Izvorni kod stranice Majanski kalendar

{{Maya}}
'''Majanski kalendar''' sistem je različitih [[kalendar]]a i [[almanah]]a koje je koristila [[Civilizacija Maya]] u [[Pretkolumbovska Amerika|pretkolumbovskoj]] [[Mezoamerika|Mezoamerici]].

Ti kalendari su mogli sinkronizirani i spajani na razne složene načine, pa su njihove kombinacije omogućavale stvaranje većih i širih ciklusa.

Osnove kalendarskog sistema Maya se temelje na sistemu koji je bio u širokoj upotrebi u cijeloj regiji, a čiji poceci datiraju najkasnije od [[6. vijek pne.|6. vijeka pne.]]. On dijeli mnoge karakteristike s kalendarima koje su koristile ranije mezoameričke civilizacije kao što su [[Zapotec]]i i [[Olmeci]], odnosno koje su koristile novije civilizacije kao [[Mixteci]] i [[Astečki kalendar|Asteci]]. Iako [[mezoamerički kalendari]] nisu nastali zajedno s Mayama, njihovo naknadno proširenje i rafiniranje ih je učinilo najsofisticiranijama. Zajedno s astečkim, kalendari Maya su najbolji dokumentirani i najbolje shvaćeni.

Prema [[Mitologija Maya|mitološkoj tradiciji Maya]], koje se navode u zapisima s Yucatana u kolonijalnom periodu i rekonstruiranijh na temelju kasnih klasičnih i postklasičnih natpisa, božanstvu [[Itzamna|Itzamni]] se često pripisuje to da je precima Maya donio znanje o kalendarskom sistemu, isto kao i [[pismo]] i druge temelje kulture Maya <ref>v. Miller and Taube (1993:99-100), entry on ''Itzamna''.</ref>.

== Generalni pregled ==
{{Kalendari}}
Od ovih kalendara, najznačajniji je onaj sa periodom od 260 dana. Ovakav kalendar je bio prevalentan u svim mezoameričkim društvima i velike je starine (skoro sigurno je najstariji među kalendarima). Još uvek se koristi u nekim regionima države [[Oaxaca]] i među [[Maya]]ma na [[Gvatemala|gvatemalskim]] visijama. Majanska verzija je među proučavaocima poznata kao ''[[Tzolkin]]'' ili (po revidiranom [[pravopis]]u ''Academia de las Lenguas Mayas de Guatemala''<ref name="Academia">{{cite book |author= Academia de las Lenguas Mayas de Guatemala |yer=1988 |title=Lenguas Mayas de Guatemala: Documento de referencia para la pronunciación de los nuevos alfabetos oficiales |publisher=Instituto Indigenista Nacional |location= Guatemala City}}. Refer citation in Kettunen and Hemke (2005:5) for details and notes on adoption among the [[Mayanist]] community.</ref>) ''Tzolk'in''. Colkin je kombinovan sa kalendarom od 365 dana (koji se zove ''[[Haab]]'' ili ''Haab'''&nbsp;), tako da formira sinhronizovani ciklus koji traje 52 Haaba, koji se zove ''[[Kalendarski krug]]'' (ili obilazak). Važne komponente Colkina i Haaba su manji ciklusi, od 13 dana (''[[trecena]]'', kod Colkina) i od 20 dana (''[[veintena]]'', kod Haaba).

Za praćenje dužih perioda vremena i upisivanje [[kalendarski datum|kalendarskih datuma]] (tj. utvrđivanje kada se neki događaj desio u odnosu na druge), korišćen je drugačiji oblik kalendara. Ovaj oblik, poznat kao ''[[Dugo brojanje]]'' (moglo bi se reći i Dugi izbrojak ili račun), počiva na broju dana proteklih od mitološke početne tačke.<ref>"Mitološke" u smislu da je Dugo brojanje prvi put razrađeno negde u srednjem do kasnom pretklasičnom periodu, mnogo kasnije od te početne tačke; videti npr. Miller and Taube (1993, p.50).</ref> Prema korelaciji između Dugog brojanja i zapadnih kalendara koju je prihvatila velika većina proučavalaca Maja (poznata kao GMT korelacija, po početnim slovima prezimena ljudi koji su je izračunali), ova početna tačka odgovara [[11.8.|11. avgustu/kolovoza]] [[3114. pne.]] po [[proleptički gregorijanski kalendar|proleptičkom gregorijanskom kalendaru]], odn. 6. septembru/rujna iste godine po [[julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]] (odn. -3113. godini po [[astronomijsko brojanje godina|astronomski]]). Gudmen-Martinez-Tompsonovu korelaciju je izabrao Tompson 1935. na osnovu ranijih korelacija Džozefa Gudmena iz 1905. (11. avgust/kolovoza), Huana Martineza Ernandeza iz 1926. (12. avgust/kolovoza) i Džona Erika Sidnija Tompsona iz 1927. (13. avgust/kolovoza).<ref>Finley (2002), Voss (2006, p.138)</ref><ref>Malmström (1997): "[http://www.dartmouth.edu/~izapa/CS-MM-Chap.%206.htm Chapter 6: The Long Count: The Astronomical Precision] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110824101110/http://www.dartmouth.edu/~izapa/CS-MM-Chap.%206.htm |date=2011-08-24 }}".</ref> Zahvaljujući svojoj linearnoj prirodi, Dugo brojanje se može produžiti do bilo kog datuma/nadnevka daleko u budućnosti ili prošlosti. Ovaj kalendar podrazumeva korišćenje [[poziciona notacija|pozicione notacije]], u kojoj svaka pozicija označava uvećani umnožak broja dana. [[Majanski brojevi]] su u suštini vigesimalni, tj. imaju osnovu 20, što znači da svaka jedinica date pozicije predstavlja 20-struku vrednost pozicije koja joj prethodi (sa desne strane). Napravljen je važan izuzetak za vrednost druge pozicije, koja (umesto 20 × 20) predstavlja 18 × 20, ili 360 dana, što bolje aproksimira solarnu godinu nego 20 × 20 = 400 dana. Ipak, treba primetiti da su ciklusi Dugog brojanja nezavisni od solarne godine.

Mnogi majanski natpisi Dugog brojanja su dopunjeni tzv. ''Lunarnin nizovima'', još jednim oblikom kalendara, koji daje informaciju o [[mesečeva mena|mesečevim menama]] i položajem [[Mesec]]a u polugodišnjem ciklusu [[lunacija]].

Praćen je i ''Venerin ciklus'' od 584 dana, kojim su praćeni pojava i [[konjunkcija (astronomija)|konjunkcije]] [[Venera|Venere]] kao jutarnje i večernje zvezde. Mnogi događaji u ovom ciklusu su smatrani nepovoljnim i štetnim, pa je ratovanje povremeno tempirano da koincidira sa fazama ovog ciklusa.

Praćeni su i drugi ciklusi, manje korišćeni ili slabije shvaćeni, kombinacije kalendarske progresije. U nekim natpisima se pominje ciklus od 819 (7×9×13) dana; takođe su poznati opetovani skupovi 9- i 13-dnevnih intervala povezanih sa različitim grupama [[majanska mitologija|božanstava]], životinja i drugih značajnih koncepata.

== Majanski koncepti vremena ==
Razvojem kalendara Dugog brojanja sa pozicionom notacijom (za koji se veruje da je nasleđen od ranijih mezoameričkih kultura), Maje su imale elegantan sistem kojim su događaji mogli biti beleženi u međusobnom linearnom odnosu, kao i u odnosu na sam kalendar ("linearno vreme"). Teoretski, ovaj sistem se lako mogao produžiti da označi svaku željenu dužinu vremena, jednostavnim dodavanjem pozicija višeg reda (čime bi se stvarao sve viši redosled umnožaka dana, sa svakim danom jedinstveno identifikovanim svojim brojem iz Dugog brojanja). U praksi, većina majanskih natpisa sa Dugim brojanjem se ograničila da beleži samo prvih pet koeficijenata (tzv. ''b'ak'tun''-ski račun), jer je ovo bilo adekvatnije za izražavanje svakog istorijskog ili aktuelnog datuma (radilo se o rasponu od oko 5125 solarnih godina). Ipak, postoje neki natpisi koji su beležili ili imlicirali duže sekvence, što ukazuje da su Maje dobro razumele linearni koncept vremena (prošlost-sadašnjost-budućnost).

Ali, kao i u drugim mezoameričkim društvima, ponavljanje raznih kalendarskih ciklusa, prirodni ciklusi vidljivih pojava i ponavljanje i obnova slikovlja smrt-preporod u njihovim mitološkim tradicijama, bili su važni i sveprisutni uticaji na majanska društva. Ovo konceptualno gledište, u kojem je naglašena "ciklična priroda" vremena, bilo je vrlo istaknuto, tako da su se mnogi rituali bavili dovršenjem i ponovnim događanjem raznih ciklusa. Pošto su se pojedine kalendarske konfiguracije ponavljale, isto je važilo i za "natprirodne" uticaje s kojima su one bile povezane. Tako se smatralo da neke kalendarske konfiguracije poseduju osobit "karakter", koji bi uticao na događaje u danima sa takvom konfiguracijom. Onda bi se iz znamenja povezanih sa nekom konfiguracijom moglo [[proricanje|proricati]], jer bi događaji nekog budućeg nadnevka bili podložni istim uticajima kao i odgovarajući nadnevci iz prethodnog ciklusa. Događaji i ceremonije bi bili tempirani tako da padnu na povoljne dane i izbegnu "baksuzne".<ref>Coe (1992), Miller and Taube (1993).</ref>

Dovršenje značajnih kalendarskih ciklusa ("završeci perioda"), kao ''[[k'atun]]''-ski ciklus, su često bili označavani podizanjem i posvećenjem nekih obeležja, npr. kompleksa dvojne piramide poput onih u [[Tikal]]u i ''[[Yaxha]]''-i; dovršenje spomenika je bilo praćeno ceremonijama posvećenja, natpisi na [[stela]]ma bi ostajali u znak sećanja.

U majanskim opisima postanka sveta je takođe primećeno ciklično tumačenje. Sadašnjem svetu i ljudima su prethodili drugi svetovi (od jednog do pet, zavisno od tradicije) koje su bogovi stvorili u različitim oblicima, ali su kasnije uništeni. I sadašnji svet je na klimavim nogama, što zahteva molbe i povremene ponude žrtvi kako bi se održala ravnoteža i nastavilo postojanje. Slične teme se nalaze u opisima postanja drugih mezoameričkih društava.<ref>Miller and Taube (1993, pp.68-71).</ref>

== ''Tzolk'in'' ==
{{main|Tzolk'in}}
Neki [[majanistika|majanisti]] koriste naziv ''[[Tzolk'in]]'' (po modernoj majanskoj [[ortografija|ortografiji]]; takođe i ''tzolkin'', u ovom članku i "colkin") za majanski Sveti krug (obilazak) tj. kalendar od 260 dana. Colkin je [[kovanica]] na jeziku [[Yukatek Maya]] koja znači "broj dana" (''Coe'' 1992). O pravim imenima ovog kalendara koja su koristili pretkolumbijske Maje naučnici još debatuju. [[Asteci|Astečki]] kalendarski ekvivalent je nazivan ''[[Tonalpohualli]]'' na jeziku [[Nahuatl]]. Ovaj ciklus je bio sinhronizovan u više regiona, za razliku od godine Haab.<ref name="Ultimate Reference Suite 2008">“Mayan calendar“, "calendar." Encyclopædia Britannica from Encyclopædia Britannica 2007 Ultimate Reference Suite. (2008)</ref>

Colkin kalendar kombinuje dvadeset imena za dane sa trinaest brojeva iz ciklusa ''[[trecena]]'' čime proizvodi 260 jedinstvenih oznaka za dane. Njime se određuje vreme religijskih i ceremonijalnih događaja, a koristi se i za proricanje. Svaki dan je pobrojan od 1 do 13 pa onda opet od 1. Zasebno od ovoga, svakom danu je dato ime po redosledu iz niza od 20 imena za dane:

{|class="wikitable" border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" align="center"
|+'''''Tzolk'in'' kalendar: imenovani dani i pridruženi [[glif]]ovi'''
!style="background:#ffdead;" |Red. <br />Br.<sup>1</sup>
!style="background:#ffdead;" |Ime <br />Dana <sup>2</sup>
!style="background:#ffdead;" |Primer <br /> glifa <sup>3</sup>
!style="background:#ffdead;" |Jukatek <br />16. vek <sup>4</sup>
!style="background:#ffdead;" |Klas. majanski <br />rekonstr. <sup>5</sup>
!style="background:#ffdead;" |Red. <br />Br.<sup>1</sup>
!style="background:#ffdead;" |Ime <br />Dana <sup>2</sup>
!style="background:#ffdead;" |Primer <br /> glifa <sup>3</sup>
!style="background:#ffdead;" |Jukatek <br />16. vek <sup>4</sup>
!style="background:#ffdead;" |Klas. majanski <br />rekonstr. <sup>5</sup>
|-
|style="background:#efefef;"| 01 
|'''Imix''''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D01-Imix.png|50px]]|| Imix || Imix (?) / Ha' (?)
|style="background:#efefef;"| 11 
|'''Chuwen'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D11-Chuwen.png|50px]]|| Chuen || (nepoznato)
|-
|style="background:#efefef;"| 02 
|'''Ik''''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D02-Ik.png|50px]]|| Ik || Ik'
|style="background:#efefef;"| 12 
|'''Eb''''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D12-Eb.png|50px]]|| Eb || (nepoznato)
|-
|style="background:#efefef;"| 03 
|'''Ak'b'al'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D03-Akbal.png|50px]]|| Akbal || Ak'b'al (?)
|style="background:#efefef;"| 13 
|'''B'en'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D13-Ben.png|50px]]|| Ben || (nepoznato)
|-
|style="background:#efefef;"| 04 
|'''K'an'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D04-Kan.png|50px]]|| Kan || K'an (?)
|style="background:#efefef;"| 14 
|'''Ix'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D14-Ix.png|50px]]|| Ix || Hix (?)
|-
|style="background:#efefef;"| 05 
|'''Chikchan'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D05-Chikchan.png|50px]]|| Chicchan || (nepoznato)
|style="background:#efefef;"| 15 
|'''Men'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D15-Men.png|50px]]|| Men || (nepoznato)
|-
|style="background:#efefef;"| 06 
|'''Kimi'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D06-Kimi.png|50px]]|| Cimi || Cham (?)
|style="background:#efefef;"| 16 
|'''K'ib''''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D16-Kib.png|50px]]|| Cib || (nepoznato)
|-
|style="background:#efefef;"| 07 
|'''Manik''''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D07-Manik.png|50px]]|| Manik || Manich' (?)
|style="background:#efefef;"| 17 
|'''Kab'an'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D17-Kaban.png|50px]]|| Caban || Chab' (?)
|-
|style="background:#efefef;"| 08 
|'''Lamat'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D08-Lamat.png|50px]]|| Lamat || Ek' (?)
|style="background:#efefef;"| 18 
|'''Etz'nab''''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D18-Etznab.png|50px]]|| Etznab || (nepoznato)
|-
|style="background:#efefef;"| 09 
|'''Muluk'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D09-Muluk.png|50px]]|| Muluc || (nepoznato)
|style="background:#efefef;"| 19 
|'''Kawak'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D19-Kawak.png|50px]]|| Cauac || (nepoznato)
|-
|style="background:#efefef;"| 10 
|'''Ok'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D10-Ok.png|50px]]|| Oc || (nepoznato)
|style="background:#efefef;"| 20 
|'''Ajaw'''||[[Datoteka:MAYA-g-log-cal-D20-Ajaw.png|50px]]|| Ahau || Ajaw
|-
|style="background:#efefef;" colspan=10|
<div style="font-size:90%;">'''''Primedbe:'''''
# Redosled imenovanog dana u Colkin kalendaru (ne mešati sa brojem [od 1 do 13] iz ''trecena''-e!)
# Ime dana po standardizovanom i revidiranom pravopisu gvatemalske Akademije majanskih jezika <ref name="Academia"/>
# Egzemplarni glif ([[logogram]]) za imenovani dan. Imajte u vidu da je za većinu zabeleženo nekoliko različitih oblika; ovde prikazani su tipični za rezbarene spomeničke natpise (ovo su "[[kartuš]]" verzije)
# Ime dana na osnovu opisa [[Jezik Yukatek Maya|Yukatek Maya]] u 16. veku, uglavnom zapisao [[Diego de Landa]]; ova ortografija je (donedavno) dosta korišćena
# Pravo ime dana, kako je glasilo u vreme Klasičnog perioda (ca. 200–900.) kada je nastala većina natpisa, u većini slučajeva nije poznato. Ovde date verzije (na [[Klasični jezik Maya|klasičnom Mayanskom]], glavnom jeziku natpisa) su rekonstruisane na osnovu fonoloških dokaza, ako ih ima; znak '?' ukazuje da je rekonstrukcija nesigurna.<ref>Rekonstrukcije po klasičnoj eri su po Kettunen and Helmke (2005), pp.45–46..</ref></div>
|-
|}

Neki sistemi su počinjali brojanje sa ''1 Imix'', a zatim ''2 Ik', 3 Ak'b'al'', itd. sve do ''13 B'en''. Zatim brojevi ''trecena''-e opet kreću od 1 a sekvenca imenovanih dana se nastavlja, pa su sledeći dani ''1 Ix, 2 Men, 3 K'ib', 4 Kab'an, 5 Etz'nab', 6 Kawak'' i ''7 Ajaw''. Sada je upotrebljeno svih 20 imenovanih dana, pa se oni ponavljaju a brojčana sekvenca se nastavlja, tako da posle ''7 Ajaw'' dolazi ''8 Imix'''. Tako je potrebno 260 dana da se dovrše ponavljanja ovih preklopljenih ciklusa od 13 i 20 dana (za sve moguće kombinacije broja i imena).

Po ovome, i ako se kao prvi dan uzme [[julijanski datum]] 584.283 (GMT korelacija), počeci aktuelnijih Colkina (1 Imix') su: [[7.4.|7. april/travnja]] [[2008]], [[23.12|23. decembar/prosinca]] [[2008]]. itd.<ref name="Freeware program Calendar Magic">{{Cite web |title=Freeware program Calendar Magic |url=http://www.stokepoges.plus.com/calendar.htm |access-date=2008-05-09 |archivedate=2009-11-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091120164246/http://www.stokepoges.plus.com/calendar.htm |deadurl=yes }}</ref>

=== Proricanje ===
Svaki dan Colkina ima Duha Zaštitnika koji utiče na događaje. ''Ah K'in'', majanski sveštenik-[[šaman]], čija titula znači "Čuvar dana", čita Colkin kako bi odredio odgovore na da/ne pitanja, kao i na složenija pitanja u vezi zdravlja, bogatstva i porodice. Sveti kalendar se takođe koristi da se odrede najpovoljniji nadnevci za kućne, rodovske i seoske rituale.

Kada se dete rodi, Čuvar dana tumači ciklus Colkin kako bi otkrio bebin karakter (slično kao danas [[natalna karta|natalnom kartom]]). Npr. za dete rođeno na dan ''Ak'b'al'' se misli da je ženstveno, bogato i vešto sa rečima. Takođe se veruje da ovakav dan rođenja (pored još nekih) daje detetu sposobnost da prima poruke iz natprirodnog sveta putem telesnih trzaja od "krvne munje", tako da ono može postati šamanski sveštenik ili Bračni glasnogovornik.

Ima još nekih oblika proricanja po majanskom kalendaru, u kojima se koristi sveto koralno semenje koje svaki kalendarski gatar nosi u torbici sa kristalima i "drugim sitnicama" (''Tozzer'' 1941.).

Pretkolumbijske Maje su praktikovale jedan oblika bibliomantije (proricanja iz knjige), u kojoj bi bacili semenje na kalendar kako bi odredili dobre i loše dane za tu godinu.

Pretkolumbijski i današnji majanski sveštenici su takođe gatali uz pomoć gomilica od 4-5 zrna pasulja/graha koja su odbrojavana od tekućeg dana svetog kalendara.

Današnje Maje takođe koristi kartomantiju (gledanje u karte), gde 52 karte iz špila predstavljaju 52 Nositelja Godine iz majanskog [[kalendarski krug|kalendarskog kruga]].

Šamani takođe proriču i bez upotrebe svetog kalendara, npr. gledanjem u kristal, ogledalo i vodu; zaposednutošću duhovima itd.

=== Poreklo ''Tzolk'in''a ===
Razne teorije su izložene u člancima [[Mezoamerički kalendari#Istorija|Mezoamerički kalendari]] i [[Tzolk'in]]. Pomenućemo onu koja se poziva na činjenicu da se na 15° severne geografske širine, Sunce dva puta u godini, sa razmakom od 260 dana, nađe okomito iznad glave, u zenitu neba.

Takođe [http://en.wikipedia.org/wiki/Talk:Aztec_calendar neki navode] (aritmetičke barem) veze sa drugim elementima kalendara. Sa solarnom i Haab godinom: 1461×260 = 1040×365,25 i 73×260 = 52×365; sa tunom (iz Dugog brojanja): 18×260 = 13×360; sa Venerinim sinodičkim periodom (“godinom”) od oko 584 dana i godinom Haab: 146×260 = 65×584 = 104×365 (2 Kalendarska kruga); sa Mesečevim kretanjem: (46×260)/405 = 29,5309 dana, što je samo 24 sekunde duže od danas poznate dužine [[sinodički mesec|sinodičkog meseca]].<ref>"month." Encyclopædia Britannica from Encyclopædia Britannica 2007 Ultimate Reference Suite. (2008).</ref>

== ''Haab''' ==
{| class="wikitable" style="float: left;"
|+'''Meseci Haab'-a'''<ref>''Kettunen and Helmke'' (2005), pp.47–48</ref>
!Ime !! Značenje<sup>†</sup>
|-
|Pop || prostirka 
|-
|Wo || crna konjunkcija
|-
|Sip || crvena konjunkcija
|-
|Sotz' || šišmiš
|-
|Sek || ?
|-
|Xul || pas
|-
|Yaxk'in || novo sunce
|-
|Mol || voda
|-
|Ch'en || crna oluja
|-
|Yax || zelena oluja
|-
|Sac || b(ij)ela oluja
|-
|Keh || crvena oluja
|-
|Mak || ograđen
|-
|K'ank'in || žuto sunce
|-
|Muwan || sova
|-
|Pax || vreme setve
|-
|K'ayab' || kornjača
|-
|Kumk'u || ambar
|-
|Wayeb' || pet nesrećnih dana
|- 
|colspan="2"|<sup>†</sup> ''Jones 1984''
|}

{{main|Haab'}}
Haab' je bio majanski solarni kalendar, sastavljen od 18 meseci od po 20 dana, plus period od pet dana ("bezimenih dana") na kraju godine (''Wajeb'''&nbsp; po novoj ortografiji ili ''Uayeb'' po onoj iz 16. veka). ''Bricker'' (1982) procenjuje da je Haab prvi put upotrebljen oko [[550. pne.]] sa [[zimska kratkodnevica|zimskom kratkodnevicom]] kao početnom tačkom.

Imena meseci iz Haaba su danas poznata po njima odgovarajućim imenima na jeziku [[Yukatek Maya]] iz kolonijalnog doba, kako su ih zapisali izvori iz 16. veka (naročito [[Diego de Landa]] i knjige kao ''[[Chilam Balam]]'' iz Čumajela). Fonemske analize glifovskih imena iz Haaba na pretkolumbijskim [[majansko pismo|majanskim natpisima]] su pokazale da su imena ovih 20-dnevnih perioda značajno varirala od jednog do drugog regiona i od perioda do perioda, što je odražavalo razlike u osnovnom jeziku/jezicima i upotrebi u Klasičnoj i Postklasičnoj eri, pre nego što su ih zabeležili španski izvori.<ref>Boot (2002), pp.111–114.</ref>

Svaki dan u Haab' kalendaru je bio identifikovan brojem dana u mesecu i imenom meseca. Brojevi dana su počinjali glifom koji se prevodi kao "smeštaj" imenovanog meseca, koji se obično smatra kao 0. dan tog meseca, mada ga manjina smatra za 20. dan prethodnog meseca. U ovom drugom slučaju, smeštaj meseca ''Pop'' je 5. dan Wayeb'-a. Za većinu je prvi dan godine dan 0 Pop (smeštaj Popa). Zatim bi sledili 1 Pop, 2 Pop... do 19 Pop, a sledeći bi bio 0 Wo, 1 Wo itd.

Počeci aktuelnijih Haab'-ova (0 Pop) su: [[3.4.|3. april/travnja]] [[2008]] i isti datum/datum zaključno sa 2011.<ref name="Freeware program Calendar Magic"/>

Pošto je svaka godina imala 365 dana, a imenovanih dana iz Colkina bilo 20, godinu je mogao početi samo jedan od četiri imenovana dana (Ik, Manik, Eb, Kaban; tekući Haab je počeo ovim poslednjim.<ref name="Freeware program Calendar Magic"/>
), u kombinaciji sa jednim od 13 brojeva. Ovi dani su se nazivali Nositelji ili Nosači godine (jer je vreme bilo zamišljeno kao putovanje kroz večnost tokom kojeg su deifikovani brojevi nosili na leđima svoj teret - takođe deifikovani vremenski period<ref>"Maya and Mexican", "chronology." Encyclopædia Britannica from Encyclopædia Britannica 2007 Ultimate Reference Suite. (2008).</ref>) i njima su bile pripisane četiri strane sveta i četiri boje. .<ref name="Ultimate Reference Suite 2008"/>

Što se tiče praćenja godišnjih doba, Haab' je primitivan i netačan, jer smatra da svaka godina ima 365 dana, dok je [[tropska godina]] duža za skoro četvrtinu dana. Ovo znači da kalendar žuri jedan dan svakih četiri godine u odnosu na godišnja doba, pa meseci nazvani po nekom godišnjem dobu mu posle nekoliko stoleća više ne odgovaraju. Po ovome je Haab' sličan "lutajućoj godini" [[egipatski kalendar|egipatskog kalendara]]. Neki tvrde da su Maje znale za ovo i nadoknađivale grešku od četvrt dana, mada njihov kalendar nije uključivao ništa nalik [[prestupna godina|prestupnoj godini]], što su prvo primenili Rimljani.

=== ''Wayeb''' ===
Pet bezimenih dana na kraju kalendara (Wayeb') su smatrani za opasno vreme. Foster (2002) piše: "Tokom Uajeba, portali između sveta ljudi i Podzemlja su padali. Nikakve granice nisu sprečavale zlonamerna božanstva da izazivaju katastrofe". Da bi odbili ove zle duhove, Maje su se služile običajima i ritualima. Npr. ljudi su izbegavali da napuste svoje kuće ili da peru ili češljaju kosu.

== Kalendarski krug ==
Sistemi Colkina i Haaba nisu numerisali godine. Kombinacija datuma po Colkinu i Haabu su bili dovoljni da dovoljno tačno identifikuju dan za potrebe većine ljudi, jer se takva kombinacija opet ponavljala tek za 52 godine, duže od prosečnog životnog veka.

Taj ciklus od tačno 52 Haaba (18.980 dana ili 13 dana kraće od 52 godine sa prosečno 365,25 dana) se zove Kalendarski krug. Oblik datuma bi mogao biti npr. ''7 B'en 16 Wo'', za [[9.5.]] [[2008]]. Sledeći dan sa istom oznakom će biti 26. 4. 2060. Kraj Kalendarskog kruga se među Majama smatrao periodom nemira i zle sreće, u kome se iščekivalo hoće li im bogovi dati još jedan krug.

== Dugo brojanje ==
[[Datoteka:La Mojarra Inscription and Long Count date.jpg|thumb|275px|right|[[La Mojarra Stela 1]] - detalj koji pokazuje tri stupca glifova iz 2. veka n.e. Levi stubac daje datum Dugog brojanja 8.5.16.9.9, ili 156 n.e. Dva desna stupca su glifovi [[Epi-Olmečko pismo|Epi-Olmečkog pisma]].]]
{{Main|Mezoamerički kalendar Dugog brojanja}}

Datumi/nadnevci Kalendarskog kruga su jedinstveni samo u intervalu od oko 52 solarne godine, što je dovoljno u rasponu jednog životnog veka. Da bi se precizno zabeležila istorija u dužem vremenskom periodu, potreban je finiji metod datiranja, što su Mezoamerikanci rešili kalendarom Dugog brojanja (moglo bi se reći i Dugog izbrojka, računa, i sl.).

Majansko ime za dan je ''k'in''. Dvadeset kinova je ''winal'' ili ''uinal''. Zatim, 18 uinala čine ''tun''. Onda opet 20 tunova čine ''k'atun''. Dvadeset k'atuna predstavljaju ''b'ak'tun''.

Kalendar Dugog brojanja identifikuje datum računanjem broja dana proteklih od [[11.8.|11. avgusta/kolovoza]] [[3114. pne.]] (retroaktivno gregorijanski, najprihvaćeniji datum); po Kalendarskom krugu to je bio dan ''4 Ahau 8 Kumku''. Ovi dani se, kako se može naslutiti iz prethodnog pasusa, ne broje decimalno, kao po zapadnom sistemu brojanja, već po (modifiikovanoj) bazi 20. To znači da je 0.0.0.1.5 jednako 25 (zdesna: 5×1 + 1×20) a 0.0.0.2.0 je 40 (2×20). Izuzetak je broj uinala (3. pozicija zdesna) kojih ima najviše 18; to znači da Dugi račun dosledno koristi bazu 20 samo ako za glavnu jedinicu merenja smatramo ''tun'' (= 360 dana, blizu solarne godine), a ne k'in. Jedinice k'in i uinal bi bili broj dana u tunu. Dugoračunski izraz 0.0.1.0.0 predstavlja 360 dana, umesto 400 (da je dosledno sproveden [[vigesimalni sistem]]).

<center>
{| class="wikitable"
|+'''Tablica jedinica Dugog računa'''
!Dana !! Period Dugog računa !! Period Dugog računa !! Pribl. solarnih godina 
|-
| 1 ||= 1 K'in ||&nbsp; ||&nbsp; 
|-
| 20 ||= 20 K'in ||= 1 Winal ||1/18th 
|-
| 360 ||= 18 Winal ||= 1 Tun || 1  
|-
| 7,200 ||= 20 Tun ||= 1 K'atun || 20  
|-
| 144,000 ||= 20 K'atun ||= 1 B'ak'tun || 395  
|}
</center>

Postoje još četiri, retko korišćena, ciklusa višeg reda: ''piktun, kalabtun, k'inchiltun'', i ''alautun''.

Npr. 12.5.2008. bi odgovarao dugoračunskom izrazu '''12.19.15.5.16''' što zapravo znači da je ovaj dan (16×1 + 5×20 + 15×360 + 19×7200 + 12×144.000 =) 1.870.316 dana posle pomenutog baznog nadnevka.

Pošto su datumi Dugog računa nedvosmisleni, ovaj metod je bio naročito pogodan za spomenike. Spomenički natpisi bi uključivali ne samo 5 brojeva Dugog brojanja već i dva colkin znaka ispred dva haab znaka.

Mezoamerički kalendar Dugog brojanja čini osnovu za ''[[New Age]]'' verovanje, koje je prvi izložio [[José Argüelles]], da će se oko [[21.12.|21. decembra/prosinca]] [[2012]]. dogoditi [[kataklizma]], što [[majanistika|majanistički]] naučnici smatraju pogrešnim tumačenjem, da bi, umesto toga, za Maje to bilo veliko slavlje.<ref>[[Susan Milbrath]], Curator of Latin American Art and Archaeology , [[Florida Museum of Natural History]], [http://www.usatoday.com/tech/science/2007-03-27-maya-2012_n.htm ''USA Today'', Wednesday, March 28, 2007, p. 11D].</ref>

== Venerin ciklus ==
{{main|Tranzit Venere}}
[[Venera|Venerin]] ciklus je bio još jedan važan ciklus za Maje. Maje su bile vešti [[astronomija|astronomi]], Venerin ciklus su mogli izračunati sa velikom preciznošću. U [[Drezdenski kodeks|Drezdenskom kodeksu]] (jednom od [[Majanski kodeksi|Majanskih kodeksa]]) je posvećeno šest stranica tačnom računanju položaja Venere. Maje su veliku tačnost postizale dugogodišnjim pažljivim osmatranjem. Postoje razne teorije zašto je Venerin ciklus bio naročito važan za Maje, među njima i verovanje da je bio povezan sa ratovanjem i korišćen za utvrđivanje povoljnog vremena (tzv. [[elekciona astrologija]]) za ustoličenja vladara i rat. Majanski vladari su planirali da ratovi počinju kada se Venera uzdiže. Moguće je da su Maje pratile i kretanja drugih planeta, npr. [[Mars]]a, [[Merkur]]a i [[Jupiter]]a.

== Povezano ==
* [[Civilizacija Maya]]
* [[Mezoamerički kalendari]]
* [[Astečki kalendar]]
* [[Tres Zapotes#Stela C|Tres Zapotes Stela C]]
* [[Jose Arguelles]]
* [[Majanizam]]

== Bilješke ==
{{Reflist}}

== Izvori ==
* {{cite book | author={{aut|Aveni, Anthony F.}} | year=2001 | title=Skywatchers |edition=Revised and updated edition of: ''Skywatchers of Ancient Mexico'' [1980]| publisher=[[University of Texas Press]] |location=Austin | isbn=0-292-70502-6 |oclc=45195586}}
* {{cite book |author={{aut|Boot, Erik}} |year=2002 |title=A Preliminary Classic Maya-English/English-Classic Maya Vocabulary of Hieroglyphic Readings |format=[[PDF]] |publisher=Mesoweb |url=http://www.mesoweb.com/resources/vocabulary/Vocabulary.pdf |accessdate = 10. 11. 2006.}} 
* {{cite journal | author={{aut|Bricker, Victoria R.}} |year=1982 |month=February |title=The Origin of the Maya Solar Calendar |journal=[[Current Anthropology]] |volume=23 |issue=1 |pages=pp.101–103 |location=Chicago, IL |publisher=[[University of Chicago Press]], sponsored by [[Wenner-Gren Foundation for Anthropological Research]] |doi=10.1086/202782|issn=0011-3204 |oclc=62217742}}
* {{cite book |author={{aut|Coe, Michael D.}} |authorlink=Michael D. Coe |year=1987 |title=The Maya |publisher=Thames & Hudson |location=London; New York |edition=4th edition (revised) |isbn=0-500-27455-X |oclc=15895415}} 
* {{cite book |author={{aut|Coe, Michael D.}} |authorlink=Michael D. Coe |year=1992 |title=Breaking the Maya Code |publisher=Thames and Hudson |location=London |isbn=0-500-05061-9 |oclc=26605966}} 
* {{cite web |author={{aut|Finley, Michael}} |year=2002 |title=The Correlation Question |work=The Real Maya Prophecies: Astronomy in the Inscriptions and Codices |url=http://members.shaw.ca/mjfinley/corr.html |publisher=Maya Astronomy |accessdate = 11. 05. 2007.}} 
* {{cite book | author={{aut|Foster, Lynn V.}} |year=2002| title=Handbook to Life in the Ancient Maya World | url=https://archive.org/details/handbooktolifein0000fost |others=with Foreword by Peter Mathews| location=New York | publisher=Facts on File |isbn=0-8160-4148-2 |oclc=50676955}}
* {{cite book | author={{aut|Ivanoff, Pierre}} |others=Elaine P. Halperin (trans.)| year = 1971| title = Mayan Enigma: The Search for a Lost Civilization| url=https://archive.org/details/isbn_9780440055280 | |edition=English translation of ''Découvertes chez les Mayas''|location= New York | publisher=Delacorte Press| isbn = 0-440-05528-8 |oclc=150172 }}
* {{cite web |author={{aut|Jacobs, James Q.}} |year=1999 |title=Mesoamerican Archaeoastronomy: A Review of Contemporary Understandings of Prehispanic Astronomic Knowledge |url=http://www.jqjacobs.net/mesoamerica/meso_astro.html |work=Mesoamerican Web Ring |publisher=jqjacobs.net |accessdate = 26. 11. 2007.}} 
* {{cite book | author={{aut|Jones, Christopher}} | year = 1984| title = Deciphering Maya Hieroglyphs |others=Carl P. Beetz (illus.)|edition=2nd edition, prepared for Weekend Workshop April 7 and 8, 1984| publisher=University Museum, University of Pennsylvania |location=Philadelphia |isbn= |oclc=11641566}}
* {{cite book | author={{aut|Kettunen, Harri}} |coauthors=and {{aut|Christophe Helmke}} | year=2005 | title=Introduction to Maya Hieroglyphs: 10th European Maya Conference Workshop Handbook |url= http://www.mesoweb.com/resources/handbook/ |format=[[PDF]] |accessdate = 08. 06. 2006. | location=Leiden | publisher=''Wayeb'' and [[Leiden University]]}}
* {{cite book | author={{aut|Malmström, Vincent H.}} | authorlink=Vincent H. Malmström | year=1997 | title=Cycles of the Sun, Mysteries of the Moon: The Calendar in Mesoamerican Civilization | location=Austin | publisher=[[University of Texas Press]] | isbn=0-292-75197-4 | oclc=34354774 | url=http://www.dartmouth.edu/~izapa/CS-MM-Cover.html | edition=online reproduction by author | accessdate=26. 11. 2007. | archive-date=2019-05-22 | archive-url=https://web.archive.org/web/20190522123817/http://www.dartmouth.edu/~izapa/CS-MM-Cover.html | deadurl=yes }} 
* {{cite book |author={{aut|Miller, Mary}} |authorlink=Mary Miller |coauthors=and {{aut|[[Karl Taube]]}} |year=1993 |title=The Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya: An Illustrated Dictionary of Mesoamerican Religion |publisher=Thames and Hudson |location=London |isbn=0-500-05068-6 |oclc=27667317}} 
* {{cite book | author={{aut|Robinson, Andrew}} |authorlink=W. Andrew Robinson |year = 2000 | title = The Story of Writing: Alphabets, Hieroglyphs and Pictograms | url=https://archive.org/details/storyofwriting0000robi | location= London; New York | publisher=Thames and Hudson | isbn = 0-500-28156-4 |oclc=59432784}}
* {{cite book |author={{aut|Schele, Linda}} |authorlink=Linda Schele |coauthors= and {{aut|David Freidel}} |year=1990 |title=A Forest of Kings: The Untold Story of the Ancient Maya |edition=Reprint|publisher=Harper Perennial |location=New York |isbn=0-688-11204-8 |oclc=145324300}} 
* {{cite book |author={{aut|Tedlock, Barbara}} |year=1982 |title=Time and the Highland Maya |location=Albuquerque |publisher=[[University of New Mexico Press]] |isbn=0-826-30577-6 |oclc=7653289}} 
* {{cite book | author={{aut|Tedlock, Dennis}} (trans.) |year = 1985 | title=Popol Vuh: the Definitive Edition of the Mayan Book of the Dawn of Life and the Glories of Gods and Kings| location= New York | publisher=Simon and Schuster|isbn=0-671-45241-X |oclc=11467786}} 
* {{cite book |author={{aut|Thomas, Cyrus}} |authorlink=Cyrus Thomas |year=1897 |chapter=Day Symbols of the Maya Year |chapterurl=http://www.gutenberg.org/etext/18973/ |format=[[Project Gutenberg]] EBook online reproduction |editor=J. W. Powell (ed.) |title=Sixteenth Annual Report of the Bureau of American Ethnology to the Secretary of the Smithsonian Institution, 1894–1895 |location=Washington DC |publisher=[[Bureau of American Ethnology]], [[Smithsonian Institution]]; [[United States Government Printing Office|U.S. Government Printing Office]] |pages=pp.199–266 |oclc=14963920}} 
* {{cite book | author={{aut|Thompson, J. Eric S.}} |authorlink=J. Eric S. Thompson |year=1971 | title=Maya Hieroglyphic Writing; An Introduction | url=https://archive.org/details/mayahieroglyphic0000thom_g1g0 |series=Civilization of the American Indian Series, No. 56 | |edition=3rd edition |location=Norman | publisher=[[University of Oklahoma Press]] | isbn=0-806-10447-3 |oclc=275252}} 
* {{cite book |author={{aut|Tozzer, Alfred M.}} |coauthors=(ed., notes and trans.) |authorlink=Alfred Tozzer |year=1941 |title=Landa's Relación de las cosas de Yucatán: a translation |others=Charles P. Bowditch and Ralph L. Roys (additional trans.) |edition=English translation of [[Diego de Landa]]'s ''Relación de las cosas de Yucatán'' [orig. ca. 1566], with notes, commentary, and appendices incorporating translated excerpts of works by Gaspar Antonio Chi, Tomás López Medel, Francisco Cervantes de Salazar, and Antonio de Herrera y Tordesillas. |series=Papers of the Peabody Museum of American Archaeology and Ethnology, Harvard University vol. 18 |publisher=[[Peabody Museum of Archaeology and Ethnology]] |location=Cambridge, MA |oclc=625693}} 
* {{cite book |author={{aut|Voss, Alexander}} |year=2006 |chapter=Astronomy and Mathematics |pages=pp.130–143 |editor= [[Nikolai Grube]] (ed.) |others=Eva Eggebrecht and Matthias Seidel (assistant eds.) |title=Maya: Divine Kings of the Rain Forest |url=https://archive.org/details/mayadivinekingso0000unse |location=Cologne, Germany |publisher=Könemann Press |isbn=3-8331-1957-8 |oclc=71165439}}

== Eksterni linkovi ==
(na engleskom:)
* [http://members.shaw.ca/mjfinley/calnote.htm Maya Calendar notes by M. Finlay, ''Maya Astronomy''] (Uses the proleptic Gregorian calendar.)
* [http://www.mayacalendar.com/ The Maya Calendar by the Maya World Studies Center in Yucatan Mexico]
* [http://www.hermetic.ch/cal_stud/maya/cont.htm Maya calendar on hermetic.ch]
* [http://www.michielb.nl/maya/calendar.html Maya calendar on michielb.nl, with conversion applet from Gregorian calendar to Maya date] (Uses the proleptic Gregorian calendar.)
* [http://bama.ua.edu/~gomez002/gregcal.html Convert date from Maya long count to Gregorian calendar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060910050117/http://bama.ua.edu/~gomez002/gregcal.html |date=2006-09-10 }} (Uses the proleptic Gregorian calendar and converts to/from long count only.)
* [https://web.archive.org/web/20010425230216/http://www.sungwh.freeserve.co.uk/sapienti/maya/maya.htm Maya Time Keeping]
* [http://www.diagnosis2012.co.uk/mlink.htm Maya Calendar and Links on diagnosis2012.co.uk] (The calculator uses the proleptic Gregorian calendar. The site has a huge number of links to Maya calendar sites.)
* [http://www.xoc.net/maya Maya Calendar on xoc.net] (This is an advertisement for commercial software.)
* [http://www.levity.com/eschaton/Why2012.html "The How and Why of the Mayan End Date in 2012 A.D."] by John Major Jenkins.
* [http://home.planet.nl/~roeli049/home.htm Culture and History of the Ancient and Modern Maya Includes pdf files of "Popol Vuh: The Book of the Counsil" and "Chilam Balam of Chumayel"] (The page about the calendar uses the "astronomical" (Lounsbury) correlation.)
* {{gutenberg|no=18973|name=Day Symbols of the Maya Year}} 1897 text by Cyrus Thomas

{{Izabran}}

[[Kategorija:Kalendari]]
[[Kategorija:Arhaični kalendari]]
[[Kategorija:Maje]]
[[Kategorija:Američki Indijanci]]
[[Kategorija:Astronomija]]
[[Kategorija:Astrologija]]