Vizantijski kalendar
Vizantijski kalendar je bio kalendar zvanično upotrebljavan u Vizantijskom carstvu (Istočnom Rimskom carstvu)[1] od 988 i vladavine Vasilija II, do pada carstva 1453. Takođe je korišćen u zemljama pod vizantijskim uticajem, npr. Srbiji.
Bio je identičan Julijanskom kalendaru, osim što su imena meseci bila transkribovana sa latinskog na grčki jezik, prvi dan godine je bio 1. septembar/rujna a prva godina je najčešće bila po carigradskoj eri, 5509-08. pne. (verovalo se da je tada stvoren svet - vidi Datiranje postanja). Da bi ste dobili godine carigradske ere, dodajte godini naše ere 5508 za datume od 1. januara/siječnja do 31. avgusta/kolovoza, odn. 5509 za ostatak godine. Pre naše ere: godina V vizantijske ere zahvata godine (5510-V)-(5509-V) pre nove ere, odn. u godini P pre naše ere počinje 5510-P godina vizantijske ere.
Od 1.(jul.) / 14.(greg.) septembra 2024, do kraja avgusta 2025, po starom kalendaru, teče godina vizantijske (carigradske) ere:
- 7533 ("arapskim" brojem)
- ͵ζφλγʹ (grčkim)
- ҂ЗФΛГ, nadvučeno titlom: " ҃ " (→ ćirilični brojevi)
Početak godine vizantijskog indikta je oko 462. promenjen na 1. septembar a 537. je zvanično usvojen kao način da se identifikuje vizantijska godina. Ipak, vizantijski istoričari, poput Maksima Ispovednika, Teofana Ispovednika i Đorđa Sinkela su sve do desetog veka počinjali svoju godinu 25. marta/ožujka (Blagovesti) i brojali godine od tog datuma u 5493. pne. Pomenuta era se nazivala "antiohijska" ili "aleksandrijska" . Latinski meseci su transkribovani na grčki još od kako su Rimljani zauzeli istočni Mediteran.
Prestupni dan vizantijskog kalendara je dobijan na isti način kao i bisekstilni dan prvobitne rimske verzije julijanskog kalendara, udvojenjem šestog dana pred martovske kalende, tj. udvojenjem 24. februara/veljače (numerisanje dana u mesecu od prvog nadalje, a time i prestupni dan 29. februar/veljače, je uvedeno u kasnom srednjem veku).
Kalendar je korišćen i kod Srba u srednjem veku, a osim septembarskog, postojalo je i tzv. martovsko datiranje, naročito do Dušanovog vremena (polovina 14. veka), a izgleda i kasnije — Zaharije Orfelin u svom "Večnom kalendaru" iz 1783. objašnjava[2] da postoje "astronomičeski" i "graždanski god". Astronomska godina potiče od kretanja Sunca duž zodijaka, i "načinajet v mesec Mart, jako togda bilo sotvorenije vsego mira" (stvaranje sveta). Građanska godina je "uražden(a) k upotrebljeniju hristijanskih narodov" i počinje januarom "radi roždestva Hristova".
U hronologiji datoj u istoj knjizi[3] Orfelin smatra mart za prvi mesec leta mirobitija ("godine postojanja sveta"). Isusovo rođenje je datirano 25. decembra, ovde nazvanog "desetog meseca", godine 5508. Ako to poistovetimo sa decembrom 1. pne., to bi značilo da je po martovskom datiranju početak godine "kasnio" šest meseci (po ovoj varijanti) - tj. 5509. bi počela 1. marta 1. godine naše ere, umesto 1. septembra 1. godine pre naše ere. U Rusiji bi se to nazvalo "martovskim" datiranjem, za razliku od "ultramartovskog", prema kojem godina počinje pola godine pre vizantijske, septembarske, godine.
Takođe se u nekim najstarijim spisima ("Skazanije ob obreteniji moštej svetago Klimenta" i "O pismeneh črnorisca Hrabra") može naići i na eru Seksta Julija Afrikanca, po kojoj je od Postanja do Isusovog rođenja prošlo 5500 godina[4] (upravo, Sekst je Isusovu Inkarnaciju postavio na prvi dan 5501. godine Sveta, što bi odgovaralo 25. martu 1. godine pne.).
Za datiranje se koriste i neki ciklusi godina, pre svega pomenuti indikt (nastao kao period procenjivanja poreza).
- Indikt carigradski (takođe "indikat" ili "indiktion", poznat i kao Rimski indikt) ima 15 godina, njegov broj se odnosi na godinu u ciklusu a ne sam ciklus i dobija se kao ostatak nakon deljenja sa 15: (godina od stvorenja sveta)/15 = nešto + ostatak koji čini indikt; npr. 7517/15 = 501 sa ostatkom 2, što je i indikt. Ako bi ostatak bio 0, indikt bi bio 15. Ako je samo od početka naše ere: [(godina n.e)+3]/15 = nešto + ostatak; uzima se godina koja se u dužem intervalu poklapa sa carigradskom (tj. ona koja počinje posle 1. septembra): [2009+3]/15 = 134, ostatak i indikt opet 2 (ali samo do 1. septembra po julijanskom).
Mogu biti pomenuti i pashalni elementi, koji se koriste pri izračunavanju datuma Uskrsa i to krug sunca (krug slncu) i krug meseca (krug luni).
- Krug sunca je ciklus od 28 godina, nakon kojih se dani meseca ponavljaju u iste dane sedmice. Izračunavanje: (godina od stvorenja sveta)/28 = nešto + ostatak; 7517/28 = 268 i ostatak i krug sunca je 13. Ako je ostatak 0, krug s. je 28. Od početka naše ere: [(godina n.e)+20]/28 = nešto + ostatak. Ovo je poznato i kao Sunčev broj.
- Krug meseca je ciklus od 19 godina, nakon kojih mesečeve mene padaju u iste dane u godini (vidi Metonski ciklus). Izračunavanje: (godina od stvorenja sveta)/19 = nešto + ostatak; 7517/19 = 395 i ostatak i krug meseca je 12. Ako je ostatak 0, krug m. je 19. Od početka naše ere: [(godina n.e)+17]/19 = nešto + ostatak. Ovaj broj je poznat i kao Zlatni broj.
Množenjem dva pashalna ciklusa se dobija ciklus od 532 godine, koji se zove "obhod" ili "obhoždenije" (pashalni krug). Ciklus se koristi u tablicama za pronalaženje datuma Uskrsa po julijanskom kalendaru, koji se ponavlja nakon navedenog perioda. Jedan prepisivač je 1408. n.e. (6916-17. po vizantijskoj eri) zabeležio kraj 13. i početak 14. pashalnog kruga:
- "Va leto 6917, meseca dekemvrija 14, indiktion 2, savrši se sija knjiga, krug slncu 1, va lune 1, ježe bist savršenije krugovom 13-tomu obhodu. "
Sledeća smena "obhoda" je trebala biti 1940[5].
- Peti milenijum
- 4755. v.e. (753. pne.) - Osnovan Rim
- 4841. v.e. (667. pne.) - Osnovan Bizantion (Vizantion), budući Carigrad
- 5000-01. v.e. (509. pne.) - Tradicionalan datum Rimske republike
- Šesti milenijum
- 5019-20. v.e. (490. pne.) - Maratonska bitka (avgust/septembar)
- 5478. v.e. (30. pne.) - Bitka kod Akcija, Oktavijan, budući August, prvi rimski car
- 5500. v.e. (8. pne. - Isusovo rođenje prema [2] Arhivirano 2008-06-11 na Wayback Machine-u [mrtav link])
- oko 5502. v.e. (6. pne.) - Rođen Isus (naučna procena)
- oko 5541. v.e. (33.) - Raspeće Isusa Hrista i Uskrsnuće
- 5838. v.e. (330) - Konstantinopolj nova prestonica Rimskog carstva
- 5888. v.e. (380) - Dekretom Teodosija I, hrišćanstvo zvanična religija carstva
- 5903. v.e. (395) - Smrću Teodosija I carstvo se deli na istočno i zapadno
- 5985. v.e. (476-77) - Romul Augustul zbačen 6. 9., po tradiciji kraj zapadnog carstva.
- Sedmi milenijum
- 6045. v.e. (537) - Justinijan I dekretira da u oznaci godine mora biti uključen indikt(ion)
- 6118. v.e. (610) - Grčki jezik zvaničan umesto latinskog
- 6496. v.e. (988) - Vasilije II prvi put zvanično koristi ovu eru
- 6562. v.e. (1054) - Veliki Raskol između pravoslavne i katoličke crkve
- 6700. v.e. (1191-92) - Rastko Nemanjić beži na Svetu goru i postaje monah Sava[6].
- 6712. v.e. (1204) - Carigrad opljačkan u Četvrtom krstaškom pohodu
- 6769. v.e. (1261) - Mihajlo VIII Paleolog oslobodio Carigrad, usvojen dvoglavi orao kao simbol[7].
- 6897. v.e. (1389) - Kosovska bitka 15. juna
- 6961. v.e. (1453) - Pad Carigrada 29. maja
- Osmi milenijum (tekući)
- 7001. v.e. - Kolumbovo Otkriće Amerike (11. okt. 1492)
- 7102. v.e - Spaljivanje moštiju svetog Save (27. april [7. maj] 1594)
- 7197-98. v.e. - Slavna revolucija u Engleskoj (1688-89)
- 7198-99. v.e. - Velika seoba Srba (1690)
- 7301. v.e. - Prva godina francuskog revolucionarnog kalendara (1792-93)
- 7400. v.e. - Rođen Josip Broz (maj 1892)
- 7500. v.e. - Raspad SFR Jugoslavije (1991-92), kao i Raspad Sovjetskog Saveza (do decembra 1991). U februaru '92. potpisan Maastrichtski ugovor o osnivanju EU (na snazi od novembra).
Nakon pada Vizantije, kalendar je i dalje korišćen u Rusiji, na ruskom jeziku, do 1700. i reformi Petra Velikog, s tim što se Nova godina do 1492 računala od 1. marta. Još ga u nekoj meri koriste neke pravoslavne crkve (crkvena nova godina je 1. septembra po julijanskom kalendaru).
Neki pojedinci u Srbiji misle da je ovaj kalendar stari srpski kalendar (što je tačno samo utoliko što je bio u upotrebi u srpskoj srednjovekovnoj državi), iz čega zaključuju da srpska istorija traje 7500 godina[8].
- ↑ Naziv "vizantijski" ("bizantski") je uveo nemački istoričar Hieronymus Wolf 1557. ali su ga popularisali francuski učenjaci 18. stoleća kako bi nazivali Istočno Rimsko carstvo
- ↑ Вечни календар, стр. 29 Захарије Орфелин, 1783 (стара ћирилица), Дигитална Народна библиотека Србије. digitalna.nb.rs (pristup. 15.9.2015.)
- ↑ Вечни календар, стр 289, ibid
- ↑ Prosvetina Školska enciklopedija 1992., ISBN 86-07-00666-5
- ↑ Školska enciklopedija tom 1, Matematika, fizika, astronomija, računarstvo, Prosveta Beograd 1992. ISBN 86-07-00666-5
- ↑ Stevan Nemanja, Vladimir Ćorović, Istorija srpskog naroda (rastko.rs)
- ↑ Vizantijski simboli (na engleskom)
- ↑ Npr. na [1] Arhivirano 2009-04-30 na Wayback Machine-u se na jednom mestu može pročitati (u citatu): "Draško Šćekić u svojoj knjizi "Sorabi - istina o srpstvu od iskone" iznosi da su Srbi na nasim danasnjim prostorima ziveli vise od 7500 godina. Srbi se ovde nisu doselili, vec su tu ziveli od svoga pocetka i odatle su se raseljavali.", a niže na stranici se čak sumnja u vizantijsko poreklo ere
(na engleskom)
- Vizantijsko računanje vremena (mrtav link)
- Pravoslavni timeline Arhivirano 2008-06-11 na Wayback Machine-u, od Stavros L. K. Markou, orthodoxfaith.com (mrtav link)