ฐานันดรศักดิ์เจ้านายมลายูปัตตานี

ฐานันดรศักดิ์เจ้านายมลายูปัตตานี หมายถึง ระบบชั้น และชั้นยศของเจ้านายมลายู ซึ่งหมายความเฉพาะ ปัตตานี ยะลา นราธิวาส และรัฐกลันตัน เนื่องจากรัฐกลันตันมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับปัตตานีจึงมีการใช้ชั้นยศที่เหมือนกันอีกทั้งในอดีตรัฐมลายูต่างๆจะใช้ชั้นยศที่คล้ายกันและชั้นยศเหล่านี้มีการสืบทอดกันมาตั้งแต่โบราณสมัยนครรัฐมลายูรุ่งเรือง

ชั้นยศ

ในสมัยเริ่มแรกชั้นยศ 1.วัน(Wan) 2.นิ(Nik) 3.ตูแว(Tuwea) เป็นยศชั้นเดียวกันทั้งหมด หมายถึงผู้นำ พระเจ้าแผ่นดิน สุลต่าน ตลอดจนเชื้อพระวงศ์และบรรดาเจ้าเมืองต่างๆ

- ยศ "วัน" นอกจากหมายถึงการสืบเชื้อสายเจ้าแล้วอาจหมายถึงการสืบเชื้อสายเจ้าทางพระมารดา หรือขุนนางที่มีคววามดีความชอบจึงได้รับแต่งตั้ง)

- ยศ "นิ" ปรากฏใช้ครั้งแรกสมัยสุลต่านมูซอฟฟาร์ ซึ่งเป็นดาตูยามู-จามปา โอรสของสุลต่านสุลต่านอับดุลลอฮ์ (Wan Bo Tri Tri) ราชาจามปา โดยตั้งชื่อโอรสว่า นิมุสตอฟา (สุลต่านอับดุลฮามิดชาห์) ตาดูยามู-จามปา หรือชาวจามปารู้จักในชื่อ (Po Rome)

- ยศ "ตูแว" พบที่ปัตตานีเท่านั้นและยอมรับกันทางภาษาศาสตร์ว่าน่าจะเป็นคำดั่งเดิมที่สุด ต่อมาได้พัฒนาเป็น "ต่วน"

นอกจากนี้ยังปรากฏลำดับชั้นยศซึ่งมีการใช้เฉพาะในปัตตานียุคกลาง โดยในตาริคปาตานี (Tariq Patani) ของวันฟากิฮ อาลี ดังนี้

ชั้นยศปัตตานียุคกลาง

ลำดับสูงสุด
1.Tengku เต็งกู	ใช้ราชาศัพท์
2.Tuanku ต่วนกู	ใช้ราชาศัพท์
3.Tuan ต่วน	ใช้ราชาศัพท์
ลำดับสอง
4.Ku กู	ไม่ใช้ราชาศัพท์
5.Nik นิ	ไม่ใช้ราชาศัพท์
ลำดับสาม
6.Wan วัน	ไม่ใช้ราชาศัพท์
7.che เจ๊ะ	ไม่ใช้ราชาศัพท์

ต่อมามีการเปลี่ยนแปลงการใช้ชั้นยศตามกาลเวลาและสมัยนิยมจนมาสู่ชั้นยศมลายูแบบ 3 ชั้น (ยุคหลังและปัจจุบัน)

ชั้นยศมลายูแบบ 3 ชั้น

ลำดับชั้น	ยศฐานันดรศักดิ์		เช่น
ชั้นที่1	ต่วนกู (Tuanku),	ถือเป็นชั้นยศสูงสุด หมายถึงพระเจ้าแผ่นดิน สุลต่าน ตลอดจนองค์ประมุข	- ตวนกู อิสมาอิล เปตรา อดีตสุลต่านแห่งรัฐกลันตัน
ชั้นที่2	เต็งกู,เติงกู,ตนกู(Tengku), อังกู (Ungku), ตุนกู (Tunku), ต่วน (Tuan), ตูแว (Tuwea), หลง (Long), รายา (Raja), กู (Ku),	ถือเป็นชั้นยศเดียวกันทั้งหมดและเป็นชั้นยศรองลงมา ชั้นยศนี้ถือว่าเป็นเจ้าแต่ประสูติ เมื่อเทียบกับพระยศเจ้านายไทย ชั้นยศนี้หมายถึงชั้นหม่อมเจ้าขึ้นไปเพราะยังถือว่าเป็นเจ้า (เมื่อกาลเวลาผ่านไปยศ "หลง" ซึ่งมาจากคำว่าหลวง ไม่เป็นที่นิยมใช้จึงได้ถูกยกเลิกไป) (ในอดีตรัฐกลันตันนิยมใช้ชั้นยศ "ต่วน" จนกระทั้งปี ค.ศ.1944 จึงได้เปลี่ยนค่านิยมตามกาลเวลามาใช้ชั้นยศ ตนกู,เติงกู,เต็งกู ส่วนในปัตตานียังนิยมใช้ ต่วน, กู ,นิ ตามเดิม)	- ต่วนไซนัลอาบิดิน โอรสในสุลต่านมูฮัมหมัดชาร์ที่3แห่งรัฐกลันตัน - ต่วนมันโซร์ เจ้าเมืองรามัน - เจ้าชาย ตนกูมูฮัมมัด ฟาอิซ เปตรา แห่งรัฐกลันตัน - ตวนสนิปากแดง (สุลต่านมูฮัมหมัดที่2) พระยากลันตัน
ชั้นที่3	นิ(Nik), วัน(Wan),	ถือเป็นชั้นยศสุดท้าย และเป็นสามัญชน เว้นแต่เป็นการสืบชั้นยศแบบโบราณยุคเริ่มแรกโดยไม่ขาดสายจึงจะถือว่าเป็นเจ้า	- นิดะ และ นิละไม เจ้าเมืองสายบุรี - นิมุสตอฟา (สุลต่านอับดุลฮามิดชาร์) ตาดูยามู-จามปา - นิสุไลมาน ดาตูปูยุด

ในปัจจุบันชั้นยศ "นิ" จะใช้เพื่อให้เกียรติสำหรับการสืบเชื้อสายเจ้าทางพระมารดา เช่น ฝ่ายหญิงเป็นเจ้าชั้นยศ "ต่วน" สมรสกับชายสามัญชน บุตรที่เกิดมาใช้ชั้นยศ "นิ" เป็นต้น ส่วนยศ"วัน" หากเป็นการสืบชั้นยศแบบโบราณไม่ขาดสายจึงจะถือว่าเป็นเจ้า หรืออาจจะหมายถึงขุนนางในราชสำนักที่มีความดีความชอบจึงได้รับแต่งตั้งเพื่อเป็นการให้เกียรติกรณีนี้ไม่ถือว่าเป็นเจ้า

การสืบทอดชั้นยศ

ในปัจจุบันการสืบทอดชั้นยศจะสืบทอดทางฝ่ายชายเป็นหลัก เช่น ฝ่ายชายเกิดเป็นเจ้าชั้น เต็งกู โอรสประสูตรมาจะใช้ เต็งกู ตามฝ่ายชายตลอดสาย และชั้นยศจะลดลงมาหนึ่งชั้นเมื่อ ฝ่ายหญิงเป็นเจ้า สมรสกับชายสามัญชน เช่น ฝ่ายหญิงเป็นเจ้าชั้น ตนกู สมรสกับชายสามัญ บุตรที่เกิดจะใช้ยศ "นิ" ฐานันดรศักดิ์มลายูเหล่านี้ยังมีการใช้สืบทอดจนถึงปัจจุบัน

ราชาศัพท์มลายู

ในภาษามลายูนั้นมีการใช้ราชาศัพท์เรียกว่า บาฮาซา อิสตานา (Bahasa Istana)