ผลต่างระหว่างรุ่นของ "ก.ศ.ร. กุหลาบ"
ลไม่มีความย่อการแก้ไข |
ไม่มีความย่อการแก้ไข ป้ายระบุ: แก้ไขแบบเห็นภาพ แก้ไขด้วยอุปกรณ์เคลื่อนที่ แก้ไขด้วยเว็บอุปกรณ์เคลื่อนที่ |
||
| (ไม่แสดง 6 รุ่นระหว่างกลางโดยผู้ใช้ 4 คน) | |||
| บรรทัด 31: | บรรทัด 31: | ||
== ประวัติ == |
== ประวัติ == |
||
กุหลาบเกิดในครอบครัวขุนนางเก่ามาแต่กรุงศรีอยุธยา<ref name=EC>[https://www.sac.or.th/databases/thailitdir/cre_det.php?cr_id=1 นามานุกรมวรรณคดีไทย]</ref> เป็นบุตรชายของเส็ง ลูกจีนที่เกิดในไทย กับมารดาชื่อตรุษ เป็นหญิง[[ชาวลาว|เชื้อสายลาว]][[เวียงจันทน์]]<ref name=EA/> เกิดเมื่อวันที่ 23 มีนาคม พ.ศ. 2377 ณ [[จังหวัดพระนคร|เมืองพระนคร]] ที่โรงนาข้าง[[วัดอินทราวาส (กรุงเทพมหานคร)|วัดประดู่]] มีพี่น้อง 13 คน กุหลาบเป็นคนสุดท้อง เมื่ออายุได้สี่ขวบ [[พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากินรี]] พระเจ้าลูกเธอใน[[พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว]]ได้ทรงขอไปเป็นบุตรบุญธรรม และเติบโตใน[[วังหลวง]] เมื่อโตขึ้นจึงออกมาอยู่นอกวังในฐานะมหาดเล็กวังนอก บรรพชาเป็นสามเณร โดย[[สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส]] ทรงเป็นองค์อุปัชฌาย์ ได้ฉายาว่า '''เกศโร''' ซึ่งต่อมาได้นำชื่อนี้มาเป็นชื่อหน้าของตนตามแบบตะวันตกว่า '''ก.ศ.ร. กุหลาบ'''<ref name=EA/><ref name=ED>[https://books.google.com/books/about/%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%A2_%E0%B8%81_%E0%B8%A8_%E0%B8%A3_%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%9A.html?hl=th&id=o9ODDwAAQBAJ#v=onepage&q=%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81%E0%B8%97%E0%B8%B1%E0%B8%A8%E0%B8%99%E0%B9%8C%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%93&f=false นาย ก.ศ.ร. กุหลาบ แห่งกรุงสยาม]</ref> |
|||
นายฝรั่งได้พานายกุหลาบเดินทางไปติดต่อค้าขายในประเทศใกล้เคียง เช่น [[สิงคโปร์]] [[ปีนัง]] [[สุมาตรา]] [[มะนิลา]] [[ปัตตาเวีย]] [[มาเก๊า]] [[ฮ่องกง]] [[กัลกัตตา]] และเคยเดินทางไปประเทศ[[อังกฤษ]] ด้วยครั้งนั้น<ref name=ED/> |
นายฝรั่งได้พานายกุหลาบเดินทางไปติดต่อค้าขายในประเทศใกล้เคียง เช่น [[สิงคโปร์]] [[ปีนัง]] [[สุมาตรา]] [[มะนิลา]] [[ปัตตาเวีย]] [[มาเก๊า]] [[ฮ่องกง]] [[กัลกัตตา]] และเคยเดินทางไปประเทศ[[อังกฤษ]] ด้วยครั้งนั้น<ref name=ED/> |
||
| บรรทัด 49: | บรรทัด 49: | ||
== แนวคิดและการเคลื่อนไหวทางการเมือง == |
== แนวคิดและการเคลื่อนไหวทางการเมือง == |
||
จากการที่นายกุหลาบได้ปรับเปลี่ยนเนื้อเรื่อง (หรือแต่งเนื้อเรื่องขึ้นมาเองอย่างไม่เหมาะสม) และเสียดสีชนชั้นสูง จึง |
จากการที่นายกุหลาบได้ปรับเปลี่ยนเนื้อเรื่อง (หรือแต่งเนื้อเรื่องขึ้นมาเองอย่างไม่เหมาะสม) และเสียดสีชนชั้นสูง จึงทำให้พระบรมวงศานุวงศ์ในรัชกาลที่ 5 ไม่พอพระทัย และใช้คำว่า "กุ" ซึ่งเป็นพยางค์ขึ้นต้นของชื่อนายกุหลาบ มาเป็นศัพท์สแลง ที่แปลว่าโกหก หรือสร้างเรื่อง<ref name=EB/> แล้วเป็นบุคคลทรงคุณวุฒิแนวคิดต่อ[[รัฐบุรุษ]] [[ปรีดี พนมยงค์]] สมัยเด็กนักเรียนจนจบระดับมัธยมศึกษา<ref>[https://pridi.or.th/th/content/2020/10/463 ปรีดีเคยเจอเขาทั้งสอง ! ก.ศ.ร. กุหลาบ และ เทียนวรรณ] สถาบันปรีดี สืบค้นเมื่อ 19 ตุลาคม 2563</ref> |
||
== ผลงาน == |
|||
รายชื่อบทความ ปาฐกถา และหนังสือต่างๆ ที่เป็นผลงานของ ก.ศ.ร. กุหลาบ เช่น<ref>บุญพิสิฐ ศรีหงส์. นาย ก.ศ.ร. กุหลาบแห่งกรุงสยาม. กรุงเทพฯ : มติชน, 2560. 376 หน้า. ISBN 978-974-0215-66-0</ref> |
|||
*ปฐมวงศ์ ฉบับของ ก.ศ.ร. กุหลาบ |
|||
*นิตยสาร สยามประเภท (เริ่มออกเมื่อวันที่ 3 ธันวาคม ร.ศ. 116 ตรงกับ พ.ศ. 2440)<ref>กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม. (พฤศจิกายน, 2563). ศิลปวัฒนธรรม: 18.</ref> |
|||
*มหามุขมาตยานุกูลวงศ์ ว่าด้วยลำดับวงศ์ตระกูลขุนนางไทยทั้งสิ้นในแผ่นดินสยาม |
|||
*ต้นวงศ์ตระกูลพะญาศรีสหเทพชื่อทองเพ็ง |
|||
*อภินิหารบรรพบุรุษ ฉบับของ ก.ศ.ร. กุหลาบ<ref>นิธิ เอียวศรีวงศ์. "เชิงอรรถ บทที่ ๒", การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี. กรุงเทพฯ : มติชน, 2547. 632 หน้า. หน้า 188. ISBN 978-974-3230-56-1</ref> |
|||
*บาญชีหนังสือไทยต่างๆ ๑๕๐ เรื่อง ตั้งในกานนาเขนแนลเอกซฮิบิเช่อน ณ ท้องสนามหลวงในการเฉลิมพระนคร ตั้งแต่สร้างกรุงเทพมหานครบรรจบครบร้อยปี ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔ |
|||
*เรื่องขุดคลองต่างๆ |
|||
*เฉลิมพระเกียรติกรุงสยาม |
|||
*อานามสยามยุทธ์<ref>บัณฑิต ลิ่วชัยชาญ. "ภัยฝรั่ง" สมัยพระนั่งเกล้าฯ. กรุงเทพฯ : มติชน, 2550. 190 หน้า. หน้า 9. ISBN 978-974-0200-04-8</ref> |
|||
*นิตยสาร ดับทุกข์มีสุข |
|||
*พระราชประวัติของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี (ในหนังสือ อภินิหารบรรพบุรุษ ฉบับของ ก.ศ.ร. กุหลาบ) |
|||
*ระยะทางราชทูตไทยไปกรุงปักกิ่ง<ref>คณะกรรมการชำระประวัติศาสตร์ไทย. แถลงงานประวัติศาสตร์เอกสารโบราณคดี เล่มที่ 7-9. พระนคร : คณะกรรมการชำระประวัติศาสตร์ไทยและคณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และโบราณคดี, 2516.</ref> |
|||
*นิราศยี่สาร<ref>วลัยลักษณ์ ทรงศิริ, ศิรประภา ดารามาตร์ และคณะ. สังคมและวัฒนธรรมชุมชนคนยี่สาร. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิริธร, 2545. 273 หน้า. หน้า 233. ISBN 978-974-9044-37-7</ref> |
|||
*ปาฐกถาเรื่อง การครองจีวรของพระธรรมยุติและพระมหานิกาย ณ วิทยาทานสฐาน |
|||
*วิเคราะห์ เรื่อง คนไทยตัดผมแต่งตัวอย่างไร |
|||
*อธิบดี |
|||
*บำรุงปัญญาประชาชน |
|||
*หนังสือพิมพ์ สยามออบเซอร์เวอร์ (ออกระหว่าง พ.ศ. 2442-2475) |
|||
*ปฐมบรรพบุรุศย์-ดิกชันนาเรพระนามเจ้าต่างกรม ๓๖๔ พระองค์เรียงตามอักษร ก.-ฮ. |
|||
*ธรรมวิทยานุศาสน์ ตำราบวชพระ-เณร |
|||
== อ้างอิง == |
== อ้างอิง == |
||
| บรรทัด 83: | บรรทัด 106: | ||
[[หมวดหมู่:นักหนังสือพิมพ์ชาวไทย]] |
[[หมวดหมู่:นักหนังสือพิมพ์ชาวไทย]] |
||
[[หมวดหมู่:บรรณาธิการหนังสือพิมพ์]] |
[[หมวดหมู่:บรรณาธิการหนังสือพิมพ์]] |
||
[[หมวดหมู่:บุคคลในประวัติศาสตร์กรุงรัตนโกสินทร์]] |
[[หมวดหมู่:บุคคลในประวัติศาสตร์กรุงรัตนโกสินทร์|กุหลาบ ตฤษณานนท์]] |
||
[[หมวดหมู่:ชาวไทยเชื้อสายจีน]] |
|||
[[หมวดหมู่:ชาวไทยเชื้อสายลาว]] |
|||
รุ่นแก้ไขปัจจุบันเมื่อ 07:22, 12 มีนาคม 2567
กุหลาบ ตฤษณานนท์ | |
|---|---|
 | |
| เกิด | 23 มีนาคม พ.ศ. 2377 เมืองพระนคร อาณาจักรรัตนโกสินทร์ |
| เสียชีวิต | พ.ศ. 2464 (87 ปี) เมืองพระนคร ประเทศสยาม |
| นามปากกา | ก.ศ.ร. กุหลาบ |
| อาชีพ | นักเขียน นักหนังสือพิมพ์ นักประวัติศาสตร์ |
| คู่สมรส | หุ่น เปรม |
| บุตร | 11 คน |
ก.ศ.ร. กุหลาบ (23 มีนาคม พ.ศ. 2377 - พ.ศ. 2464) มีนามเดิมว่า กุหลาบ ตฤษณานนท์ (หนังสือบางเล่มเขียนว่า ตรุษ ตฤษณานนท์)[1][2] เป็นนักหนังสือพิมพ์ นักประวัติศาสตร์ ผู้นำเสนอความคิดเห็นทางการเมืองในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ประวัติ
[แก้]กุหลาบเกิดในครอบครัวขุนนางเก่ามาแต่กรุงศรีอยุธยา[3] เป็นบุตรชายของเส็ง ลูกจีนที่เกิดในไทย กับมารดาชื่อตรุษ เป็นหญิงเชื้อสายลาวเวียงจันทน์[4] เกิดเมื่อวันที่ 23 มีนาคม พ.ศ. 2377 ณ เมืองพระนคร ที่โรงนาข้างวัดประดู่ มีพี่น้อง 13 คน กุหลาบเป็นคนสุดท้อง เมื่ออายุได้สี่ขวบ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ากินรี พระเจ้าลูกเธอในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงขอไปเป็นบุตรบุญธรรม และเติบโตในวังหลวง เมื่อโตขึ้นจึงออกมาอยู่นอกวังในฐานะมหาดเล็กวังนอก บรรพชาเป็นสามเณร โดยสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ทรงเป็นองค์อุปัชฌาย์ ได้ฉายาว่า เกศโร ซึ่งต่อมาได้นำชื่อนี้มาเป็นชื่อหน้าของตนตามแบบตะวันตกว่า ก.ศ.ร. กุหลาบ[4][5]
นายฝรั่งได้พานายกุหลาบเดินทางไปติดต่อค้าขายในประเทศใกล้เคียง เช่น สิงคโปร์ ปีนัง สุมาตรา มะนิลา ปัตตาเวีย มาเก๊า ฮ่องกง กัลกัตตา และเคยเดินทางไปประเทศอังกฤษ ด้วยครั้งนั้น[5]
กุหลาบมีโอกาสได้เดินทางไปกับขุนนางไทยอีกครั้งในฐานะพนักงานบัญชี ไปประเทศจีนและญี่ปุ่น หยุดพักที่ไซ่ง่อน เพื่อจัดหาซื้อของสำหรับงานพระเมรุมาศสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี ไปยังเมืองพระนคร[5]
เนื่องจากนายกุหลาบได้ใช้ชีวิตอยู่ในวังมานาน จึงได้รับอนุญาตจากกรมหลวงบดินทร แล้วมีโอกาสได้อ่านหนังสือตำราภาษาไทยจำนวนมาก และได้แอบคัดลอกหนังสือเหล่านั้น ทั้งพงศาวดาร และชีวประวัติบุคคลสำคัญ ออกมาพิมพ์เผยแพร่ให้กับบุคคลภายนอก โดยพยายามปรับเปลี่ยนเนื้อเรื่องและถ้อยคำของหนังสือใหม่ เพื่อไม่ให้ถูกจับได้ บ้างก็ว่ากุหลาบได้แต่งเนื้อเรื่องขึ้นมาเองอย่างไม่เหมาะสม[6]
กุหลาบเคยเป็นบรรณาธิการหนังสือพิมพ์สยามออบเซิร์ฟเวอร์ และได้ออกหนังสือพิมพ์ชื่อ "สยามประเภท" ในปี พ.ศ. 2440 เขียนบทความวิพากษ์สังคม เสียดสีชนชั้นสูงที่ทำตัวฟุ้งเฟ้อ อีกทั้งยังมีแนวคิดแบบพวกหัวก้าวหน้า ซึ่งได้รับอิทธิพลจากตะวันตก จึงเป็นที่เพ่งเล็งจากทางการ แต่โชคดีที่ไม่ได้ถูกลั่นแกล้งจนต้องติดคุกเหมือน เทียนวรรณ แต่กลับถูกส่งตัวไปรักษาโรงพยาบาลอาการทางจิตแทน[7][4]
ช่วงปั้นปลายชีวิต ก.ศ.ร. กุหลาบ ถึงแก่อสัญกรรมอย่างสงบ เมื่อปี พ.ศ. 2464 สิริอายุรวมได้ 87 ปี[3]
ชีวิตครอบครัว
[แก้]บิดาของเขาชื่อ เส็ง มีเชื้อสายจีน ส่วนมารดาชื่อตรุษ มีเชื้อสายลาวทางฟากเวียงจันทน์ ขณะตัวอักษรย่อนำหน้าชื่อ ‘ก.ศ.ร.’ มาจากฉายา ‘เกศโร’ ตอนเขาบวชพระ ทางด้านชีวิตครอบครัว ตอนอายุ 25 ปี กุหลาบได้สมรสกับหุ่น ธิดาของพระพี่เลี้ยงคง ทั้งสองร่วมเรียงเคียงหมอนจนมีบุตรธิดาด้วยกัน 9 คน เป็นผู้หญิง 8 คน และมีลูกชายคนเดียวซึ่งก็คือ ชาย หรือ ก.ห.ชาย
หลังจากหุ่นตาย กุหลาบสมรสใหม่กับเปรม มีบุตรธิดาด้วยกันอีก 2 คน[4][5]
แนวคิดและการเคลื่อนไหวทางการเมือง
[แก้]จากการที่นายกุหลาบได้ปรับเปลี่ยนเนื้อเรื่อง (หรือแต่งเนื้อเรื่องขึ้นมาเองอย่างไม่เหมาะสม) และเสียดสีชนชั้นสูง จึงทำให้พระบรมวงศานุวงศ์ในรัชกาลที่ 5 ไม่พอพระทัย และใช้คำว่า "กุ" ซึ่งเป็นพยางค์ขึ้นต้นของชื่อนายกุหลาบ มาเป็นศัพท์สแลง ที่แปลว่าโกหก หรือสร้างเรื่อง[6] แล้วเป็นบุคคลทรงคุณวุฒิแนวคิดต่อรัฐบุรุษ ปรีดี พนมยงค์ สมัยเด็กนักเรียนจนจบระดับมัธยมศึกษา[8]
ผลงาน
[แก้]รายชื่อบทความ ปาฐกถา และหนังสือต่างๆ ที่เป็นผลงานของ ก.ศ.ร. กุหลาบ เช่น[9]
- ปฐมวงศ์ ฉบับของ ก.ศ.ร. กุหลาบ
- นิตยสาร สยามประเภท (เริ่มออกเมื่อวันที่ 3 ธันวาคม ร.ศ. 116 ตรงกับ พ.ศ. 2440)[10]
- มหามุขมาตยานุกูลวงศ์ ว่าด้วยลำดับวงศ์ตระกูลขุนนางไทยทั้งสิ้นในแผ่นดินสยาม
- ต้นวงศ์ตระกูลพะญาศรีสหเทพชื่อทองเพ็ง
- อภินิหารบรรพบุรุษ ฉบับของ ก.ศ.ร. กุหลาบ[11]
- บาญชีหนังสือไทยต่างๆ ๑๕๐ เรื่อง ตั้งในกานนาเขนแนลเอกซฮิบิเช่อน ณ ท้องสนามหลวงในการเฉลิมพระนคร ตั้งแต่สร้างกรุงเทพมหานครบรรจบครบร้อยปี ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔
- เรื่องขุดคลองต่างๆ
- เฉลิมพระเกียรติกรุงสยาม
- อานามสยามยุทธ์[12]
- นิตยสาร ดับทุกข์มีสุข
- พระราชประวัติของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี (ในหนังสือ อภินิหารบรรพบุรุษ ฉบับของ ก.ศ.ร. กุหลาบ)
- ระยะทางราชทูตไทยไปกรุงปักกิ่ง[13]
- นิราศยี่สาร[14]
- ปาฐกถาเรื่อง การครองจีวรของพระธรรมยุติและพระมหานิกาย ณ วิทยาทานสฐาน
- วิเคราะห์ เรื่อง คนไทยตัดผมแต่งตัวอย่างไร
- อธิบดี
- บำรุงปัญญาประชาชน
- หนังสือพิมพ์ สยามออบเซอร์เวอร์ (ออกระหว่าง พ.ศ. 2442-2475)
- ปฐมบรรพบุรุศย์-ดิกชันนาเรพระนามเจ้าต่างกรม ๓๖๔ พระองค์เรียงตามอักษร ก.-ฮ.
- ธรรมวิทยานุศาสน์ ตำราบวชพระ-เณร
อ้างอิง
[แก้]- ↑ มาลี บุญศิริพันธ์. เสรีภาพหนังสือพิมพ์ไทย. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2548. 333 หน้า. หน้า 26. ISBN 978-974-5719-58-3
- ↑ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. วารสารธรรมศาสตร์. 17-18, (2533): ไม่ปรากฎเลขหน้า.
- ↑ 3.0 3.1 นามานุกรมวรรณคดีไทย
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 ย้อนตำนาน ‘นักกุเรื่อง’ และเรื่องอ่านเล่นสะท้อนความเป็น ‘คนตลก’ ของบุตรชาย ก.ศ.ร. กุหลาบ Posted On 8 November 2018
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 นาย ก.ศ.ร. กุหลาบ แห่งกรุงสยาม
- ↑ 6.0 6.1 กุ ลอบ ลอก แต่งแบบไพร่ๆ ความผิดของ ก.ศ.ร. กุหลาบที่ตัดสินโดยนักประวัติศาสตร์อำมาตย์
- ↑ “รายงานการประชุมปาลิเมนต์สยาม” พระราชนิพนธ์ร.6 ล้อเลียน ก.ศ.ร.กุหลาบ-เทียนวรรณ? ศิลปวัฒนธรรม สืบค้นเมื่อ 25 มิถุนายน 2564
- ↑ ปรีดีเคยเจอเขาทั้งสอง ! ก.ศ.ร. กุหลาบ และ เทียนวรรณ สถาบันปรีดี สืบค้นเมื่อ 19 ตุลาคม 2563
- ↑ บุญพิสิฐ ศรีหงส์. นาย ก.ศ.ร. กุหลาบแห่งกรุงสยาม. กรุงเทพฯ : มติชน, 2560. 376 หน้า. ISBN 978-974-0215-66-0
- ↑ กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม. (พฤศจิกายน, 2563). ศิลปวัฒนธรรม: 18.
- ↑ นิธิ เอียวศรีวงศ์. "เชิงอรรถ บทที่ ๒", การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี. กรุงเทพฯ : มติชน, 2547. 632 หน้า. หน้า 188. ISBN 978-974-3230-56-1
- ↑ บัณฑิต ลิ่วชัยชาญ. "ภัยฝรั่ง" สมัยพระนั่งเกล้าฯ. กรุงเทพฯ : มติชน, 2550. 190 หน้า. หน้า 9. ISBN 978-974-0200-04-8
- ↑ คณะกรรมการชำระประวัติศาสตร์ไทย. แถลงงานประวัติศาสตร์เอกสารโบราณคดี เล่มที่ 7-9. พระนคร : คณะกรรมการชำระประวัติศาสตร์ไทยและคณะกรรมการจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และโบราณคดี, 2516.
- ↑ วลัยลักษณ์ ทรงศิริ, ศิรประภา ดารามาตร์ และคณะ. สังคมและวัฒนธรรมชุมชนคนยี่สาร. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิริธร, 2545. 273 หน้า. หน้า 233. ISBN 978-974-9044-37-7
บรรณานุกรม
[แก้]- สมบัติ ธำรงธัญวงศ์. การเมืองการปกครองไทย พ.ศ. ๑๗๖๒ - ๒๕๐๐. กรุงเทพ : คณะรัฐประศาสนศาสตร์ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์, พ.ศ. 2547. 801 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-92371-5-3
- ธงชัย วินิจจะกูล, "กุ ลอบ ลอก แต่งแบบไพร่ๆ: ความผิดของ ก.ศ.ร. กุหลาบที่ตัดสินโดยนักประวัติศาสตร์อำมาตย์," อ่าน ปีที่ 3 ฉบับที่ 2 (มกราคม-มีนาคม 2554), หน้า 12-28.
- บุญพิสิฐ ศรีหงส์ (ค้นคว้า) กองบรรณาธิการ (เรียบเรียง), "แกะปมจินตภาพ ก.ศ.ร. กุหลาบ จากพระนิพนธ์สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงฯ," อ่าน ปีที่ 3 ฉบับที่ 2 (มกราคม-มีนาคม 2554), หน้า 29-31.
- บุญพิสิฐ ศรีหงส์. นาย ก.ศ.ร.กุหลาบ แห่งกรุงสยาม. กรุงเทพฯ: มติชน, 2560.
แหล่งข้อมูลอื่น
[แก้]