Sjenica
Koordinate: 43° 16′ 14" SGŠ, 19° 59′ 35" IGD
Sjenica je gradsko naselje i opština u Zlatiborskom okrugu u jugozapadnoj Srbiji. Stanovništvo opštine, prema popisu iz 2022. godine, iznosi 24.951.[1]
| Sjenica | |
|---|---|
 Grb | |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Upravni okrug | Zlatiborski |
| Opština | Sjenica |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) | 24591 |
| Gustina stanovništva | 23.5 st./km² |
| Geografija | |
| Koordinate | 43°16′14″N 19°59′35″E / 43.2705°N 19.993°E |
| Nadmorska visina | 1026 m |
| Površina | 1059 km² |
  Sjenica Sjenica (Srbije) | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski kod | 36310 |
| Pozivni broj | 020 |
| Registarska oznaka | SJ |
Smeštena na Pešterskoj visoravni, Sjenica je okružena planinama Jadovnik, Ozren, Giljeva i Javor. Današnji grad se razvio iz srednjovekovnog trga i karavanske stanice Senice na Drinskom putu.
Geografski položaj
urediSjenica se nalazi na zapadu Sandžaka (Raška oblast). Nalazi se na putu Novi Pazar - Sjenica - Nova Varoš koji spaja Ibarsku magistralu sa Zlatiborskom magistralom pa ima dobre saobraćajne veze sa istokom i zapadom Raške oblasti. U okolini Sjenice nalaze se veće planine Jadovnik (1734 mnv), Zlatar (1627 mnv), Giljeva (1617 mnv), Javor (1520 mnv) i Golija (1833 mnv).
Sjenica je i u Evropi poznata kao veoma hladan kraj, pa se u zimskim danima često ubraja u najhladnija mesta Evrope. Kompleks Sjeničko-pešterske visoravni je pretežno planinskog karaktera.
Istorija
uredi
Sjenica se prvi put pominje 1253. godine kao mesto na dubrovačkom putu, gde su pristajali i plaćali carinu dubrovački trgovci. Zbog svog geostrateškog i političkog položaja u 19. veku Sjenica je smatrana veoma važnom tačkom, pa su prema njoj bile usmeravane vojne operacije, tako je bilo i u Prvom srpskom ustanku kojim je rukovodio Karađorđe. Po zapisima iz 1809. godine, Karađorđevićevi ustanici su počinili težak pokolj u Sjenici. Oko 2.500 muslimana je pobijeno i poklano. Antonije Protić, savremenik tih zbivanja ovako je vidio napad na Sjenicu: "Sjenički grad osvojen je 23. aprila 1809. godine. No, ovdje moram se groziti, a valja mi istinu kazati. Karađorđe je Turcima učinio na častan način puštati Turke, sa ženama, djecom i malom. No, ujutru, kad su započeli Turci izlaziti iz grada, Srbi ne čekajući da izvrve iz grada, no započnu uskakati preko zida unutra. Turci jedva uspeju tri časti izaći iz grada, a proći koji su se zatekli, okrenu na naše pucati i u tome se povede strašan po polju sjeničkom boj. Ovdje se nije gledalo ni muško ni žensko, a je li koji Turčin sa kadom umak'o to se ne zna. Pešak sasvim ostane po polju… Karađorđe je zapovedio da se glave donesu u Sjenicu. I tako, svrši se ovaj boj. Glave su donijete, no nije bilo dosta kočića da se sve ponabijaju već su onako pomešane u paradu, a čislom, ako je jedna manje od 2.500. Sjenica im je bila usputna stanica na putu ka Novom Pazaru i Rogozni." Vuk S. Karadzic se gnusao sjeničkog pokolja i napisao je: "Nije dužnost istoričara da krije od naroda njegovu sramotu nego da mu je, kao istinoljubac otkriva u cilju odbacivanja takve prošlosti. Zbog toga što je istinito prikazao zlodjela i nemanja časti pri davanju riječi i poštovanju dogovora (čojstva), koja su ustanici na čelu sa Karađorđem počinili nad sjeničkim bošnjačkim življem, Vuka su osuđivali srpski historičari Batalaka, Milićević i dr. Prenosi se da je i sam Karađorđe rekao: "Ne bi propali niti bi tako razdražili Turke da nismo ubili pašu, krstili Turke, uzimali im žene i djevojke i išli na Sjenicu".
Uskoro je uslijedio novi talas nemira u ovom kraju, vezan za pokret otpora radikalnim reformama Sultana Mahmuda II (1809-1839). Ukidanje janičara i zavođenje regularne vojske (nizama) izazvalo je širom carstva otpore, što se odrazilo i na feudalce u Bosni i Albaniji. Počev od 1831. godine kada su Bosanci predvođeni Huseinom-kapetanom Gradaščevićem ( u narodu zvanim Zmaj od Bosne) krenuli u direktan okršaj sa sultanovom vojskom na Kosovu, u narednim godinama sve do slamanja otpora 1850.godine od strane Omer-paše Latasa, bosansko pobunjeničko plemstvo je stajalo na putu Porti da sprovede zacrtane reforme. Sjenica je tada bila u sastavu Bosanskog sandžaka kao nahija Stari Vlah. Kroz Sjenicu je tada prolazio put koji je preko Nove Varoši i Priboja vezivao Bosanski pašaluk sa ostalim dijelovima Osmanskog Carstva, tzv. carskim drumom. Ovim putem prošla je kroz Sjenicu bosanska vojska na čelu sa Huseinom Kapetanom Gradaščevićem, pozdravljena ispaljivanjem topovske salve iz topova sa tvrđave, a na isti način pozdravljena je i pobjeda ustanika na povratku. Za bosanskom vojskom, koja nije znala pravilno da iskoristi pobjedu već je došlo do rasula pri povratku prema Bosni, nastupala je sultanova vojska sa zadatkom da smiri Bosnu. Sjenički kraj je tada stradao zbog svoje podrške ustanicima.
Koliko je Sjenica postradala i osiromašila u svim tim ratnim pohodima govori opis Anri Bue-a iz 1836. godine, koji Sjenicu naziva selom od 150 kuća-brvnara, daskama pokrivenim. Ostalo je zabilježeno da je stanovništvo bilo većinom bošnjačko i da je ta mala Sjenica, s obzirom da je bila na važnom drumu imala poštu. Za poređenje o padu broja stanovnika treba navesti podatke putopisca Baron Božura (kraj 18. vijeka) po kome varošica Sjenica, koju je branila četvrtasta tvrđava ima 3000-4000 stanovnika, i zapis Anri Pokolje (sam početak 19.veka) koji je u svom opisu naveo 700 kuća i čak 9 džamija.
Omer-paša Latas je poslije smrti prethodnog bosanskog valije i njegovog neuspjeha da umiri pobunjene Krajišnike imenovan za novog bosanskog valiju. Pošto je umirio Bosnu svojom krvavom ekspedicijom i tako slomio i dobrim dijelom uništio tradicionalno bošnjačko plemstvo, pozatvarao je 1000 najuglednijih aga i begova i oko 400 okovanih poslao u Carigrad. On je sproveo i novu teritorijalnu podjelu,podijelivši Bosnu i Hercegovinu na dva zasebna ejaleta. Bosanski ejalet je imao šest kajmakamlija pet u samoj Bosni i šesti Novopazarski sa sjedištem u Sjenici koji je obuhvatao mudirluke: Novi Pazar, Višegrad, Sjenica, Bijelo Polje, Trgovište i Nova Varoš. Poslije smjene Sultana u Carigradu, novom uredbom od 1865. godine obnovljen je Bosanski vilajet sastavljen od sedam sandžaka . Novopazarski sandžak sa kazama (srezovima): Novi Pazar, Sjenica, Pljevlja, Nova Varoš, Prijepolje, Mitrovica, Berane i Kolašin imao je sjedište u Sjenici, čime je definitivno potvrđen njen strateški značaj.
Cio Novopazarski sandžak je za portu dobio povećan značaj u trenutku kada su počeli da se javljaju novi ratovi. Ojačavanjem linije na Limu i utvrđenih mjesta Nova Varoš, Sjenica i Novi Pazar formiran je trougao utvrđenja koji je trebao da štiti Novopazarski sandžak od napada Srbije sa sjevera. U Sjenici je bilo glavno utvrđenje čitavog područja, a istovremeno sjedište civilnih i vojnih vlasti, što je sigurno bilo praćeno značajnom graditeljskom aktivnošću, od popravljanja tvrđave do izgradnje čitavog niza objekata različite namjene. Kada su buknuli ustanak u Hercegovini i srpsko-osmanski ratovi (1876-1878) Osmansko carstvo je popustilo pod htjenjima velikih kršćanskih sila Austro-Ugarske i Rusije da se suoči sa gubitkom pobunjenog Bosanskog vilajeta i da Srbiji i Crnoj Gori prizna samostalnost. Na Berlinskom kongresu 1878.godine Austro-Ugarska je stekla pravo da okupira Bosnu i Hercegovinu, sa motivom da se vojno, politički i ekonomski konsoliduje ova regija.
Osmansko carstvo je izgubilo i gradove Niš, Vranje, Pirot, Prokuplje, Nikšić, Podgoricu, Bar sa okolicom koji su pripojeni novoproglašenim državama Srbiji i Crnoj Gori. Okupacija Bosne i Hercegovine uslijedila je 1878. godine a nepunu godinu poslije toga Austro-Ugarske trupe ušle su i u Priboj, Prijepolje, i Pljevlja. Kaze Pljevlja, Prijepolje kao i nahija Priboj odvojene su od Novopazarskog sandžaka i pripojene novostvorenom Pljevaljskom sandžaku (1880) čije su se granice poklopile sa granicama okupacionog područja. Sjenica je tako ostala središte sandžaka sa kazama: Sjenica, Novi Pazar, Bijelo Polje, Nova Varoš i Kolašin koja je priključena Kosovskom vilajetu u čijem je sastavu ostao do 1912. godine kada je Turska napustila ove krajeve.
Stanovništvo
urediSjenica (gradsko područje) je 1910. godine imala 4840 stanovnika. U 710 kuća ovog naselja 1921. godine bilo je 3503 stanovnika, 1931. godine Sjenica je imala 3446 stanovnika. Po popisu 1948. godine ona je imala 4083 stanovnika, 1953. godine 4801 stanovnika, 1961. godine 5494 stanovnika dok je u opštini živjelo 36 950 stanovnika. U Aprilu 1971. godine Sjenica je ima 8834 stanovnika. 1981 oko 13 000 iste te godine Sjenica sa okolinom ima 33681 stanovnika a 2002 oko 34500 u 101 naselju od kojih najviše ima Bošnjaka (Muslimana)80,1%, pa zatim Srba 19,6% i neznatno ostalih. U gradu danas zivi oko 17 000 stanovnika, Sjenica je poslije Novog Pazara i Priboja najvece gradsko naselje u jugozapadnoj Srbiji.
Privreda
urediOd poznatijih privrednih organizacija tu su: Fabrika lateksa i ženske modne konfekcije „Vesna“, rudnik mrkog uglja „Štavalj“, poljoprivredno-šumarski kombinat „Pešter“ koji se bavi ratarskom i stočarskom proizvodnjom, otkupom poljoprivrednih proizvoda. Pešterska visoravan je poznato po svojim predispozicijama za odgoj ovaca i goveda, od kojih se proizvodi veoma ukusni i cenjni sjenički sir i kačkavalj.
Reference
uredi- ↑ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova - Popis 2022”. https://publikacije.stat.gov.rs/G2022/Html/G20221350.html.
