Nenda kwa yaliyomo

Vijasumu

Hariri viungo
Kutoka Wikipedia, kamusi elezo huru
Bakteria
Bakteria aina ya Clostridium botulinum katika hadubini
Bakteria aina ya Clostridium botulinum katika hadubini
Uainishaji wa kisayansi
Domeni: Bakteria
Ngazi za chini

Faili

Actinobacteria (ina guanini na sitosini nyingi)
Firmicutes (ina guanini na sitosini chache)
Tenericutes (haina ganda la nje)

Aquificae
Deinococcus-Thermus
Fibrobacteres–Chlorobi/Bacteroidetes (kundi la FCB)
Fusobacteria
Gemmatimonadetes
Nitrospirae
Planctomycetes–Verrucomicrobia/Chlamydiae (kundi la PVC)
Proteobacteria
Spirochaetes
Synergistetes

  • Isiyoainishwa

Acidobacteria
Chloroflexi
Chrysiogenetes
Cyanobacteria
Deferribacteres
Dictyoglomi
Thermodesulfobacteria
Thermotogae

Bakteria ya Escherichia coli ziliongezwa ukubwa mara 25,000.

Vijasumu (kutoka Kiyunani βακτήριον, baktērion, yaani "kifimbo", kutokana na umbo la vijasumu vya kwanza kugundulika; pia: bakteria) ni viumbehai wadogo sana aina ya vidubini. Mwili wa vijasumu huwa na seli moja tu. Huonekana kwa hadubini tu na kwa sababu hiyo hawakujulikana katika karne za kale.

Kuna aina nyingi sana za vijasumu na idadi yao ni kubwa kushinda viumbe vingine vyote duniani.

Huishi kwenye ardhi na kwenye maji, ziko pia hewani zinaposukumwa na upepo.

Aina nyingi huishi ndani ya viumbe vikubwa zaidi. Mwanadamu huwa na bakteria nyingi ndani ya utumbo wake ambazo ni za lazima kwa mmeng'enyo wa chakula. Hata katika ngozi kuna bakteria nyingi ambazo zinakinga mwili dhidi ya vidubini vilivyo tishio. Lakini bakteria nyingine katika mazingira huweza kusababisha magonjwa na sehemu kubwa ya magonjwa ya kuambukiza yametokana na bakteria.

Bakteria huzaa kwa njia ya kujigawa na kuwa bakteria mbili ambazo ni sawa na seli asilia.

Bakteria ya kawaida huwa na kipenyo cha µm 1.

Historia ya elimu vijasumu

[hariri | hariri chanzo]
Makala kuu: Mikrobiolojia
Antonie van Leeuwenhoek, mwanamikrobiolojia wa kwanza na mtu wa kwanza aliyeona bakteria kwa darubini.

Bakteria waligunduliwa mara ya kwanza na Antonie van Leeuwenhoek mwaka wa 1676, kwa kutumia hadubini ya lensi moja ya muundo wake mwenyewe.[1] Aliwaita "animalcules" na alichapisha habari za utafiti wake kwenye msururu wa barua kwa Shirika la Muungano wa Mfalme. Jina bacteriam lililetwa miaka mingi baadaye, na Christian Gottfried Ehrenberg katika mwaka wa 1838.[2]

Mwaka 1859 Louis Pasteur alionyesha kuwa mchakato wa kuchachusha unasababishwa na ukuaji wa vijiumbe, na kwamba ukuaji huu si wa kizazi cha kujianzia. (Hamira na kuvu, ambazo kwa kawaida zinahusishwa na uchachushaji, si bakteria, ila ukungu.) Pamoja na mwenzake, Robert Koch, Pasteur alikuwa wa kwanza kuitetea nadharia ya kijidudu ya ugonjwa.[3]

Robert Koch alikuwa mwanzilishi wa taaluma ya uuguzi wa mikrobiolojia na alishughulikia kipindupindu, kimeta na kifua kikuu. Katika utafiti wake wa kifua kikuu, Koch hatimaye alithibitisha nadharia ya kijidudu, ambayo ilimfanya atunukiwe Tuzo la Nobel mwaka wa 1905.[4] Katika madai yake, Koch aliweka vigezo vya kutathmini kama kiumbe ndicho husababisha ugonjwa, na madai haya yanatumika mpaka leo hii.[5]

Ingawa katika karne ya 19 ilijulikana kwamba bakteria ndio chanzo cha magonjwa mengi, hakuna matibabu yoyote ya viuabakteria yaliyopatikana.[6] Katika mwaka wa 1910, Paul Ehrlich alitengeneza kiuavijasumu cha kwanza, kwa kubadilisha rangi ambazo kwa kuchagua zilitia mawaa Treponema pallidum, spirokaeti ambayo husababisha kaswende katika mchanganyiko wa ambao uliua kisababishi magonjwa.[7] Ehrlich alikuwa ametuzwa Tuzo la Nobel mwaka 1908 kwa kazi yake kuhusu elimu ya kingamaradhi, na alianzisha matumizi ya madoa ili kuchunguza na kubaini bakteria, na kazi yake ilijikita kwenye misingi ya doa la Gram na doa la Ziehl-Neelsen.[8]

Mafanikio makubwa katika utafiti wa bakteria yalikuwa kutambuliwa kwa Carl Woese mwaka 1977 kwamba akea walitokana na mabadiliko tofauti na yale ya bakteria.[9] Uanishaji huu mpya wa jamii ya filojenetiki ulikitwa kwenye misingi ya kufululizwa kwa ribosomu RNA 16S, ukagawa prokaryota katika makundi mawili yenye mageuko tofauti, kama mojawapo ya sehemu ya mifumo ya vikoa vitatu.[10]

Asili na mabadiliko ya awali

[hariri | hariri chanzo]
Makala kuu: Mageuko ya spishi

Asili ya bakteria wa sasa ilikuwa vijiumbe vya seli moja ambavyo ndivyo viumbehai wa kwanza duniani, takriban miaka bilioni 4 iliyopita.

Karibu miaka bilioni 3 iliyopita, viumbe wote walikuwa hawawezi kuonekana kwa macho, na bakteria na akea walikuwa ndio aina kubwa za viumbehai duniani.[11][12]

Ingawa visukuku vya bakteria vipo, kama vile stromatoliti, ukosefu wao wa umbo maalumu unazuia kutumiwa katika uchunguzi wa historia ya mabadiliko ya bakteria, au kueleza lini spishi ya bakteria maalumu ilianza. Hata hivyo, mpangilio wa jeni unaweza kutumiwa kuelezea upya filojeni ya bakteria, na utafiti huo unaonyesha kuwa bakteria wa kwanza walitokana na nasaba ya akea / eukaryota.[13]

Huenda asili ya bakteria wa hivi karibuni na ya akea ilikuwa haipathamofili iliyoishi miaka bilioni 2.5 hadi 3.2 iliyopita. [14][15]

Aidha bakteria walishiriki katika geuko la pili kubwa, la akea na eukaryota. Hapo, eukaryota walitokana na bakteria wa kale na kuwa na uhusiano uliowafaidi wote huku seli za kwanza za eukaryota, ambazo huenda zilihusiana na akea.[16][17] Hii ilihusu kumezwa kwa seli za proto-eukaryota na alfa-protobakteria kwa manufaa ya wote na kuunda ama mitokondria au haidrojenisomi, ambazo bado zinapatikana kwenye eukaryota zote (wakati mwingine katika hali iliyo dhaifu sana, kwa mfano katika protozoa ya "amitokondrial" ya kale). Baadaye, baadhi ya eukaryota ambazo tayari zilikuwa na mitokondria pia zilimeza viumbe ambavyo vilikuwa kama cyanobakteri. Hii ilisababisha kuundwa kwa kloroplasti katika mwani na mimea. Aidha, kuna baadhi ya mwani ambayo ilichimbuka baadaye kutoka kwa matukio ya hali ya kutegemeana. Hapa, eukaryota zilimeza eukaryota ya mwani ambayo baadaye ilinawiri na hata kuwa plastidi ya "kizazi cha pili".[18][19] Hii inajulikana kama hali ya kutegemeana ya daraja la pili.

Mofolojia

[hariri | hariri chanzo]
Aina ya maumbo ya seli za bakteria na mpangilio wake.

Bakteria huwa na maumbo na ukubwa tofautitofauti, unaoitwa mofolojia. Seli za bakteria ni karibu sudusi moja 1 / 10 ya seli za eukaryota na kwa kawaida huwa na urefu wa mikromita 0.5-5.0. Hata hivyo, spishi chache, kama vile Thiomargarita namibiensis na Epulopiscium fishelsoni, huwa na urefu wa milimita nusu ya muda mrefu na zinaweza kuonekana kwa macho bila darubini.[20]

Kati ya bakteria ambao ni wadogo ni wale wa jenasi ya Mykoplasma, ambao wana kipimo cha mikromita 0.3 tu, udogo wao unalingana na virusi vilivyo vikubwa zaidi.[21] Baadhi ya bakteria wanaweza kuwa hata wadogo zaidi, lakini bakteria hao wadogo zaidi hawajatafitiwa vizuri.[22]

Spishi za bakteria nyingi huwa ama duara-dufu, waitwao koksi (umoja: kokusi, kutoka neno la Kigiriki κόκκος - kókkos, nafaka, mbegu) au umbo la fimbo, waitwao bacilli (umoja: Bacillus, kutoka neno la Kilatini baculus Kilatini, fimbo). Kurefuka huhusishwa na kuogelea.[23]

Baadhi ya bakteria wenye umbo la fimbo, waitwao vibrio, huwa na mviringo kidogo au umbo la koma; na wengine, wanaweza kuwa na umbo la pia, waitwao spirilla, au kuzungushwa kwa pamoja, waitwao spirokiti. Idadi ndogo ya spishi wana umbo la pembenne au hata umbo la sanduku.[24] Hivi majuzi, bakteria waligunduliwa ndani ya sahani ya dunia ambao na kuwa na urefu kama wa fimbo na sehemu ya pembeni yenye umbo la nyota.

Eneo lao kubwa ukilinganishwa na uwiano wa kiasi cha mofolojia hii linaweza kufaidi hawa bakteria katika mazingira yaliyo na madini machache.[25] Maumbo haya tofauti ni kutokana na ukingo wa ukuta wa seli za bakteria na kuamua na bakteria na mfupa wa saitoplazimu, na ni muhimu kwa sababu unaweza kuathiri uwezo wa bakteria wa kupata virutubisho au madini, kujigandisha kwenye kingo, kuogelea kwa vitu viwevu na kujiepusha na kuwindwa.[26][27]

Spishi nyingi za bakteria zinaishi kama seli moja tu, wengine huwa na ruwaza fulani ya muungano: Neisseria huunda diploidi (jozi), Streptococcus huunda minyororo, na Staphylococcus hujiunga kwenye kikundi cha "rundo la zabibu". Aidha bakteria zinaweza kurufushwa kuunda filamenti, kwa mfano Aktinobakteria. Mara nyingi bakteria za nyuzi huzungukwa na uo ambao una chembechembe nyingi za kibinafsi. Aina fulani, kama vile spishi za jenasi ya Nocardia, huweza hata kuunda filamenti za kushangaza zenye matagaa, zinazofanana na vimelea vya mycelia.[28]

Aina ya maumbo ya prokaryoti ikilinganishwa na viumbe wengine.

Mara nyingi bakteria hujiunganisha kwenye sehemu zingine ili kuunda mikusanyiko mikubwa iitwayo biofilamu au mikeka ya bakteria. Filamu hizi zinaweza kuwa kati ya mikromita chache kwa unene hadi nusu mita kwa kina, na zinaweza kuwa na spishi nyingi za bakteria, protista na akea. Bakteria wanaoishi katika biofilamu huwa na mpangilio mgumu wa seli na vipengele vya nje ya seli, na kuunda maumbo ya daraja la pili kama vile mikrokoloni, umbo ambalo huwa na njia nyingi kuwezesha upitishaji wa virutubisho.[29][30]

Katika mazingira ya kawaida, kama vile udongo au mimea, bakteria wengi huunganishwa kwenye kingo katika bio-filamu.[31] Bio-filamu ni muhimu pia katika uuguzi, kwa sababu mara nyingi maumbo haya yanapatikana kwenye magonjwa mabaya ya kuambukizwa au katika maambukizi ya vifaa vya matibabu ambavyo vimewekwa mwilini, na bakteria wanaolindwa ndani ya bio-filamu ni vigumu sana kuwaua kuliko bakteria walio pweke.[32]

Wakati mwingine mabadiliko mengine makubwa ya kimofolojia yanaweza kutokea. Kwa mfano, wakinyimwa amino asidi, miksoobakteria wanaweza kugundua seli ambazo zimewazingira, hali iitwayo hisi ya kikundi, hujumuika pamoja, na hukusanyika kuunda maumbo marefu ambayo yanaweza kufika mikromita 500 na yenye takriban seli za bakteria 100,000.[33] Katika maumbo haya, bakteria hutekeleza majukumu tofauti: aina hii ya ushirikiano ni mfano rahisi wa ushirika wa seli nyingi. Kwa mfano, karibu seli moja kwa kila seli 10 huhamia sehemu ya juu ya maumbo haya na huwa katika hali ya utulivu iitwayo "myxospores", ambayo ina uwezo wa kustahimili ukavu na hali nyingine mbaya zaidi za mazingira, kinyume na ilivyo seli zingine.[34]

Muundo wa seli

[hariri | hariri chanzo]
Muundo na sehemu ya kiini cha bakteria wa Gram chanya

Miundo ya ndani ya seli

[hariri | hariri chanzo]

Seli ya bakteria imezungukwa na utando wa lipidi, au utando wa seli, ambao huifunika na pia kuikinga dhidi ya kushikilia virutubisho, protini na sehemu nyingine muhimu za saitoplazimu ndani ya seli. Kwa kuwa hizi seli ni prokaryota, bakteria mara nyingi huwa hazina oganeli kwenye utando katika saitoplazimu yao, kwa hivyo, huwa na sehemu chache zilizo kubwa ndani ya seli. Kwa sababu hiyo hawana kiini, mitokondria, kloroplast na oganeli nyingine ambazo zinapatikana katika seli za eukaryota, kama vile sehemu za Golgi na retikilamu ya endoplazimu.[35]

Wakati fulani bakteria walionekana kama mifuko tu ya saitoplazimu, lakini vitu kama vile mfupa-seli wa prokariyoti,[36][37] na ujanibishaji wa protini katika maeneo maalum ndani ya saitoplazimu [38] umedhihirisha viwango vya kuendelea. Vijisehemu hivi vya seli vimekuja kujulikana kama "maumbo ya hali ya juu ya bakteria".[39]

Vijisehemu vidogo kama vile kaboksisomu[40] vinadhihisha kiwango kingine cha mpangilio, ambavyo ni sehemu zilizo ndani ya bakteria ambazo zimezungukwa na shanga za polihedra ya protini, badala ya utando wa lipidi.[41] "Oganeli hizi za polihedra" hujikusanya na kugawa umetaboli wa bakteria katika vyumba, kazi ambayo hutekelezwa na oganeli zinazopatikana kwenye utando kwenye eukaryota.[42]

Mifanyiko mingi ya kibiokemia, kama vile kualisha nguvu, hutokana na tofauti za viwango vya chumvi kupitia kwa utando, sifa ambayo pia hupatikana katika betri ya. Kukosekana kwa jumla kwa utando wa ndani kwenye bakteria kunamaanisha kwamba mifanyiko kama vile usafiri wa elektroni hutokea kwenye utando baina ya saitoplazimu na nafasi kati ya periplazimu.[43] Hata hivyo, katika bakteria wengi wanaotengeneza chakula kutoka kwa mwanga utando wa plazimu huwa umekunjwa sana na hujaza seli na safu ya utando wa kukusanya mwanga.[44] Utando huo wa kukusanya mwanga unaweza hata kuunda maumbo yaliyofunikwa na lipidi yaitwayo klorosomu katika bakteria za kijani za salfa.[45] Protini zingine huleta virutubisho kupitia kwa utando wa seli, au kutoa molekiuli ambazo hazihitajiki kutoka kwa saitoplazimu.

Karboksisomu ni protini-iliyoambatanishwa viungovya bakteria. Upande wa kushoto juu ni picha ya darubini ya elektroni ya karboksisomu katika Halothiobacillus neapolitanus , chini ni picha safi ya karboksisomu. Katika upande wa kulia ni mfano wa muundo wao. Viwango vya kupima ni 100 nm.

Bakteria hawana kiini chenye utando, na wameundwa kutoka kwa jeni ya kromosomu moja ya mviringo iliyo katika saitoplazimu katika umbo lisilo na muundo maalum liitwalo nukleoidi.[46] Kiini cha bakteria kina kromosomu yenye protini na RNA. Planktomaisiti zina upekee katika kukosekana kwa jumla kwa utando wa ndani katika bakteria, kwa sababu zina utando unaozunguka kiini chao na huwa na maumbo mengine ya seli yenye utando.[47] Kama ilivyo kwa viumbe wote wenye uhai, bakteria huwa na ribosome kwa ajili ya kutengeneza protini, lakini maumbo ya ribosome wa bakteria ni tofauti ikilinganishwa na wa yukariyoti na Akea.[48]

Baadhi ya bakteria hutengeneza chembechembe ndani ya seli za kuhifadhi virutubisho, kama vile glikojeni, [49]polifosfeti, [50]salfa [51] au polihaidroksyalkanoeti.[52] Chembechembe hizi huwezesha bakteria kuhifadhi misombo kwa ajili ya matumizi ya baadaye. Baadhi ya spishi za bakteria, kama vile zile za Sayanobacteria wa kifotosinthetiki, hutengeneza vilengelenge vya gesi vya ndani, ambavyo huvitumia kuwawezesha kuelea - na kuwaruhusu kuogolea juu na chini katika rusu za maji zenye mwanga na virutubisho tofauti.[53]

Miundo ya nje ya seli

[hariri | hariri chanzo]

Karibu na nje ya utando wa seli kuna ukuta wa seli wa bakteria. kuta za seli za bakteria zimetengenezwa na peptidoglaikani (ambayo awali iliitwa murein), ambayo hutokana na mfululizo wa polisakaraidi zilizounganishwa na peptide isiyo ya kawaida yenye amino asidi ya D.[54] Kuta za seli za bakteria hutofautiana na kuta za mmea na kuvu, ambao hutengenezwa kutokana na selulosi na chitini, mtawalia.[55] Ukuta wa seli ya bakteria pia ni tofauti na ule wa Akea, ambao hauna peptidoglaikani. Ukuta wa seli ni muhimu katika maisha ya bakteria wengi, na antibiotiki ya penicillin anaweza kuua bakteria kwa kuzuia hatua moja katika matumizi ya peptidoglaikani.[55]

Kuna aina mbili kuu za kuta za seli katika bakteria, ziitwazo Gramu-chanya na Gramu-hasi. Majina haya yanatokana na athari ya seli kwa waa la Gram,utafiti ambao ulitumiwa kwa muda mrefu katika kuainisha spishi za bakteria.[56]

Bakteria za Gram-chanya zina ukuta wa seli mnene ambao una rusu nyingi za peptidoglaikani na asidi ya teikoiki. Kinyume na matarajio, bakteria wa Gramu-hasi wana ukuta mwembamba uliyo na rusu chache za peptidoglaikani iliyozungukwa na utando wa pili wa lipidi wenyelipopolisakaride na lipoprotini. Bakteria wengi wana ukuta wa seli wa Gramu-hasi, na Fimikuti tu na Aktinobakteria ambao(asilia walijulikana kama bakteria wa G + C ya chini na G + C ya juu Gramu-chanya, mtawalia) huwa na mpangilio wa Gramu-chanya mbadala.[57] Utofauti huu katika miundo unaweza kuleta tofauti katika kuathirika kwa antibiotiki, kwa mfano, vankomisin inaweza tu kuua bakteria wa Gram-chanya na hushindwa kuua pathojeni za Gram-hasi, kama vile Haemophilus influenzae au Pseudomonas aeruginosa. [58]

Katika bakteria wengi rusu ya S ya molekiuli za protini zilizounganishwa pamoja hufunika nje ya ukuta wa seli.[59] Rusu hii hukinga seli dhidi ya athari za kikemikali na zingine na inaweza kuzuia kuenea kwamakromolekiula. Rusu za S- zina kazi mbalimbali lakini ambazo hazieleweki vizuri, lakini inajulikana kwamba hufanya kazi kama sumu kali katika Campylobacter na zina vimeng'enya katika stearothermophilus Bacillus. [60]

Mchoro wa elektroni za helikobakta pailori elektroni, unaoonyesha flajela nyingi kwenye seli

Flajela ni maumbo magumu yenye protini, yana kipenyo cha takriban nanomita 20 Mita huwa na urefu wa hadi mikromita 20, ambazo hutumika kuwezesha usafiri wa ufanisi. Flajela huendeshwa kutokana na nguvu zinazozalishwa kupitia kwa ubadilishanaji wa Ionchini ya mwinamo wa elektrokemikali kupitia kwa utando wa seli.[61]

Fimbriae ni nyuzi nyororo za protini, zenye kipenyo cha nonimita 20-10 tu na urefu wa mikromita kadhaa. Huwa wamesambaa kwenye sehemu za sseli, na hufanana na nywele laini zinapoonwa kupitia kwa hadubini ya elektroni. Inaaminika kuwa Fimbriae huhusika katika kuunganisha vitu yabisi kwenye sehemu zingine au katika seli zingine na ni muhimu katika kutengeneza sumu kali ya pathojeni fulani za bakteria.[62] Pili (kwa umoja pilus) ni viambatisho vya seli, kubwa kidogo kuliko fimbriae, ambavyo vinaweza kuhamisha vitu vya jenetiki baina ya seli za bakteria katika mchakato uitwao muungano (tazama jenetiki ya bakteria, hapa chini).[63]

Kapsuli au rusu za slimi zinazotengenezwa na bakteria wengi kuzingira seli zao, na hutofautiana kwa maumbo na miundo: kuanzia rusu ya slimu isiyo na mpangilio ya ya nje ya polima ya seli, na yenye muundo bainishi wa kapsuli au glaikokaliksi. Maumbo haya yanaweza kulinda seli dhidi ya kumezwa na seli za yukariyoti, kama vile makrofeji.[64] Pia wanaweza kufanya kazi kama Antijeni na kushirikishwa katika utambuzi wa seli, kadhalika kuwezesha katika kuunganisha na na kutengenza bio-filamu.[65]

Kuleta pamoja hii miundo au maumbo ya seli kunategemea mifumo ya utoaji wa ugiligili wa bakteria. Uhamisho wa protini kutoka kwa saitoplazimu hadi kwa periplazimu au katika mazingira yaliyo karibu na seli. Mifumo ya aina nyingi ya utoaji ugiligili inajulikana na mara nyingi miundo hii ni muhimu kwa ajili ya pathojeni za sumu kali, kwa hiyo hutafitiwa kwa kina.[66]

Endospora

[hariri | hariri chanzo]
Makala kuu: Endospora
Bacillus anthracis (yenye doa la zambarau) inyokua kwenye ugiligili wa uti wa mgongo

Baadhi ya nasaba ya bakteria wa Gram-chanaya, kama vile Bacillus, Clostridium, Sporohalobacter, Anaerobacter na Heliobacterium, zinaweza kutengeneza maumbo yaliyotulia yenye uwezo kustahimili yaitwayo endospora.[67] Karibu katika visa vyote, endospora moja hutengenezwa na huu siyo mchakato wa uzazi, ingawa Anaerobacter wanaweza kutengeneza endospora kwenye seli moja.[68] Endospora huwa na kitovu muhimu cha satoplazimu chenye ADN na ribosomu iliyozungukwa na rusu ya gamba na kulindwa na ngozi ngumu isiyopenyeka.

Endospora haina umetaboli usiyoweza kuonekana nainaweza kustahimmili hali mbaya ya kimwili na kikemikali, kama vile viwango vya juu vya mwanga wa miale ya jua, mionzi ya gamma, sabuni za maji, vipukusi, joto, kuzizima, shinikizo na ukavu.[69] Katika hali hii iliyotulia, viumbe hawa wanaweza kusalia na uwezo wa kujitegemea kwa mamilioni ya miaka,[70][71] na endospora huwezesha bakteria hata kushi kwenye ombwe tupu na mionzi ya anga.[72] Aidha, bakteria ambao hutengeneza endospora wanaweza kusababisha ugonjwa kwa mfano, unaweza kupata kimeta kwa kuvuta hewa yenye endospora za Bacillus anthracis, na uchafuzi wa vindnda vya ndani na endospora za Clostridium tetani husababisha pepopunda.[73]

Umetaboli

[hariri | hariri chanzo]

Bakteria huonyesha aina mbalimbali za umetaboli.[74] Sifa za kundi la bakteria kijadi zimetumika katika kuainisha jamii zao, lakini aghalabu sifa hizi hazioani na uainishaji wa kisasa wa jeni.[75] Umetaboli wa bakteria huainishwa katika makundi ya lishe kwa misingi ya vigezo vitatu vikuu: aina ya nishati inayotumika katika kukua, chanzo cha kaboni, na nyenzo za elektroni zinazotumika kwa ajili ya ukuaji. Kigezo kingine cha ziada cha vidubini vinavyopumua ni vinasa elektronivinavyotumika katika uzalishaji wa nguvu kwa kutumia oksijeni au bila oksijeni.[76]

Aina za lishe katika umetaboli wa bakteria
Aina ya lishe Chanzo cha nguvu Chanzo cha kaboni Mifano
 Fototrofu  Mwanga wa jua  Misombo ya kaboni (fotoheterotrofu) au uongezaji wa kaboni (fotoautotrofu)  Cyanobakteria, Bakteria wa kijani wa salfa, Klorofleksi, au bakteria wa zambarau  
 Lithotrofu Iso-Misombo  Misombo ya kikaboni (lithoheterotrofu) au uongezaji wa kaboni (lithoautotrofu)  Thamodesalfobakteria, Hydrogenophilaceae, au Nitrospirae 
 Oganotrofi Misombo ya kaboni  Misombo kaboni (kemoheterotrofi) au uongezaji wa kaboni (kemoautotrofi)    Bacillus, Clostridium au Enterobacteriaceae  

Umetaboli wa kaboni katika bakteria huwa aidha pale ambapo misombo ya kaboni kiheterotrofiki, ambapo misombo kikaboni hutumiwa kama vyanzo vya kaboni, au kiototrofiki, kumaanisha kamba sseli ya kaboni hutokana na uongezaji wa gesi ya kaboni yenye oksijeni. Bakteria za heterotrofiki ni pamoja na aina ya vimelea. Mfano mzuri wa bakteria za ototrofiki fototrofiki siyano-bakteria, bakteria za salfa ya kijani na baadhi wa bakteria za zambarau, lakini pia spishi nyingi za aina ya kemolithotrofiki, kama vile bakteria za kuongeza naitrojeni ama za kuongeza oksijeni katika salfa.[77] Umetaboli wa nishati ya bakteria ama huwa umejikita katika ototrofi, utumiaji wa mwanga kupitia kwa usanisinuru, au kupitia kwa kemotrofi, utumiaji wa dutu za kemikali kuzalisha vyakula, ambayo mara nyingi hutengenzwa kwa gharama ya oksijeni au vipokea elektroni mbadala (mpumuo wa erobiki / anerobiki).

Filamenti sinobakteria ya kuzalisha chakula kutoka kwa mwanga

Hatimaye, bakteria zimegawanyika kama lithotrof ambazo hutumia vitoa elektroni vya isokaboni na oganotrofu ambazo hutumia misombo ya kikaboni kama vitoa elektroni. Vijiumbe vya kemotropiki hutumia vitoa elektroni husika katika kuhifadhi nguvu (kwa mpumuo wa aerobiki/uchachushaji wa anerobiki) na mifanyiko mingine ya biosinthetiki (kwa mfano, kuongezea gesi ya kaboni dioksidi), navyo viumbe vya fototropiki huzitumia tu kwa madhumuni ya biosinthetiki. Viumbe vipumuzi hutumia misombo ya kemikali kama kiini cha nishati kwa kuchukua elektroni kutoka kwa substreti ilopunguzwa na kuzihamisha hadi kwenye taminali ya kukubali elektroni katika mmenyuko wa aina ya redoksi. Mmenyuko huu husababisha nishati kutolewa inayoweza kutumika kwa kumeng'enya ATP na kuendesha umetaboli. Katika viumbe vya erobiki, oksijeni hutumiwa kama kikubalio cha elektroni. Katika viumbe vya anaerobic misombo ya isokaboni nyingine kama vile, naitratisalfeti au kaboni dioksaidi hutumika kama vikubalio vya elektroni. Hii hupelekea michakato muhimu ya kiikoloji ya di-naitrifikashon kupunguza kwa salfeti na asetojenesis kwa mtiririko huo.

Hali nyingine ya kimaisha ya kemotrofs katika hali ya kukosekana kwa vikubalio vya elektroni inayowezekana ni kuchachua (famenteshon), ambapo elektroni zilizochukuliwa kutoka sabstreti iliyo punguzwa huhamishiwa hadi kwenye substreti za kati zilizo oksidaiziwa kuzalisha bidhaa zilizo chachuka (mfano laktate, ethanol, hidrojeni na asidi ya butiriki). Kuchachuka kwa wezekana, kwa sababu kiwango cha nishati kilichomo kwenye sabstreti ni kikubwa kuliko kile cha mazao, na hii hufanya viumbe kusinthesise ATP na kufanyika kwa metaboli zao.[78][79]

Michakato hii ni muhimu pia katika baiolojia kwa mujibu wa uchafuzi wa mazingira, kwa mfano, bakteria za kupunguza salfeti huwajibika kwa kiasi kikubwa katika uzalishaji wa aina mbali mbali za sumu aina ya zebaki (methil- na daimethilzebaki) katika mazingira. Anaerobu zisizopumua hutumia uchachuaji kuzalisha nishati na nguvu wa kupunguza, kutengeneza bidhaa za metaboli (kama vile ethanol katika utengezaji wa pombe) kama bidhaa taka. Anaerobu aina ya Fakaltative zinanaweza kubadili kati ya kuchachua na ukomo kubalifu wa elektronitofauti kutegemeana na hali ya mazingira ambayo wao hupatikana.

Bakteria aina ya lithotrofiki hutumia misombo isokaboni kama chanzo cha nishati. Isokaboni fadhili za elektroni za kawaida ni hidrojeni,kaboni monoksidi, amonia (inayopelekea naitrifikashion), chuma na ayoni zingine za metali zilopungukiwa, na misombo kadhaa zilizopunguzwa za sulfuri. Mara nyingi gesi ya methane inaweza kutumika na bakteria aina ya methanotrof kama kiini cha elektroni na chakula katika kunaboli kwa kaboni.[80] Katika aerobik fototrofi na kemolithotrofi, oksijeni hutumiwa kama kikomo kubalifu cha elektroni, na huku katika hali ya anaerobik, misombo isokaboni hutumika badala yake. Viumbe vingi aina ya Lithotrofiki ni ototrofiki, navyo viumbe aina ya oganatrofiki ni heterotrofiki.

Mbali na kupachika kaboni dioksidi katika usanisinuru, baadhi ya bakteria pia hupachika gesi ya naitrojeni (upachikaji wa naitrojeni) kutumia enzaimu naitrojeni. Tabia hii muhimu inayoambatana na mazingira inaweza kupatikana katika bakteria wa metaboli karibu wa aina yote waliotajwa hapo mbeleni, lakini si kwa ujumlla.[81]

Ukuaji na Uzazi

[hariri | hariri chanzo]
Bakteria huongeza idadi kwa kujigawanya mara mbili

Kinyume na viumbe vyenye seli mingi, kuongezeka kwa ukubwa wa bakteria (ukuaji wa seli) na uzalishi kwa ugawi wa seli zinahusishwa haswa na viumbe vyenye seli moja. Bakteria hukua hadi kiasi fulani na kisha kuzaa kupitia kwa urudufuwa fishoni ambayo ni aina ya uzazi usio wa kingono.[82] Katika hali ya timilifu, bakteria zinaweza kukua na kugawanya sana kwa haraka, na idadi yao kufikia mara mbili kila baada ya dakika 9.8.[83] Katika mgawanyiko wa seli, seli mbili zenye kufanana clone ni zinazozalishwa. Baadhi ya bakteria, wakati bado zinazalisha bila kutumia ngono, hutengeza miundo ya uzazi ili kusaidia kugawa seli mpya zilizoundwa. Mifano ni pamoja na kutengezwa kwa mwili wa malezi wa matunda na Myxobakteria na utengezaji wa hypha angani na Streptomyces au kuunganika. Budding huhusisha seli inayojumuisha kivimbe kinachojitenga na kisha kuutoa seli mpya.

Koloni ya Escherichia coli jinsi wanavyojigawanya na kuongezeka[84].

Katika maabara, bakteria hukuzwa kwa kutumia vyombo vya mango au viowevu. Vyombo vya ukuaji kama vile sahani ya agar hutumiwa kutenga aina moja tupu ya bakteria. Hata hivyo, ukuaji katika eneo/vyombo nyong'onyevu hutumika wakati kipimo cha ukuaji au kiasi kikubwa cha seli kinahitajika. Ukuaji katika vyombo vioewevu vilivyochochewa hufanyika kama vining'inio vya seli kwenye uoevu, na kufanya aina hizo rahisi kugawanyishwa na kuzihamisha, ingawa kutenga bakteria moja kutoka vyombo/eneo ya uoevu ni ngumu. Utumizi wa vyombo chagulizi (vyombo vilivyo ongezwa rutuba maalum au kupungukiwa nayo, au kuongezwa antibiotiki) inaweza kusaidia kubaini viumbe maalum.[85]

Mbinu nyingi za maabara za kukuza bakteria hutumiakiasi kikubwa cha virutubisho kuzalisha kiasi kikubwa cha seli kwa bei nafuu na kwa haraka. Hata hivyo, katika mazingira ya asilia, rutuba ni adimu na kwa hivyo ina maana kuwa bakteria haziwezi kuendelea kuzaliana kwa muda usiojulikana. Kuadimika kwa virutubishi imesababisha mageuzi ya ukuaji wa mikakati mbalimbali (angalia r/K nadharia ya uteuzi). Baadhi ya viumbe vinaweza kukua kwa haraka sana wakati virutubisho vipatikanapo, kama vile ukuaji wa mwani (na sainobaktera) ambazo mara nyingi hutokea katika maziwa wakati wa msimu wa joto.[86] Vijiumbe vingine hukabiliana na mazingira mbaya, kama vile uzalishaji wa antibiotiki nyingi na Streptomaises ili kuzuia ukuaji wa vijiumbe shindani.[87] Katika maumbile, viumbe vingi huishi katika jamii (mfano bio-filamu) ambayo inaweza kuruhusu kuongezeka kwa ugavi wa virutubisho na ulinzi kutoka mazingira finyu.[31] Mahusiano haya yananaweza kuwa muhimu kwa ukuaji wa viumbe fulani au kundi la viumbe (sintrofi).[88]

Ukuaji wa bakteria hufuata awamu tatu. Wakati idadi ya bakteria huingia kwanza katika mazingira yenye idadi kubwa ya virutubisho inayoruhusu ukuaji, chembechembe hujiselehi na mazingira yao mapya. Awamu ya kwanza ya ukuaji wa uchumi ni awamu timu, ni kipindi cha kukua polepole wakati seli zinazoea kuishi katika mazingara yenye virutubishi vingi na kujitayarisha kwa ukuaji wa haraka. Awamu ya timu ina viwango vya juu vya mmeng'enyo wa vyakula, kwani protini muhimu kwa ukuaji wa haraka zinazalishwa.[89] Awamu ya pili ya ukuaji hujulikana kama awamu ya logarithimu (awamu ya logi ), pia inajulikana kama awamu kielelezo. Awamu hii ina ukuaji wakielel ezo wa haraka. Kiwango cha ukuaji cha seli katika awamu hii inajulikana kama kiwango cha ukuaji (k), na muda seli zinachukua kuongezeka mara mbili inajulikana kama muda wa kizazi (g). Wakati wa awamu logi, virutubishi humetabolaiziwa kwa kasi sana hadi kirutubisho kimoja kuisha na kuwa kikwazo cha ukuaji. Awamu ya mwisho ya ukuaji ni awamu simamu na husababishwa na virutubisho vilivyomalizika. Seli hupunguza shughuli zao za metaboli na hujitosheleza na protini zisizo-muhimu kwenye chembechembe. Awamu simamu ni kipindi cha mpito kutoka ukuaji wa haraka kwa hali finyu ya na witikio na kuna ongezeko kwa uelekezi wa jeni zinazohusika katika kutengeneza ADN ,metaboli wa vito-oksidishaji na usafirishaji wa madini.[90]

Jenetikia

[hariri | hariri chanzo]
Makala kuu: Jenomu

Bakteria wengi huwa na kromosomu moja ya mviringo na ukubwa kutoka misingi jozi 160,000 katika bakteria ya endosimbiotik Candidatus Carsonella ruddii,[91] hadi misingi jozi 12,200,000 katika bakteria zilizo na makao kwenye Sorangium cellulosum.[92] Spirochaete za jenasi Borrelia ni mojawapo wa bakteria ya kipekee katika utaratibu huu, huku bakteria kama vile Borrelia burgdorferi, inayosababisha ugonjwa wa lyme,ikiwa na kromosumu moja kwenye laini. Jeni katika jinomu za bakteria kawaida huwa kijikamba kimoja kiendelezi cha ADN na ingawa kuna aina mbalimbali za introni zinazopatikana kwenye bakteria, ni nadra ikilinganishwa na ukariotes.[93]

Bakteria pia zaweza kuwa na plasmids ambazo ni ADN ndogo zenye kromosumu za ziada zinazoweza kuwa na jeni zenye kupinga antibiotiki au virusi[94].

Bakteria, kama viumbe hukuzana bila ngono, hurithi nakala za jeni za kufanana za wazazi wao (yaani ni klonal). Hata hivyo, bakteria zote zaweza kubadilika na uteuzi juu ya mabadiliko ya maumbile nyenzo katika ADN yao inayosababishwa na kuja pamoja kwa maumbile au miuteshion. Miuteshions hutotokana na makosa yaliyotokana wakati ADN inapojiiga au kutokana na kujieka wazi kwa visababishaji vya tarasani. Viwango vya mabadiliko ya viinisaba hutofautiana sana kati ya aina tofauti ya bakteria na hata miongoni mwa kloni mbalimbali za bakteria aina moja.[95] Mabadiliko ya kimaumbile katika jinomu za bakteria huja aidha kutokana na muteshion za nadra au "muteshion kutokana na hali finyu", ambapo jeni zinazohusika haswa katika michakato kadhaa za kudumisha ukuaji huongeza kiwango cha muteshion.[96]

Baadhi ya bakteria pia kuhamisha nyenzo za maumbile miongoni mwa seli. Hii inaweza kutokea kwa njia tatu kuu. Kwanza, bakteria inaweza kuchukua ADN za kutoka nje ya seli chembe kwenye mazingira yao, katika mchakato huitwao mabadiliko. Jeni pia zaweza kusafirishwa kwa wa transdakshion wakati wa mkungamanisho wa bakteriafej huingiza ADN za kigeni kwenye kromosomu. Njia ya tatu ya kuhamisha jeni ni kukonjugati kwa bakteria ambapo ADN huhamishwa kwa njia ya moja kwa moja baina ya chembechembe. Njia hii ya kupatikana kwa jeni kutoka bakteria zingine au mazingira inajulikana kama uhamisho wa mlalo wa jeni na inaweza kuwa ya kawaida katika hali ya kawaida.[97] Uhamisho wa jeni ni muhimu katika upinzani dhidi ya antibiotiki kwani huruhusu uhamisho wa haraka wa jeni pinzani kati miongoni mwa pathojeni.[98]

Tabia

[hariri | hariri chanzo]

Uchozaji

[hariri | hariri chanzo]

Bakteria mara kwa mara huwachilia kemikali kwenye mazingira yao ili kuyarekebisha iwafaavyo. Kemikali hizi mara nyingi huwa protini na mara nyingi hufanana na enzaimu kwa kusiaga aina fulani ya chakula katika mazingira.

Bioluminesenz

[hariri | hariri chanzo]

Bakteria chache huwa na mifumo ya kemikali ya kuzalisha mwangaza. Bakteri wa bioluminesenz mara nyingi hutokea katika bacteria wanaoishi katika muungano pamoja na samaki, na mwanga pengine husaidia kuvutia samaki au wanyama wengine wakubwa.[99] - tazama Athari ya kibahari ya Milky.

Uwepo wa seli nyingi

[hariri | hariri chanzo]

Bakteria mara nyingi hufanya kazi kama totala ya seli mingi inayojulikana kama bio-filamus, zikibadilishana ishara za molekuli mbalimbali kwa mawasiliano baina ya chembechembe, na kushiriki katika shuguli zenye uratibu.[100][101]

Faida ya jumuiya ya ushirikiano wa pamoja wa seli za bakteria ni pamoja na ugavi wa kazi baina ya seli, upatifu wa rasilimali ambazo kawaida seli moja haiwezi kufanikiwa kutimiza, kwa pamoja kulinda dhidi ya adui , na kulinda dhidi ya kufifia kwa idadi yao kwa kujibadili hadi kwenye chembechembe tofauti.[100] Kwa mfano, bakteria katika bio-filamus zaweza kuwa zimeongeza upinzani wake kwa ajenti wa bakteria mara zaidi ya 500 kuliko "bakteria" za kipekee za planktonik za aina hiyo.[101]

Aina moja ya mawasiliano baina ya seli kupitia ishara za molekuli inaitwa Kiwango hisi ambayo huumika kwa kusudi ya kutathmini uwepo wa msongamano wa idadi ya kutosha ili kujiingiza kwenye shughuli ambazo zitafanikiwa tu iwapo kuna idadi kubwa ya viumbe sawia vyenye kujishughulisha kwenye shughuli sawia, kama vile katika utoaji wa Enzaimu za utumbo au kutoa mwangaza.

Kiwango hisi huruhusu bakteria kuratibu kujieleza kwa jeni, na kuziwezesha kuzalisha, kutoa na kubaini uwepo wa autoindusa au feromoni ambazo hujilimbikiza na ukuaji wa idadi ya chembechembe. [102]

Usongaji

[hariri | hariri chanzo]

Bakteria nyingi huenda kwa kutumia mbinu mbalimbali: flajela hutumika kwa kuogelea majini, utelezi na misuli ya bakteria huisongeza sakafuni, na mabadiliko ya ueleaji huruhusu mwendo wa wima.[103]

Flajelam ya Bakteria ya Gram-hasi. Viendesha msingi vya mzunguko wa kunasa na filamenti.

Bakteria za kuogelea mara kadhaa husonga kiasi cha umbali wa miili yao mara 10 kwa sekunde na chache hata kwa kasi ya mara 100. Hii huwafanya angalau kuwa kasi kama samaki, kwa uzani fulani.[104]

Katika utumizi wa misuli kusogelea, bakteria hutumia Pili aina ya IV kama ndoano ya kushikilia, zikiirefusha zaidi, zikiishiliza na kisha kuirudisha kwa kutumia nguvu ya ajabu (>80pN).[105]

Flajela ni miundo ya nusu-silinda iliyozungushwa na hufanya kazi kama propela kwa meli. Vitu vidogo kama bakteria hufanya kazi chini ya Nambari ya Reynold na mfumo wa silinda ni bora zaidi kuliko wa bapa, wa ki-kafi, mifumo muafaka kwa saizi ya binadamu.[106]

Spishi za aina za bakteria hutofautiana katika idadi na mpangilio wa flajela juu yazo; baadhi zina flajela moja (monotrikaos), zingine zina flajela kila upembe (amfitrikas), mrundiko wa flajela kwenye ubanze wa seli (lofotrikas), wakati zingine zina flajela zilizosambazwa kote kwenye seli (peritrikos). Flajela ya bakteria ndiyo iliyoeleweka kama kiungo cha usongezi katika kiumbe chochote na imetengezwa kwa takribani protini 20, na takriban protini 30 zingine zikihitajika kwa ajili ya udhibiti wake na mkutano. Flajela ni kiumbo kinachoendeshwa kwa mfumo wa kupokezana wa mota iliyoko chini na hutumia gradient ya elektrokemia kwenye utando kwa nguvu. Mota hii husukuma mwendo wa filamenti, ambayo hufanya kazi kama propela.

Bakteria nyingi (kama vile E. coli) zina mbinu mbili tofauti za kujisongeza: kusonga mbele (kuogelea) na kutumbua. Kutumbua huziwezesha kujirekebisha na hufanya mwenendo zao kuwa tembezi baghala na mwenendo wa hali-tatu.(Tazama viungo vya nje chini kwa viungo zilizounganishwa na video.) Flajela wa kundi la kipekee la bakteria, spairochet, hupatikana kati ya utando mbili katika nafasi ya periplasmik. Wana mwili wa kipekee wa helikal ambao hufurukuta inaposonga.[103]

Bakteria songezi huvutiwa au hukataliwa kwa baadhi ya chochezi katia tabia iitwayo taksis: na hizi hujumulisha kemotaksis, fototaksis na magnetotakis.[107][108] Katika kundi moja pekee, myksobakteria, bakteria za kipekee hutembea pamoja kuunda mawimbi ya seli ambayo huunda vyombo vyenye matunda.[34] Myksoobakteria husogelea tu kwenye sakafu kavu, tofauti na E. coli ambayo husogelea katika miundo kavu au oevu.

Listeria na Shigella kadhaa husogelea ndani ya seli enyeji kwa kupenyeza saitoskeletoni, ambayo kawaida hutumika kwa kusafairisha viini ndani ya seli. Kwa kukuza upolimishaji wa actin kwenye banzi moja ya seli, zaweza kuunda aina ya mkia unaozisukuma kwenye saitoplasm ya seli enyeji.[109]

Uainisho na utambulisho

[hariri | hariri chanzo]
Mabadiliko ya Streptococcus inavyoonekana katika doa la Gram
Makala kuu: Uainishaji wa kisayansi

Madhumuni ya uainishaji ni kuelezea spishi tofauti za bakteria kwa kuzitaja na kuwaweka viumbe msingi yanayofanana. Bakteria wanaweza kwa misingi ya umbo la kiini chao, umetaboli wa seli au kwa mujibu wa tofauti wa yaliyomo kwenye seli kama vile ADN, asidi za mafuta, rangi asili, antijeni s na kuinoni s.[85] Ingawa skimu hizi ziliruhusu utambulisho na Uainishaji wa bakteria, haikubainika wazi kama tofauti hizi ziliwakilisha aina mbalimbali za spishi mbili tofauti ama aina ya spishi moja. uhakika huu umebadilisha kutokana na ukosefu wa miundo tofauti katika bakteria wengi, kama vile uhamisho jeni lateral kati ya aina unrelated. Kutokana na uhamisho wa jeni ya chini, baadhi ya bakteria wanaohusiana kwa karibu wanaweza kuwa umbo na umetaboli tofauti. Ili kuondokana na dukuduku hili, uainishaji wa bakteria wa kisasa husisitiza mpangilio wa molekiuli, kwa kutumia mbinu za kimaumbile kama vile guanine uwiano wa uamuzi wa sitosini uzalishaji wa genome-genome, pamoja na uratibishaji wa jeni ambazo hazijapitia ubadilishanaji mkubwa wa jeni za chini, kama vile jeni ya RNA.[110] Uainisho wa bakteria umetokana na Juzuu la Kimataifa kuhusu Mfumo Taaluma ya Bakteria,[111] na Muongozo wa Bergey wa utaratibu Taaluma ya Bakteria.[112] Kamati ya Kimataifa juu ya Utaratibu Wa Bakteriolojia (ICSB) ndiyo hulinda kanuni za kimataifa za kuwapa majina makundi mbalimbali ya bakteria na kuwaweka katika viwango tofauti katika Kanuni ya Kimataifa ya majina ya Bakteria.

Awali neno "bakteria" lilitumika kwa vijiumbe vyote vidogo, prokaryoti za seli moja. Hata hivyo, mifumo ya molekiuli ilionyesha maisha ya prokaryoti yakiwa na sehemu mbili tofauti ambazo awali ziliitwa Eubacteria na Archaebacteria, lakini ambayo kwa sasa inazoitwa Bakteria na Akea ambayo ilitokana na mabadiliko ya kujitegemea kutoka mababu zao.</ref> Akea na yukaryoti hufanana sana kinyume na ilivyo na bakteria. Hii miundo miwili, pamoja na Yukarya, ndio msingi wa mfumo wa sehemu tatu ambayo kwa sasa ndiyo hutumika sana katika uainisho wa mikrobiolojia.[113] Hata hivyo, kutokana na kuanzishwa kwa hivi karibuni mifumo ya molekiuli na kuongezeka kwa kasi kwa idadi ya mfululizo wa genome waliopo,uainisho wa bakteria unaendelea kubadilika na kuwa eneo pana.[114] Kwa mfano, wanabiolojia wachache wanadai kuwa Akea na Yukaryoti walitokana na mabadiliko chanya ya bakteria ya Gram.[115]

Utambulisho wa bakteria katika maabara ni muhimu, hasa katika dawa, ambapo matibabu sahihi hutokana na spishi inayosababisha maambukizi. Kwa hiyo, haja ya kutambua visababisha magonjwa ya binadamu ilikuwa msukumo mkubwa katika maendeleo ya kuibua mbinu za kutambua bakteria.

EuryarchaeotaNanoarchaeotaCrenarchaeotaProtozoaAlgaePlantaeSlime moldsMnyamaKuvuGram-positive bacteriaChlamydiaeChloroflexiActinobacteriaPlanctomycetesSpirochaetesFusobacteriaCyanobacteriaThermophilesAcidobacteriaProteobacteria
Phylogenetic tree showing the diversity of bacteria, compared to other organisms.[116] Eukaryotes are colored red, archaea green and bacteria blue.

Waa la Gram, iliyoasisiwa mwaka 1884 na Hans Christian Gram, inaweka bakteria katika makundi mbalimbali kwa msingi wa miundo ya kuta za seli zao.[56] Rusu nene za peptidoglaikoni "Gram-chanya" kuta za seli huwa na baka la zambarau ilihali ile nyembamba nyembamba "Gram-hasi" ukuta wa seli huonekana kuwa wa waridi. Kwa kuchanganya mofolojia na madoa ya Gram, bakteria wengi wanaweza kuainishwa kama waliyo kwenye kundi moja kati ya makundi manne (Gram-positive cocci, bacilli Gram-positive, cocci Gram-negative na bacilli Gram-negative bacilli). Baadhi ya viumbe hutambulika vizuri kwa kutumia mabaka kando na baka la Gram, hususan maikobakteria au Nokardia, ambao huonyesha kasi ya asidi wakati wako kwenye Ziehl-Neelsen au baka sawia na hilo.[117] Baadhi ya viumbe wanaweza kutambuliwa kwa kuwalea katika mazingira na vifaa maalumu, au kwa mbinu nyingine, kama vile serolojia.

Mbinu za mazingira maalumu zimebuniwa ili kukuza ukuaji na kutambua bakteria fulani, huku zikizuia ukuaji wa baadhi ya sampuli za bakteria. Mara nyingi mbinu hizi huwa zimeundwa kwa spishi maalumu, kwa mfano, sampuli ya sputum inaweza kushughulikwa ili kuonyesha ni vijiumbe gani husababishakichomi, ilihali sampuli za kinyesi hukuzwa katika mazingira maalumu kutambua vijiumbe ambao husababisha kuhara, huku ukidhibiti ukuaji wa vijiumbe visivyoleta magonjwa. Sampuli ambazo kwa kawaida huwa tasa, kama vile damu, mkojo au maji ya mti wa mgongo, hukuzwa katika mazingira ambayo yanaweza kukuza vijiumbe vya kila nui.[85][118] Mara tu kijiumbe kinachosababisha magonjwa kinapotengwa, kinaweza kuelezewa zaidi kupitia kwa umbo lake, ruwaza za ukuaji kama vile (ukuaji wa aerobiki au ukuaji, mifumo ya hemolisi) na matumizi ya mabaka.

Kama ilivyo na uinisho wa bakteria, matumizi ya njia ya molekiuli katika utambulishio wa bakteria yanaendelea kuongezeka. Matibabu ya kutumia vifaa vya msingi wa ADN, kama vile mchakato wa mmenyeko wa polimerase, unazidi kuwa na umaarufu kutokana na umahususi na kasi yake, ikilinganishwa njia za ukuaji katika mazingira maalumu.[119] Aidha, mbinu hizi huruhu uchunguzi na utambuzi wa seli zilizo hai lakini ambazo hazijakuzwa katika mazingira maalumu ambazo hazijigawanyi lakini zina umetaboli.[120] Hata hivyo, kando na kutumia mbinu hizi zilizoboreshwa, idadi kamili ya spishi za bakteria haijulikani na haiwezi kukadiriwa na uhakika wowote. Kufuatia uainisho wa sasa, spishi za bakteria zinazojulikana ni chini ya 9,000 (ikiwa ni pamoja na cyanobacteria),[121] lakini majaribio ya kukisia viwango kamili vya baketeria mbalimbali vimekuwa kati ya 107 hadi 109 jumla ya spishi-na hata hayo makadirio haya mbalimbali yanaweza kuwa na viwango vingi vya kiasi mabalimbali.[122][123]

Mwingiliano na viumbe wengine

[hariri | hariri chanzo]

Licha ya ukawaida wao, bakteria wanaweza kuwa na muungano mkubwa na viumbe wengine. Uhusiano huu wa kutegemeana kugawanywa unaweza kugawanwa katika uhsiano wa ukupe, kutoshelezana na kunufaika. Kutokana na udogo wao, bakteria za komeshuali huwa na maumbo yasiyoeleweka na huishi kwa wanyama na mimea kama wanavyokua katika sehemu nyingine. Hata hivyo, ukuaji ukuaji wao unaweza kuongezwa kwa joto na jasho, na idadi kubwa ya viumbe hawa kwa binadamu ndiyo husababisha harufu ya mwili.

Wawindaji

[hariri | hariri chanzo]

Baadhi ya spishi za bakteria huua na hula vijiumbe vingine, viumbe hawa huitwa bakteria wawindaji.[124] Hawa ni pamoja na vijiumbe kama vile Myxococcus xanthus, ambao huunda kundi la seli ambazo huua na kumeng'enya bakteria yoyote wanayokutana nayo.[125] Bakteria nyingine wawindaji ama hujiunganisha kwenye mawindo yao ili kuimeng'enya na kunyonya virutubisho, kama vile Vampirococcus, au huvamia seli nyingine na kuzaana ndani ya sehemu wazi ya seli, kama vile Daptobacter.[126] Bakteria wawindaji zinadhaniwa kwamba zilitokana na saprophages ambao walikula mizoga, na kutokana na mazoea iliwawezesha kunasa na kuua vijiumbe wengine.[127]

Wanaotegemeana

[hariri | hariri chanzo]

Baadhi ya bakteria huwa na uhusia wakaribu na huunda makundi ambayo nimuhimu katika maisha yao. Mfano mmoja wauhusiano huu wa kutegemeana uitwao uhamisho wa haidrojeni hutokea kati ya makundi ya bakteria wa aerobiki na wale wa anaerobiki ambao hula asidi ya kaboni kama vile asidi biutiriki au asidi propioniki na huzalisha haidrojeni, na methanogeni ya Akea ambayo hutumia haidrojeni.[128] bakteria katika uhusiano huu hawawezi kutumia asidi ya kaboni kwa sababu mmenyeko hutoa haidrojeni ambayo hujilimbikiza katika mazingira yao. Ni uhusiano huu tu wa ndani na Akea wanaotumia haidrojeni ambao hudhibiti viwango vya haidrojeni kuwa chini ilikuruhusu bakteria kukua.

Katika udongo, vijiumbe wanaoishi kwenye raizosifia ya (a ukanda wa ozoni ambao ni pamoja na mizizi na udongo hunata kwenye mizizi baada ya kutikisa) hutekeleza jukumu la kuongeza nitrojeni kwa kuwageuza gesi ya nitrojeni kuwa misombo ya nitrojeni.[129] Hii husaidia kutooa aina ya haidrojeni ambayo inanyonyek kwa urahisi na mimea mingi, ambayo haiwezi kujiongezea oksijeni yenyewe. Bakteria wengine wengi hupatikana kama saimbioti katika binadamu na viumbe wengine. Kwa mfano, uwepo wa spishi za bakteria zaidi ya 1,000 katika utumbo wa binadamu unaweza kuchanga katika kinga ya utumbo mmeng'enyo wa vitamini kaama vile asidi ya foliki vitamini k na biotin, kubadilisha protini ya maziwa na asidi laktik (Tazama Lactobacillus), pamoja na uchachushaji wa kabohaidreti kubwa zisizomeng'enyeka.[130][131][132] Uwepo wa utumbo huu hudhibiti wa vimelea ambavyo husababisha magonjwa (kawaida kwa kutengwa kwa lazima) na bakteria hawa wa manufaa huuzwa kama chakula mbadala cha probiotiki.[133]

Picha inayoonyesha bakteriainayosababisha homa ya matumbo ikivamia seli za binadamu katika mazingira maalumu

Vimelea vinavyosababisha magonjwa

[hariri | hariri chanzo]
Makala kuu: Bakteria na maradhi

Iwapo bakteria watakuwa na uhusiano wa kupe na viumbe wengine, huainishwa kama vimelea vya magonjwa. Bakteria wanaosababisha magonjwa ndiyo husababisha vifo vingi kwa binadamu na husababisha magonjwa ya kuambukizwa kama vile pepopunda, homa ya matumbo, mkamba, kaswende, kipindupindu, magonjwa yanayotokana na chakula, ukoma na kifua kikuu. Kimelea kinachojulikana kwa kusababisha magonjwa kinaweza kujulikana baada ya miaka mingi, kama ilivyokuwa kwa Helicobacter pylori na ugonjwa vidonda vya tumbo wa peptiki. Magonjwa ya bakteria ni muhimu pia katika kilimo, huku bakteria wakisababisha madoa ya matawi, kukauka na kupukutika katika mimea, kadhalikaugonjwa wa Johne, ugonjwa wa maziwa, salmonella na kimeta katika wanyama wa kufugwa.

Kila spishi ya pathojeni ina tabia ya mwingiliano na miili ya binadamu. Baadhi ya viumbe, kama vile Staphylococcus au Streptococcus, wanaweza kusababisha maambukizi ya ugonjwa wa ngozi, kichomi, ugonjwa wa uti wa mgongo na hata sepsis kupita kiasi, uvimbe wa mara kwa mara ambao huleta mshtuko, kunyong'onyea kwa mishipa ya damu na kifo.[134] Hata hivyo, viumbe hawa ni sehemu ya kawaida ya binadamu na mimea na huwa kwenye ngozi au pua bila kusababisha ugonjwa wowote. Viumbe vingine husababisha magonjwa kwa binadamu, kama vile Rickettsia, ambayo ni kimelea cha ndani ya seli ambayo huweza kukua na kuzaa kama iko ndani ya viumbe wengine. Spishi moja ya Rickettsia husababisha homaya matumbo, ilihali nyingine husababisha homa inayopatikana maeneo ya milima. Klamidia, kundi lingine la vimelea wa ndani, ina ina spishi ambazo zinaweza kusababisha kichomi, au maambukizi ya magonjwa ya njia ya mkojo na kuchangia katika magonjwa ya mishipa ya moyo.[135] Mwisho kabisa, baadhi ya spishi kama vile Pseudomonas aeruginosa, Burkholderia cenocepacia, na Mycobacterium avium ni ni pathojeni ambazo hutaka kutumia hali fulani ya binadamu walio na uhaba wa kinga ya magonjwa ama chanagarawe za s aitiki.[136]

Muhtasari wa maambukiziya bakteria na spishi maalumu zinazohusika.

Maambukizi ya bakteria yanaweza kutibiwa na antibaotiki, ambazo huitwa antibakteriasida kama zinaweza kuua vimelea, au kusitisha ukuaji wa bakteria. Kuna antibaotiki za aina nyingi na kila kundi huzuia mchakato tofauti na ule wa pathojenikando na ule unaopatikana kwenye mazingira ilimo. Mfano wa jinsi bakteria wanavyotoa sumu kiuchaguzi ni kloramfebikoli na puromaisini, ambayo huzuia ribosomu ya bakteria, lakini si ribosomu ya yukaryoti ya umbo tofauti.[137] Antibiotiki hutumiwa katika kutibu magonjwa ya binadamu na katika kilimo kikubwa kukuza ukuaji wa wanyama, ambapo zinaweza kuchangia katika ukuaji wa kasi ya uwezo wa kupigana na idadi ya bakteria.[138] Maambukiziyanaweza kuzuiwa kwa kutumia maagizo ya antiseptiki kama vile kusafisha ngozi kabla ya kuitoboa kwa sindano au sirenji, na kwa utunzaji mzuri wa katheta za nyumbani. Vifaa vya upasuaji na vya meno pia husafishwa kuzuia kuchafuka kutokana na bakteria. Sabuni za kuosha kama vile blichi hutumiwa kuua bakteria au pathojeni zingine katika sehemu mablimbali ili kuzuia uchafu na uwezekano wa kuambukizwa ugonjwa.

Maadui

[hariri | hariri chanzo]
Makala kuu: Bakteriofagi

Bakteriofagi (pia fagi au vilabakteria) ni virusi vilivyo na uwezo wa kushambulia na kuua bakteria ili kuongeza idadi yao[139]. Kuna spishi nyingi za bakteriofagi zinazoshambulia spishi zote za bakteria na arkea kwa kuingiza ADN au ARN ndani yao na kushirikisha utaratibu wa seli kutoa virioni mpya. Bakteria hupinga maambukizo ya fagi kupitia mfumo tata wa kijeni ambao huharibu ADN au ARN ya kigeni[140].

Jenomu ya bakteriofagi nyingi huunganishwa katika ile ya kimelewa na inaweza kukaa bwete kwa muda wa vizazi vingi. Baadhi ya jeni za bakteriofagi zinaweza kuchangia sifajeni (fenotipi) ya vimelewa vyao. Kwa mfano, koo fulani za Escherichia coli na za Clostridium botulinum zina sumu kwa sababu ya toksini zinazozalishwa na jeni za bakteriofagi, wakati koo bila jeni hizo hazina sumu. Jeni hizo hunakiliwa na bakteria pamoja na jeni zao binafsi, ambayo inawapatia uwezo wa kusababisha magonjwa[141].

Umuhimu katika teknolojia na viwanda

[hariri | hariri chanzo]
Makala kuu: Bakteria na uchumi

Bakteria, hususan bakteria wa asidi ya laktiki kama vile Lactobacillus na Lactococcus, inapoongezwa chachu, wametumika kwa maelfu ya miaka katika maandalizi ya vyakula vya kuchachusha kama vile jibini, sosi ya soya, divai na siki.[142][143]

Uwezo wa bakteria kuharibu misombo mbalimbali ya kaboni ni muhimu na imetumika katika usindikaji wa taka na na ufuaji wa misombo ya kaboni kutoka kwa taka. Bakteria wenye uwezo wa kusaga haidrokaboni katika mafuta ya petroli mara nyingi hutumika kusafisha mafuta yanayovuja.[144] Mbolea iliongezwa kwa baadhi ya fukwe katika Prince William Sound katika jaribio la kukuza ukuaji wa kawaida wa hawa bakteria baada ya kuvuja ambako kulileta hasara kwa mwaka 1989 Exxon Valdez. Juhudi hizi zilifanikiwa katika fukwe ambazo hazikuwa zimefunikwa na rusu nene ya mafuta. Bakteria pia hutumika katika ufufuaji wa misombo ya kaboni kutoka taka za viwanda zenye sumu.[145] Katika sekta ya viwanda vya kemikali, bakteria ni muhimu katika uzalishaji wa kemikali safi za enatiomeriki ambazo hutumika kama dawa au dawa za mimea.[146]

Bakteria pia zinaweza kutumika badala ya dawa za kuua wadudu katika kudhibiti wadudu kibiolojia. Kwa kawaida hii huhusisha Bacillus thuringiensis (pia huitwa BT), bakteria ya Gram-chanya inayopatikana katika udongo. Spishi ndogo za hii bakteria hutumika kama dawa maalumu ya kuua wadudu ya Lepidoptera inayojulikana kwa jina la madukani kama vile Dipel na Thuricide.[147] Kwa sababu ya umaalumu wao, dawa hizi zinaaminika kuwa hazina madhara yoyote katika mazingira, bila atahri yoyote kwa binadamu wanyama, wadudu wa kufyonza na wadudu wengine wengi wenye manufaa kwa binadamu.[148][149]

Kwa sababu ya uwezo wao kukua kwa haraka na urahisi ambao wanaweza kubadilishwa, bakteria hutumika pakubwa katika biolojia ya molekiuli {0,{/0} taaluma ya nasaba au jenetikia na biokemia. Kwa kubadilika katika maumbo ya ADN ya bakteria na kuchunguza umbo la nje linalotokea, wanasayansi wanaweza kujua dhima ya jeni, vimeng'enya na njia za umetaboli katika bakteria, na kutumia ujuzi huu kwenye wanyama wakubwa.[150] Lengo la kulewa biokemi ya seli na hufikia kiwango chake tata katika usagaji wa wa iadi kubwa ya vimeng'enya na maelezo ya data ya jeni katika mtindo wa hisabati ya viumbe wote. Hali hii inaweza kufikiwa katika baadhi ya bakteria ambao wametafitiwa vizuri, wenye maumbo ya umetaboli wa Escherichia coli ambao kwa sasa wanazalishwa na kujaribiwa.[151][152] Uelewa wa umetaboli wa bakteria na jenetikia yake inawezesha matumizi ya bioteknolojia katika uhandisi wa bakteria kwa ajili ya uzalishaji wa protini ya matibabu, kama vile insulini, nyenzo za ukuaji, au kingamwili.[153][154]

Tazama Pia

[hariri | hariri chanzo]

Tanbihi

[hariri | hariri chanzo]
  1. ↑ Porter JR (1976). "Antony van Leeuwenhoek: tercentenary of his discovery of bacteria". Bacteriological Reviews. 40 (2): 260–9. PMC 413956. PMID 786250. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  2. ↑ "Etymology of the word "bacteria"". Online Etymology dictionary. Iliwekwa mnamo 2006-11-23.
  3. ↑ "Pasteur's Papers on the Germ Theory". LSU Law Center's Medical and Public Health Law Site, Historic Public Health Articles. Iliwekwa mnamo 2006-11-23.
  4. ↑ "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1905". Nobelprize.org. Iliwekwa mnamo 2006-11-22.
  5. ↑ O'Brien S, Goedert J (1996). "HIV causes AIDS: Koch's postulates fulfilled". Curr Opin Immunol. 8 (5): 613–618. doi:10.1016/S0952-7915(96)80075-6. PMID 8902385.
  6. ↑ Thurston A (2000). "Of blood, inflammation and gunshot wounds: the history of the control of sepsis". Aust N Z J Surg. 70 (12): 855–61. doi:10.1046/j.1440-1622.2000.01983.x. PMID 11167573.
  7. ↑ Schwartz R (2004). "Paul Ehrlich's magic bullets". N Engl J Med. 350 (11): 1079–80. doi:10.1056/NEJMp048021. PMID 15014180.
  8. ↑ "Biography of Paul Ehrlich". Nobelprize.org. Iliwekwa mnamo 2006-11-26.
  9. ↑ Woese C, Fox G (1977). "Phylogenetic structure of the prokaryotic domain: the primary kingdoms". Proc Natl Acad Sci USA. 74 (11): 5088–5090. doi:10.1073/pnas.74.11.5088. PMC 432104. PMID 270744.
  10. ↑ Woese CR, Kandler O, Wheelis ML (1990). "Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 87 (12): 4576–9. doi:10.1073/pnas.87.12.4576. PMC 54159. PMID 2112744. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  11. ↑ Schopf J (1994). "Disparate rates, differing fates: tempo and mode of evolution changed from the Precambrian to the Phanerozoic". Proc Natl Acad Sci USA. 91 (15): 6735–42. doi:10.1073/pnas.91.15.6735. PMC 44277. PMID 8041691.
  12. ↑ DeLong E, Pace N (2001). "Environmental diversity of bacteria and archaea". Syst Biol. 50 (4): 470–78. doi:10.1080/106351501750435040. PMID 12116647.
  13. ↑ Brown JR, Doolittle WF (1997). "Archaea and the prokaryote-to-eukaryote transition". Microbiology and Molecular Biology Reviews. 61 (4): 456–502. PMC 232621. PMID 9409149. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  14. ↑ Di Giulio M (2003). "The universal ancestor and the ancestor of bacteria were hyperthermophiles". J Mol Evol. 57 (6): 721–30. doi:10.1007/s00239-003-2522-6. PMID 14745541.
  15. ↑ Battistuzzi FU, Feijao A, Hedges SB (2004). "A genomic timescale of prokaryote evolution: insights into the origin of methanogenesis, phototrophy, and the colonization of land". BMC Evolutionary Biology. 4: 44. doi:10.1186/1471-2148-4-44. PMC 533871. PMID 15535883. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  16. ↑ Poole A, Penny D (2007). "Evaluating hypotheses for the origin of eukaryotes". Bioessays. 29 (1): 74–84. doi:10.1002/bies.20516. PMID 17187354.
  17. ↑ Dyall S, Brown M, Johnson P (2004). "Ancient invasions: from endosymbionts to organelles". Science. 304 (5668): 253–7. doi:10.1126/science.1094884. PMID 15073369.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  18. ↑ Lang B, Gray M, Burger G (1999). "Mitochondrial genome evolution and the origin of eukaryotes". Annu Rev Genet. 33: 351–97. doi:10.1146/annurev.genet.33.1.351. PMID 10690412.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  19. ↑ McFadden G (1999). "Endosymbiosis and evolution of the plant cell". Curr Opin Plant Biol. 2 (6): 513–9. doi:10.1016/S1369-5266(99)00025-4. PMID 10607659.
  20. ↑ Schulz H, Jorgensen B (2001). "Big bacteria". Annu Rev Microbiol. 55: 105–37. doi:10.1146/annurev.micro.55.1.105. PMID 11544351.
  21. ↑ Robertson J, Gomersall M, Gill P. (1975). "Mycoplasma hominis: growth, reproduction, and isolation of small viable cells". J Bacteriol. 124 (2): 1007–18. PMC 235991. PMID 1102522.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  22. ↑ Velimirov, B. (2001). "Nanobacteria, Ultramicrobacteria and Starvation Forms: A Search for the Smallest Metabolizing Bacterium". Microbes and Environments. 16 (2): 67–77. doi:10.1264/jsme2.2001.67. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2009-01-13. Iliwekwa mnamo 2008-06-23. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  23. ↑ Dusenbery, David B.2009). Living at Micro Scale, pp.20-25. Harvard University Press, Cambridge, Mass ISBN 978-0-674-03116-6.
  24. ↑ Fritz I, Strömpl C, Abraham W (2004). "Phylogenetic relationships of the genera Stella, Labrys and Angulomicrobium within the 'Alphaproteobacteria' and description of Angulomicrobium amanitiforme sp. nov". Int J Syst Evol Microbiol. 54 (Pt 3): 651–7. doi:10.1099/ijs.0.02746-0. PMID 15143003. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2008-10-10. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  25. ↑ Wanger, G; Onstott, TC; Southam, G (2008). "Stars of the terrestrial deep subsurface: A novel `star-shaped' bacterial morphotype from a South African platinum mine". Geobiology. 6 (3): 325–330. doi:10.1111/j.1472-4669.2008.00163.x. PMID 18498531. {{cite journal}}: More than one of |author= na |last1= specified (help)
  26. ↑ Cabeen M, Jacobs-Wagner C (2005). "Bacterial cell shape". Nat Rev Microbiol. 3 (8): 601–10. doi:10.1038/nrmicro1205. PMID 16012516.
  27. ↑ Young K (2006). "The selective value of bacterial shape". Microbiol Mol Biol Rev. 70 (3): 660–703. doi:10.1128/MMBR.00001-06. PMC 1594593. PMID 16959965.
  28. ↑ Douwes K, Schmalzbauer E, Linde H, Reisberger E, Fleischer K, Lehn N, Landthaler M, Vogt T (2003). "Branched filaments no fungus, ovoid bodies no bacteria: Two unusual cases of mycetoma". J Am Acad Dermatol. 49 (2 Suppl Case Reports): S170–3. doi:10.1067/mjd.2003.302. PMID 12894113.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  29. ↑ Donlan R (2002). "Biofilms: microbial life on surfaces". Emerg Infect Dis. 8 (9): 881–90. PMC 2732559. PMID 12194761.
  30. ↑ Branda S, Vik S, Friedman L, Kolter R (2005). "Biofilms: the matrix revisited". Trends Microbiol. 13 (1): 20–26. doi:10.1016/j.tim.2004.11.006. PMID 15639628.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  31. ↑ 31.0 31.1 Davey M, O'toole G (2000). "Microbial biofilms: from ecology to molecular genetics". Microbiol Mol Biol Rev. 64 (4): 847–67. doi:10.1128/MMBR.64.4.847-867.2000. PMC 99016. PMID 11104821.
  32. ↑ Donlan RM, Costerton JW (2002). "Biofilms: survival mechanisms of clinically relevant microorganisms". Clin Microbiol Rev. 15 (2): 167–93. doi:10.1128/CMR.15.2.167-193.2002. PMC 118068. PMID 11932229.
  33. ↑ Shimkets L (1999). "Intercellular signaling during fruiting-body development of Myxococcus xanthus". Annu Rev Microbiol. 53: 525–49. doi:10.1146/annurev.micro.53.1.525. PMID 10547700.
  34. ↑ 34.0 34.1 Kaiser D (2004). "Signaling in myxobacteria". Annu Rev Microbiol. 58: 75–98. doi:10.1146/annurev.micro.58.030603.123620. PMID 15487930.
  35. ↑ Berg JM, Tymoczko JL Stryer L (2002). Molecular Cell Biology (tol. la 5th). WH Freeman. ISBN 0-7167-4955-6.
  36. ↑ Gitai Z (2005). "The new bacterial cell biology: moving parts and subcellular architecture". Cell. 120 (5): 577–86. doi:10.1016/j.cell.2005.02.026. PMID 15766522.
  37. ↑ Shih YL, Rothfield L (2006). "The bacterial cytoskeleton". Microbiology and Molecular Biology Reviews. 70 (3): 729–54. doi:10.1128/MMBR.00017-06. PMC 1594594. PMID 16959967. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  38. ↑ Gitai Z (2005). "The new bacterial cell biology: moving parts and subcellular architecture". Cell. 120 (5): 577–86. doi:10.1016/j.cell.2005.02.026. PMID 15766522. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  39. ↑ Norris V, den Blaauwen T, Cabin-Flaman A; na wenz. (2007). "Functional taxonomy of bacterial hyperstructures". Microbiology and Molecular Biology Reviews. 71 (1): 230–53. doi:10.1128/MMBR.00035-06. PMC 1847379. PMID 17347523. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  40. ↑ Kerfeld CA, Sawaya MR, Tanaka S; na wenz. (2005). "Protein structures forming the shell of primitive bacterial organelles". Science (journal). 309 (5736): 936–8. doi:10.1126/science.1113397. PMID 16081736. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  41. ↑ Bobik, T. A. (2007). "Bacterial Microcompartments" (PDF). Microbe. 2. Am Soc Microbiol: 25–31. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo (PDF) mnamo 2008-08-02. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  42. ↑ Yeates TO, Kerfeld CA, Heinhorst S, Cannon GC, Shively JM (2008). "Protein-based organelles in bacteria: carboxysomes and related microcompartments". Nat. Rev. Microbiol. 6 (9): 681–691. doi:10.1038/nrmicro1913. PMID 18679172. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  43. ↑ Harold FM (1972). "Conservation and transformation of energy by bacterial membranes". Bacteriological Reviews. 36 (2): 172–230. PMC 408323. PMID 4261111. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  44. ↑ Bryant, DA; Frigaard, NU (2006). "Prokaryotic photosynthesis and phototrophy illuminated". Trends Microbiol. 14 (11): 488. doi:10.1016/j.tim.2006.09.001. PMID 16997562. {{cite journal}}: More than one of |author= na |last1= specified (help)
  45. ↑ Psencík J, Ikonen TP, Laurinmäki P; na wenz. (2004). "Lamellar organization of pigments in chlorosomes, the light harvesting complexes of green photosynthetic bacteria". Biophys. J. 87 (2): 1165–72. doi:10.1529/biophysj.104.040956. PMC 1304455. PMID 15298919. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2020-05-10. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  46. ↑ Thanbichler M, Wang S, Shapiro L (2005). "The bacterial nucleoid: a highly organized and dynamic structure". J Cell Biochem. 96 (3): 506–21. doi:10.1002/jcb.20519. PMID 15988757.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  47. ↑ Fuerst J (2005). "Intracellular compartmentation in planctomycetes". Annu Rev Microbiol. 59: 299–328. doi:10.1146/annurev.micro.59.030804.121258. PMID 15910279.
  48. ↑ Poehlsgaard J, Douthwaite S (2005). "The bacterial ribosome as a target for antibiotics". Nat Rev Microbiol. 3 (11): 870–81. doi:10.1038/nrmicro1265. PMID 16261170.
  49. ↑ Yeo M, Chater K (2005). "The interplay of glycogen metabolism and differentiation provides an insight into the developmental biology of Streptomyces coelicolor". Microbiology. 151 (Pt 3): 855–61. doi:10.1099/mic.0.27428-0. PMID 15758231. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2007-09-29. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  50. ↑ Shiba T, Tsutsumi K, Ishige K, Noguchi T (2000). "Inorganic polyphosphate and polyphosphate kinase: their novel biological functions and applications". Biochemistry (Mosc). 65 (3): 315–23. PMID 10739474. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2006-09-25. Iliwekwa mnamo 2015-05-07.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  51. ↑ Brune DC (1995). "Isolation and characterization of sulfur globule proteins from Chromatium vinosum and Thiocapsa roseopersicina". Archives of Microbiology. 163 (6): 391–9. doi:10.1007/BF00272127. PMID 7575095. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  52. ↑ Kadouri D, Jurkevitch E, Okon Y, Castro-Sowinski S (2005). "Ecological and agricultural significance of bacterial polyhydroxyalkanoates". Critical Reviews in Microbiology. 31 (2): 55–67. doi:10.1080/10408410590899228. PMID 15986831.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  53. ↑ Walsby AE (1994). "Gas vesicles". Microbiological Reviews. 58 (1): 94–144. PMC 372955. PMID 8177173. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  54. ↑ van Heijenoort J (2001). "Formation of the glycan chains in the synthesis of bacterial peptidoglycan". Glycobiology. 11 (3): 25R–36R. doi:10.1093/glycob/11.3.25R. PMID 11320055.
  55. ↑ 55.0 55.1 Koch A (2003). "Bacterial wall as target for attack: past, present, and future research". Clin Microbiol Rev. 16 (4): 673–87. doi:10.1128/CMR.16.4.673-687.2003. PMC 207114. PMID 14557293. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2008-09-28. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  56. ↑ 56.0 56.1 Gram, HC (1884). "Über die isolierte Färbung der Schizomyceten in Schnitt- und Trockenpräparaten". Fortschr. Med. 2: 185–189.
  57. ↑ Hugenholtz P (2002). "Exploring prokaryotic diversity in the genomic era". Genome Biology. 3 (2): REVIEWS0003. doi:10.1186/gb-2002-3-2-reviews0003. PMC 139013. PMID 11864374. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2020-03-15. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  58. ↑ Walsh F, Amyes S (2004). "Microbiology and drug resistance mechanisms of fully resistant pathogens". Curr Opin Microbiol. 7 (5): 439–44. doi:10.1016/j.mib.2004.08.007. PMID 15451497.
  59. ↑ Engelhardt H, Peters J (1998). "Structural research on surface layers: a focus on stability, surface layer homology domains, and surface layer-cell wall interactions". J Struct Biol. 124 (2–3): 276–302. doi:10.1006/jsbi.1998.4070. PMID 10049812.
  60. ↑ Beveridge T, Pouwels P, Sára M, Kotiranta A, Lounatmaa K, Kari K, Kerosuo E, Haapasalo M, Egelseer E, Schocher I, Sleytr U, Morelli L, Callegari M, Nomellini J, Bingle W, Smit J, Leibovitz E, Lemaire M, Miras I, Salamitou S, Béguin P, Ohayon H, Gounon P, Matuschek M, Koval S (1997). "Functions of S-layers". FEMS Microbiol Rev. 20 (1–2): 99–149. PMID 9276929.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  61. ↑ Kojima S, Blair D (2004). "The bacterial flagellar motor: structure and function of a complex molecular machine". Int Rev Cytol. 233: 93–134. doi:10.1016/S0074-7696(04)33003-2. PMID 15037363.
  62. ↑ Beachey E (1981). "Bacterial adherence: adhesin-receptor interactions mediating the attachment of bacteria to mucosal surface". J Infect Dis. 143 (3): 325–45. PMID 7014727.
  63. ↑ Silverman P (1997). "Towards a structural biology of bacterial conjugation". Mol Microbiol. 23 (3): 423–9. doi:10.1046/j.1365-2958.1997.2411604.x. PMID 9044277.
  64. ↑ Stokes R, Norris-Jones R, Brooks D, Beveridge T, Doxsee D, Thorson L (2004). "The glycan-rich outer layer of the cell wall of Mycobacterium tuberculosis acts as an antiphagocytic capsule limiting the association of the bacterium with macrophages". Infect Immun. 72 (10): 5676–86. doi:10.1128/IAI.72.10.5676-5686.2004. PMC 517526. PMID 15385466. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2008-09-29. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  65. ↑ Daffé M, Etienne G (1999). "The capsule of Mycobacterium tuberculosis and its implications for pathogenicity". Tuber Lung Dis. 79 (3): 153–69. doi:10.1054/tuld.1998.0200. PMID 10656114.
  66. ↑ Finlay BB, Falkow S (1997). "Common themes in microbial pathogenicity revisited". Microbiology and Molecular Biology Reviews. 61 (2): 136–69. PMC 232605. PMID 9184008. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  67. ↑ Nicholson WL, Munakata N, Horneck G, Melosh HJ, Setlow P (2000). "Resistance of Bacillus endospores to extreme terrestrial and extraterrestrial environments". Microbiology and Molecular Biology Reviews. 64 (3): 548–72. doi:10.1128/MMBR.64.3.548-572.2000. PMC 99004. PMID 10974126. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  68. ↑ Siunov A, Nikitin D, Suzina N, Dmitriev V, Kuzmin N, Duda V (1999). "Phylogenetic status of Anaerobacter polyendosporus, an anaerobic, polysporogenic bacterium" (PDF). Int J Syst Bacteriol. 49 Pt 3: 1119–24. PMID 10425769. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo (PDF) mnamo 2007-06-16. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  69. ↑ Nicholson W, Fajardo-Cavazos P, Rebeil R, Slieman T, Riesenman P, Law J, Xue Y (2002). "Bacterial endospores and their significance in stress resistance". Antonie Van Leeuwenhoek. 81 (1–4): 27–32. doi:10.1023/A:1020561122764. PMID 12448702.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  70. ↑ Vreeland R, Rosenzweig W, Powers D (2000). "Isolation of a 250 million-year-old halotolerant bacterium from a primary salt crystal". Nature. 407 (6806): 897–900. doi:10.1038/35038060. PMID 11057666.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  71. ↑ Cano R, Borucki M (1995). "Revival and identification of bacterial spores in 25- to 40-million-year-old Dominican amber". Science. 268 (5213): 1060–4. doi:10.1126/science.7538699. PMID 7538699.
  72. ↑ Nicholson W, Schuerger A, Setlow P (2005). "The solar UV environment and bacterial spore UV resistance: considerations for Earth-to-Mars transport by natural processes and human spaceflight". Mutat Res. 571 (1–2): 249–64. doi:10.1016/j.mrfmmm.2004.10.012. PMID 15748651.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  73. ↑ Hatheway CL (1990). "Toxigenic clostridia". Clinical Microbiology Reviews. 3 (1): 66–98. PMC 358141. PMID 2404569. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  74. ↑ Nealson K (1999). "Post-Viking microbiology: new approaches, new data, new insights". Orig Life Evol Biosph. 29 (1): 73–93. doi:10.1023/A:1006515817767. PMID 11536899.
  75. ↑ Xu J (2006). "Microbial ecology in the age of genomics and metagenomics: concepts, tools, and recent advances". Mol Ecol. 15 (7): 1713–31. doi:10.1111/j.1365-294X.2006.02882.x. PMID 16689892.
  76. ↑ Zillig W (1991). "Comparative biochemistry of Archaea and Bacteria". Curr Opin Genet Dev. 1 (4): 544–51. doi:10.1016/S0959-437X(05)80206-0. PMID 1822288.
  77. ↑ Hellingwerf K, Crielaard W, Hoff W, Matthijs H, Mur L, van Rotterdam B (1994). "Photobiology of bacteria". Antonie Van Leeuwenhoek. 65 (4): 331–47. doi:10.1007/BF00872217. PMID 7832590.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  78. ↑ Zumft W (1 Desemba 1997). "Cell biology and molecular basis of denitrification". Microbiol Mol Biol Rev. 61 (4): 533–616. PMC 232623. PMID 9409151.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  79. ↑ Drake H, Daniel S, Küsel K, Matthies C, Kuhner C, Braus-Stromeyer S (1997). "Acetogenic bacteria: what are the in situ consequences of their diverse metabolic versatilities?". Biofactors. 6 (1): 13–24. doi:10.1002/biof.5520060103. PMID 9233536.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  80. ↑ Dalton H (2005). "The Leeuwenhoek Lecture 2000 the natural and unnatural history of methane-oxidizing bacteria". Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 360 (1458): 1207–22. doi:10.1098/rstb.2005.1657. PMC 1569495. PMID 16147517. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2020-04-01. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  81. ↑ Zehr J, Jenkins B, Short S, Steward G (2003). "Nitrogenase gene diversity and microbial community structure: a cross-system comparison". Environ Microbiol. 5 (7): 539–54. doi:10.1046/j.1462-2920.2003.00451.x. PMID 12823187.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  82. ↑ Koch A (2002). "Control of the bacterial cell cycle by cytoplasmic growth". Crit Rev Microbiol. 28 (1): 61–77. doi:10.1080/1040-840291046696. PMID 12003041.
  83. ↑ Eagon RG (1962). "Pseudomonas natriegens, a marine bacterium with a generation time of less than 10 minutes". Journal of Bacteriology. 83 (4): 736–7. PMC 279347. PMID 13888946. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  84. ↑ [205]
  85. ↑ 85.0 85.1 85.2 Thomson R, Bertram H (2001). "Laboratory diagnosis of central nervous system infections". Infectious Disease Clinics of North America. 15 (4): 1047–71. doi:10.1016/S0891-5520(05)70186-0. PMID 11780267.
  86. ↑ Paerl H, Fulton R, Moisander P, Dyble J (2001). "Harmful freshwater algal blooms, with an emphasis on cyanobacteria". ScientificWorldJournal. 1: 76–113. doi:10.1100/tsw.2001.16. PMID 12805693.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  87. ↑ Challis G, Hopwood D (2003). "Synergy and contingency as driving forces for the evolution of multiple secondary metabolite production by Streptomyces species". Proc Natl Acad Sci USA. 100 Suppl 2: 14555–61. doi:10.1073/pnas.1934677100. PMC 304118. PMID 12970466. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2008-07-25. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  88. ↑ Kooijman S, Auger P, Poggiale J, Kooi B (2003). "Quantitative steps in symbiogenesis and the evolution of homeostasis". Biol Rev Camb Philos Soc. 78 (3): 435–63. doi:10.1017/S1464793102006127. PMID 14558592.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  89. ↑ Prats C, López D, Giró A, Ferrer J, Valls J (2006). "Individual-based modelling of bacterial cultures to study the microscopic causes of the lag phase". J Theor Biol. 241 (4): 939–53. doi:10.1016/j.jtbi.2006.01.029. PMID 16524598.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  90. ↑ Hecker M, Völker U (2001). "General stress response of Bacillus subtilis and other bacteria". Adv Microb Physiol. 44: 35–91. doi:10.1016/S0065-2911(01)44011-2. PMID 11407115.
  91. ↑ Nakabachi A, Yamashita A, Toh H, Ishikawa H, Dunbar H, Moran N, Hattori M (2006). "The 160-kilobase genome of the bacterial endosymbiont Carsonella". Science. 314 (5797): 267. doi:10.1126/science.1134196. PMID 17038615.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  92. ↑ Pradella S, Hans A, Spröer C, Reichenbach H, Gerth K, Beyer S (2002). "Characterisation, genome size and genetic manipulation of the myxobacterium Sorangium cellulosum So ce56". Arch Microbiol. 178 (6): 484–92. doi:10.1007/s00203-002-0479-2. PMID 12420170.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  93. ↑ Belfort M, Reaban ME, Coetzee T, Dalgaard JZ (1 Julai 1995). "Prokaryotic introns and inteins: a panoply of form and function". J. Bacteriol. 177 (14): 3897–903. PMC 177115. PMID 7608058. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2020-05-30. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  94. ↑ "Plasmid". Genome.gov (kwa Kiingereza). Iliwekwa mnamo 2021-03-30.
  95. ↑ Denamur E, Matic I (2006). "Evolution of mutation rates in bacteria". Mol Microbiol. 60 (4): 820–7. doi:10.1111/j.1365-2958.2006.05150.x. PMID 16677295.
  96. ↑ Wright B (2004). "Stress-directed adaptive mutations and evolution". Mol Microbiol. 52 (3): 643–50. doi:10.1111/j.1365-2958.2004.04012.x. PMID 15101972.
  97. ↑ Davison J (1999). "Genetic exchange between bacteria in the environment". Plasmid. 42 (2): 73–91. doi:10.1006/plas.1999.1421. PMID 10489325.
  98. ↑ Hastings P, Rosenberg S, Slack A (2004). "Antibiotic-induced lateral transfer of antibiotic resistance". Trends Microbiol. 12 (9): 401–4. doi:10.1016/j.tim.2004.07.003. PMID 15337159.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  99. ↑ Dusenbery, Daudi B. ((1996). Life at Small Scale. Scientific American Library. ISBN 0-7167-5060-0.
  100. ↑ 100.0 100.1 Shapiro JA (1998). "Thinking about bacterial populations as multicellular organisms" (PDF). Annu. Rev. Microbiol. 52: 81–104. doi:10.1146/annurev.micro.52.1.81. PMID 9891794. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo (PDF) mnamo 2012-03-01. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  101. ↑ 101.0 101.1 Costerton JW, Lewandowski Z, Caldwell DE, Korber DR, Lappin-Scott HM (1995). "Microbial biofilms". Annu. Rev. Microbiol. 49: 711–45. doi:10.1146/annurev.mi.49.100195.003431. PMID 8561477.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  102. ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11544353
  103. ↑ 103.0 103.1 Bardy S, Ng S, Jarrell K (2003). "Prokaryotic motility structures". Microbiology. 149 (Pt 2): 295–304. doi:10.1099/mic.0.25948-0. PMID 12624192. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2007-09-14. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  104. ↑ Dusenbery, Daudi B. (2009). Living at Micro Scale, p. 136. Harvard University Press, Cambridge, Mass. ISBN 978-0-674-03116-6.
  105. ↑ Merz A, So M, Sheetz M (2000). "Pilus retraction powers bacterial twitching motility". Nature. 407 (6800): 98–102. doi:10.1038/35024105. PMID 10993081.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  106. ↑ Dusenbery, David B. (2009). {. Living at Micro Scale, Chapter 13. Harvard University Press, Cambridge, Mass ISBN 978-0-674-03116-6.
  107. ↑ Lux R, Shi W (2004). "Chemotaxis-guided movements in bacteria". Crit Rev Oral Biol Med. 15 (4): 207–20. doi:10.1177/154411130401500404. PMID 15284186.
  108. ↑ Frankel R, Bazylinski D, Johnson M, Taylor B (1997). "Magneto-aerotaxis in marine coccoid bacteria". Biophys J. 73 (2): 994–1000. doi:10.1016/S0006-3495(97)78132-3. PMC 1180996. PMID 9251816.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  109. ↑ Goldberg MB (2001). "Actin-based motility of intracellular microbial pathogens". Microbiol Mol Biol Rev. 65 (4): 595–626. doi:10.1128/MMBR.65.4.595-626.2001. PMC 99042. PMID 11729265.
  110. ↑ Olsen GJ, Woese CR, Overbeek R (1994). "The winds of (evolutionary) change: breathing new life into microbiology". Journal of Bacteriology. 176 (1): 1–6. PMC 205007. PMID 8282683. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  111. ↑ "IJSEM - Home". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2011-10-19. Iliwekwa mnamo 2015-05-07.
  112. ↑ [279] ^ Bergey's Manual Trust
  113. ↑ Gupta R (2000). "The natural evolutionary relationships among prokaryotes". Crit Rev Microbiol. 26 (2): 111–31. doi:10.1080/10408410091154219. PMID 10890353.
  114. ↑ Doolittle RF (2005). "Evolutionary aspects of whole-genome biology". Curr Opin Struct Biol. 15 (3): 248–253. doi:10.1016/j.sbi.2005.04.001. PMID 11837318.
  115. ↑ Cavalier-Smith T (2002). "The neomuran origin of archaebacteria, the negibacterial root of the universal tree and bacterial megaclassification". Int J Syst Evol Microbiol. 52 (Pt 1): 7–76. PMID 11837318.
  116. ↑ Ciccarelli FD, Doerks T, von Mering C, Creevey CJ, Snel B, Bork P (2006). "Toward automatic reconstruction of a highly resolved tree of life". Science. 311 (5765): 1283–7. doi:10.1126/science.1123061. PMID 16513982.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  117. ↑ Woods GL, Walker DH (1996). "Detection of infection or infectious agents by use of cytologic and histologic stains". Clinical Microbiology Reviews. 9 (3): 382–404. PMC 172900. PMID 8809467. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  118. ↑ Weinstein M (1994). "Clinical importance of blood cultures". Clin Lab Med. 14 (1): 9–16. PMID 8181237.
  119. ↑ Louie M, Louie L, Simor AE (8 Agosti 2000). "The role of DNA amplification technology in the diagnosis of infectious diseases". CMAJ. 163 (3): 301–309. PMC 80298. PMID 10951731.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  120. ↑ Oliver J (2005). "The viable but nonculturable state in bacteria". J Microbiol. 43 Spec No: 93–100. PMID 15765062. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2013-04-04. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  121. ↑ ABRS - Numbers of living species in Australia and the World Report - Excutive Summary
  122. ↑ Curtis TP, Sloan WT, Scannell JW (2002). "Estimating prokaryotic diversity and its limits". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 99 (16): 10494–9. doi:10.1073/pnas.142680199. PMC 124953. PMID 12097644. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  123. ↑ Schloss PD, Handelsman J (2004). "Status of the microbial census". Microbiology and Molecular Biology Reviews. 68 (4): 686–91. doi:10.1128/MMBR.68.4.686-691.2004. PMC 539005. PMID 15590780. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  124. ↑ Martin MO (2002). "Predatory prokaryotes: an emerging research opportunity". Journal of Microbiology and Biotechnology. 4 (5): 467–77. PMID 12432957. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  125. ↑ Velicer GJ, Stredwick KL (2002). "Experimental social evolution with Myxococcus xanthus". Antonie Van Leeuwenhoek. 81 (1–4): 155–64. doi:10.1023/A:1020546130033. PMID 12448714. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  126. ↑ Guerrero R, Pedros-Alio C, Esteve I, Mas J, Chase D, Margulis L (1986). "Predatory prokaryotes: predation and primary consumption evolved in bacteria". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 83: 2138–42. doi:10.1073/pnas.83.7.2138. PMC 323246. PMID 11542073. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  127. ↑ Velicer, GJ; Mendes-Soares, H (2009). "Bacterial predators". Current Biology. 19 (2): R55–R56. doi:10.1016/j.cub.2008.10.043. PMID 19174136. {{cite journal}}: More than one of |author= na |last1= specified (help); Unknown parameter |month= ignored (help)
  128. ↑ Stams A, de Bok F, Plugge C, van Eekert M, Dolfing J, Schraa G (2006). "Exocellular electron transfer in anaerobic microbial communities". Environ Microbiol. 8 (3): 371–82. doi:10.1111/j.1462-2920.2006.00989.x. PMID 16478444.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  129. ↑ Barea J, Pozo M, Azcón R, Azcón-Aguilar C (2005). "Microbial co-operation in the rhizosphere". J Exp Bot. 56 (417): 1761–78. doi:10.1093/jxb/eri197. PMID 15911555. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2007-02-16. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  130. ↑ O'Hara A, Shanahan F (2006). "The gut flora as a forgotten organ". EMBO Rep. 7 (7): 688–93. doi:10.1038/sj.embor.7400731. PMC 1500832. PMID 16819463.
  131. ↑ Zoetendal E, Vaughan E, de Vos W (2006). "A microbial world within us". Mol Microbiol. 59 (6): 1639–50. doi:10.1111/j.1365-2958.2006.05056.x. PMID 16553872.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  132. ↑ Gorbach S (1990). "Lactic acid bacteria and human health". Ann Med. 22 (1): 37–41. doi:10.3109/07853899009147239. PMID 2109988.
  133. ↑ Salminen S, Gueimonde M, Isolauri E (1 Mei 2005). "Probiotics that modify disease risk". J Nutr. 135 (5): 1294–8. PMID 15867327.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  134. ↑ Fish D (2002). "Optimal antimicrobial therapy for sepsis". Am J Health Syst Pharm. 59 Suppl 1: S13–9. PMID 11885408.
  135. ↑ Belland R, Ouellette S, Gieffers J, Byrne G (2004). "Chlamydia pneumoniae and atherosclerosis". Cell Microbiol. 6 (2): 117–27. doi:10.1046/j.1462-5822.2003.00352.x. PMID 14706098.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  136. ↑ Saiman L (2004). "Microbiology of early CF lung disease". Paediatric Respiratory Reviews. 5 Suppl A: S367–9. PMID 14980298.
  137. ↑ Yonath A, Bashan A (2004). "Ribosomal crystallography: initiation, peptide bond formation, and amino acid polymerization are hampered by antibiotics". Annu Rev Microbiol. 58: 233–51. doi:10.1146/annurev.micro.58.030603.123822. PMID 15487937.
  138. ↑ Khachatourians GG (1998). "Agricultural use of antibiotics and the evolution and transfer of antibiotic-resistant bacteria". CMAJ. 159 (9): 1129–36. PMC 1229782. PMID 9835883. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  139. ↑ "understanding Bacteriophages in details" (kwa Kiingereza). Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2021-05-06. Iliwekwa mnamo 2021-03-30.
  140. ↑ Bickle TA, Krüger DH (1 Juni 1993). "Biology of DNA restriction". Microbiol. Rev. 57 (2): 434–50. PMC 372918. PMID 8336674.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  141. ↑ Brüssow H, Canchaya C, Hardt WD (2004). "Phages and the evolution of bacterial pathogens: from genomic rearrangements to lysogenic conversion". Microbiology and Molecular Biology Reviews. 68 (3): 560–602. doi:10.1128/MMBR.68.3.560-602.2004. PMC 515249. PMID 15353570. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  142. ↑ Johnson M, Lucey J (2006). "Major technological advances and trends in cheese". J Dairy Sci. 89 (4): 1174–8. doi:10.3168/jds.S0022-0302(06)72186-5. PMID 16537950.
  143. ↑ Hagedorn S, Kaphammer B (1994). "Microbial biocatalysis in the generation of flavor and fragrance chemicals". Annu. Rev. Microbiol. 48: 773–800. doi:10.1146/annurev.mi.48.100194.004013. PMID 7826026.
  144. ↑ Cohen Y (2002). "Bioremediation of oil by marine microbial mats". Int Microbiol. 5 (4): 189–93. doi:10.1007/s10123-002-0089-5. PMID 12497184.
  145. ↑ Neves LC, Miyamura TT, Moraes DA, Penna TC, Converti A (2006). "Biofiltration methods for the removal of phenolic residues". Appl. Biochem. Biotechnol. 129–132: 130–52. doi:10.1385/ABAB:129:1:130. PMID 16915636.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  146. ↑ Liese A, Filho M (1999). "Production of fine chemicals using biocatalysis". Curr Opin Biotechnol. 10 (6): 595–603. doi:10.1016/S0958-1669(99)00040-3. PMID 10600695.
  147. ↑ Aronson AI, Shai Y (2001). "Why Bacillus thuringiensis insecticidal toxins are so effective: unique features of their mode of action". FEMS Microbiol. Lett. 195 (1): 1–8. doi:10.1111/j.1574-6968.2001.tb10489.x. PMID 11166987.
  148. ↑ Bozsik A (2006). "Susceptibility of adult Coccinella septempunctata (Coleoptera: Coccinellidae) to insecticides with different modes of action". Pest Manag Sci. 62 (7): 651–4. doi:10.1002/ps.1221. PMID 16649191.
  149. ↑ Chattopadhyay A, Bhatnagar N, Bhatnagar R (2004). "Bacterial insecticidal toxins". Crit Rev Microbiol. 30 (1): 33–54. doi:10.1080/10408410490270712. PMID 15116762.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  150. ↑ Serres MH, Gopal S, Nahum LA, Liang P, Gaasterland T, Riley M (2001). "A functional update of the Escherichia coli K-12 genome". Genome Biology. 2 (9): RESEARCH0035. doi:10.1186/gb-2001-2-9-research0035. PMC 56896. PMID 11574054. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2020-03-15. Iliwekwa mnamo 2015-05-07. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  151. ↑ Almaas E, Kovács B, Vicsek T, Oltvai Z, Barabási A (2004). "Global organization of metabolic fluxes in the bacterium Escherichia coli". Nature. 427 (6977): 839–43. doi:10.1038/nature02289. PMID 14985762.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  152. ↑ Reed JL, Vo TD, Schilling CH, Palsson BO (2003). "An expanded genome-scale model of Escherichia coli K-12 (iJR904 GSM/GPR)". Genome Biol. 4 (9): R54. doi:10.1186/gb-2003-4-9-r54. PMC 193654. PMID 12952533.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  153. ↑ Walsh G (2005). "Therapeutic insulins and their large-scale manufacture". Appl Microbiol Biotechnol. 67 (2): 151–9. doi:10.1007/s00253-004-1809-x. PMID 15580495.
  154. ↑ Graumann K, Premstaller A (2006). "Manufacturing of recombinant therapeutic proteins in microbial systems". Biotechnol J. 1 (2): 164–86. doi:10.1002/biot.200500051. PMID 16892246.

Marejeo

[hariri | hariri chanzo]

Viungo vya nje

[hariri | hariri chanzo]
Search Wikispecies Wikispecies has information related to: Vijasumu
Jua habari zaidi kuhusu Vijasumu kwa kutafuta kupitia mradi wa Wikipedia Sister
Uchambuzi wa kamusi kutoka Wikamusi
Vitabu kutoka Wikitabu
Dondoo kutoka Wikidondoa
Matini za vyanzo kutoka Wikichanzo
Picha na media kutoka Commons
Habari kutoka Wikihabari
Vyanzo vya elimu kutoka Wikichuo
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/w/index.php?title=Vijasumu&oldid=1354248"