Shihni burimin për Forca Ajrore Shqiptare

{{Infobox degë e ushtrisë
|unit_name= Forcat Ajrore Shqiptare
|figura=[[Skeda:Albanian Air Forces.svg|center|200px]]
|caption=
|data= 1914 – sot
|shteti= {{ALB}}
|aleance= [[NATO]]
|type= Air Force
|role= 
|size=
|struktura_e_komandes= [[Forcat e Armatosura të Republikës së Shqipërisë]]
|garrison=
|garrison_label=
|equipment=
|equipment_label=
|nickname=
|patron=
|motto=
|colors=
|colors_label=
|march=
|mascot=
|battles=
|anniversaries=
|decorations=
|battle_honours=
<!-- Commanders -->
|current_commander= Gjen. Brigade Ferdinand Dimo.
|current_commander_label=
|ceremonial_chief=
|ceremonial_chief_label=
|colonel_of_the_regiment=
|colonel_of_the_regiment_label=
|notable_commanders=
<!-- Insignia -->
|identification_symbol_label= Identifikuesi
<!-- Aircraft -->
|identification_symbol= [[File:Roundel of Albania.svg|80px]]
|aircraft_attack= [[MiG-15]], [[MiG-17]], [[Shenyang J-5|J-5]], / tërhequr në 2005
|aircraft_bomber= [[H-5]] / tërhequr në 1997
|aircraft_fighter= [[MiG-19]], [[Shenyang J-6]]C / tërhequr në 2005
|aircraft_interceptor= [[Chengdu J-7]]
|aircraft_patrol= [[Bo 105E4]]           [[Eurocopter EC145]]                           [[Eurocopter AS532 Cougar]]
|aircraft_trainer= [[Bell 206|Agusta AB 206]], [[Yak-18|CJ-6]]
|aircraft_transport= [[Ilyushin Il-14|Il-14]], [[Mil MI-4]], [[Harbin Z-5]] / tërhequr në 2005 <br> [[AB 205A]], [[AN 2|Y-5]]
}}

'''Forca Ajrore Shqiptare''' ('''FASH''') është 1 nga 3 degët e [[Forcat e Armatosura të Shqipërisë|Forcave të Armatosura]] Shqiptare. Forca Ajrore përbëhet nga [[Komanda dhe Shtabi i FAj]], [[Baza Ajrore Farkë]], [[Baza Ajrore Kuçovë]], [[Qendra e Vëzhgimit Ajror (Shqipëri)|Qendra e Vëzhgimit Ajror]], [[Shërbimi Meteorologjik Ushtarak]] dhe [[Kompania e Mbështetjes]] e FAj.

== ''Misioni'' ==
Sigurimi i kapaciteteve të nevojshme për vëzhgimin dhe kontrollin e sovranitetit të hapësirës ajrore të [[Republika e Shqipërisë|Republikës së Shqipërisë]] në bashkëpunim me [[NATO]], mbështetjen në operacionet luftarake e joluftarake,HNS dhe ato të [[Kërkimi dhe Shpëtimi|kërkim-shpëtimit]] (SAR), si dhe realizimin e komandim-kontrollit të mjeteve ajrore në hapësirën ajrore të [[Republikës së Shqipërisë]].

== ''Detyrat'' ==
* Paralajmëron në kohë mbi rrezikun ajror mbi bazën e aseteve kombëtarë dhe të [[NATO]].
* Stërvit, pajis dhe mban në gatishmëri forcat, sistemet, pajisjet, mjetet dhe infrastrukturën e nevojshme për mbështetjen e operacioneve luftarake dhe joluftarake.
* Monitoron vëzhgimin e hapësirës ajrore të [[Republika e Shqipërisë|RSH]] mbi bazën e sigurimit dhe integrimit të informacionit nga burime kombëtare dhe [[NATO]],
* Kontrollon hapësirën ajrore të [[Republikës së Shqipërisë]], në bashkëpunim me [[NATO]] dhe [[Agjencia Nacionale e Trafikut Ajror|ANTA]], nëpërmjet QKR (CRC) dhe përdorimit të kapaciteteve kombëtare dhe të [[NATO]] bazuar në Artikullin 5.
* Koordinon veprimet me [[Agjencia Nacionale e Trafikut Ajror|ANTA]] dhe [[NATO]] për realizimin e "policimit ajror" në hapësirën ajrore të [[Republika e Shqipërisë|RSH]] në kohë paqe sipas procedurave dhe rregullave të [[ICAO]], Eurokontrollit dhe [[NATO]].
* Mbështet forcat e tjera në operacione luftarake.
* Merr pjesë në operacionet e përbashkëta humanitare në ndihmë të popullsisë (tërmete, përmbytje, zjarre, aksidente të rënda, bllokime rrugësh nga dëbora, ndihmë mjekësore, etj).
* Kryen operacione të [[Kërkimi dhe Shpëtimi|kërkim-shpëtimit]] (SAR) me interes kombëtar, policimit ajror dhe operacioneve të [[NATO]] në vendin tonë.
* Menaxhon në bashkëpunim me strukturat civile dhe [[NATO]], rastet "renegate" si dhe këshillon NGA ([[National Goverment Athority]]) në procesin e vendimmarrjes dhe zgjidhjes së situatave me reagimin e duhur nëpërmjet kapaciteteve dhe sistemit të komandim-kontrollit ajror të CRC.
* Mbështet me transport VIP, trupa, materiale, pajisje si dhe transport [[MEDAVAC]].
* Udhëheq procesin e trajnimit të personelit brenda dhe në vendet e [[NATO]], për njohjen e procedurave, sistemeve, teknikës dhe përdorimin e saj në përputhje me misionin e forcës.
* Mbështet me shërbim meteorologjik aktivitetin e FA<nowiki/>j, komandat dhe njësitë e tjera të [[Forcat e Armatosura të Republikës së Shqipërisë|FA]], institucionet e tjera në [[Republika e Shqipërisë|RSH]] në kohë paqe, emergjenca të ndryshme si dhe në operacione luftarake.
* Zhvillon kapacitetet operacionale të mundshme të saj për të kontribuar dhe përfituar nga përdorimi i aseteve të sistemit NATINADMS.

== Historia e FASH ==

Shteti shqiptar bëri përpjekje të shumta për krijimin e armës së aviacionit luftarak, por për arsye politike një gjë e tillë nuk u arrit dot deri mbas Luftës së Dytë Botërore. Në vitin [[1945]] një grup ish-partizanësh filloi përgatitjen për pilotë luftarakë në shkollën e aviacionit [[Jugosllavia|jugosllav]]. Ky grup përbëhej nga [[Niko Hoxha]], [[Edip Ohri]], [[Fahri Bubësi]], [[Pertef Myftari]], [[Ibish Vokshi]], [[Zyhdi Rada]], [[Sazan Xhelo]], [[Irakli Grazhdani]], [[Masar Aga]], etj. pas prishjes së marrëdhënieve mes [[Shqipëria|Shqipërisë]] dhe [[Jugosllavia|Jugosllavisë]], grupi e vazhdoi përgatitjen në [[Bashkimi Sovjetik|Bashkimin Sovjetik]]. Forcat Ajrore Shqiptare u krijuan zyrtarisht me [[24 prill]] [[1951]]. Avionët e parë ishin avionë sovjetikë të prodhuar mbas Luftës së Dytë Botërore [[Yak-18]] dhe fillimisht u dislokuan në [[Lagjja Lapraka|Laprakë]] në periferi të kryeqytetit të Shqipërisë, [[Tirana]]. Pak vite më vonë, Forcat Ajrore Shqiptare do të pajiseshin edhe me avionë luftarakë reaktive. Skuadrilja e parë me avionë luftarakë [[MiG-15]]Bis, kodi i [[NATO]]s '[[Fagot]]' e titulluar "[[Peza]]" u krijua në vitin [[1955]]. Kjo skuadrilje u dislokua në [[aeroporti i Kuçovës|aeroportin e Kuçoves]].

Në vitet e mëvonshme, në kuadrin e ndihmës ushtarake nga Bashkimi Sovjetik, Forcat Ajrore Shqiptare do të pajisen edhe me avionë luftarakë të tipeve [[MiG-17]], kodi i [[NATO]]s '[[Fresco]]' dhe [[MiG-19]], kodi i NATOs '[[Farmer]]', dhe në fillim të viteve 70-të edhe me avionë luftarakë [[MiG-21]] të prodhimit kinez. Avionët luftarakë që erdhën nga [[Kina]] kishin marka prodhimi të ndryshme nga ata sovjetikë, por në Forcat Ajrore Shqiptare, ata u njohën gjithmonë me markën sovjetike të prodhimit. Në [[qershor]] [[1957]] u krijua regjimenti i parë transportues i pajisur me helikopterë [[Mi-1]] (3 copë), helikopterë të rinj [[Mi-4]] (3 copë) si edhe disa avionë me helikë [[Yak-18]] dhe [[PO-2]]. Në vitin [[1967]] ky regjiment u zgjerua në kapacitet me ardhjen e 30 helikopterëve [[Mi-4]].

Në vitin [[1962]] u krijua [[Regjimenti i Rinasit]] me avionë luftarakë [[MiG-17]] dhe avione [[MiG-19]]. Avionët luftarakë MiG-19 ishin 'shtylla' e kësaj force për shkak të numrit të tyre të madh (mbi 70 avione). Po në të njëjtin aeroport u dislokuan për një kohë të shkurtër avionët luftarakë të sapoardhur nga [[Kina]]; avionët luftarakë të tipit [[F-7A]] 'Fishbed C' të cilët ishin versioni kinez i avionit luftarak sovjetik [[MiG-21F-13]] (modeli i parë i prodhuar në masë). Por pas pak kohe këta avionë (12 në numër) u transferuan në bazën ajrore më të re të Forcave Ajrore Shqiptare; ajo e Gjadrit, ndryshe e njohur edhe si [[Lezha-Zadrima]]. Avionët F-7A (MiG-21F-13) u grupuan në një skuadrilje. Gjithashtu, baza ajrore e Gjadrit kishte edhe 2 skuadrilje me avione [[F-6S]] (MiG-19) dhe një skuadrilje me avionë [[F-5]] (MiG-17) si edhe disa avionë mësimorë [[MiG-15UTI]] dy-vendësh. Baza ajrore e Gjadrit dallohej nga dy bazat e tjera nga një tunel i nëndheshëm i ndërtuar nën malin e Gjadrit. Edhe pse kishte shumë lagështi, ky tunel përbënte një mbrojte ideale kundër sulmeve ajrore armike. Në periudhën [[1950]]-[[1975]], Forcat Ajrore Shqiptare ishin një nga forcat ajrore më moderne në rajon, por edhe në botë si për sa i përket pajisjes logjistike, ashtu edhe përgatitjes së lartë të kuadrit që ajo dispononte. Pilotët shqiptarë dalloheshin nga pilotët e tjerë në shkollat e huaja të përgatitijes së pilotëve luftarakë si ato të Jugosllavisë, Bashkimit Sovjetik dhe Kinës për aftësitë e larta profesionale që tregonin.

Nuk do të ishte nje koment aspak i fryre nëse do të thuhej që ishin Forcat Ajrore Shqiptare që e pajisën Kinën me teknologji radari. Në vitin [[1962]], [[Bashkimi Sovjetik]] furnizoi Forcat Ajrore Shqiptare me 12 avionë luftarakë [[MiG-19PM]], kodi i NATOs '[[Farmer E]]' të pajisur me [[Radari|radarë]].Pas prishjes së marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik, Shqipëria u miqesua me [[Kina|Kinën]]. Qeveria kineze i bëri një propozim qeverisë shqiptare që ti shkëmbenin avionët luftarakë MiG-19PM me një numër më të madh MiG-19S të prodhimit kinez. Ky propozim u pranua nga qeveria shqiptare dhe të 12 MiG-19PM u shkembyen me avione më pak të sofistikuar të variantit MiG-19S. Këta avione nuk ishin të pajisur me radarë dhe mund të fluturonin vetem ditën në kushte optimale atmosferike. Po në vitin [[1962]], [[Akademia e Aviacionit]] u krijua në [[Vlora|Vlorë]], akademi e cila kishte statusin e shkollës së lartë. Kjo akademi kishte në dispozicionin e saj, avionë mësimore për stërvitjen bazë [[CJ-6]] ([[Jak-18]]), avionë luftarakë reaktive [[MiG-15]]bis dhe avionë mësimorë dy-vendësh MiG-15UTI.

== Bazat Ajrore të FASH'së ==
'''Baza Ajrore Gjadër (R)'''

''Koordinatat: 41° 53' 43V 19° 35' 55L'' (41.895277,19.598611) | 
''Kodi Ndërkombëtar: LAGJ''

Baza Ajrore e Gjadrit është e veçantë nga bazat e tjera fale infrastrukturës që ka. Pista ajrore u ndërtua në një mënyrë që pas uljes në pistë, avioni mund futej në një tunel të nëndheshem. I ndërtuar në vitet 70'të, kjo bazë ishte "shtëpia" e avionëve MiG-21 dhe MiG-19. Avioni i parë që përdori pistën e kesaj baze për herë të parë ishtë me 10 korrik 1973. Fillimisht, Regj. 5646 u krijua me një skuadrilje avionësh MiG-19. Më vonë, 6 MiG-17UTI (FT-5) mbërritën dhe gjithashtu, skuadrilje e MiG-21 u transferua nga Rinasi në Gjadër. Më 16 tetor 1976, nje skuadrilje e dytë mbërriti nga Kuçova në Gjadër e pajisur me MiG-19. Gjatë luftës në Bosnje-Hercegovinë ne 1995, në këtë baze u bazuan avionë pa pilot UAV Predator që kryenin misione vrojtimi dhe spiunimi mbi forcat serbe. Tashmë kjo baze shërben si një baze rezerve dhe përdoret për mbajtjen e avionëve që janë jo-operacionale.

:'''Baza Ajrore [[Rinas]] (A)'''
:''Koordinatat: 41°24´53"V, 019°43´14"L''
:''Kodi Ndërkombëtar: TIA/LATI''

:'''Baza Ajrore [[Baza Ajrore Kuçovë|Kuçovë]] (A)'''
:''Koordinanat: 40° 46' 19V 19° 54' 7L''
:''Kodi Ndërkombëtar: LAKC''

:'''Baza Ajrore [[Gjirokastër]] (R)'''
:''Koordinatat: 40° 5' 14V 20° 9' 11L''
:''Kodi Ndërkombëtar: LA10''

:'''Baza Ajrore [[Korça|Korçë]] Veriperëndim (R)'''
:''Koordinanat: 40° 38' 45V 20° 44' 29L (40.645833,20.741388)''
:''Kodi Ndërkombëtar: LAKO''

:'''Baza Ajrore [[Vlora|Vlore]] (R)'''
:''Koordinanat: 40° 28' 34V 19° 28' 27L''
:''Kodi Ndërkombëtar: LAVL''

== Avionë të tërhequr nga shërbimi aktiv ==
'''[[MiG-15]]bis "Fagot" & MiG-15UTI'''

Avioni MiG-15 ishte avioni i parë reaktiv (teorikisht turboreaktiv) në shërbim. Varianti trajnues u titullua MiG-15UTI. Ky lloj avioni ishte i pari reaktiv që fluturoj mbi qiellin e Shqipërisë. Avionët e pare ishin të prodhimit rus. Këta avionë fillimisht u bazuan në Kuçovë ku u krijua edhe skuadrilja e parë reaktive titulluar 'Peza'.

'''[[MiG-17]] "Fresco C"'''
Shumica e këtyre avionëve erdhen nga Kina falë falë prishjes së marëdhenieve diplomatike me ish Bashkimin Sovjetik. Forcat Ajrore Shqiptare ishin forca e vetme evropiane që dispononte avione MiG-17 (dhe 19 e 21) të prodhuar nga Kina. Shumica e këtyre avionëve u bazuan në Kuçovë. Gjithashtu FASH'ja disponon versionin trajnues të MiG-17 (FT-5). I titulluar MiG-17UTI në shërbimin shqiptar, disa avionë të tillë janë në përdorim nga Krahu Ajror Rinas.

'''[[MiG-19]] "Farmer S"'''

Ky avion ishte avioni kryesor i FASH'së. I bazuar në tre baza ajrore; Kuçovë, Rinas dhe Gjadër ky avion ka luajtur një rol kryesor në këtë armë. Avionët e parë ishin të prodhimit sovjetik (MiG-19PM) të pajisur me radare primitive. Këto avionë më vonë u shkëmbyen me një sasi të madhe avionësh më pak të afët të tipit MiG-19S (F-6S)të prodhimit kinez. Kinezët ishin të interesuar tek sistemi i radarit në MiG-19PM sepse në atë kohë Kina nuk dispononte teknologji të tillë. Një numër i vogël i këtyre avionëve janë në gjendje operacionale në Rinas ndërsa pjesa tjetër ose janë vënë në rezervë ose janë çmontuar.

'''[[MiG-21]]F-13 "Fishbed C"'''

Të transferuar nga Kina në fillim të viteve 70'të dhe të konsideruar si avionet më modernë të FASH'së, shumica e këtyre avionëve tashmë janë vënë në rezervë në bazën ajrore të Gjadrit. Një avion është i bazuar në Rinas dhe mendohet që të jetë në gjëndje aktive. Nga 12 copë, 10 të tille ekzistojne sot. Një u shkatërrua në ngritje duke i marre jetën edhe pilotit dhe avioni i dyte mendohet të jetë demtuar pasi doli nga pista.

=== Të tërhequr nga shërbimi ===

{| class="wikitable"
|-
! Modeli
! Sasia
! Viti i futjes në shërbim
! Viti i daljes nga shërbimi
! Shënime
|-
|[[An 2|Y-5]]
|13
|2020
|2020
| Versioni Kinez, 4 janë ende në shërbim
|-
|[[Ilyushin Il-14|Il-14]]
|4
|2001
|2020
| Avion Rus transporti VIP
|-
|[[MiG-15]]bis
|50+
|1955
|2000
|Prodhim Rus vetëm 26 copë, të tjerët janë versioni Kinez
|-
|[[MiG-15]]UTI
|12
|1955
|2000
|Avion trajnues dhe luftarak. 4 cop prodhim Rus, 4 cop prodhim Çek dhe 4 Kinez
|-
|[[Shenyang J-5]]
|80+
|1962
|2005
|Avion luftarak Kinez.Kopje e [[MiG-17]]
|-
|[[Shenyang J-6]]C
|75+
|1962
|2005
|Avion luftarak Kinez.Kopje e [[MiG-19]]
|-
|[[Shenyang J-5|JJ-5]]
|20
|1972
|2005
|Avion luftarak Kinez.Kopje e [[MiG-17]] i përmirësuar
|-
|[[MiG-21|JJ-7]]
|12
|1975
|2005?
|Avion luftarak Kinez.Kopje e [[MiG-21]]
|-
|[[CJ-6]]
|22
|1952
|1962
|Avion trajnimi Kinez
|-
|[[Harbin Z-5]] ([[Mil MI-4]])
|37
|1967
|2003
|Helikoper transporti Kinez.Kopje e [[Mil MI-4]]
|-
|[[Mil MI-1]]
|3
|1957
|1960
|Helikoper transporti Rus
|-
|[[Mil MI-4]]
|7
|1957
|2003
|Helikoper transporti Rus
|-
|[[Jak-9]]
|12
|1951
|1956
|Avion luftarak Rus me helikë
|-
|[[Il-28]]
|1
|1957
|1971
|Bombardues i lehtë Rus u ndërrua në 1971 me një version të njëjtë Kinez [[H-5|Harbin H-5]]
|-
|[[H-5|Harbin H-5]]
|1
|1971
|1992
|Bombardues i lehtë Kinez.Kopje e [[Il-28]]
|-
|[[Jak-11]]
|4
|1952
|1963
|Avion trajnimi Rus
|-
|[[Po-2]]
|4
|1951
|1964
|Avion për spërkatjen e bimëve mund të jetë përdorur për trajnim
|}

== '''Arsenali i Forcave Ajrore''' ==
{| class="wikitable"
!Modeli
!Foto
!Origjina
!Sasi
!Porositur
|-
|[[Eurocopter AS532 Cougar]]
|[[File:Cougar Helicopter of the Albanian Air Force.jpg|150x150px]]
|{{FRA}}
|4
|
|-
|[[MBB Bo 105]]
|
|{{GER}}
|8
|
|-
|[[AB 205A|AB 205]]
|[[File:AB 205 Training.jpg|155x155px]]
|{{ITA}}
|5
|
|-
|[[AB 206C|AB 206]]
|[[File:Albanian Air Force Agusta AB-206C-1 JetRanger II Lofting-1.jpg|150x150px]]
|{{ITA}}
|4
|
|-
|[[Eurocopter EC145]]
|[[Skeda:Eurocopter UH-72A Lakota (EC-145) US Army 12-72224.jpg|majtas|parapamje|150x150px]]
|{{FRA}}
|1
|1
|-
|[[AgustaWestland AW109|A109]]
|[[File:RNZAF A109 helicopter at the 2012 Wanaka Airshow.jpg|150x150px]]
|{{ITA}}
|1
|
|-
|[[Sikorsky UH-60 Black Hawk]]
|[[Skeda:Sikorsky UH-60A Black Hawk (S-70A), USA - Army AN1804763.jpg|majtas|parapamje|150x150px]]
|{{USA}}
|2(+4)
|
|-
|[[Eurocopter AS350 Ecureuil|Eurocopter AS350]]
|[[Skeda:United Aero Helicopters (VH-UAZ) Eurocopter AS350 B3 Ecureuil at Wagga Wagga Airport.jpg|majtas|parapamje|150x150px]]
|{{FRA}}
|1
|
|}

== Organizimi i Forcave Ajrore ==
[[Skeda:Roundel of Albania.svg|thumb|Identifikuesi ndërkombëtar i FASH]]
FASH janë të organizuara sipas një strukture hierarkike, ku komandanti i kësaj force kontrollon çdo aktivitet në FASH. Nën Komandën e Forcave Ajrore bëjnë pjesë Detashmenti Ajror, Regjimenti i Helikopterëve, Akademia e Forcës Ajrore Shqiptare, Forcat e Mbrojtes Ajrore, Shërbimi Meteologjik dhe Batalioni Logjistik i Forcave Ajrore.

'''Komandanti i Forcës'''

Që nga data 11 gusht 2000, komandanti i Forcave Ajrore Shqiptare është Gjeneral Brigade Astrit Fuat Jaupi. Ai e ka filluar karrierën e tij si pilot i avionëve të shpejte. Ai i ka pilotuar të gjithë llojet e avionëve reaktive shqiptarë duke përfshirë këtu edhe F-7A (MiG-21F-13).

'''Z. Komandanti i Forcës'''

Që nga data 11 gusht 2000, Zëvëndës Komandanti i Forcave Ajrore Shqiptare është Kolonel Syrja Selim Gjoka. Ai gjithashtu ka qënë pilot avionësh dhe ka mbaruar studimet në Akademinë e Forcave Ajrore.

[[Skeda:Detashment_Ajror.jpg|thumb|Stema e Detashmentit Ajror]]
[[Skeda:Logjistika_FASh.jpg|thumb|Stema e Batalionit Logjistik së Forcës]]
[[Skeda:Regj_Helikopterëve.jpg|thumb|Stema e Regj. së Helikopterëve]]

'''Detashmenti Ajror'''

Detashmenti Ajror është i bazuar në [[Rinas]] dhe tani ka në përdorim të vetmit avionë luftarakë reaktivë. Këta avionë janë të tipit mësimorë MiG-15UTI si edhe disa avione MiG-17PF, të cilët shërbejnë për mbajtjen në aktivitet të pilotëve të avionëve të shpejtë. Në çdo forcë ajrore, çdo pilot duhet të kryejë një numër të caktuar orësh fluturimi në një vit. Ky numër varet nga rregullorja e asaj force, por numri mesatar është rreth 30 orë fluturimi. Planet afatgjate për këtë hallkë së forcës nuk janë shumë të qarta për vetë faktin se FASHja po shndërrohet për një rol aerotransportues dhe mbështetës në raport me forcat e tjera. Diçka e tillë nuk jep sinjale të mira për të ardhmen e kesaj hallke.

'''Regjimenti i Helikopterëve'''

Regjimenti i Helikopterëve është i dislokuar në afërsi të Tiranës. Ky regjiment është pjesë e planeve afatgjate të Forcave Ajrore. Ky regjiment pritet të zgjerohet dhe të pajiset me helikopterë të mesëm ushtarak dhe me helikopterë të shërbimit kërkim-shpëtim (SAR- Search and Rescue). Infrastruktura e kësaj njësie bën të mundur uljen dhe ngritjen e njëkohshme të helikopterëve. Kjo njësi është e pajisur me një uzinë moderne për mirëmbajtjen e helikopterëve si dhe ambiente jetese për pilotët dhe punonjësit.

'''Brigada e Mbrojtjes Ajrore'''

Brigada e Mbrojtjes Ajrore është e dislokuar ne Selite, Tirane. Kjo Brigade është arma me e vjeter e FASH, e krijuar qe ne vitin 1931. Sot, Brigada ka ne perdorim rraketa dhe topa KA te tipeve dhe kalibreve te ndryshme. Midis tyre, janë rraketat e mesme te tipit HQ-1. 4 bateri rraketash HQ-1 janë te dislokuara ne afersi te Tiranes si dhe ne afersi te portit te Pasha Limanit. Mbi 250-300 rraketa portative te tipit HN-5A si dhe Sa-16 "Igla" perdoren nga njesite e kesaj Brigade. Artileria kundra-ajrore perbehet nga topa te drejtuara me radar te kalibrave 100mm, 85mm, 76mm, 56mm, 37mm, 23mm, 14.2mm si dhe njesi te shumta me mitroloza kundra-ajror 12.7mm. Ne te ardhmen, shumica e siteme luftarake te kesaj Brigade do hiqen nga perdorimi për tu zevendsuar me sisteme me moderne dhe perendimore te tipave MIM-23B "I-HAWK", rraketa portative "Stinger", rraketa SHORAD si dhe artileri kundra-ajrore me moderne. Gjithashtu, radaret e vezhgimit te larget apo te afert do te zevendsohen me radar perendimor te firmes Locheed-Martin (nje radar i ketij tipi është ne perdorim qe nga viti 1999, dhe 4 te tjer priten te merren ne perdorim ne vitet e ardhshme.)

'''Sistemi Identifikues i FASH'''

Njësitë e FASH mund të identifikohet nga numrat e vendosur në avionët dhe helikopterët. Numërimi i avionëve dhe helikopterëve është standart në çdo forcë ajrore. Në atë shqiptare, formati është ''y-xxx'' ku 'y' përfaqëson njësine ajrore ku avioni ose helikopteri është i dislokuar, dhe 'xxx' përfaqëson numrin identifikues të vetë avionit dmth tipin, datën e prodhimit etj.

== Forcat Ajrore Shqiptare në të ardhmen ==

Forcat Ajrore Shqiptare janë në një periudhë tranzicioni. Tashmë, një plan 10-vjeçar, për modernizimin e forcës është në veprim. Sipas këtij plani, FASH do të jenë një forcë e orientuar në rolin aero-transportues dhe atë mbështëtës të dy armëve të tjera. Kështu, Regjimenti i Helikopterëve i dislokuar në [[Farkë]] do të zgjerohet dhe do të pajiset me helikopterë të mesëm me aftesi të transportit të rëndë dhe aftësi për kryerjen e operacioneve "Kërkim-dhe-Shpëtim" (SAR).Regjimenti i Helikopterëve do të ketë tre skuadrilje helikopterësh, dy transporti dhe nje sulmuese.[[Skeda:FASH_Helikopter_1.jpg|thumb|left|220px]] Në shumë artikuj flitet se FASH'ja do të formojë një skuadrilje helikopterësh sulmues me helikopterë të prodhimit italian ose amerikan. Kjo gjë është e konfirmuar edhe nga Ministria e Mbrojtjes së Shqipërisë.

Avionët reaktive luftarakë që ishin krenaria e FASH për dekada, tashmë janë tërhequr nga shërbimi. Këto avionë janë avionë MiG-15 bis, MiG-17PF (tip kinez), MiG-19S (tip kinez) dhe MiG-21F-13 (tip kinez). Sic u përmend me parë, plane të tanishme për blerjen e avionëve të rinj nuk ka dhe dicka e tillë nuk përmendet në planin 10-vjeçar.

Po ashtu, sistemi kundërajror do të modernizohet. Raketat me rreze të gjatë veprimi HQ-1 do të zëvendesohen me sistemin 'Hawk MIM-23B'. Gjithashtu, raketat portative HN-5A do të zëvendësohen me raketat te tipit 'Stinger'.

== Operacionet Luftarake të FASH ==

Operacionet e para luftarake të FASH u ndërmorrën nga Regjimenti kundërajror "Ali Demi". Në gusht të vitit 1948 njësitë KA goditën dhe rrëzuan një avion Grek të tipit "Spitfire" që kishte shkelur hapësirën ajrore Shqiptare për mision spiunazhi. Avioni Grek u shkatërrua dhe piloti u gjet i vdekur. Në gusht të vitit 1949 njësitë KA të po këtij Regjimenti goditën dhe rrëzuan një avion tjetër Grek gjatë [[Provokacioneve të gushtit]]. Avioni Grek, i dëmtuar nga zjarri KA, u detyrua të ulej në fushë ku u kap nga njësitë luftarake Shqiptare. Piloti Grek u kap dhe u burgos si rob lufte.

Njësitë fluturuese të FASH panë aksionin e parë luftarak të tyre në vitin 1957. Më 23 dhjetor të këtij viti, një avion luftarak Amerikan i tipit T-33 shkeli hapësiren ajrore Shqiptare. Dy avionë të tipit MiG-15 u ngritën nga baza ajrore e Kuçovës, të pilotuar nga Anastas Ngjela dhe Mahmut Hysa. Avioni Amerikan u rrethua dhe u detyrua të ulet në pistën e pambaruar të aeroportit të Rinasit. Avioni u sekuestrua dhe piloti Amerikan u kap rob. Piloti Amerikan u lirua më 11 janar 1958, ndërsa avioni u vendos në muzeun e kështjellës së Gjirokastrës, ku ndodhet edhe sot. Në vitin 2015 artist vizual Armando Lulaj ringriti simbolikisht në ajër avionin amerikan gjatë realizimit të filmit me metrazh të shkurtër "Përsëritje". 
 
Më 31 dhjetor të po këtij viti, vetëm disa ditë më vonë nga ky incident, një avion tjetër i huaj shkeli hapësirën ajrore Shqiptare. Ky ishte nje avion transporti i tipit DC-7 i Independent Air Travel që po fluturonte nga Gjermania drejt Singaporit. Dy avionë të tipit MiG-15 u lëshuan për ta kapur. Transportuesi u rrethua dhe u detyrua të ulej në aeroportin e Kuçovës.Të 5 pilotët dhe avioni civil u liruan më pas më 4 janar 1958 mbasi u vendos që ishte vetem nje gabim navigacioni. 
Më 31 dhjetor 1958, një avion tjetër i huaj u kap nga avionët reaktivë të bazës së Kuçovës. Ky ishte një C-54D "Skymaster" që përdorej nga CIA për të transportuar armë në Indonezi. Avioni u detyrua të ulej në bazën e Kuçovës, dhe më pas pilotët dhe avioni u liruan për t'u kthyer në Angli. Nje fitore e rendesishme kjo e FASH.

Në [[21 korrik]] [[1967]] një incident i rëndë ndodhi mbi hapësirën ajrore Shqiptare. Një avion [[Jugosllavia|jugosllav]] i tipit [[F-84]] "[[Thunderjet]]", i armatosur me rraketa të paderjtuara dhe bomba, shkeli hapësirën ajrore të Shqipërisë në afërsi të Dibrës duke fluturuar në drejtimin [[Peshkopi]]-[[Martanesh]]-[[Tiranë]]. Avioni jugosllav me numër regjistrimi 11 ishte i dislokuar në aerodromin ushtarak të [[Zemun]]it, rreth 15–20&nbsp;km në veri-perëndim të [[Beograd]]it. Avioni pilotohej nga [[Boidar Vojevic]] dhe detyra e tij ishte të fluturonte për në aerodromin ushtarak të [[Kumanova|Kumanovës]], [[Maqedonia|Maqedoni]], ku do të merrte pjesë në stërvitje. Shërbimet e radarit nuk arritën të diktonin shkeljen e hapësirës ajrore të Shqipërisë për shkak se avioni jugosllav fluturonte ulët duke ndjekur relievin. Avioni u diktua vetëm kur ai iu afrua bazës së Forcave Ajrore në Rinas. Pilotë të gatshëm ishin [[Koço Biku]] dhe [[Roland Sofroni]]. 3 avionë reaktivë të tipit [[MiG-19]], të komanduar nga pilotët Koço Biku, [[Mahmut Hysa]] dhe [[Gëzdar Veipi]], u ngriten nga baza ajrore e Rinasit për të interceptuar avioni jugosllav. Avioni Jugosllav u rrethua dhe u detyrua të ulej në aerodromin e Rinasit. Mbas uljes piloti jugosllav deklaroi de ai kishte humbur orientimin gjatë fluturimit. Avioni dhe piloti u kthyen në Jugosllavi mbas një marrëveshjeje mes Shqipërisë dhe Jugosllavisë.

Disa incidente dhe operacione luftarake të tjera u kryen mbi Shqipëri në vitet 60-70, për të cilët nuk dihet shumë. Në vitet 60, dy avionë të Forcave Ajrore Italiane të tipit F-84 "Thunderjet" u ulën në bazën ajrore të Rinasit në rrethana të panjohura (sipas një versioni tjetër, flitet vetem për një F-84 Italian që u ul në Rinas). Në vitet 70, një avion i vogël civil Grek u kap mbi Vlorë nga një MiG-15. Ai u detyrua të ulej në pistën ajrore të Vlorës, ku piloti, një shtetas Grek, u arrestua.

Gjithashtu, në fund të viteve 70 një avion Shqiptar i tipit MiG-21F-13 gabimisht shkeli hapësirën ajrore Jugosllave gjatë një stërvitjeje. Avioni Shqiptar, i pilotuar nga Luto Sadikaj, u kap nga 2 avionë Jugosllavë të tipit MiG-21. Avioni Shqiptar u rrethua dhe u detyrua të ulej në një aerodrom në Kosovë. Por piloti Shqiptar, në momentin kur avioni bëri kontakt me pistën e aerodromit, e futi në forsazh avionin dhe u ngrit përsëri, duke lënë prapa dy avionët Jugosllavë që tashmë kishin hapur parashutat e frenimit. Luto Sadikaj iu drejtua Shqipërisë me shpejtësi të madhe dhe u kthye në atdhe. Fatkeqsisht, Sadikaj vdiq në një aksident me po të njëjtin avion në vitin 1982. 
Që nga viti 1948, njësitë KA dhe ajrore të FASH kanë arritur 8-9 fitore kundër avionëve të huaj mbi hapësirën Shqiptare pa pësuar humbje. Ky fakt flet për aftesitë operacionale dhe gatishmërinë e lartë të pilotëve të FASH.

== Dëshmorët që ranë në krye të detyrës ==

Forcat Ajrore Shqiptare janë një forcë me një histori shumë krenare. Lista e dëshmoreve është fatkeqësisht e gjate por është e rëndësishme që ata pilotë që flijuan jetën e tyre për atdheun, të mos harrohen.

'''Pilotët që ranë në krye të detyrës''' 
* [[Vasil Trasha|Vasil Nikollë Trasha]] 
* Hektor Eftim Lako
* Sokrat Gori Basha
* Niko Selman Hoxha
* Stilian Vani Tanku
* Jovan Kacorri
* Muharrem Murat Hida
* Refit Asllan Jazo
* Kaso Salo Petoshati
* Shyqyri Aziz Balla
* Hazbi Ramadan Serani
* Islam Mani
* Bego Isa Hoxha
* Dhimitër Spiri Robo
* Veiz Halil Kovaçi
* Sefedin Hasan Tomçini
* Vasil Thoma Noni
* Shpëtim Selman Sula
* Armando Liman Gjoka
* Sabri Shefki Toçi
* Luto Refat Sadikaj
* Ndue Mëhill Logu
* Haki Abaz Skuqi
* Jorgji Fane
* Agron Hasan Galanxhi
* Enver Osman Haka
* Pandeli Jorgo Zhupa
* Tafil Njazi Agai
* Vangjel Vangjel Postoli
* Veledin Delo Resuli
* Eduard Qiriako Kostëdhima
* Fluturim Qani Molla
* Idriz Ibrahim Hoxha
* Jani Tarifa
* Ibish Vokshi, vrarë në Jugosllavi
* Qemal Mërtiri, vrarë në Rusi
* [[Vangjel Çondi]], pilot i helikopterit [[Bell 222]]U i rrezuar ne detin Adriatik
* [[Demush Heba]], pilot i helikopterit [[Bell 222]]U i rrezuar ne detin Adriatik
* [[Qemal Koni]], inxhinier i helikopterit [[Bell 222]]U 

== Shiko edhe ==

* [[Forcat e Armatosura të Shqipërisë]]

== Referime ==
* [https://web.archive.org/web/20070513144528/http://www.air.mil.al/ Komanda e Forcave Ajrore Shqiptare]
* [https://web.archive.org/web/20100815062338/http://www.gs.mil.al/ Forcat e Armatosura Shqiptare]
* [https://web.archive.org/web/20060504182025/http://www.aeroflight.co.uk/waf/albania/albaf1.htm Faqe në Anglisht mbi FASH'në]
* [http://www.airliners.net/search/photo.search?airlinesearch=Albania%20-%20Air%20Force&distinct_entry=true Foto të teknikës së FASH nga Airliners.net]
* [https://web.archive.org/web/20070926224502/http://www.scramble.nl/forum/viewtopic.php?t=22666 Foto të teknikës së FASH nga Scramble.nl]
* [https://web.archive.org/web/20150317200109/http://www.aaf.mil.al/index.php/forca-ajrore-index www.aaf.mil.al ]
* [https://web.archive.org/web/20150419021649/http://www.aaf.mil.al/index.php/komanda-e-faj/142-misioni-dhe-detyrat/237-misioni-dhe-detyrat Misioni dhe Detyrat ]
* [https://web.archive.org/web/20160305054614/http://www.aaf.mil.al/index.php/komanda-e-faj/145-stervitjet-dhe-aktivitete-te-faj/3016-zhvillohet-ne-bazen-ajrore-farke-ceremonia-e-pritjes-se-helikopterit-te-katert-cougar-as-532-al ceremonia e pritjes së helikopterit të katërt Cougar, “AS 532 AL” ]

[[Kategoria:Forcat e Armatosura të Shqipërisë]]
[[Kategoria:Forca Ajrore Shqiptare]]
[[Kategoria:Forca ajrore sipas vendit]]