โรมาจิ

โรมาจิ (ญี่ปุ่น: ローマ字; โรมาจิ: Rōmaji; [ɾoːma(d)ʑi] ( ฟังเสียง) หรือ [ɾoːmaꜜ(d)ʑi], แปลว่า อักษรโรมัน) หมายถึง อักษรโรมัน (อักษรละติน) ที่ใช้แทนอักษรคานะในภาษาญี่ปุ่นตามระบบการถอดเป็นอักษรโรมัน (romanization) ซึ่งมีอยู่หลายระบบ ได้แก่ ระบบคุนเร (ญี่ปุ่น: 訓令式 โรมาจิ: Kunrei-shiki ทับศัพท์: คุนเรชิกิ) ระบบเฮ็ปเบิร์น (ญี่ปุ่น: ヘボン式 โรมาจิ: Hebon-shiki ทับศัพท์: เฮบงชิกิ) ระบบนิฮง (ญี่ปุ่น: 日本式 โรมาจิ: Nihon-shiki ทับศัพท์: นิฮงชิกิ) เป็นต้น

ในปี ค.ศ. 1954 (ปีโชวะที่ 29) รัฐบาลญี่ปุ่นได้ประกาศใช้ "ข้อกำหนดการถอดเป็นอักษรโรมัน" (ญี่ปุ่น: ローマ字のつづり方 โรมาจิ: Rōmaji no tsuzurikata) ประกอบไปด้วยตาราง 2 ตาราง ตารางที่ 1 เป็นวิธีถอดตามระบบคุนเร ส่วนตารางที่ 2 เป็นวิธีถอดแบบอื่น ๆ ที่ไม่ตรงกับระบบคุนเร โดยกำหนดให้ใช้ตารางที่ 1 เป็นหลัก และใช้ตารางที่ 2 เฉพาะกรณีที่ไม่สามารถเปลี่ยนมาใช้ตามระบบที่กำหนดได้ในทันที เช่น เป็นวิธีถอดที่ใช้ในทางการทูต

นอกจากนี้ ใน "แนวปฏิบัติการจัดการเรียนรู้ระดับประถมศึกษา" (ญี่ปุ่น: 小学校学習指導要領; โรมาจิ: Shōgakkō gakushū shidō yōryō) ซึ่งประกาศใช้ในปี ค.ศ. 2017 (ปีเฮเซที่ 29) ยังได้กำหนดให้นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 เรียนวิธีการถอดภาษาญี่ปุ่นเป็นอักษรโรมัน (โรมาจิ) ตามข้อกำหนดข้างต้นทั้งในด้านการอ่านและการเขียนด้วย อย่างไรก็ตาม โรมาจิมีการใช้ที่จำกัด เช่น ข้อความบนป้ายสาธารณะตามท้องถนน ชื่อและนามสกุลบนหนังสือเดินทาง และการป้อนข้อมูลเข้าคอมพิวเตอร์

อักขรวิธี

สระ

เสียงสระ「ア、イ、ウ、エ、オ」เขียนเป็น "a, i, u, e, o" ตามลำดับ

พยัญชนะและเสียงควบกล้ำ

โดยหลักการแล้ว เสียงพยัญชนะของอักษรวรรค 「カ、サ、タ、ナ、ハ、マ、ヤ、ラ、ワ、ガ、ザ、ダ、バ、パ」ให้เขียนเป็น "k, s, t, n, h, m, y, r, w, g, z, d, b, p" ตามลำดับ ส่วนเสียงควบกล้ำให้เขียนเป็น "พยัญชนะ+y+สระ" เช่น 「キャ」→ "kya"

ระบบเฮ็ปเบิร์นและระบบเฮ็ปเบิร์นฉบับปรับปรุงแทน「シ」ด้วย "shi" แทน「チ」ด้วย "chi" แทน「ツ」ด้วย "tsu" แทน「フ」ด้วย "fu" แทน「ジ」ด้วย "ji" เสียงควบกล้ำของวรรค「サ」แทนด้วย "sh-" ทั้งหมด เสียงควบกล้ำของวรรค「タ」แทนด้วย "ch-" ทั้งหมด และเสียงควบกล้ำของวรรค「ザ」แทนด้วย "j-" ทั้งหมด เนื่องจากคำนึงถึงความใกล้เคียงกับการออกเสียงภาษาอังกฤษซึ่งเป็นภาษาแม่ของเจมส์ เคอร์ทิส เฮ็ปเบิร์น (James Curtis Hepburn)

ระบบนิฮงแทน「ヂ」「ヅ」「ヲ」ด้วย "di" "du" "wo" อิงตามอักขรวิธีโบราณ แต่เนื่องจากในภาษากลาง (ภาษาโตเกียว) ไม่ได้แยกความต่างระหว่าง「ヂ」กับ「ジ」, 「ヅ」กับ「ズ」และ「ヲ」กับ「オ」อีกต่อไป ระบบคุนเรจึงใช้ "zi" แทนทั้ง「ヂ」และ「ジ」, "zu" แทนทั้ง「ヅ」และ「ズ」, "o" แทนทั้ง 「ヲ」และ「オ」 เช่นเดียวกับระบบเฮ็ปเบิร์นที่ให้ "ji" แทนทั้ง「ヂ」และ「ジ」, "zu" แทนทั้ง「ヅ」และ「ズ」, "o" แทนทั้ง 「ヲ」และ「オ」

พยัญชนะท้ายนาสิก

โดยหลักการแล้ว เสียงพยัญชนะท้ายนาสิกให้เขียนเป็น "n" ยกเว้นเฉพาะระบบเฮ็ปเบิร์นดั้งเดิมที่กำหนดให้เขียนเป็น "m" เมื่ออยู่หน้าอักษร "b, p, m"

หากหลัง「ん」เป็นสระหรืออักษรวรรค「ヤ」ในระบบเฮ็ปเบิร์นดั้งเดิมจะเติมเครื่องหมายยัติภังค์ ส่วนระบบเฮ็ปเบิร์นฉบับปรับปรุงจะเติมเครื่องหมายอะพอสทรอฟี เพื่อป้องกันความสับสนที่จะอ่านเป็นอักษรวรรค「ナ」

ตัวอย่าง: shin-ai หรือ shin'ai（親愛（しんあい）） ≠ shinai（市内（しない））, shin-yō หรือ shin'yō（信用（しんよう）） ≠ shinyō（屎尿（しにょう））

พยัญชนะซ้ำ

โดยหลักการแล้ว ให้ซ้ำพยัญชนะที่อยู่ก่อนหน้าเสียงพยัญชนะซ้ำ มีข้อยกเว้นเฉพาะในระบบเฮ็ปเบิร์น (ทั้งแบบเก่าและฉบับปรับปรุง) ที่ให้ให้ "t" เมื่อตามด้วย "ch" เช่น "matcha" สำหรับเสียงพยัญชนะซ้ำกรณีที่ปรากฏท้ายคำ เช่น「あっ」「それっ」ไม่มีระบบใดที่กำหนดวิธีเขียนไว้

เสียงยาว

• ระบบคุนเรเติมเครื่องหมายเซอร์คัมเฟล็กซ์บนสระ "â, î, û, ê, ô" เพื่อแสดงเสียงสระยาว เช่น Tôkyô（東京（とうきょう））
• ระบบเฮ็ปเบิร์นดั้งเดิมแทนเสียงสระยาวของ "a, i, u, e, o" ด้วย "aa, ii, ū, ee, ō" ตามลำดับ และระบบเฮ็ปเบิร์นฉบับปรับปรุงแทนด้วย "ā, ii, ū, ē, ō" ตามลำดับ เช่น Tōkyō（東京（とうきょう））
• ไม่ปรากฏการใช้สัญลักษณ์พิเศษแสดงเสียงยาวในระบบนิฮง
• ในการใช้งานจริง บางครั้งอาจจะละสัญลักษณ์แสดงเสียงยาวไป เช่น Tokyo（東京（とうきょう）） และบางครั้งอาจพบการใช้อักษร "h" ในการแสดงเสียงยาวของ /o/ เช่น Ohno（大野（おおの））

คำช่วย

คำช่วย「は」「へ」「を」 ทั้งระบบคุนเรและระบบเฮ็ปเบิร์นเขียนด้วย「わ (wa)」「え (e)」「お (o)」ตามลำดับ แต่อาจพบการเขียนเป็น「は (ha)」「へ (he)」「を (wo)」ได้ในกรณีที่ผู้เขียนต้องการสะท้อนรูปเขียนของอักษรคานะ

ระบบปัจจุบัน

เฮ็ปเบิร์น

โรมาจิแบบเฮ็ปเบิร์น จะออกเสียงสระตามกลุ่มภาษาโรมานซ์ เป็นวิธีแสดงการสะกดคำในภาษาญี่ปุ่นอย่างเป็นธรรมชาติ และเคยเป็นมาตรฐานของสหรัฐอเมริกา แต่ถูกยกเลิก ณ วันที่ ๖ ตุลาคม ค.ศ. ๑๙๙๔ โรมาจิแบบเฮ็ปเบิร์นเป็นที่นิยมมากที่สุดในปัจจุบัน

โรมาจิแบบเฮ็ปเบิร์นฉบับแก้ไข ใช้ขีดข้างบนสระเพื่อแสดงสระเสียงยาว และใช้เครื่องหมายอะพอสทรอฟีเพื่อแบ่งพยางค์ในบางกรณี เช่น じゅんいちろう-Jun'ichirō ระบบนี้เป็นที่นิยมในหมู่นักเรียนต่างชาติและในทางวิชาการ

นิฮงชิกิ

โรมาจิแบบนิฮงชิกิ ออกแบบมาเพื่อให้คนญี่ปุ่นเขียนภาษาของตนด้วยอักษรละติน แทนการถ่ายเสียงตามแบบเฮ็ปเบิร์น ระบบนี้ตามระบบอักษรญี่ปุ่นอย่างเคร่งครัด ไม่เปลี่ยนตามวิธีออกเสียง ระบบนี้เป็นมาตรฐาน ISO 3602 Strict

คุงเรชิกิ

โรมาจิแบบคุงเรชิกิ เป็นการดัดแปลงเล็กน้อยจากโรมาจิแบบนิฮงชิกิ โดยอักษร づ กับ ず ออกเสียง zu เหมือนกันในภาษาญี่ปุ่นสมัยใหม่ ในทางกลับกัน นิฮงชิกิจะเขียน づ เป็น du และเขียน ず เป็น zu คุงเรชิกิเป็นมาตรฐานของทางการญี่ปุ่น และเป็นมาตรฐาน ISO 3602 คุงเรชิกิจะสอนที่โรงเรียนญี่ปุ่นในชั้นประถมศึกษาปีที่ ๔

ตัวอย่าง

ตัวอย่างของการทับศัพท์แบบต่าง ๆ

ความหมาย	คันจิ/คานะ	ฟูริงานะ	โรมาจิ
			เฮ็ปเบิร์น	คุงเรชิกิ	นิฮงชิกิ
โรมาจิ	ローマ字	ローマじ	rōmaji	rômazi	rōmazi
ภูเขาฟูจิ	富士山	ふじさん	Fujisan	Huzisan	Huzisan
ชา	お茶	おちゃ	ocha	otya	otya
รัฐบาล	知事	ちじ	chiji	tizi	tizi
ย่อขนาด	縮む	ちぢむ	chijimu	tizimu	tidimu
(ตอน) ต่อไป	続く	つづく	tsuzuku	tuzuku	tuduku

ความแตกต่างระหว่างระบบต่างๆ

ฮิรางานะ	คาตากานะ	เฮปเบิร์น	นิฮงชิกิ	คุงเรชิกิ	สากล
あ	ア	a
い	イ	i
う	ウ	u			ɯ
え	エ	e
お	オ	o
か	カ	ka
き	キ	ki			kʲi
く	ク	ku			kɯ
け	ケ	ke
こ	コ	ko
きゃ	キャ	kya			kʲa
きゅ	キュ	kyu			kʲɯ
きょ	キョ	kyo			kʲo
さ	サ	sa
し	シ	shi	si		ɕi
す	ス	su			sɯ
せ	セ	se
そ	ソ	so
しゃ	シャ	sha	sya		ɕa
しゅ	シュ	shu	syu		ɕɯ
しょ	ショ	sho	syo		ɕo
た	タ	ta
ち	チ	chi	ti		tɕi
つ	ツ	tsu	tu		tsɯ
て	テ	te
と	ト	to
ちゃ	チャ	cha	tya		tɕa
ちゅ	チュ	chu	tyu		tɕɯ
ちょ	チョ	cho	tyo		tɕo
な	ナ	na
に	ニ	ni			ɲi
ぬ	ヌ	nu			nɯ
ね	ネ	ne
の	ノ	no
にゃ	ニャ	nya			ɲa
にゅ	ニュ	nyu			ɲɯ
にょ	ニョ	nyo			ɲo
は	ハ	ha
ひ	ヒ	hi			çi
ふ	フ	fu	hu		ɸɯ
へ	ヘ	he
ほ	ホ	ho
ひゃ	ヒャ	hya			ça
ひゅ	ヒュ	hyu			çɯ
ひょ	ヒョ	hyo			ço
ま	マ	ma
み	ミ	mi			mʲi
む	ム	mu			mɯ
め	メ	me
も	モ	mo
みゃ	ミャ	mya			mʲa
みゅ	ミュ	myu			mʲɯ
みょ	ミョ	myo			mʲo
や	ヤ	ya			ja
ゆ	ユ	yu			jɯ
よ	ヨ	yo			jo
ら	ラ	ra			ɾa
り	リ	ri			ɾʲi
る	ル	ru			ɾɯ
れ	レ	re			ɾe
ろ	ロ	ro			ɾo
りゃ	リャ	rya			ɾʲa
りゅ	リュ	ryu			ɾʲu
りょ	リョ	ryo			ɾʲo
わ	ワ	wa			wa~ɰa
ゐ	ヰ	i	wi	i
ゑ	ヱ	e	we	e
を	ヲ	o	wo	o
ん	ン	n-n'(-m)	n-n'		m~n~ŋ~ɴ
が	ガ	ga
ぎ	ギ	gi			gʲi
ぐ	グ	gu			gɯ
げ	ゲ	ge
ご	ゴ	go
ぎゃ	ギャ	gya			gʲa
ぎゅ	ギュ	gyu			gʲɯ
ぎょ	ギョ	gyo			gʲo
ざ	ザ	za
じ	ジ	ji	zi		ʑi~dʑi
ず	ズ	zu			zɯ
ぜ	ゼ	ze
ぞ	ゾ	zo
じゃ	ジャ	ja	zya		ʑa~dʑa
じゅ	ジュ	ju	zyu		ʑɯ~dʑɯ
じょ	ジョ	jo	zyo		ʑo~dʑo
だ	ダ	da
ぢ	ヂ	ji	di	zi	ʑi~dʑi
づ	ヅ	zu	du	zu	zɯ
で	デ	de
ど	ド	do
ぢゃ	ヂャ	ja	dya	zya	ʑa~dʑa
ぢゅ	ヂュ	ju	dyu	zyu	ʑɯ~dʑɯ
ぢょ	ヂョ	jo	dyo	zyo	ʑo~dʑo
ば	バ	ba
び	ビ	bi			bʲi
ぶ	ブ	bu			bɯ
べ	ベ	be
ぼ	ボ	bo
びゃ	ビャ	bya			bʲa
びゅ	ビュ	byu			bʲɯ
びょ	ビョ	byo			bʲo
ぱ	パ	pa
ぴ	ピ	pi			pʲi
ぷ	プ	pu			pɯ
ぺ	ペ	pe
ぽ	ポ	po
ぴゃ	ピャ	pya			pʲa
ぴゅ	ピュ	pyu			pʲɯ
ぴょ	ピョ	pyo			pʲo
ゔ	ヴ	vu			βɯ

คะนะ	เฮปเบิร์น	นิฮงชิกิ	คุงเรชิกิ
うう	ū	û
おう, おお	ō	ô
し	shi	si
しゃ	sha	sya
しゅ	shu	syu
しょ	sho	syo
じ	ji	zi
じゃ	ja	zya
じゅ	ju	zyu
じょ	jo	zyo
ち	chi	ti
つ	tsu	tu
ちゃ	cha	tya
ちゅ	chu	tyu
ちょ	cho	tyo
ぢ	ji	di	zi
づ	zu	du	zu
ぢゃ	ja	dya	zya
ぢゅ	ju	dyu	zyu
ぢょ	jo	dyo	zyo
ふ	fu	hu
ゐ	i	wi	i
ゑ	e	we	e
を	o	wo	o
ん	n, n' ( m)	n n'

ดูเพิ่ม

• การทับศัพท์ภาษาญี่ปุ่น