ڪلهي ۽ پٿر جا اوزار شامل آهن، ڏکڻ-اولهه ايشيا ۾ رهندڙ قديم ترين انسانن جي اوزار ٺاهڻ جي روايتن بابت معلومات مهيا ڪئي. پيليوليٿڪ آثار اهڙا آهن جيڪي النفود (Al-Nafud) ريگستان ۾ اڪولاين ماڳن تي موجود مادي جي باقيات سان ملن ٿا.

اسلام کان اڳ جي تاريخ

قصر الفريد، پهرين صدي قبل مسيح کان پهرين صدي عيسويءَ تائين تعمير ٿيل 131 پٿرن سان ٺهيل يادگار مقبرن مان سڀ کان وڏو، انهن جي شاندار آرائشي نقشن سان، الحجر جي وسيع قديم نبطي آثار قديمه واري ماڳ تي. حجاز ۾ مديني واري علائقي ۾ العلا جو علائقو. 2008 کان يونيسڪو عالمي ورثو سائيٽ.

برونز ايج جي آخر تائين، هڪ تاريخي طور تي رڪارڊ ٿيل ماڻهو ۽ زمين (مدين ۽ مديني) سعودي عرب جي اتر-اولهه واري حصي ۾ بائبل ۾ چڱي طرح دستاويز ٿيل آهن. تبوڪ ۾ مرڪز، اهو اتر ۾ وادي عربه کان ڏکڻ ۾ الوجهه تائين پکڙيل هو. مدين جي گاديءَ جو هنڌ قرية هو، اهو هڪ وڏي قلعي تي مشتمل آهي، جيڪو 35 هيڪٽرن تي پکڙيل آهي ۽ ان جي هيٺان 15 هيڪٽرن جي هڪ ڀت ڀريل بستي آهي. هن شهر 12,000 ماڻهن جي ميزباني ڪئي. بائيبل 11 صدي قبل مسيح جي شروعات ۾، مدين سان اسرائيل جي ٻن جنگين جو ذڪر ڪري ٿو. سياسي طور تي، مديانين کي پنجن بادشاهن (ايوي، ريڪيم، نسور، دحور ۽ ريبا) جي سربراهي ۾ هڪ غير مرڪزي ساخت جي طور تي بيان ڪيو ويو آهي؛ نالن مان ظاهر ٿئي ٿو ته اهي اهم مديني آبادين جا نالا آهن. اهو عام ڏسڻ ۾ اچي ٿو ته مدين قبيلن جو هڪ اتحاد، لامحدود عنصر حجاز ۾ آباد ٿيا جڏهن ته ان جا خانه بدوش ساٿي چراگاهه ڪندا هئا ۽ ڪڏهن ڪڏهن فلسطين کان پري تائين لٽي ويندا هئا. خانه بدوش مديانين اُٺن جي پالڻ جي ابتدائ ڪندڙن مان هڪ هئا، جنهن کين علائقي جي سخت علائقن مان گذرڻ جي قابل بڻايو.

7هين صدي قبل مسيح جي آخر ۾، هڪ اڀرندڙ سلطنت اتر-اولهه عرب ۾ ظاهر ٿيو. اهو ديدان جي هڪ شيخڊم جي طور تي شروع ٿيو، جيڪو لحيان جي بادشاهي ۾ ترقي ڪئي. هن عرصي دوران، ديدان هڪ بادشاهي ۾ تبديل ٿي وئي جيڪا هڪ تمام وسيع ڊومين تي مشتمل هئي. ٽين صدي ق.م. لحيانين ڏکڻ ۾ يثرب (مديني) کان وٺي اتر ۾ ليونٽ جي ڪجهه حصن (شام) تي حڪومت ڪئي. آڳاٽي دور ۾ گلف آف عقبه کي گلف آف لحيان سڏيو ويندو هو، جيڪو ان وسيع اثر جو ثبوت آهي ته لحيان حاصل ڪيو. لحيان 65 ق.م. ڌاري نبطين جي هٿ ۾ اچي ويا جڏهن انهن جي الحجر تي قبضو ڪيو ۽ پوءِ 9 ق.م. ۾ نبطي اتر عرب جي وڏي حصي تي حڪمراني ڪئي جيستائين سندن ڊومين رومن سلطنت طرفان شامل نه ڪيو ويو، جنهن ان جو نالو عربيا پيٽريا رکيو، ۽ 630ع تائين رومن جي حڪمراني هيٺ رهيو.

اسلام جو عروج

ان جي وڏي حد تائين، اموي خلافت (661ع کان 750ع تائين) 1,11,00,000 چورس ڪلوميٽر (43,00,000 چورس ميل) ۽ 6 ڪروڙ 20 لک (62 ملين) ماڻهن (دنيا جي آبادي جو 29 سيڪڙو) تي پکڙيل هئي. دنيا جي آبادي جي علائقي ۽ تناسب ۾ تاريخ جي سڀ کان وڏي سلطنت. اهو تاريخ ۾ ڪنهن به پوئين سلطنت کان به وڏو هو.

اسلام جي اچڻ کان ٿورو اڳ، شهري واپاري آبادين (جهڙوڪ مڪي ۽ مديني) کان سواءِ، گهڻو ڪري جيڪو سعودي عرب ٿيڻو هو، ان ۾ خانه بدوش قبائلي سماج آباد هئا. حضرت محمد ﷺ جن جي ولادت مڪي ۾ اٽڪل 570ع ۾ ٿي. 7 صدي عيسويءَ جي شروعات ۾، نبي ڪريم صلي الله عليه وآله وسلم جن مختلف قبيلن کي متحد ڪري هڪ اسلامي مذهبي رياست قائم ڪئي. 632ع ۾ سندس وصال کان پوءِ، سندس پوئلڳن مسلمانن جي حڪمرانيءَ واري علائقي کي عرب کان اڳتي وڌايو، اولهه ۾ آئبرين جزيره نما جي علائقي کي فتح ڪري اوڀر ۾ وچ ايشيا ۽ ڏکڻ ايشيا جي ڪجهه حصن تائين ڏهاڪن جي عرصي ۾ فتح ڪيو. عرب سياسي طور تي مسلم دنيا جو هڪ وڌيڪ پردي وارو علائقو بڻجي ويو جڏهن ته توجه نئين فتح ڪيل زمينن ڏانهن منتقل ٿي وئي. جديد دور جي سعودي عرب مان نڪرندڙ عرب، خاص طور حجاز، راشدين خلافت (632 کان 661 عيسوي)، اموي خلافت (661 کان 750 عيسوي)، عباسي خلافت (750 کان 1517 ع) ۽ فاطمي خلافت (909 کان 1171 ع) جو بنياد رکيو. 10 صدي عيسويء کان 20 صدي جي شروعات تائين، مڪو ۽ مدينو هڪ مقامي عرب حڪمران جي قبضي هيٺ هئا، جنهن کي مڪي جي شريف جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، پر اڪثر وقت تي شريف بغداد, قاهره يا استنبول ۾ واقع هڪ وڏي اسلامي سلطنت جي حڪمران جي بيعت ڪئي. باقي گهڻو ڪري جيڪو سعودي عرب بڻجي ويو، روايتي قبائلي حڪمراني ڏانهن موٽيو.

10ھین صدي عيسويءَ جي گھڻي عرصي تائين، اسماعيلي-شيعه قرامطي فارس نار ۾ سڀ کان وڌيڪ طاقتور قوت هئا. سال 930ع ۾، قرامطين مڪي کي لٽيو، مسلمان دنيا کي، خاص طور تي حجر اسود جي چوري سان، ناراض ڪيو. سال 1077-1078ع ۾ عبدالله بن علي العيوني نالي هڪ عرب شيخ سلجوق سلطنت جي مدد سان بحرين ۽ الحسا ۾ قرامطين کي شڪست ڏئي عیوني خاندان جو بنياد وڌو. عیوني امارت بعد ۾ ان جي علائقي نجد جي ريگستان کان شام تائين پکڙيل هئي. سال 1253ع ۾ ان جو تختو اونڌو ڪيو ويو. سال 1320ع ۾ هرمز جي پارسي حڪمرانن بحرين ۽ قطيف تي قبضو ڪري ورتو، 14ھین صدي عيسوي ۾ مشرقي عرب تي اورمز جي شيعه جارواني خاندان جي حاڪمن، جي حڪمراني ڪرڻ کان پوءِ اُسفوری راڄ ڪمزور ٿي ويو. 15ھین صدي عيسويءَ ۾ جابري جارواڻين جو تختو اونڌو ڪري علائقي تي قبضو ڪري ورتو ۽ هرمز سان ٻه ڏهاڪن کان وڌيڪ عرصي تائين هن علائقي تي پنهنجي معاشي آمدنيءَ لاءِ لڙائي ڪئي، ايتري قدر جو سال 1507ع ۾ خراج ڏيڻ تي راضي ٿي ويا، المنتفق قبيلو بعد ۾ علائقي تي قبضو ڪيو ۽ عثماني حڪومت هيٺ آيو. بني خالد قبيلي بعد ۾ 17ھین صدي عيسويءَ ۾ سندن خلاف بغاوت ڪئي ۽ قبضو ڪري ورتو. سندن حڪومت پنهنجي عروج تي عراق کان اومان تائين پکڙيل هئي، ۽ اهي به عثماني حڪومت هيٺ آيا.

عثماني حجاز

16ھین صدي عيسويء ۾، عثمانين ڳاڙهي سمنڊ ۽ فارس خليج ساحل (حجاز، عسیر ۽ الاحسا) کي سلطنت ۾ شامل ڪيو ۽ اندروني حصن تي تسلط جو دعوو ڪئي. هڪ سبب اهو هو ته پرتگالي ڪوششن، جيڪو ڳاڙهي سمنڊ (ان ڪري حجاز) ۽ هندي سمنڊ تي حملو ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، کي ختم ڪرڻ ھو. انهن زمينن تي عثماني قبضي جو درجو ايندڙ چئن صدين تائين مختلف رهيو، جنهن ۾ سلطنت جي مرڪزي اختيار جي ڪمزور طاقت يا ڪمزوري هئي. انهن تبديلين بعد ۾ غير يقيني صورتحال پيدا ڪئي، جيئن معن ۽ عقبه جي شهرن سميت معن جي سنجڪ کي شامل ڪرڻ تي ٽرانس جورڊن سان تڪرار جو موجب تی.

سعود خاندان ۽ اتحاد

سعودي شاهي خاندان جيڪو آل سعود جي نالي سان مشهور هو، ان جي شروعات وچ عرب جي علائقی نجد ۾ درعيه شهر ۾ 22 فيبروري، 1727ع تي محمد بن سعود جي امير جي حيثيت سان، مذهبي اڳواڻ محمد بن عبد الوهاب، وهابي تحريڪ جو باني، سني اسلام جي هڪ سخت پرهيزگاري شڪل، جي الحاق سان ٿي. هن اتحاد سعودي جي توسيع کي نظرياتي محرڪ فراهم ڪيو ۽ اڄ به سعودي عرب جي خانداني حڪمراني جو بنياد آهي. رياض جي ڀرپاسي واري علائقي ۾ قائم درعيہ جي امارت تيزيءَ سان وڌي وئي ۽ مختصر طور تي سعودي عرب جي موجوده دور جي اڪثر علائقي تي قبضو ڪري ورتو، سال 1803ع ۾ مڪي تي قبضو ڪيو. سال 1818ع ۾ مصر جي عثماني وائسراءِ محمد علي پاشا ان کي تباهه ڪري ڇڏيو. نجد جي تمام ننڍي امارت سال 1824ع ۾ قائم ڪئي وئي. باقي 19 صدي عيسويءَ دوران، آل سعود، سعودي عرب جی هڪ ٻئي عرب حڪمران خاندان، آل راشد سان، جيڪو جبل شمر جي امارت تي حڪومت ڪندو هو، جي اندروني حصي تي قبضو ڪيو. سال 1891ع ۾ آل راشد جي فتح ٿي ۽ آل سعود کي ڪويت ۾ جلاوطن ڪيو ويو.

20ھین صدي عيسويءَ جي شروعات ۾، سلطنت عثمانيه جو قبضو برقرار رهيو يا اڪثر جزيره نما تي تسلط برقرار رهيو. انهيءَ تسلط جي تابع، عربستان تي قبائلي حڪمرانن جي هڪ ٺلهي حڪومت هئي، جنهن ۾ شريف مڪي (Sharif of Makkah) کي حجاز تي برتري ۽ حڪومت هئي. سال 1902ع ۾ عبدالرحمان جو پٽ عبدالعزيز، جيڪو بعد ۾ ابن سعود جي نالي سان مشهور ٿيو، رياض تي ٻيهر قبضو ڪري آل سعود کي نجد ڏانهن واپس آڻيندي ء ٽين ”سعودي رياست“ ٺاهي. ابن سعود کي اخوان، هڪ قبائلي لشڪر جيڪا وهابيت کان متاثر هئي ۽ فيصل الداوش جي اڳواڻي ۾ هئي، جيڪا 1912ع ۾ پنهنجي قيام کان پوءِ تيزي سان وڌي وئي هئي، جي حمايت حاصل هئي.

سال 1913ع ء 1916ع ۾، برطانيه جي حوصلا افزائي ۽ مدد سان (جيڪو پهرين عالمي جنگ ۾ عثمانين سان وڙهندو هو)، مڪي جي شريف، حسين بن علي، هڪ گڏيل عرب رياست ٺاهڻ لاءِ عثماني سلطنت جي خلاف پان عرب قوم پرستی جی بغاوت جي اڳواڻي ڪئي. جيتوڻيڪ بغاوت پنهنجي مقصد ۾ ناڪام تی وئي، پر پهرين عالمي جنگ ۾ اتحادين جی فتح جي نتيجي ۾ عثماني حڪومت جو خاتمو ٿيو ۽ عرب تي قبضو ٿيو ۽ حسين بن علي حجاز جو بادشاهه ٿيو.

ابن سعود عرب بغاوت ۾ شامل ٿيڻ کان پاسو ڪيو ۽ ان جي بدران آل راشد سان پنهنجي جدوجهد جاري رکي. آخري شڪست کان پوءِ سال 1921ع ۾ نجد جي سلطان جو لقب اختيار ڪيائين. اخوان جي مدد سان حجاز جي سلطنت سال 1924-1925ع ۾ فتح ڪئي وئي ۽ 10 جنوري، 1926ع تي ابن سعود پاڻ کي حجاز جو بادشاهه قرار ڏنو. ايندڙ پنجن سالن تائين، هن پنهنجي ٻٽي سلطنت جي ٻن حصن کي الڳ الڳ يونٽن جي طور تي حڪومت ڪيو.

حجاز جي فتح کان پوءِ اخوان جي قيادت جو مقصد وهابيت جي دائري کي اردن، عراق ۽ ڪويت جي برطانوي محافظن ۾ ڦهلائڻ ھو ۽ انهن علائقن تي حملو ڪرڻ شروع ڪيو. اهو ابن سعود جي مخالفت سان مليو، ڇاڪاڻ ته هن انگريزن سان سڌي طرح تڪرار جي خطري کي تسليم ڪيو. ساڳئي وقت، اخوان ابن سعود جي ملڪي پاليسين کان بيزار ٿي ويو، جيڪو جديديت جي حق ۾ ۽ ملڪ ۾ غير مسلم پرڏيهين جي تعداد ۾ اضافو ٿيو. نتيجي ۾ اهي ابن سعود جي خلاف ٿي ويا ۽ ٻن سالن جي جدوجھد کان پوءِ سال 1929ع ۾ سبيلا جي جنگ ۾ کين شڪست آئي، جتي سندن اڳواڻن کي قتل ڪيو ويو. ابن سعود جي طرفان، شهزادو فيصل 23 سيپٽمبر، 1932ع تي حجاز ۽ نجد جي متحد ٿيڻ جو اعلان ڪيو ۽ حجاز ۽ نجد جي ٻن بادشاهن کي سعودي عرب جي سلطنت طور متحد ڪيو. اها تاريخ هاڻي هڪ قومي موڪل آهي جنهن کي سعودي قومي ڏينھن "نيشنل ڊي" سڏيو ويندو آهي.

20ھین صدي

دمام نمبر 7 تي تيل جو کوهه 4 مارچ 1938ع تي، جنهن ڏينهن اهو ڪمرشل مقدار ۾ تيل ڪڍيو، اهو سعودي عرب ۾ پهريون ڀيرو ٿيو.

نئين سلطنت محدود زراعت ۽ حج ء زيارتن جي آمدني تي منحصر هئي. سال 1938ع ۾ خليج فارس جي ساحل سان الاحسا علائقي ۾ تيل جا وسيع ذخيرا دريافت ٿيا ۽ سال 1941ع ۾ آمريڪا جي ڪنٽرول هيٺ آرامڪو (عرب آمريڪن آئل ڪمپني) تحت تيل جي شعبن جي مڪمل ترقي شروع ٿي. تيل سعودي عرب کي معاشي خوشحالي ۽ بين الاقوامي سطح تي ڪافي سياسي فائدو فراهم ڪيو. ثقافتي زندگي تيزيءَ سان ترقي ڪئي، بنيادي طور تي حجاز ۾، جيڪو اخبارن ۽ ريڊيو جو مرڪز هو. بهرحال، تيل جي صنعت ۾ سعودي عرب ۾ غير ملڪي مزدورن جي وڏي آمد زينفوبيا لاء اڳ ۾ موجود رجحان وڌايو. ان سان گڏ حڪومت جي فضول خرچي ۽ اسراف به وڌي وئي. سال 1950ع جي ڏهاڪي تائين اهو وڏو سرڪاري خسارو ۽ غير ملڪي قرضن جو وڏو سبب بڻيو. سال 1953ع ۾ سعود سعودي عرب جو بادشاهه ٿيو. سال 1964ع ۾ هن کي سعودي عرب جي پنهنجي ڀاءُ شاھہ فيصل جي حق ۾ معزول ڪيو ويو، سخت رقابت کان پوءِ، جنهن سبب سعود جي قابليت تي شاهي خاندان ۾ شڪ پيدا ٿيا. سال 1972ع ۾، سعودي عرب آرامڪو تي 20 سيڪڙو ڪنٽرول حاصل ڪيو، ان ڪري سعودي تيل تي آمريڪا جو ڪنٽرول گهٽجي ويو. سال 1973ع ۾، سعودي عرب مغربي ملڪن جي خلاف تيل جي بائيڪاٽ جي اڳواڻي ڪئي جن مصر ۽ شام جي خلاف يوم ڪپور جنگ ۾ اسرائيل جي حمايت ڪئي، جنهن جي نتيجي ۾ تيل جي قيمتن کي چار ڀيرا وڌايو ويو.سال 1975ع ۾، شاھہ فيصل کي سندس ڀائٽيو، شهزادي فيصل بن مساعد پاران شھید ڪيو ويو ۽ سندس ڀاءُ بادشاهه خالد ان جي جاءِ تي ويٺو.

جاگرافي

سعودی عرب کا نقشہ

سعودي عرب جزيري العرب جو 80 سيڪڙو (دنيا جو سڀ کان وڏو جزيرو)، ويڪرائي ڦاڪ 16° ۽ 33° اتر، ۽ ڊگھائي 34° ۽ 56° اوڀر جي وچ ۾ آهي. ڇاڪاڻ ته ملڪ جون ڏاکڻيون سرحدون گڏيل عرب امارات ۽ عمان سان لڳل نه آهن، ملڪ جي صحيح ماپ اڻٽر آهي. گڏيل قومن جي شماريات واري ڊويزن جو اندازو آهي 21,49,690 چورس ڪلوميٽر (830000 چورس ميل) ۽ سعودي عرب کي دنيا جي 12هين وڏي رياست طور علائقي جي لحاظ کان لسٽ ڪري ٿو. اهو جغرافيائي طور تي وچ اوڀر ۾ ۽ عربي پليٽ تي سڀ کان وڏو ملڪ آهي. سعودي عرب جي جاگرافيائي بيهڪ تي عرب ريگستان، لاڳاپيل نيم ريگستان، شاخن واري زمين، اسٽيپس، ڪيترن جبلن جي قطارن، آتش فشاني لاوا جي ميدانن ۽ بلندين تي مشتمل آهي. 647500 چورس ڪلوميٽر (250001 چورس ميل) ربع الخالي ("خالي چوٿون") ملڪ جي ڏکڻ اوڀر واري حصي ۾ دنيا جو سڀ کان وڏو سانت وارو ريگستان آهي. جيتوڻيڪ ملڪ ۾ ڍنڍون آهن، سعودي عرب دنيا جو سڀ کان وڏو ملڪ آهي ايراضيءَ جي لحاظ کان، جنهن ۾ ڪي به مستقل نديون نه آهن. وادي، غير مستقل نديون، جيتوڻيڪ، سڄي سلطنت ۾ تمام گهڻيون آهن. زرخيز ايراضيون واهن، حوضن ۽ نخلستانن ۾ جڙيل ذخيرن ۾ ملن ٿيون. ڳاڙهي سمنڊ ۽ عربي نار ۾ لڳ ڀڳ 1300 ٻيٽ آهن. مکيه جاگرافيائي خصوصيت مرڪزي پليٽ آهي جيڪا اوچتو ڳاڙهي سمنڊ مان نڪرندي آهي ۽ آهستي آهستي نجد ۾ ۽ فارس نار ڏانهن ويندي آهي. ڳاڙهي سمنڊ جي ڪناري تي، هڪ تنگ ساحلي ميدان آهي، جنهن کي ٽهامه طور سڃاتو وڃي ٿو، جنهن سان گڏ هلندي آهي هڪ متاثر ڪندڙ اسڪرپمينٽ. عسير جو ڏکڻ اولهه وارو صوبو جبل آهي ۽ 3002 ميٽر (9849 فوٽ) جبل فروا تي مشتمل آهي، جيڪو ملڪ جو بلند ترين نقطو آهي. سعودي عرب 2,000 کان وڌيڪ غير فعال آتش فشانن جو گھر آهي. حجاز ۾ لاوا جا ميدان، مقامي طور تي انهن جي عربي نالي حرات (harrat) جي نالي سان سڃاتا وڃن ٿا (واحد طور تي harrah آهي)، ڌرتيء جي سڀ کان وڏي الڪلي بيسالٽ علائقن مان هڪ آهي، جيڪو ڪجهه 1,80,000 چورس ڪلوميٽر (69,000 چورس ميل) تي پکڙيل آهي. سواءِ ڏکڻ اولهه وارن علائقن جهڙوڪ A'sir، سعودي عرب ۾ ريگستاني آبهوا آهي جنهن ۾ اونهاري ۾ ڏينهن جو گرمي پد تمام گهڻو هوندو آهي ۽ رات جو گرمي پد ۾ تيز گهٽتائي هوندي آهي. اونهاري جي سراسري گرمي پد 45 ° C (113 ° F) جي چوڌاري آهي پر 54 ° C (129 ° F) جيترو ٿي سگهي ٿو. سياري ۾ ملڪ جي اڪثر اترين علائقن جي استثنا سان، گرمي پد گهٽ ۾ گهٽ 0 ° C (32 ° F) کان گهٽجي ويندو آهي، جتي سالياني برفباري، خاص طور تي تبوڪ صوبي جي جبلن واري علائقن ۾، غير معمولي ناهي. سڀ کان گھٽ رڪارڊ ٿيل درجه حرارت، -12.0 ° C (10.4 ° F)، توريف ۾ ماپيو ويو. بهار ۽ سرءُ جي موسم ۾ گرميءَ جي گرمي ٿيندي آهي، گرمي پد جي سراسري لڳ ڀڳ °29 C هوندي 84 F آهي. سالياني برسات تمام گھٽ آھي.

حياتياتي تنوع

عربن گهوڙي جو اصل تعلق عرب آهي، ۽ روايتي عربي لوڪ ڪهاڻين جو هڪ اهم عنصر آهي.

سعودي عرب پنجن زميني ماحولي علائقن جو گھر آھي:جزيرہ نما عرب جو ساحلي دھند وارو ريگستان، ڏکڻ-اولھ جو عرب فوٽ ھلز سوانا، ڏکڻ-اولھ عربن مونٽائن جهنگل، عرب ريگستان ۽ ريڊ سي نوبو-ھنڌي ٽاپيڪل ريگستان ۽ نيم ريگستان. جهنگلي جيوت ۾ عرب ليپرڊ، عربن ولف، اسٽريڊ هائنا، منگوز، بابون، ڪيپ هير، سينڊ ٻلي ۽ جربوا شامل آهن. 19 صدي عيسويءَ تائين جانور جهڙوڪ گزيلس، اورڪس ۽ چيتا نسبتاً گهڻا هئا، جڏهن وسيع شڪار انهن جانورن کي تقريبن ختم ڪري ڇڏيو. ثقافتي لحاظ کان اهم ايشيائي شينهن 19 صدي جي آخر تائين سعودي عرب ۾ هئا ان کان اڳ جو ان جو شڪار جهنگ ۾ ختم ٿي ويو. پکين ۾ ڦاڪن (جيڪي شڪار لاءِ پڪڙيا ويندا آهن ۽ تربيت ڏني ويندي آهي)، عقاب، هاڪ، گدھ، سينڊ گراؤس ۽ بلبل شامل آهن. نانگ جا ڪيترائي قسم آهن، جن مان ڪيترائي زهريلا آهن. گهريلو جانورن ۾ افسانوي عربي گهوڙو، اٺ، رڍ، ٻڪريون، ڳئون، گڏهه، ڪڪڙ وغيره شامل آهن.

ڳاڙھو سمنڊ ھڪڙو متنوع ماحولياتي نظام آھي جنھن ۾ 1,200 کان وڌيڪ قسمن جون مڇيون آھن جن مان 10 سيڪڙو مقامي آھن. ھن ۾ گہرے پاڻي جي مڇيءَ جا 42 قسم پڻ شامل آھن.وڌي تنوع جزوي طور تي 2000 ڪلوميٽر (1240 ميل) مرجان ريف جي ساحلي پٽي سان پکڙيل آهي؛ اهي جھليندڙ ريف گهڻو ڪري پٿر جي اکروپورا ۽ پورائٽس مرجان جا ٺهيل آهن. ريف پليٽ فارمن ۽ ڪڏهن ڪڏهن سامونڊي ڪناري سان ڍنڍون ٺاهيندا آهن ۽ ڪڏهن ڪڏهن ٻيون خاصيتون جهڙوڪ سلنڈر (جهڙوڪ دهاب ۾ بليو هول). اهي ساحلي ريف پڻ پيلاجڪ نسلن طرفان گهمندا آهن، جن ۾ شارڪ جي 44 قسمن مان ڪجهه شامل آهن. اتي ڪيترائي آف شور ريف آھن جن ۾ ڪيترائي ايٽول شامل آھن. ڪيتريون ئي غير معمولي آف شور ريف فارميشنون ڪلاسڪ (يعني ڊارونين) مرجان ريف جي درجه بندي جي اسڪيمن کي رد ڪن ٿيون ۽ عام طور تي ٽيڪٽونڪ سرگرمي جي اعليٰ سطحن سان منسوب ٿيل آهن جيڪي علائقي جي خصوصيت ڪن ٿيون.

ملڪ جي غالب ريگستاني حالتن جي عڪاسي ڪندي، ٻوٽن جي زندگي گهڻو ڪري جڙي ٻوٽين ۽ ٻوٽن تي مشتمل آهي، جن کي ٿوري پاڻي جي ضرورت آهي. کجور وڏي پيماني تي آهي.

حڪومت ۽ سياست

خادم الحرمین الشریفین شاہ سلمان بن عزیز

سعودي عرب جي حڪومت جو بنيادي ادارو آل سعود جي بادشاهت آهي. 1992ع ۾ منظور ڪيل بنيادي قانون موجب، سعودي عرب ۾ پهرين بادشاهه عبدالعزيز ابن سعود جي اولاد جي حڪومت هوندي ۽ قرآن پاڪ ملڪ جي آئين ۽ شرعي حڪومت جو بنياد آهي. ملڪ ۾ ڪا به مڃيل سياسي پارٽي ناهي ۽ نه ئي وري چونڊون ٿيون، پر 2005ع ۾ مڪاني چونڊون ٿيون. بادشاهه جا اختيار شرعي قانونن ۽ سعودي روايتن ۾ محدود آهن. ان کان علاوه ان لاءِ سعودي شاهي خاندان، عالمن ۽ سعودي سماج جي ٻين اهم عنصرن جي معاهدي جي به ضرورت آهي. سعودي عرب سڄي دنيا ۾ مسجدون ۽ قرآن اسڪول قائم ڪري اسلام کي فروغ ڏئي ٿو. شاهي خاندان جا اهم ميمبر شاهي خاندان مان هڪ شخص کي عالمن جي منظوري سان بادشاهه چونڊيندا آهن.

وزيرن جي ڪائونسل طرفان قانون سازي ڪئي ويندي آهي جيڪا لازمي طور تي اسلامي شريعت جي مطابق هجي. عدالتون شرعي نظام جون پابند هونديون آهن جن جا جج بادشاهه طرفان سپريم جوڊيشل ڪائونسل جي سفارش تي مقرر ڪيا ويندا آهن.

بائیں

صوبا

سعودي عرب انتظامي طور تيرنهن علائقن يا صوبن ۾ ورهايل آهي، جنهن کي عربي ۾ المناطق (عربي واحد: المنطقة) چيو ويندو آهي. سعودي نقشي ۾ صوبن کي نمبر ڏنو ويو آهي ۽ انهن جي باري ۾ معلومات انفارميشن باڪس ۾ داخل ڪئي وئي آهي.

شمار صوبو ايراضي

(چورس ڪلوميٽر ۾ )

آبادي

(1999ء)

1 الباحہ 15,000 459,200
2 الحدود الشماليہ 127,000 237,100
3 الجوف 139,000 332,400
4 المدينہ 173,000 1,310,400
5 القصيم 65,000 933,100
6 الرياض 412,000 4,485,000
7 الشرقيہ 710,000 3,360,157
8 عسير 81,000 1,563,000
9 حائل 125,000 527,033
10 جيزان 11,671 1,186,139
11 الحجاز 164,000 5,797,971
12 نجران 119,000 367,700
13 تبوک 108,000 560,200

معيشت

آڪٽوبر 2018 تائين، سعودي عرب وچ اوڀر ۾ سڀ کان وڏي معيشت آهي ۽ دنيا ۾ 18هين وڏي معيشت آهي. اهو دنيا جو ٻيو نمبر وڏو ثابت ٿيل پيٽروليم ذخيرا آهي ۽ پيٽروليم جو سڀ کان وڏو برآمد ڪندڙ آهي. ملڪ وٽ دنيا جو ٻيو نمبر وڏو تيل جا ذخيرا ۽ ڇهين وڏو ثابت ٿيل قدرتي گئس جا ذخيرا آهن. سعودي عرب کي "توانائي سپر پاور" سمجهيو ويندو آهي، قدرتي وسيلن جو ٻيو نمبر وڏو ڪل تخميني قدر، سال 2016ع ۾ 34.4 ٽريلين آمريڪي ڊالر جي قيمت آهي. ڪمانڊ معيشت پيٽروليم تي ٻڌل آهي. تقريبن 63 سيڪڙو بجٽ آمدني ۽ 67 سيڪڙو برآمداتي آمدني تيل جي صنعت مان ايندي آهي. تيل جي صنعت سعودي عرب جي نامياري مجموعي گھريلو پيداوار جو 45 سيڪڙو آهي، ان جي مقابلي ۾ 40 سيڪڙو خانگي شعبي مان آهي. اهو تمام گهڻو انحصار آهي غير ملڪي مزدورن سان گڏ 80 سيڪڙو جيڪي نجي شعبي ۾ ملازم آهن غير سعودي آهن. معيشت لاءِ چيلنجز شامل آهن في کس آمدني ۾ گهٽتائي کي روڪڻ يا واپس آڻڻ، تعليم کي بهتر بڻائڻ لاءِ نوجوانن کي افرادي قوت لاءِ تيار ڪرڻ ۽ انهن کي روزگار فراهم ڪرڻ، معيشت ۾ تنوع، خانگي شعبي کي متحرڪ ڪرڻ ۽ هائوسنگ جي تعمير، ۽ ڪرپشن ۽ عدم مساوات کي گهٽائڻ شامل آهن.

آبادي

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو سعودي عرب جا ماڻهو ۽ سعودي عرب جي آبادي

سعودي عرب جي آبادي جي کثافت (ماڻهو في چورس ڪلوميٽر)

سعودي عرب جي رپورٽ ڪيل آبادي سال 2022ع تائين 3,21,75,224 آهي،[26] اها عرب دنيا ۾ چوٿين نمبر تي سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو ملڪ آهي.[27] ان جا 42 سيڪڙو رهواسي مهاجر، [28] اڪثر ڪري وچ اوڀر، ايشيا ۽ آفريڪا کان آهن.[29] سال 1950ع کان وٺي سعودي آبادي تيزي سان وڌي رهي آهي، جڏهن ان جو اندازو 30 لک هو.[30] 20ھین صديءَ جي گھڻي عرصي تائين، ملڪ دنيا ۾ سڀ کان وڌيڪ آبادي جي واڌ جي شرحن مان ھڪڙو ھو، تقريبن 3 سيڪڙو ساليانو؛[31] اهو هر سال 1.62 سيڪڙو جي شرح، باقي وچ اوڀر ۽ اتر آفريڪا کان ٿورو وڌيڪ، سان وڌي رهيو آهي.[32] نتيجي طور، سعودي ماڻهو عالمي معيار جي لحاظ کان ڪافي نوجوان آهن،[33] جن جي اڌ کان وڌيڪ آبادي 25 سالن کان گهٽ عمر جي آهي.

سعودي شهرين جو نسلي مجموعو 90 سيڪڙو عرب ۽ 10 سيڪڙو افرو-عرب آهي. [34] اڪثر سعودي ڏکڻ اولهه ۾ مرڪوز آهن؛ حجاز، جيڪو سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو علائقو آهي،[35] آبادي جو ٽيون حصو آهي، ان کان پوء پاڙيسري نجد (%28) ۽ مشرقي صوبو (%15) آهي.[36] سال 1970ع جي آخر ۾، اڪثر سعودين ڳوٺاڻن صوبن ۾ زندگي گذاري، پر 20ھین صدي جي آخري اڌ ۾، بادشاهت تيزي سان شهري ٿي ويو آهي: سال 2023ع تائين، اٽڪل 85٪ سعودي شهري ميٽروپوليٽن علائقن، خاص ڪري رياض، جده ۽ دمام، ۾ رهن ٿا.[37]

 

وڏا شھر يا ٽائون

[[{{{ملڪ }}}]]
Data.gov.sa (2013/2014/2016)
شمار Regions Pop. Rank Regions Pop.
Riyadh
Riyadh
Jeddah
Jeddah 		1 Riyadh Riyadh [38] 6,506,700 11 Qatif Eastern [39] 559,300 Mecca
Mecca
Medina
Medina
2 Jeddah Mecca [40] 3,976,400 12 style="text-

align:left;" | Khamis Mushait || style="text-align:left;" | Asir || style="text-align:right;" | [41] 549,000

3 Mecca Mecca [40] 1,919,900 13 Ha'il Ha'il [42] 441,900
4 Medina Medina [43] 1,271,800 14 Hafar al-Batin Eastern [39] 416,800
5 Hofuf Eastern [39] 1,136,900 15 Jubail Eastern [39] 411,700
6 Ta'if Mecca [40] 1,109,800 16 Kharj Riyadh [44] 404,100
7 Dammam Eastern [39] 975,800 17 Abha Asir [41] 392,500
8 Buraidah Al-Qassim [45] 658,600 18 Najran Najran [46] 352,900
9 Khobar Eastern [39] 626,200 19 Yanbu Al Madinah [43] 320,800
10 Tabuk Tabuk [47] 609,000 20 Al Qunfudhah Mecca [40] 304,400 
Language:

The official language is Arabic.[4][48] There are four main regional dialect groups spoken by Saudis: Najdi (about 14.6 million speakers[49]), Hejazi (about 10.3 million speakers[50]), Gulf (about 0.96 million speakers[51]) including Baharna dialects, and Southern Hejaz and Tihama[52] dialects. Faifi is spoken by about سانچو:Gaps. The Mehri language is also spoken by around سانچو:Gaps Mehri citizens.[53] Saudi Sign Language is the principal language of the deaf community, amounting to around سانچو:Gaps speakers. The large expatriate communities also speak their own languages, the most numerous of which, according to 2018 data, are Bengali (~1 سانچو:Gaps), Tagalog (~سانچو:Gaps), Punjabi (~سانچو:Gaps), Urdu (~سانچو:Gaps), Egyptian Arabic (~سانچو:Gaps), Rohingya, North Levantine Arabic (both ~سانچو:Gaps)[54] and Malayalam.[55] 

Religion:
اصل مضمون جي لاءِ ڏسو Religion in Saudi Arabia

Virtually all Saudi citizens[56] and residents are Muslim;[57][58] by law, all citizens of the country are Muslim. Estimates of the Sunni population range between 85% and 90%, with the remaining 10 to 15% being Shia Muslim,[59][60][61][62] practicing either Twelver Shi'ism or Sulaymani Ismailism. The official and dominant form of Sunni Islam is Salafism, commonly known as Wahhabism,[63][64][lower-alpha 4] which was founded in the Arabian Peninsula by Muhammad ibn Abd al-Wahhab in the 18th century. Other denominations, such as the minority Shia Islam, are systematically suppressed.[65]

There are an estimated 1.5 million Christians in Saudi Arabia, almost all foreign workers.[66] Saudi Arabia allows Christians to enter the country as temporary foreign workers but does not allow them to practice their faith openly. There are officially no Saudi citizens who are Christians,[67] as Saudi Arabia forbids religious conversion from Islam (apostasy) and punishes it by death.[68] According to Pew Research Center, there are سانچو:Gaps Hindus in Saudi Arabia, almost all foreign workers.[69] There may be a significant fraction of atheists and agnostics,[70][71] although they are officially called "terrorists".[72] In its 2017 religious freedom report, the U.S. State Department named Saudi Arabia a Country of Particular Concern, denoting systematic, ongoing, and egregious violations of religious freedom.[73]

Foreigners

پڻ ڏسو: Foreign workers in Saudi Arabia, Migrant workers in the Gulf region, ۽ Kafala system

The Central Department of Statistics & Information estimated the foreign population at the end of 2014 at 33% (10.1 million).[74] The CIA Factbook estimated that as of 2013 foreign nationals living in Saudi Arabia made up about 21% of the population.[4] Other sources report differing estimates.[75] Indian: 1.5 million, Pakistani: 1.3 million,[76] Egyptian: سانچو:Gaps, Yemeni: سانچو:Gaps, Bangladeshi: سانچو:Gaps, Filipino: سانچو:Gaps, Jordanian/Palestinian: سانچو:Gaps, Indonesian: سانچو:Gaps, Sri Lankan: سانچو:Gaps, Sudanese: سانچو:Gaps, Syrian: سانچو:Gaps and Turkish: سانچو:Gaps.[77]

According to The Guardian, as of 2013 there were more than half a million foreign-born domestic workers. Most have backgrounds in poverty and come from Africa, the Indian subcontinent and Southeast Asia.[78] To go to work in Saudi Arabia, they must often pay large sums to recruitment agencies in their home countries. The agencies then handle the necessary legal paperwork.[79]

As the Saudi population grows and oil export revenues stagnate, pressure for "Saudization" (the replacement of foreign workers with Saudis) has grown, and the Saudi government hopes to decrease the number of foreign nationals in the country.[80] Saudi Arabia expelled سانچو:Gaps Yemenis in 1990 and 1991[81] and has built a Saudi–Yemen barrier against an influx of illegal immigrants and against the smuggling of drugs and weapons.[82] In November 2013, Saudi Arabia expelled thousands of illegal Ethiopian residents from the kingdom. Various Human Rights entities have criticized Saudi Arabia's handling of the issue.[83]

Over سانچو:Gaps undocumented migrant workers—mostly from Somalia, Ethiopia, and Yemen—have been detained and deported since 2013.[84] An investigation led by The Sunday Telegraph, exposed the condition of African migrants who were detained in Saudi Arabia allegedly for containing COVID-19 in the kingdom. They were beaten, tortured, and electrocuted. Many of the migrants died due to heatstroke or by attempting suicide, after being severely beaten and tortured. The migrants lack proper living conditions, provision of food and water.[85]

Foreigners cannot apply for permanent residency, though a specialized Premium Residency visa became available in 2019.[86] Only Muslims can become Saudi citizens.[87] Foreigners who have resided in the kingdom and hold degrees in various scientific fields may apply for Saudi citizenship,[88][89] and exception made for Palestinians who are excluded unless married to a male Saudi national, because of Arab League instructions barring the Arab states from granting them citizenship. Saudi Arabia is not a signatory to the 1951 UN Refugee Convention.[90]

تعلیم

اصل مضمون جي لاءِ ڏسو سعودي عرب ۾ تعليم

تعليم هر سطح تي مفت آهي، جيتوڻيڪ اعليٰ تعليم صرف شهرين تائين محدود آهي. [91] اسڪول سسٽم ايليمينٽري، انٽرميڊيٽ ۽ سيڪنڊري اسڪولن تي مشتمل آهي. ڪلاس جنس جي لحاظ کان ورهايل آهن. ثانوي سطح تي، شاگرد ٽن قسمن جي اسڪولن مان چونڊڻ جي قابل آهن: عام تعليم، ووڪيشنل ۽ ٽيڪنيڪل تعليم يا مذهبي تعليم.[92] سال 2020ع ۾ خواندگي جي شرح مردن ۾ %99 ۽ عورتن ۾ %96 آھي.[93][94] نوجوانن جي خواندگي ٻنهي جنسن لاءِ تقريبن %99.5 تائين وڌي وئي.[95][96]

ڪنگ سعود يونيورسٽي جو داخلی جو دروازو، سلطنت جي سڀ کان پراڻي يونيورسٽي، سال 1957ع ۾ ٺهرائي وئي.

اعليٰ تعليم تيزي سان وڌي رهي آهي، خاص طور تي سال 2000ع کان وڏي تعداد ۾ يونيورسٽيون ۽ ڪاليج قائم ڪيا ويا آهن. اعليٰ تعليم جي ادارن ۾ ڪنگ سعود يونيورسٽي، مديني ۾ اسلامي يونيورسٽي ۽ جده ۾ ڪنگ عبدالعزيز يونيورسٽي شامل آهن. شهزادي نوره يونيورسٽي دنيا جي سڀ کان وڏي عورتن جي يونيورسٽي آهي. ڪنگ عبدالله يونيورسٽي آف سائنس ۽ ٽيڪنالاجي، جيڪا KAUST جي نالي سان سڃاتي وڃي ٿي، سعودي عرب ۾ پهرين مخلوط صنف يونيورسٽي ڪيمپس آهي ۽ ان جو بنياد سال 2009ع ۾ رکيو ويو. ٻيا ڪاليج ۽ يونيورسٽيون سائنس ۽ ٽيڪنالاجي، فوجي اڀياس، مذهب ۽ طب ۾ نصاب تي زور ڏين ٿيون. خاص طور تي اسلامي اڀياس لاءِ وقف ڪيل ادارا. عورتون عام طور تي ڪاليج جي تعليم الڳ الڳ ادارن ۾ حاصل ڪن ٿيون.[97]

UIS-خواندگي جي شرح سعودي عرب جي آبادي، 15 پلس، 1990 کان 2015 تائین.

عالمي يونيورسٽين جي اڪيڊمي رينڪنگ، شنگھائي رينڪنگ جي نالي سان سڃاتي وڃي ٿي، دنيا جي پنج سو 500 اعليٰ يونيورسٽين جي سال 2022ع جي فهرست ۾ پنج سعودي ادارن کي شامل ڪيو. [98] QS ورلڊ يونيورسٽي رينڪنگ 14 سعودي يونيورسٽين کي سال 2022ع جي دنيا جي اعليٰ يونيورسٽين مان ۽ 23 يونيورسٽين کي عرب دنيا جي ٽاپ 100 ۾ شامل ڪري ٿو.[99] يو ايس نيوز ۽ ورلڊ رپورٽ جي سال 2022ع جي لسٽ بيسٽ گلوبل يونيورسٽي رينڪنگ ۾ ڪنگ عبدالعزيز يونيورسٽي کي دنيا جي ٽاپ 50 يونيورسٽين ۾ ۽ ڪنگ عبدالله يونيورسٽي آف سائنس اينڊ ٽيڪنالاجي کي دنيا جي 100 اعليٰ يونيورسٽين ۾ شامل ڪيو ويو آهي.[100]

سال 2018ع ۾، سعودي عرب سائنسي جرنل نيچر جي مطابق اعلي معيار جي تحقيق جي پيداوار جي لحاظ کان دنيا ۾ 28 هين نمبر تي آهي.[101]اهو سعودي عرب کي بهترين ڪارڪردگي وچ اوڀر، عرب ۽ مسلمان ملڪ بڻائي ٿو. سعودي عرب، عالمي سراسري %4.6 جي مقابلي ۾ پنهنجي مجموعي گھربل پيداوار (GDP) جو %8.8 تعليم تي خرچ ڪري ٿو.[102] سعودي عرب، سال 2019ع جی 68ھین کان مٿي ٿي، سال 2023ع ۾ گلوبل انوويشن انڊيڪس ۾ 48هين نمبر تي هو.[103][104][105]

سعودي نظام تعليم تي اسلامي دهشتگردي جي حوصلا افزائي جو الزام لڳايو ويو هو، جنهن ۾ سڌارن جون ڪوششون شروع ٿي ويون آهن.[106][107] 9/11 جي حملن کان پوءِ "تطویر" ريفارم پروگرام ذريعي حڪومت جو مقصد انتهاپسندي جي حوصلا افزائي ۽ ملڪ جي يونيورسٽين جي تعليم جي نااهلي کي، تعليمي نظام کي سست رفتاريءَ سان جديد ڪري، جديد معيشت جي لاءِ ٻن مسئلن کي منهن ڏيڻ جو مقصد آهي.[108] تطویر پروگرام جي باري ۾ ٻڌايو ويو آهي ته تقريبن 2 بلين آمريڪي ڊالر جي بجيٽ آهي ۽ تدريس کي روايتي سعودي طريقن جي يادگيري ۽ روٽ لرننگ کان پري وڃڻ تي ڌيان ڏئي ٿو شاگردن کي تجزيو ڪرڻ ۽ حل ڪرڻ جي حوصله افزائي ڪرڻ لاء. اهو پڻ مقصد آهي ته هڪ تعليمي نظام ٺاهيو جيڪو وڌيڪ سيڪيولر ۽ حرفوي بنيادن تي تربيت فراهم ڪري.[109][110]

سال 2021ع ۾، واشنگٽن پوسٽ ٻڌايو ته سعودي عرب پاران درسي ڪتابن کي پيراگراف کان صاف ڪرڻ جي قدمن جي باري ۾ ٻڌايو ويو آهي ته سامي مخالف ۽ جنس پرست سمجهيو ويندو آهي. هم جنس پرستي يا هم جنس جي لاڳاپن جي سزا سان لاڳاپيل پيراگراف حذف ڪيا ويا آهن، ۽ انتهاپسندي جي شهادت جي تعريف جو اظهار ڪيو ويو آهي. يھودين سان وڙھڻ لاء سامي دشمني ۽ ڪالون گھٽ ٿي ويون. ڊيوڊ وينبرگ، اينٽي ڊيفیميشن ليگ جي بين الاقوامي معاملن جي ڊائريڪٽر، چيو ته يهودين، عيسائين ۽ شيعن کي شيطان جي حوالي سان ڪجهه هنڌن تان هٽايو ويو آهي يا گهٽايو ويو آهي. يو ايس اسٽيٽ ڊپارٽمينٽ هڪ اي ميل ۾ اظهار ڪيو ته اها تبديلين جي آجيان ڪئي. سعودي پرڏيهي معاملن واري وزارت سعودي استادن لاءِ تربيتي پروگرام جي حمايت ڪري ٿي.[111]

صحت جي سار سنڀار

اصل مضمون/مضمونن جي لاءِ ڏسو سعودي عرب ۾ صحت ۽ سعودي عرب ۾ صحت جي سنڀال
سعودي جاڙا ٻار رياض جي ڪنگ عبدالعزيز ميڊيڪل سٽي ۾ ڊاڪٽرن کان سنڀال حاصل ڪري رهيا آهن.

سعودي عرب ۾ هڪ قومي صحت جي سار سنڀال جو نظام آهي جنهن ۾ حڪومت سرڪاري ادارن ذريعي مفت صحت جي سار سنڀال جون خدمتون فراهم ڪري ٿي. سعودي عرب کي اعليٰ معيار جي صحت جون سهولتون فراهم ڪرڻ ۾ 26 بهترين ملڪن ۾ شامل ڪيو ويو آهي. [112] صحت واري وزارت وڏي سرڪاري ايجنسي آهي جنهن کي حفاظتي، علاج، ۽ بحالي واري صحت جي سار سنڀال جي فراهمي ڏني وئي آهي. وزارت جي شروعات سال 1925ع ۾ ٿي، جڏهن پهرين مڪي ۾ ء پوء بین علائقن م ڪيترائي علائقائي صحت کاتا قائم ڪيا ويا. سال 1950ع ۾ صحت جي مختلف ادارن کي ضم ڪري هڪ وزارتي ادارو بڻايو ويو.[113] صحت واري وزارت هر ضلعي ۽ مختلف طبي خدمتن ۽ اسپتالن جي وچ ۾ دوستانه مقابلو ڪرايو. ان خيال جي نتيجي ۾ سال 2016ع ۾ شروع ڪيل "ادعا" پروجيڪٽ جو آغاز ٿيو. نئون نظام، خدمتن ۽ اسپتالن لاءِ هڪ ملڪ گير ڪارڪردگي جو اشارو آهي. انتظار جي وقتن ۽ ٻين وڏين ماپن کي سڄي سلطنت ۾ ڊرامائي طور تي بهتر بڻايو ويو.[114]

Historical development of life expectancy in Saudi Arabia

A new strategy has been developed by the ministry, known as Diet and Physical Activity Strategy or DPAS for short,[115] to address bad lifestyle choices. The ministry advised that there should be a tax increase on unhealthy food, drink and cigarettes. This additional tax could be used to improve healthcare offerings. The tax was implemented in 2017.[116] As part of the same strategy, calorie labels were added in 2019 to some food and drink products. Ingredients were also listed as an aim to reduce obesity and inform citizens with health issues, to manage their diet.[117] As part of the ongoing focus on tackling obesity, women-only gyms were allowed to open in 2017. Sports offered in each of these gyms include bodybuilding, running and swimming to maintain higher standards of health.[118][119]

Smoking in all age groups is widespread. In 2009 the lowest median percentage of smokers was university students (~13.5%) while the highest was elderly people (~25%). The study also found the median percentage of male smokers to be much higher than that of females (~26.5% for males, ~9% for females). Before 2010, Saudi Arabia had no policies banning or restricting smoking.

The MOH has been awarded "Healthy City" certificates by the World Health Organization (WHO) for the cities of Unayzah and Riyadh Al Khabra as 4th and 5th Healthy Cities in Saudi Arabia.[120] The WHO had earlier classified three Saudi Arabian cities, Ad Diriyah, Jalajil, and Al-Jamoom as "Healthy city", as part of the WHO Healthy Cities Programme. Recently Al-Baha has also been classified as a healthy city to join the list of global healthy cities approved by the World Health Organization.[121]

In May 2019, the then Saudi Minister of Health Tawfiq bin Fawzan AlRabiah received a global award on behalf of the Kingdom for combatting smoking through social awareness, treatment, and application of regulations.[122] The award was presented as part of the 72nd session of the World Health Assembly, held in Geneva in May 2019. After becoming one of the first nations to ratify the WHO Framework Convention on Tobacco Control in 2005, it plans to reduce tobacco use from 12.7% in 2017, to 5% in 2030.[122]

Saudi Arabia has a life expectancy of 74.99 years (73.79 for males and 76.61 for females) according to the latest data for the year 2018 from the World Bank.[123] Infant mortality in 2019 was 5.7 per سانچو:Gaps.[123] In 2016, 69.7% of the adult population was overweight and 35.5% was obese.[124]

ثقافت

فائل:Saudi woman in Souk Okaz.jpg
A Saudi woman riding a horse at Souk Okaz, a yearly cultural festival in the outskirts of Taif

سعودي عرب ۾ هزارين سال پراڻا رويا ۽ روايتون آهن، اڪثر ڪري عرب تهذيب مان نڪتل آهن. ثقافت تي اثرانداز ٿيندڙ ڪجهه اهم عنصر اسلامي ورثو ۽ عرب روايتون آهن ۽ ان سان گڏ هڪ قديم واپاري مرڪز جي حيثيت سان ان جو تاريخي ڪردار آهي. بادشاھت پڻ ھڪڙي خانداني ثقافتي ثقافت آھي جنھن ۾ خانداني روايتن ۽ رشتن جي لاڳاپن کي بچائڻ تي زور ڏنو ويو آھي.

سماج ۾ مذهب

مذهب سعودي عرب ۾ روزمره جي زندگي جو هڪ بنيادي پاسو آهي. اهو ملڪ جي حڪمراني ۽ قانوني نظام ۾ هڪ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو، ۽ ثقافت ۽ روزاني زندگي تي تمام گهڻو اثر پوي ٿو، جيتوڻيڪ سال 2010ع جي ڏهاڪي ۾ مذهبي اسٽيبلشمينٽ جي طاقت کي خاص طور تي ختم ڪيو ويو آهي. حجاز جو علائقو، جتي مڪي ۽ مديني جا اسلامي مقدس شهر واقع آهن، حج جي زيارت جي منزل آهي ۽ اڪثر ڪري اسلام جو گڊو سمجهيو ويندو آهي.

اسلام سعودي عرب جو رياستي مذهب آهي. اهڙو ڪو به قانون ناهي جنهن ۾ سڀني شهرين کي مسلمان هجڻ جي ضرورت هجي، پر غير مسلم ۽ ڪيترائي پرڏيهي ۽ سعودي مسلمان جن جا عقيدا حڪومت جي اسلام جي تشريح سان مطابقت نٿا رکن، انهن کي لازمي طور تي پنهنجي مذهب تي عمل ڪرڻ گهرجي. سلطنت ۾ اسلام جي غالب شڪل، وهابيت، 18 صدي عيسويء ۾ نجد جي مرڪزي علائقي ۾ پيدا ٿيو. حامي تحريڪ کي ”سلفيت“ سڏين ٿا ۽ مڃين ٿا ته ان جون تعليمات اسلام جي عمل کي بدعتن يا عملن کان پاڪ ڪن ٿيون جيڪي ستين صديءَ جي محمد صلي الله عليه وسلم ۽ سندس ساٿين جي تعليمات کان انحراف ڪن ٿيون. سعودي حڪومت م اڪثر ڪري شيعه مسلمانن جي هڪ سرگرم مظلوم طور ڏٺو ويو آهي ڇاڪاڻ ته وهابي نظريي جي فنڊنگ جي ڪري جيڪا شيعه عقيدي جي مذمت ڪري ٿي. پرنس بندر بن سلطان، آمريڪا ۾ سعودي سفير، بيان ڪيو: "وچ اوڀر ۾ اهو وقت پري ناهي جڏهن اهو لفظي طور تي 'خدا شيعن جي مدد ڪري' ٿيندو. هڪ ارب کان وڌيڪ سني صرف انهن مان ڪافي آهن."

ورثي جا ماڳ

سعودي عرب ۾ ست ثقافتي ماڳن کي يونيسڪو عالمي ورثو سائيٽن جي طور تي نامزد ڪيو ويو آهي: الحجر آرڪيالاجيڪل سائيٽ (مداين صالح)؛ طريف درعیہ ضلعی ۾؛ تاريخي جده شھر، مڪي ڏانهن دروازي؛ الاحسا نخلستان؛ الهايل علائقي ۾ پٿر آرٽ؛ هيما ثقافتي علائقو ۽ عروق بني مآرد. ڏهه ٻين سائيٽن سال 2015ع ۾ يونيسڪو کي تسليم ڪرڻ لاءِ درخواستون جمع ڪرايون. يونيسڪو جي انسانيت جي غير معمولي ثقافتي ورثي جي فهرست ۾ ڇهه جایون لکيل آهن: القط العسيري، عسير ۾ عورتن جي روايتي اندروني ديوار جي سجاڳي؛ المزامير، ڊرم وڄائڻ ۽ لٺن سان ناچ؛ عقاب پالن Falconry، هڪ زنده انساني ورثو؛ عربي ڪافي، سخاوت جي علامت؛ مجلس، هڪ ثقافتي ۽ سماجي جڳهه؛ الاردة النجديه، سعودي عرب ۾ ناچ، ڊرم ۽ شاعري. جون 2014 ۾، وزيرن جي ڪائونسل هڪ قانون منظور ڪيو جيڪو سعودي ڪميشن فار سياحت ۽ قومي ورثي کي ڏئي ٿو سعودي عرب جي قديم آثارن ۽ تاريخي ماڳن جي حفاظت لاءِ. 2016 نيشنل ٽرانسفارميشن پروگرام جي فريم ورڪ جي اندر، جنهن کي سعودي ويزن 2030 جي نالي سان پڻ سڃاتو وڃي ٿو، بادشاهي پنهنجي تاريخي ۽ ثقافتي ورثي کي محفوظ ڪرڻ لاءِ 900 ملين يورو مختص ڪيا آهن.سعودي عرب 18.5 ملين يورو جي مدد سان مارچ 2017 ۾ ٺاهيل، تڪراري علائقن ۾ ورثي جي تحفظ لاءِ بين الاقوامي اتحاد ۾ پڻ حصو وٺي ٿو.

سال 2017ع ۾، ولي عهد محمد بن سلمان سعودي عرب کي 1979ع جي ايراني انقلاب کان اڳ واري دور جي "اعتدال پسند اسلام" ڏانهن موٽڻ جو واعدو ڪيو. هڪ نئون مرڪز، ڪنگ سلمان ڪمپليڪس، انهيءَ سال قائم ڪيو ويو ته جيئن پيغمبر اسلام جي حديثن جي تفسير جي نگراني ڪئي وڃي ته جيئن انهن کي دهشتگردي جي جواز ۾ استعمال ٿيڻ کان روڪي سگهجي. مارچ 2018ع ۾، ولیعھد شھزادو ڪينٽربري جي آرڪ ڀشپ سان برطانيه جي دوري دوران ملاقات ڪئي، بين المذهبي ڳالهين کي فروغ ڏيڻ جو عزم ڪيو. رياض ۾ ايندڙ مهيني بادشاهه سلمان ويٽيڪن جي پونٽيفيڪل ڪائونسل جي سربراهه سان ملاقات ڪئي بين الاقوامي مذاڪرات لاءِ. جولاءِ 2019 ۾، يونيسڪو سعودي ثقافت واري وزير سان هڪ دستاویز تي دستخط ڪيو جنهن ۾ سعودي عرب ورثي جي تحفظ لاءِ يونيسڪو کي 25 ملين آمريڪي ڊالر جو عطيو ڏنو.

لباس

Bisht Being Sewn in Al-Ahsa

سعودي عرب جو لباس سختي سان حجاب جي اصولن جي پيروي ڪري ٿو (ستر جو اسلامي اصول، خاص طور تي لباس ۾). گهڻو ڪري ٿلهو ۽ وهندڙ، پر ڍڪيل ڪپڙا، سعودي عرب جي ريگستاني آبهوا لاءِ موزون آهن. روايتي طور تي، مرد عام طور تي اون يا ڪپهه مان اڻيل سفيد ٽڪن ڊگھائي ڪپڙا (ٿوب جي نالي سان سڃاتل) پائيندا آهن. مٿي تي پائڻ لاءِ ڪفيه (ڪپهه جو هڪ وڏو چورس ڪپڙو جيڪو اقال جي جاءِ تي رکيل هجي) يا غترا (هڪ صاف سفيد چورس ٺهيل ڪپهه جو ٺهيل ڪپڙو آهي، جنهن کي عقال پڻ رکيل آهي). ناياب سرد ڏينهن لاءِ، سعودي مرد اُٺ جي وارن جي چادر (بشت) مٿي تي پائيندا آهن. عام عورتن کي ڪارو عبايا يا ٻيو ڪارو لباس پائڻ ضروري آهي، جيڪو ڳچيءَ هيٺان هر شيءِ کي ڍڪي، سواءِ هٿن ۽ پيرن جي، جيتوڻيڪ اڪثر عورتون پنهنجي مذهب جي حوالي سان پنهنجو مٿو ڍڪينديون آهن. اها گهرج غير مسلم عورتن تي به لاڳو ٿئي ٿي ۽ ان تي عمل نه ڪرڻ جي نتيجي ۾ پوليس ڪارروائي ٿي سگهي ٿي، خاص ڪري ملڪ جي وڌيڪ قدامت پسند علائقن ۾. عورتن جا ڪپڙا اڪثر ڪري قبائلي نقشن، دھاتي ڌاڳو ۽ ايپليڪس سان سجايا ويندا آهن.[125]

فن ۽ تفريح

کاڌا

راند

پڻ ڏسو

نشان بابباب سعودي عرب
نشان بابباب ايشيا
نشان بابباب وچ اوڀر
نشان بابباب اسلام

حوالا

  1. ↑ "Saudi Arabia – The World Factbook". CIA. حاصل ڪيل 30 May 2021. 
  2. ↑ Hefner, Robert W. (2009). Remaking Muslim Politics: Pluralism, Contestation, Democratization. Princeton University Press. p. 202. ISBN 978-1-4008-2639-1. https://books.google.com/books?id=MmmVMCBej8oC&q=Saudi%2520%2522consultative%2520assembly%2522%2520no%2520legislative%2520power&pg=PA202. 
  3. ↑ "Analysts: Saudi Arabia Nervous About Domestic Discontent". www.voanews.com. VoA News – English. حاصل ڪيل 2021-06-06. 
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Saudi Arabia. The World Factbook. Central Intelligence Agency.
  5. ↑ "Saudi Census 2022". portal.saudicensus.sa. General Statistics Authority - Kingdom of Saudi Arabia. حاصل ڪيل 16 July 2023. 
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (SA)". IMF.org. International Monetary Fund. حاصل ڪيل 10 October 2023. 
  7. ↑ "The World Factbook". CIA.gov. Central Intelligence Agency. حاصل ڪيل 28 May 2019. 
  8. ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF). United Nations Development Programme. حاصل ڪيل 8 September 2022. 
  9. ↑ Strohecker, Karin. "Saudi riyal peg pressure eases, but not gone". reuters.com. Reuters. حاصل ڪيل 30 September 2023. 
  10. ↑ "The World Factbook". وقت 2014-07-02 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  11. ↑ "Religious Composition by Country" (PDF). وقت 23 March 2018 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 10 August 2021.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  12. ↑ "88,000-Year-Old Finger Bone Pushes Back Human Migration Dates". National Geographic. 
  13. ↑ "The Global Religious Landscape". Pew Forum. 
  14. ↑ Lindsay, James E. (2005). Daily Life in the Medieval Islamic World. Greenwood Press. p. 33. ISBN 978-0-313-32270-9. https://archive.org/details/dailylifeinmedie00lind/page/33. 
  15. ↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Abbas
  16. ↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Reichl
  17. ↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Barber
  18. ↑ Madawi Al-Rasheed (2013). A Most Masculine State: Gender, Politics and Religion in Saudi Arabia. Cambridge University Press. p. 65. ISBN 978-0-521-76104-8. https://books.google.com/books?id=JmafWmVNJAAC&pg=PA65. 
  19. ↑ "Council of Ministers System | The Embassy of The Kingdom of Saudi Arabia". www.saudiembassy.net. حاصل ڪيل 2022-08-27. 
  20. ↑ 20.0 20.1 Tripp, Culture Shock, 2003: p. 14
  21. ↑ "The Authoritarian Resurgence: Saudi Arabia's Anxious Autocrats". Carnegie Endowment. حاصل ڪيل 5 October 2015. 
  22. ↑ Malbouisson, p. 23
  23. ↑ Dadouch, Sarah (3 August 2021). "Saudi Crown Prince Mohammed seeks to reduce influential clerics' power". The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/saudi-clerics-crown-prince-mohammed/2021/08/02/9ae796a0-e3ed-11eb-88c5-4fd6382c47cb_story.html. 
  24. ↑ FAROUK, YASMINE; BROWN, NATHAN J. (7 June 2021). "Saudi Arabia's Religious Reforms Are Touching Nothing but Changing Everything". Carnegie Endowment for International Peace: 24, 26. https://carnegieendowment.org/2021/06/07/saudi-arabia-s-religious-reforms-are-touching-nothing-but-changing-everything-pub-84650. Retrieved 4 March 2024. 
  25. ↑ Holleis, Jennifer (10 March 2023). "Saudi Arabia rebrands as Ramadan approaches". Deutsche Welle. https://www.dw.com/en/saudi-identity-makeover-is-in-full-swing-before-ramadan/a-64936823. 
  26. ↑ "Saudi Arabia's population crosses 32 million, census results show". Saudigazette. حاصل ڪيل 2023-05-31. 
  27. ↑ "@stats_saudi". Twitter. حاصل ڪيل 2023-05-31. 
  28. ↑ "The World Factbook: Saudi Arabia". Central Intelligence Agency. وقت March 19, 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل January 4, 2022.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  29. ↑ Thiollet, Hélène (2021-08-02). "Migrants and monarchs: regime survival, state transformation and migration politics in Saudi Arabia" (en ۾). Third World Quarterly 43 (7): 1645–1665. doi:10.1080/01436597.2021.1948325. https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-03329591. 
  30. ↑ "World Population Prospects: The 2010 Revision". United Nations. وقت 7 May 2011 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 7 December 2016.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  31. ↑ Long, p. 27
  32. ↑ "The World Factbook: Saudi Arabia". Central Intelligence Agency. وقت March 19, 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل January 4, 2022.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  33. ↑ One journalist states that 51% of the Saudi population is under the age of 25: Caryle Murphy. "Saudi Arabia's Youth and the Kingdom's Future". Woodrow Wilson International Center for Scholars' Environmental Change and Security Program.  Two other sources state that 60% is under the age of 21: "Out of the comfort zone". The Economist. 3 March 2012. https://www.economist.com/node/21548973. , House, p. 221
  34. ↑ "Saudi Arabia". The World Factbook. Cia.gov. 
  35. ↑ "Mecca: Islam's cosmopolitan heart". وقت 14 December 2018 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 8 July 2014. The Hijaz is the largest, most populated, and most culturally and religiously diverse region of Saudi Arabia, in large part because it was the traditional host area of all the pilgrims to Mecca, many of whom settled and intermarried there.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  36. ↑ "Saudi Arabia Population Statistics 2011 (Arabic)" (PDF). صفحو. 11. وقت 15 November 2013 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  37. ↑ House, p. 69: "Most Saudis only two generations ago eked out a subsistence living in rural provinces, but ... urbanization over the past 40 years [so now] .... fully 80% of Saudis now live in one of the country's three major urban centers – Riyadh, Jeddah, and Dammam."
  38. ↑ "About ArRiyadh". High Commission for the Development of Ar-Riyadh. وقت 6 December 2018 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 June 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  39. ↑ 39.0 39.1 39.2 39.3 39.4 39.5 "Population Distribution (Saudi and Non Saudi) in Governorates of Eastern Region, 2013 A.D.". Stats.gov.sa. وقت 31 May 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 June 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  40. ↑ 40.0 40.1 40.2 40.3 "Population Distribution (Saudi and Non Saudi) in Governorates of Makkah Al-Mokarramah Region, 2014 A.D.". Stats.gov.sa. وقت 2 March 2016 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 June 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  41. ↑ 41.0 41.1 "Population Distribution (Saudi and Non Saudi) in Governorates of Aseer Region, 2013 A.D.". Stats.gov.sa. وقت 31 May 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 June 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  42. ↑ "Population Distribution (Saudi and Non Saudi) in Governorates of Hail Region, 2013 A.D.". Stats.gov.sa. وقت 25 November 2020 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 June 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  43. ↑ 43.0 43.1 "Population Distribution (Saudi and Non Saudi) in Governorates of Al-Madinah Al-Monawarah Region, 2013 A.D.". Stats.gov.sa. وقت 31 May 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 June 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  44. ↑ "Population Distribution (Saudi and Non Saudi) in Governorates of Al-Riyad Region, 2013 A.D.". Stats.gov.sa. وقت 31 May 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 June 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  45. ↑ "Population Distribution (Saudi and Non Saudi) in Governorates of Al-Qaseem Region, 2013 A.D.". Stats.gov.sa. وقت 31 May 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 June 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  46. ↑ "Population Distribution (Saudi and Non Saudi) in Governorates of Najran Region, 2013 A.D.". Stats.gov.sa. وقت 31 May 2019 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 June 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  47. ↑ "Population Distribution (Saudi and Non Saudi) in Governorates of Tabouk Region, 2013 A.D.". Stats.gov.sa. وقت 12 November 2020 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 June 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  48. ↑ "Basic Law of Governance". Ministry of Education. Ministry of Education – Kingdom of Saudi Arabia. حاصل ڪيل 1 September 2020. 
  49. ↑ Arabic, Najdi Spoken. Ethnologue
  50. ↑ Arabic, Hijazi Spoken. Ethnologue
  51. ↑ Arabic, Gulf Spoken. Ethnologue
  52. ↑ Prochazka, Theodore (2015). Saudi Arabian dialects (First issued in paperpack ed.). London: Routledge. p. 3. ISBN 9781138981294. 
  53. ↑ الحيدري, فيصل (20 June 2012). "20 ألف سعودي يتحدثون "المهرية"" (Arabic ۾). Watanksa. https://www.alwatan.com.sa/article/142226. 
  54. ↑ "Saudi Arabia". Ethnologue. حاصل ڪيل 2021-01-19. 
  55. ↑ Basheer, K P M (14 September 2017). "Market for Malayalam films unfolding in Saudi". The Hindu. https://www.thehindu.com/news/national/kerala/cinema-returns-to-saudi-arabia/article21599013.ece. 
  56. ↑ "Mapping the World Muslim Population" (PDF). وقت 8 November 2009 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. 
  57. ↑ Mapping the World Muslim Population آرڪائيو ڪيا ويا 19 June 2018 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.(October 2009), Pew Forum on Religion & Public Life. p. 16 (p. 17 of the PDF).
  58. ↑ Data for Saudi Arabia comes primarily from general population surveys, which are less reliable than censuses or large-scale demographic and health surveys for estimating minority-majority ratios.
  59. ↑ "Mapping the Global Muslim Population. Countries with More Than 100,000 Shia Muslims". Pew Forum. حاصل ڪيل 12 March 2015. Saudi Arabia ... Approximate Percentage of Muslim Population that is Shia .... 10–15 
  60. ↑ al-Qudaihi, Anees (24 March 2009). "Saudi Arabia's Shia press for rights". bbc. http://news.bbc.co.uk/2/hi/7959531.stm. "Although they only represent 15% of the overall Saudi population of more than 25 million ..." 
  61. ↑ Beehner, Lionel. "Shia Muslims in the Mideast". Council on Foreign Relations. وقت 11 April 2010 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 12 March 2015. Small but potentially powerful Shiite are found throughout the Gulf States ... Saudi Arabia (15 percent)  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  62. ↑ Nasr, Shia Revival, (2006) p. 236
  63. ↑ Esposito, John L. (2011). What Everyone Needs to Know about Islam: Second Edition. Oxford University Press, US. p. 54. ISBN 978-0-19-979413-3. https://books.google.com/books?id=2wSVQI3Ya2EC&pg=PA54. 
  64. ↑ The Daily Star آرڪائيو ڪيا ويا 27 November 2010 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.| Lamine Chikhi| 27 November 2010.
  65. ↑ "Saudi Arabia: Treat Shia Equally". Human Rights Watch. حاصل ڪيل 14 September 2016. 
  66. ↑ House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia : Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. p. 235. 
  67. ↑ Central Intelligence Agency. "Saudi Arabia". The World Factbook. حاصل ڪيل 22 May 2010. 
  68. ↑ Cookson, Catharine (2003). Encyclopedia of religious freedom. Taylor & Francis. p. 207. ISBN 978-0-415-94181-5. https://archive.org/details/encyclopediaofre0000unse/page/207. 
  69. ↑ Table: Religious Composition by Country, in Numbers Pew Research Center, Washington D.C. (December 2012)
  70. ↑ WIN-Gallup 2012 Global Index of Religion and atheism آرڪائيو ڪيا ويا 12 August 2012 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
  71. ↑ Fisher, M. & Dewey, C. (2013) A surprising map of where the world's atheists live. Washington Post, online
  72. ↑ "All atheists are terrorists, Saudi Arabia declares". The Independent. 1 April 2014. https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/saudi-arabia-declares-all-atheists-are-terrorists-in-new-law-to-crack-down-on-political-dissidents-9228389.html. 
  73. ↑ "International Religious Freedom Report, 2017" (PDF). U.S. Department of State. حاصل ڪيل 26 October 2017. 
  74. ↑ "KSA population is 30.8m; 33% expats". ArabNews.com. حاصل ڪيل 6 November 2015. 
  75. ↑ جريدة الرياض. "جريدة الرياض : سكان المملكة 27 مليوناً بينهم 8 ملايين مقيم". Alriyadh.com. 
  76. ↑ "Number of Pakistani expats exceeds 1.5 m". Arabnews.com. 
  77. ↑ "Arab versus Asian migrant workers in the GCC countries" (PDF). صفحو. 10. 
  78. ↑ Chamberlain, Gethin (13 January 2013). "Saudi Arabia's treatment of foreign workers under fire after beheading of Sri Lankan maid". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2013/jan/13/saudi-arabia-treatment-foreign-workers. 
  79. ↑ Human Rights Watch. "'Bad Dreams:' Exploitation and Abuse of Migrant Workers in Saudi Arabia". United Nations High Commissioner for Refugees. وقت 12 March 2020 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 14 January 2013.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  80. ↑ P.K. Abdul Ghafour. "3 million expats to be sent out gradually". وقت 8 November 2011 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 7 December 2016. Nearly three million expatriate workers will have to leave the Kingdom in the next few years as the Labour Ministry has put a 20% ceiling on the country's guest workers  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  81. ↑ "Yemen's point of no return". The Guardian. 1 April 2009.
  82. ↑ al-Kibsi, Mohammed (12 January 2008). "Saudi authorities erect barriers on Yemeni border". Yemen Observer. http://www.hiiraan.com/news2/2008/jan/saudi_authorities_erect_barriers_on_yemeni_border.aspx. 
  83. ↑ "Saudi Arabia: Amnesty International calls for end to arrests and expulsions "Persecution of Ahmadiyya Muslim Community". Persecutionofahmadis.org. 
  84. ↑ "'Dogs Are Better Than You': Saudi Arabia Accused of Mass Abuses During Migrant Worker Crackdown". Vice News. 11 May 2015.
  85. ↑ Brown, Will; Zelalem, Zecharias (30 August 2020). "Investigation: African migrants 'left to die' in Saudi Arabia's hellish Covid detention centres". https://www.telegraph.co.uk/global-health/climate-and-people/investigation-african-migrants-left-die-saudi-arabias-hellish/. 
  86. ↑ "Saudi Arabia Charges Foreigners $213,000 for Permanent Residency". Bloomberg. 23 June 2019. https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-06-23/saudi-arabia-charges-foreigners-213-000-for-permanent-residency. 
  87. ↑ Doumato, Eleanor (2005). "Saudi Arabia". Women's Rights in the Middle East and North Africa: Citizenship and Justice. Rowman & Littlefield. p. 259. ISBN 978-0-7425-4992-0. https://books.google.com/books?id=5spje12_is4C&q=Only%2520a%2520muslim%2520can%2520be%2520a%2520saudi%2520citizen&pg=PA259. 
  88. ↑ "تفاصيل النظام". laws.boe.gov.sa. حاصل ڪيل 2021-06-06. 
  89. ↑ 2004 law passed by Saudi Arabia's Council of Ministers. "Expatriates Can Apply for Saudi Citizenship in Two-to-Three Months". Arabnews.com. 
  90. ↑ "Saudi Arabia says criticism of Syria refugee response 'false and misleading'". The Guardian. 
  91. ↑ "Saudi Education System". UKEssays.com. حاصل ڪيل 28 April 2019. 
  92. ↑ "K 12 Education System of Saudi Arabia Classes 1 to 12". www.saudiarabiaeducation.info. حاصل ڪيل 2022-06-21. 
  93. ↑ "Literacy rate, adult male (% of males ages 15 and above) | Data". data.worldbank.org. حاصل ڪيل 2022-07-23. 
  94. ↑ "Literacy rate, adult female (% of females ages 15 and above) | Data". data.worldbank.org. حاصل ڪيل 2022-07-23. 
  95. ↑ "Literacy rate, youth male (% of males ages 15–24) – Saudi Arabia | Data". data.worldbank.org. حاصل ڪيل 2022-01-16. 
  96. ↑ "Literacy rate, youth female (% of females ages 15–24) – Saudi Arabia | Data". data.worldbank.org. حاصل ڪيل 2022-01-16. 
  97. ↑ حوالي جي چڪ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Britannica
  98. ↑ "Shanghai Ranking's Academic Ranking of World Universities". www.shanghairanking.com. حاصل ڪيل 2023-04-20. 
  99. ↑ "QS Arab Region University Rankings 2022". Top Universities. حاصل ڪيل 2022-06-21. 
  100. ↑ "King Abdulaziz University Wins Global 'Zero Project Award' for 2024". english.aawsat.com. حاصل ڪيل 2024-04-26. 
  101. ↑ "2018 tables: Countries/territories". Nature Index. وقت 19 October 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 23 August 2018.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  102. ↑ "Saudi Arabia most improved economy for business". Arab News. حاصل ڪيل 28 May 2019. 
  103. ↑ WIPO (2 January 2024) (en ۾). Global Innovation Index 2023, 15th Edition. World Intellectual Property Organization. doi:10.34667/tind.46596. ISBN 9789280534320. https://www.wipo.int/global_innovation_index/en/2023/index.html. Retrieved 2023-10-28. 
  104. ↑ "Global Innovation Index 2019". www.wipo.int. حاصل ڪيل 2021-09-02. 
  105. ↑ "Global Innovation Index". INSEAD Knowledge. وقت 2 September 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2021-09-02.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  106. ↑ Reforming Saudi Education Slate 7 September. 2009.
  107. ↑ Lake, Eli (25 March 2014). "U.S. Keeps Saudi Arabia's Worst Secret". The Daily Beast. http://www.thedailybeast.com/articles/2014/03/25/u-s-keeps-saudi-arabia-s-worst-secret.html. 
  108. ↑ Reforming Saudi Education Slate 7 September. 2009.
  109. ↑ "Saudi Arabia's Education Reforms Emphasize Training for Jobs" The Chronicle of Higher Education, 3 October 2010.
  110. ↑ Al-Kinani, Mohammed SR9 billion Tatweer project set to transform education آرڪائيو ڪيا ويا 11 May 2011 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.. The Saudi Gazette.
  111. ↑ "Saudi Arabia scrubs school textbooks of some offensive text". The Washington Post. 30 January 2021. https://www.washingtonpost.com/gdpr-consent/?next_url=https%3a%2f%2fbackend.710302.xyz%3a443%2fhttps%2fwww.washingtonpost.com%2fworld%2fmiddle_east%2fsaudi-arabia-textbooks-education-curriculum%2f2021%2f01%2f30%2f28ebe632-5a54-11eb-a849-6f9423a75ffd_story.html. 
  112. ↑ Al-Hanawi, Mohammed Khaled; Khan, Sami A.; Al-Borie, Hussein Mohammed (2019-02-27). "Healthcare human resource development in Saudi Arabia: emerging challenges and opportunities—a critical review". Public Health Reviews 40 (1): 1. doi:10.1186/s40985-019-0112-4. ISSN 2107-6952. PMID 30858991. 
  113. ↑ David E. Long (1 January 2005). Culture and Customs of Saudi Arabia. Greenwood Publishing Group. p. 15. ISBN 978-0-313-32021-7. https://archive.org/details/culturecustomsof00long. 
  114. ↑ "Saudi Arabia's 937 Service Center received 80,007 calls last week". Arab News. 
  115. ↑ "It's time to tip the scale against Saudi Arabia's obesity problem". Arab News. 
  116. ↑ Shalhoub, Lulwa. "New tax doubles the price of cigarettes, energy drinks in Saudi Arabia". Arab News. 
  117. ↑ Gillett, Katy. "Saudi Arabia brings in mandatory calorie labels on menus". The National. 
  118. ↑ White, Charles. "Saudi Arabia to allow women to use gyms to lose weight". Metro. 
  119. ↑ "Fitness First confirms launch of ladies-only gyms in KSA". Arab News. 
  120. ↑ سانچو:Cite tweet
  121. ↑ سانچو:Cite tweet
  122. ↑ 122.0 122.1 "Saudi Arabia receives global anti-smoking award". Arab News. 
  123. ↑ 123.0 123.1 "Life expectancy at birth, total (years) – Saudi Arabia | Data". data.worldbank.org. حاصل ڪيل 14 December 2019. 
  124. ↑ "Overweight and obesity". World Health Organization. حاصل ڪيل 25 August 2018. 
  125. ↑ "Traditional dress of the Kingdom of Saudi Arabia". وقت 18 October 2015 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)


حوالي جي چڪ: "lower-alpha" نالي جي حوالن جي لاءِ ٽيگ <ref> آهن، پر لاڳاپيل ٽيگ <references group="lower-alpha"/> نہ مليو

"https://sd.wikipedia.org/w/index.php?title=سعودي_عرب&oldid=277112" تان ورتل