Zeruzeru
Zeruzeru (kutoka Kizaramo na Kizigua zeu, yaani "nyeupe"[1]) au albino (kutoka Kilatini albus, yaani "mweupe") ni kiumbehai anayekosa pigmenti ya melanini katika ngozi, nywele na macho au anayo kwa kiwango kidogo sana tu. Uzeruzeru au ualbino hutokea kwa watu na pia kwa wanyama.
Jina
Waathiriwa wenyewe nchini Tanzania waliamua wanapendelea kuitwa "watu wenye ualbino" kutokana na matumizi mabaya ya neno zeruzeru katika utamaduni wa Afrika ya Mashariki ambako watu mara nyingi waliona uhusiano kati ya waathiriwa na mapepo.
Asili
Albino huzaliwa na hali ya kukosa uwezo wa kujenga pigmenti ya melanini ambayo ni muhimu kama kinga dhidi ya mnururisho wa jua. Watu wenye ualbino huwa na nywele nyeupe au njano, na ngozi nyeupenyeupe. Macho yao ni buluu au hata pinki.
Uwezo wa kujenga melanini mwilini hutawaliwa na jeni fulani. Kama jeni zote ianpatikana kwa jozi katika kromosomu za seli. Hali inatokea ya kwamba jeni moja katika jozi hii ni bovu. Tabia hii ni dhaifu, yaani jeni 1 nzima inatosha kuendelea na kutengeneza melanini. Lakini jeni zote mbili zinaingia katika urithi wa watoto wakati wa kuzaa. Mtu huzaliwa na ualbino, ni hali ya kurithiwa kama wazazi wote wawili wana jeni inayoruhusu ualbino. Hii inawezekana hata kama wazazi wote wawili hawaonyeshi dalili za ualbino wenyewe. Tabia hii inaendelea katika familia na inaweza kuonekana mara kwa mara au baada ya kizazi tu. Inategemea na kupatikana kwa jeni husika katika wazazi wote wawili.
Maana yake urithi wa ualbino unaweza kuendelea katika familia kwa vizazi kadhaa bila mtoto kutokea vile. Lakini pale ambako mume na mke wenye rangi ya kawaida walio na jeni hii wanazaa pamoja watoto wanaweza kutokea albino. Kijenitiki ualbino ni tabia dhaifu na kufuatana na sheria ya Gregor Mendel inatokea kwa wastani kwa mtoto mmoja kati ya watoto wanne.[2]
Athari
Ualbino mara nyingi huitwa ugonjwa ingawa hii inategema jinsi ya kufafanua "ugonjwa".
Albino huzaliwa na hali ya pekee inayoweza kupunguza uwezo wake wa kuona vizuri lakini hii si lazima. Yuko hatarini ya kuchomwa kwenye ngozi na kupata magonjwa kutokana na athari ya nuru ya jua. Hali yake haiongezeki maishani mwake isipokuwa kama hali yake inasababisha uonjwa kutokea.
Ualbino huo unaweza kuathiri watu wa kila rangi lakini kwa sababu zisizoeleweka bado unapatikana Afrika Mashariki zaidi kuliko sehemu nyingine za dunia. Kwa mfano, nchini Tanzania kuna albino 1 kwa wakazi 1,400, kumbe wastani wa kimataifa ni 1 kwa 20,000.
Watu wanaoathiriwa sana na ualbino mara nyingi huwa na matatizo ya macho, pia wako katika hatari ya kubabuka kwa jua na kupata kansa ya ngozi.[3]
Tukiacha matatizo ya macho na hatari ya kansa ya ngozi, albino ni mtu wa kawaida hana afya mbaya lakini anapaswa kujihadhari asikae kwenye jua muda mrefu bila kinga.
Ushirikina
Pengine katika jamii kuna watu wenye maono mabaya dhidi ya wazeruzeru. Kuna pia imani potovu, hasa katika sehemu za Afrika (ambako albino anaonekana sana kuliko sehemu nyingine za dunia ambako watu wengi huwa na ngozi nyeupe kiasi) ya kwamba miili ya albino huwa na nguvu ya uchawi. Imani hiyo ilisababisha mauaji ya maalbino kwa kusudi la kutumia sehemu za miili yao kwa uchawi. Nchini Tanzania katika miaka 2000-2015 walau watu 75 waliuawa hivyo.[4]
Wanamuziki mashuhuri wenye ualbino
Katika fasihi ya Kiswahili
Ualbino una athari kwenye jamii inayoathiri pia maisha na haki za waalbino. Ya hiyo miangwi ya ualbino ipo kwenye matini mengi ya fasihi ya Kiswahili yanayounda usawiri wake. Kuna mifano katika fasihi ambapo wahusika wenye ualbino wanathaminiwa na kukubalika, hali inayochangia kupunguza unyanyapaa na kuendeleza ukubalifu wa kijamii[5].
Tanbihi
- ↑ linganisha kamusi ya Sacleux, "Zeu-zeu"
- ↑ understanding genetics: Albinism can be hidden Archived 23 Juni 2016 at the Wayback Machine., ilitazamiwa Juni 2016
- ↑ http://www.albinism.org/publications/what_is_albinism.html Archived 14 Mei 2012 at the Wayback Machine. What is albinism?
- ↑ Tanzania police arrest 32 witch-doctors over ritual albino killings (Guardian-UK Friday 6 March 2015)
- ↑ Mahenge, Elizabeth Godwin (2024-04-10). Usawiri wa Ualbino katika Fasihi ya Kiswahili. Dl2a - Buluu Publishing. ISBN 978-1-4457-8742-8.
Viungo vya Nje
- Tanzania Albino Society Archived 4 Machi 2016 at the Wayback Machine.
- Albino Charity Organization Archived 2 Machi 2015 at the Wayback Machine.
- National Organization for Albinism and Hypopigmentation (U.S.-based)
- Albinism in Popular Culture Archived 25 Agosti 2005 at the Wayback Machine.
|
Makala hii kuhusu mambo ya sayansi bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Zeruzeru kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari. |