Biblikal na kanon

Ang artikulong ito ay tungkol sa mga aklat ng Bibliya. Para sa ibang gamit, tingnan ang Kanon (paglilinaw).

Ang kanon ay ang mga aklat na bumubuo sa Bibliya ng Hudaismo at ng Kristiyanismo. Ang kanon ng Bibliya ay nabuo sa maraming mga taon at ang mga aklat na napasama dito ay hindi sabay sabay na ipinasok sa kanon. Ang mga bilang ng aklat na nakapasok sa kanon ay hindi pareho sa iba-ibang denominasyon ng Kristiyanismo. Ang kanon ng Hudaismo ay binubuo lamang ng Tanakh o Lumang Tipan at hindi tinatanggap ng mga Hudyo ang Bagong Tipan. Ang Deuterokanoniko ng Katoliko at Orthodox ay hindi tinatanggap ng mga Protestante.

Kanoninasyon ng Tanakh o Lumang Tipan

Tanakh

Ang Hudaismong Rabiniko ay kumikilala ng 24 aklat ng Tekstong Masoretiko na karaniwang tinatawag na Tanakh o Bibliyang Hebreo bilang autoritatibo. Ang ebidensiya ay nagmumungkahi na ang proseso ng kanoninasyon ng Tanakh ay nangyari sa pagitan ng 200 BCE at 200 CE. Ang isang dating sikat na teoriya ay ang Torah(Genesis, Exodo, Levitico, Deuteronomyo, Bilang) ay isinama sa kanon noong 400 BCE, ang mga Propeta o Nevi'im (Josue, Aklat ng mga Hukom, 1 at 2 Samuel, 1 at 2 Hari, Isaias, Jeremias, Ezekiel, Joel, Amos, Obadias, Jonas, Mikas, Nahum, Habakuk, Sofonias, Hageo, Zacarias at Malakias) noong 200 BCE at ang mga Kasulatan o Ketuvim (Awit, Job, Kawikaan, Ruth, Awit ni Solomon, Eclesiastes, Panaghoy, Ester, Daniel, Esdras, Nehemias, 1 at 2 Kronika) noong 100 BCE.^[1] na marahil ay sa isang hipotetikal na Konseho ng Jamnia. Gayunpaman, ang pananaw na ito ay papalaking itinatakwil ng mga modernong skolar. Ang Septuagint ang pangalan ng saling Griyego ng Tanakh na isinalin sa pagitan ng ikatlo hanggang unang siglo BCE sa Alexandria, Ehipto. Ayon kay Michael Barber, "Sa Septuagint, ang Torah at Nevi'im ay itinatag bilang kanonikal ngunit ang Ketuvim ay lumilitaw na hindi pa depinitibong nakanonisa. Halimbawa, ang ilang mga edisyon ng Septuagint ay kinabiblangan ng halimbawa ang 1-4 Macabae o 151 Awit samantalang ang iba ay wala nito. Gayundin ay may mga dagdag sa Aklat ni Esther, Aklat ni Jeremias at Aklat ni Daniel at 1 Esdras.

Lumang Tipan ng Kristiyanismo

Ang mga Simbahang Romano Katoliko, Ortodoksong Oriental at Silangang Ortodokso ay nagsama ng mga aklat na hindi isinama sa kanon ng Hudaismo at kalaunan ay hindi isinama ni Martin Luther na tinawag na deuterokanonikal at itinuring na apokripa ng mga Protestante. Ang basehan ng pagsasama ng mga aklat na deuterokanonikal ng Katoliko at Ortodokso ay ang maagang saling Griyego ng Tanakh na Septuagint na ang pinakasiniping salin sa Griyegong Bagong Tipan ng mga siping Lumang Tipan.

Kanoninasyon ng Bagong Tipan

Clemente ng Alexandria

Noong huli nang ika-1 siglo CE, ang ilang mga sulat ni Pablo ay alam ni Clemente ng Roma kasama ng ilang anyo ng mga lohia(salita ni Hesus). Bagaman, binigyan ni Clemente ng mataas na pagpapahalaga ang mga ito, hindi niya ito itinuring bilang "Kasulatan"("graphe") na isang terminong kanyang nireserba para sa Septuagint. Ayon sa skolar ng Bibliyang si Bruce Metzger sa kanyang aklat na Canon of the New Testament (1987) :

Si Clemente ... ay minsang gumagawa ng mga pagsangguni sa ilang mga salita ni Hesus. Bagaman ang mga ito ay autoritatibo para sa kanya, hindi lumalabas na kanyang inusisa kung paanong ang kanilang autentisidad ay nasiguro. Sa dalawa sa tatlong mga instansiya na kanyang sinasalita na naaalala 'ang mga salita' ni Kristo o ng Panginoong Hesus, tila siya ay may isang nakasulat na rekord sa kanyang isip ngunit hindi niya ito tinawag na 'ebanghelyo'. Alam niya ang ilang mga sulat ni Pablo at binigyan ng mataas na pagpapahalaga sa kanilang nilalaman. Ang pareho ay maaaring sabihin tungkol sa Sulat sa mga Hebreo na mahusay siyang pamilyar. Bagaman ang mga kasulatang ito ay halatang nag-aangkin para kay Clemente ng malaking kahalagahan, hindi niya kailanman tinukoy ang mga ito bilang autoritatibong 'Kasulatan'.
— page 43

Marcion ng Sinope

Si Marcion ng Sinope na isang obispong Kristiyano ng Asya menor na tumungo sa Roma at kalaunang itiniwalag para sa kanyang mga pananaw ang sinasabing una sa kasaysayang Kristiyano na nagmungkahi ng isang depinitibo, eksklusibo, at natatanging kanon ng mga kasulatang Kristiyano na tinipon sa pagitan nang 130-140 CE.^[2] (Bagaman tinalakay ni Ignatius ang kasulatang Kristiyano^[3] bago si Marcion laban sa mga natantong heresiya ng mga tagataguyod ng Hudaismo(Judaizers) at Docetismo, siya ay hindi naglimbag ng isang kanon.) Sa kanyang aklat na In Origin of the New Testament^[4] Ikinatwiran ni Adolf von Harnack na nakita ni Marcion ang iglesia sa panahong ito na malaking isang iglesiang Lumang Tipan(isa na sumunod sa Tipan ng manlilikhang diyos) nang walang itinatag na kanon ng Bagong Tipan at ang katunggaling simbahan ni Marcion ay unti unting bumuo ng kanon ng Bagong Tipan bilang tugon sa hamong ginawa ni Marcion. Itinakwil ni Marcion ng buo ang teolohiya ng Lumang Tipan at itinuring ang diyos na inilalarawan dito bilang isang mababang nilalang. Kanyang inangkin na ang teolohiya ng Lumang Tipan ay hindi umaayon sa katuruan ni Hesus tungkol sa diyos at moralidad. Naniwala si Marcion na si Hesus ay dumating upang palayain ang sangkatauhan mula sa autoridad ng diyos ng Lumang Tipan at upang ihayag ang mas mataas na diyos ng kabutihan at kahabagan na kanyang tinawag na "Ama". Sina Apostol Pablo at Lucas ang tanging mga may akdang Kristiyano na nakatagpo ng pabor kay Marcion bagaman ang kanyang mga beriyon ng mga aklat nito ay iba sa mga kalaunang tinanggap na kanonikal nang nanaig na sekta ng Kristiyanismo. Lumikha si Marcion ng isang kanon na isang tiyak na pangkat ng mga aklat na kanyang itinuturing na buong autoritatibo na pumalit sa lahat ng iba pa. Ang kanon na ito ay binubuo ng 10 mga sulat ni Pablo(Hindi kasama ang Hebreo at mga liham Pastoral) sy isang ebanghelyo na Ebanghelyo ni Lucas. Hindi matiyak kung binago niya ang mga aklat na ito, nilinis ang mga ito sa mga pananaw na hindi umaayon sa kanyang pananaw o kung ang kanyang mga bersiyon ay kumakatawan sa isang hiwalay na tradisyong tekstuwal.^[5] Ang ebanghelyo ni Marcion na simpleng tinatawag na Ebanghelyo ng Panginoon ay iba sa kanonikal na Ebanghelyo ni Lucas dahil sa kawalan ng anumang mga talata na nag-uugnay kay Hesus sa Lumang Tipan. Naniwala si Marcion na ang diyos ng Israel na nagbigay ng Torah sa mga Israelita ay isang buong ibang diyos mula sa supremang diyos na nagpadala kay Hesus at kumasi sa Bagong Tipan. Tinawag ni Marcion ang kanyang kalipunan ng mga sulat ni Pablo na Apostolikon. Ang mga ito ay iba rin sa mga bersiyon ng kalaunang naging kanonikal na mga sulat ni Pablo ng nanaig na sektang ortodoksiyang Kristiyanismo. Bilang karagdagan sa kanyang Ebanghelyo at Apostolikon, siya ay sumulat rin ng isang tekstong tinawag na Antithesis na sumalungat sa pananaw tungkol sa diyos at moralidad ng Bagong Tipan sa pananaw ng diyos at moralidad sa Lumang Tipan. Ang kanon at teolohiya ni Marcion ay itinakwil bilang heretiko ng sinaunang katunggaling sektang Kristiyano ni Marcion. Gayunpaman, kanyang pinuwersa ang ibang mga Kristiyano na isaalang alang kung anong mga teksto ang kanonikal at kung bakit. Malawak niyang ipinakalat ang kanyang mga paniniwala na nakilala bilang Marcionismo. Ang skolar ng Bagong Tipan na si Robert M. Price ng Drew University ay nagsaalang alang ng problema ng kanon ni Pablo:^[6]: kung paano, kailan at sino ang nagtipon ng mga sulat ni Pablo sa iba't ibang mga iglesia bilang isang koleksiyon ng mga sulat. Ang ebidensiya na ang sinaunang mga ama ng simbahan gaya ni Clemente ay alam ang mga sulat ni Pablo ay hindi maliwanag. Inimbestigahan ni Price ang ilang mga scenariong historikal at dumating sa konklusyon at tumukoy kay Marcion bilang unang alam na tao sa itinalang kasaysayan na nagtipon ng mga sulat ni Pablo sa iba't ibang mga iglesia bilang isang kanon. Ayon kay Price ,

Ngunit ang unang tagapagtipon ng mga sulat ni Pablo ay si Marcion. Wala nang iba pang alam natin na isang mabuting kandidato, tiyak na hindi ang likas na hindi totoong si Lucas, Timoteo at Onesimus. At si Marcion gaya ng ipinakita nina Burkitt at Bauer ang perpektong umaakma dito.^[7]

Kung ito ay tama, kung gayon ang papel ni Marcion sa pagkakabuo ng Kristiyanismo ay mahalaga.

Justin Martyr

Noong gitna nang ika-2 siglo CE, si Justin Martyr (na sumulat noong mga 145-163 CE) ay nagbanggit ng mga "memoir ng mga apostol" na tinawag ng mga Kristiyanong "mga ebanghelyo" at itinuring na katumbas ng Lumang Tipan.^[8] Sa mga kasulatan ni Justin, ang mga natatanging pagsangguni ay matatagpuan sa Sulat sa mga taga-Roma, Unang Sulat sa mga taga-Corinto, Sulat sa mga taga-Galacia, Sulat sa mga taga-Efeso, 2 Tesalonica at mga posibleng reperensiya sa Sulat sa mga taga-Filipos, Sulat kay Tito at Unang Sulat kay Timoteo. Bilang karagdagan dito, siya ay tumutukoy sa isang salaysay mula sa isang hindi pinangalanang pinagkunan ng bautismo ni Hesus na iba sa matatagpuan sa mga kanonikal na sinoptikong ebanghelyo:

Nang lumusong si Hesus sa tubig, ang apoy ay nagningas sa Hordan at siya ay nang siya ay umahon mula sa tubig, ang Banal na Espiritu ay dumating sa kanya. Ang mga apostol ni Kristo ay sumulat nito.^[9]

Irenaeus

Ang isang apat na ebanghelyong kanon(Tetramorph) ay inihiayag ni Irenaeus, c. 160 na direktang tumukoy dito.^[10] Ang pagpipilit sa kanon ng apat na ebanghelyo at wala ng iba pa ang sentral na tema ni Irenaeus of Lyons, c. 185. Sa kanyang sentral na akdang Adversus Haereses. kinondena ni Irenaeus ang mga sinaunang sektang Kristiyanismo na gumamit lamang ng isang ebanghelyo gaya ng Marcionismo(na gumamit lamang ng binagong Ebanghelyo ni Lucas) o mga Ebionita na tila gumamit ng isang bersiyong Aramaiko ng Ebanghelyo ni Mateo gayundin ang ilang mga pangkat na gumamit ng higit sa apat ng mga ebanghelyo gaya ng mga Valentinian (A.H. 1.11). Isinaad ni Irenaeus na ang apat na kanyang niyayakap na ebanghelyo ang apat na "mga haligi ng simbahan". Ayon kay Irenaeus, "hindi posibleng may higit o kakaunti sa apat na ebanghelyo" na itinatanghal bilang lohika ang analohiya ng apat na sulok ng daigdig at apat na hangind(3.11.8). Ang kanyang paglalarawan na kinuha mula sa Ezekiel 1, o Aklat ng Pahayag 4:6-10, ng trono ng diyos na dinala ng apat na mga nilalang na may apat na mukha ang pinagmulan ng konbensiyal na mga simbolo ng mga ebanghelista:leon(Marcos), agila(Juan), tao(Mateo), toro(Lucas). Si Irenaeus ay naging matagumpay sa pagdedeklara na ang apat na ebanghelyo ng kolektibo at eksklusibo ay naglalaman ng katotohanan. Batay sa mga argumentong ginawa ni Irenaeus bilang suporta sa apat lamang na autentikong ebangheiko, ang ibang mga komentador ay nagpalagay na ang apat na ebanghelyo ay isa pa ring bagong ideya sa panahon ni Irenaeus.^[11] Ang Against Heresies 3.11.7 ay kumikila na maraming mga Kristiyanong heterodox ay gumagamit lamang ng isang ebanghelyo samantalang ang 3.11.9 ay kumikilal na ang iba ay gumagamit ng higit pa sa apat na ebanghelyo.^[12] Ang tagumpay ng Diatessaron(pinag-isang apat na ebanghelyo) sa parehong panahon ni Irenaeus ay "isang makapangyarihang indikasyon na ang apat na ebanghelyo na sa parehong panahon ay itinaguyod ni Irenaeus ay hindi malawak lalo ng hindi pangkalahatang kinilala."^[13] Sina McDonald at Sanders, Appendix D-1, ay nagtala ng sumusunod na kanon para kay Irenaeus batay sa Kasaysayan ng Simbahan ni Eusebio ng Caesarea 5.8.2-8, ngunit nagbigay komento na:"...malamang na hindi ito higit sa paglilista ni Eusebius ng mga reperensiyang ginawa ni Irenaeus.":

Mateo, Marcos, Lucas, Juan, Aklat ng Pahayag, I Juan, 1 Pedro, Hermas, Karunungan, Pablo(binanggit ngunit ang mga sulat ay hindi itinala))

Maliwanag na sumipi si Irenaeus mula sa 21 ng mga aklat ng Bagong Tipan at pinangalan ang mga may akda na kanyang inakala na sumulat ng mga tekstong ito. Siya ay kilala na nauugnay kay Polycarp at dahil si Polycarpo ay pinaniniwalaang nauugnay kay Juan na apostol, may potensiyal na dakilang autoridad sa tradisyong ito. Binanggit ni Irenaeus ang apat na ebanghelyo, Mga Gawa ng mga Apostol, mga sulat ni Pablo maliban sa Sulat sa mga Hebreo, Sulat kay Filemon, gayundin din ang 1 Pedro at ang 1 at 2 Juan at ang Aklat ng Pahayag.^[14] Maaaring tinukoy niya ang Hebreo(Book 2, Chapter 30) at Santiago (Book 4, Chapter 16) at kahit 2 Pedro (Book 5, Chapter 28) ngunit hindi binanggit ang Filemon, 3 Juan o Judas.

Kanyang pinaniwalaang ang sulat sa mga taga-Roma na kilala ngayon bilang Unang Sulat ni Clemente ay may dakilang halaga ngunit tila hindi siya naniniwalang si Clemente ang may akda nito(Book 3, Chapter 3, Verse 3) at tila ay may parehong mas mababang estado gaya ng Sulat ni Polycarpio (Book 3, Chapter 3, Verse 3). Siya ay tumukoy sa isang talata ng Pastol ni Hermas bilang kasulatan (Mandate 1 or First Commandment) ngunit ito ay may ilang mga problemang konsistensiya sa kanyang panig. Si Hermas ay naniwalang si Hesus ay naging anak ng diyos at bautismo(Parable 5 of Shepherd; Chapter 59, verses 4-6 na isang konseptong tinatawag na adoptionismo ngunit ang lahat ng mga kasulatan ni Irenaeus kabilang ang pagbanggit sa Ebanghelyo ni Juan (Jn. 1:1) ay nagpapatunay na siya ay palaging naniniwalang si Hesus ay palaging diyos.

Tatian

Si Tatian ay naakay sa Kristiyanismo ni Justin Martyr sa pagdalaw sa Roma noong mga 150 CE at pagkatapos ng labis na instruksiyon ay bumalik sa Syria noong 172 CE upang ireporma ang simbahan doon. Sa isang punto(iminungkahi na c. 160 CE), siya ay lumikha ng isang pinagkaisang Ebanghelyo sa pamamagitan ng paghahabi ng mga nilalaman ng mga ebanghelyo ni Mateo, Marcos, Lucas at Juan kasama ng mga pangyayaring hindi makikita sa mga tekstong ito. Ang salaysay ng Ebanghelyong ito ay pangunahing sumusunod sa kronolohiya ni Juan. Ito ay tinatawag na Diatessaron ("(Kasunduan) Sa Pamamagitan ng Apat") at naging opisyal na teksto ng ebanghelyo ng Iglesiang Syrian na nakasentro sa Edessa.

Sinaunang pagtatangka ng sektang proto-ortodoksiya na ilarawan ang kanon

Noong huli nang ika-4 siglo CE, ang Panarion 29 ni Epiphanius ng Salamis (namatay noong 402 CE) ay nagsaad na ang sektang Nazareno ay tumakwil sa mga sulat ni Pablo at ang Against Heresies 26.2 ni Irenaeus ay nagsaad na ang mga Ebionita ay tumakwil sa kanya. Acts 21:21 ay nagtala ng isang chismis na nilayon ni Apostol Pablo na wasakin ang Lumang Tipanr(laban sa chismis na ito, tignan ang Romans 3:8, 3:31). Ang 2 Peter 3:16 ay nagsasaad na ang kanyang mga sulat ay inabuso ng mga heretiko na bumaluktot sa mga ito "kung paano ang ginagawa nila sa iba pang mga kasulatan". Noong ika-2 at ika-3 siglo CE, ang Ecclesiastical History 6.38 ni Eusebius ay nagsaad na ang Elchasai "ay gumamit ng mga teksto mula sa bawat bahagi ng Lumang Tipan at mga Ebanghelyo; itinakwil nito nang buo si Apostol Pablo". Ang 4.29.5 ay nagsaad na si Tatian ang Assyrian ay tumakwil sa mga sulat ni Pablo at sa Mga Gawa ng mga Apostol. Ang 6.25 ay nagsaad na tinanggap ni Origen ang 22 kanonikal na mga akalt ng mga Hebreo kasama ng Macabeo at apat na ebanghelyo ngunit si Apostol Pablo ay "hindi labis na sumulat sa lahat ng mga iglesia na kanyang tinuruan; at kahit sa mga kanyang sinulatan, siya ay nagpadala ng ilang mga linya." ^[15]

Sa pagitan nang 140 at 220 CE, ang parehong panloob at panlabas na mga pwersa ay nagtulak sa sekta ng Kristiyanismo na Proto-ortodoksiya na simulang gawing sistema ang pareho nitong mga doktrina at ang pananaw nito ng pahayag. Ang karamihan ng pagsisistemang ito ay sanhi ng pagtatanggol laban sa iba't ibang mga pananaw Kristiyano na katunggali ng sektang Proto-ortodoksiya. Ang simulang mga taon ng yugtong ito ay nakasaksi ng paglitaw ng ilang mga malalakas na kilusan ng pananampalatayang Kristiyano na kalaunang itinuring na heretiko ng simbahan sa Roma:Marcionismo, Gnostisismo at Montanismo.

Si Marcion ang maaaring unang maliwanag na naglarawan ng kanon ng Bagong Tipan bagaman ang tanong kung sino ang nauna ay pinagdedebatihan pa rin ng mga skolar.^[16] Ang pagtitipon ni Marcion ng kanon ay maaring isang hamon at pabuya sa umaahon na sektang proto-ortodoksiya. Kung nais nila na itanggi na ang kanon ni Marcion ang totoo, kinailangan nilang ilarawan kung ano ang totoo. Kaya ang yugtong paglawig ng kanon ng Bagong Tipan ay nagsimula bilang tugon sa iminungkahing limatadong kanon ni Marcion.

Kanon na Muratorian

Ang Pragmentong Muratorian^[17] ang pinakamatandang alam na halimbawa ng listahan ng kanon ng halos lahat ng mga aklat ng kasalukuyang kanon ng Bagong Tipan.^[18] Ito ay napinsala at hindi kumpleto bilang mababang uring saling Latin ng orihinal na Griyeo na karaniwang pinepetsahan sa huli nang ika-2 siglo CE,^[19] bagaman ang ilang mga skolar ay pumapabor sa petsang ika-4 siglo CE.^[20] Ang hindi kilalang may akda nito ay tumatanggap sa apat na ebanghelyo na ang dalawang huli ang Ebanghelyo ni Lucas at Ebanghelyo ni Juan ngunit ang pangalan ng unang dalawang ebanghelyo sa listahan ay nawawala. Tinatanggap rin ng may akda ang Mga Gawa ng mga Apostol at 13 sa mga Sulat ni Pablo. Ang Sulat sa mga Hebreo, Unang Sulat ni Pedro, Ikalawang Sulat ni Pedro, Sulat ni Santiago ay hindi binanggit sa listahang ito. Itinuturing ng may akda na peke ang mga sulat na nag-aangking isinulat ni Apostol Pablo na Sulat sa mga taga-Laodicea at Sulat sa mga taga-Alexandria. Ayon sa may akda, ang mga ito ay "pineke sa pangalan ni Pablo upang isulong ang heresiya ni Marcion." Sa mga pangkalahatang sulat, tinatanggap ng may akda ang Sulat ni Judas at nagsaad na ang dalawang mga sulat na "nagdadala ng pangalan ni Juan" ay binibilang sa simbahang katoliko at ang Aklat ng Karunungan na "isinulat ng mga kaibigan ni Solomon sa kanyang karangalan". Ang Pastol ni Hermas ayon sa may akda nito ay "talagang dapat basahin, ngunit ito ay hindi maaarihang basahin ng publiko sa mga tao sa iglesia sa mga propeta na ang bilang ay kumpleto o sa mga apostol dahil ito ay pagkatapos ng kanilang panahon". Sa karagdagan ng pagtanggap sa Aklat ng Pahayag, nagbigay komento rin ang may akda ng pragmentong ito na ang Apocalipsis ni Pedro" ay isang aklat na "ang ilan sa atin ay hindi papayag na basahin sa iglesia." Gayunpaman, hindi matiyak kung ito ay tumutukoy sa Apocalipsis ni Pedro o sa Gnostikong Apocalipsis ni Pedro.

Clemente ng Alexandria

Si Clemente ng Alehandriya (c. 150-c. 215 CE) ay gumamit ng isang bukas na kanon. Tila siya ay "praktikal na hindi nababahala tungkol sa kanonisidad. Para sa kanya, ang pagkasi ang mahalaga." Bilang karagdagan sa mga aklat na hindi nakasama sa naging 27 aklat ng Bagong Tipan ngunit may pang lokal na kanonisidad(Sulat ni Barnabas, Didache, 1 Clemente, Pahayag ni Pedro, Pastol ni Hermas, Ebanghelyo ayon sa mga Hebreo), siya ay gumamit rin ng Griyegong Ebanghelyo ng mga Ehipsiyo, Pangangaral ni Pedro, Mga Tradisyon ni Matias, Mga Orakulong Sybilline at ang Ebangelyong Pambibig. Gayunpaman, kanyang pinaboran ang apat na ebanghelyo kesa sa iba pa bagaman kanyang dinagdagan ang mga ito ng mga ebanghelyong apokripal. Siya ang unang nagtrato sa mga hindi sulat ni Pablong mga sulat(maliban sa Ikalawang Sulat ni Pedro bilang mga kasulatan. Kanyang tinanggap ang Unang Sulat ni Pedro, Unang Sulat ni Juan, Ikalawang Sulat ni Juan at Sulat ni Judas bilang kasulatan.

Alogi

Ang Ebanghelyo ni Juan(at posibleng ang Aklat ng Pahayag at mga sulat ni Juan) ay itinakwil bilang hindi apostoliko o isinulat ng gnostikong si Cerinthus o hindi umaayon sa mga ebanghelyong sinoptiko ng sektang Kristiyanismo na yumabong noong mga 170 CE na tinawag ni Epiphanius ng Salamis ang mga ito na Alogi dahil ang mga ito ay tumakwil sa doktrinang Logos ni Juan at dahil ang mga ito ay nag-angking ang mga ito ay hindi lohikal. Maaaring mayroon ding pagtutol ang sektang ito sa doktrina ng Paracleto.^[21]^[22] Sina Gaius o Caius, presbytero ng Rome (simula nang 200 CE) ay maliwanag na naugnay sa kilusang ito.^[23]

Origen

Ang Ecclesiastical History ni Eusebius 6.25 ay nagsaad na tinanggap ni Origen (namatay noong 253/4 CE) ng 22 kanonikal na akalt ng mga Hebreo kasama ng Macabeo, apat na ebanghelyo ngunit si Apostol Pablo ay "hindi labis na sumulat sa lahat ng mga simbahan na kanyang tinuruan, at kahit sa mga simbahan na kanyang sinulatan, siya ay nagpadala ng ilang mga linya."^[15]

Yugto ng Unang Pitong Konsehong Ekumenikal

Eusebio ng Caesarea

Sa kanyang aklat na Kasaysayan ng Simbahan (c. 330 CE), itinala ni Eusebio ng Caesarea ang kanon na ito ng Bagong Tipan:^[24]

1. Dahil ating pinakikitunguhan ang paksang ito, angkop na isuma ang mga kasulatan ng Bagong Tipan na nabanggit na. Una ay dapat ilagay ang banal na quaternion ng ebanghelyo; kasunod ng mga ito ang Mga Gawa ng Mga Apostol...mga Sulat ni Pablo, Unang Sulat ni Juan...Unang Sulat ni Pedro. Pagkatapos ng mga ito ay ilalagay kung talagang tila angkop ang Aklat ng Pahayag kung ating bibigyan ng iba't ibang mga opinyon sa angkop na panahon. Ang mga ito kung gayon ay kabilang sa mga tinanggap na kasulatan[Homologoumena].

3. Kabilang sa mga tinutulang kasulatan[Antilegomena], na gayunpaman ay kinikilala ng marami ay umiiral na tinatawag na Sulat ni Santiago, at ang Sulat ni Judas, Ikalawang Sulat ni Pedro at ang tinatawag na Ikalawang Sulat ni Juan at Ikatlong Sulat ni Juan kung ito man ay kabilang sa ebanghelistang si Juan o sa iba pang tao na may parehong pangalan. 4. Kasama sa mga itinakwil[Kirsopp. salin ni Lake: "hindi tunay"] kasulatan na dapat isaalang ang Mga Gawa ni Pablo, ang tinatawag na Pastol ni Hermas, at ang Apocalipsis ni Pedro, at sa karagdagan pa ng mga ito ang umiiral na Sulat ni Barnabas, at ang tinatawag na Didache, at sa karagdagan pa gaya ng sinabi ko, ang Aklat ng Pahayag kung tila angkop na ang ilang gaya ng sinabi ay itinakwil ngunit ang iba ay ibinilang sa mga tinanggap na aklat. 5. At kasama ng mga ito, ang ang ilan ay naglagay rin ng Ebanghelyo ng mga Hebreo...At ang lahat ng mga ito ay maaaring isaalang alang na kasama sa mga tinutulang aklat.

6. … ang gayong mga aklat gaya ng Ebanghelyo ni Pedro, Ebanghelyo ni Tomas, Ebanghelyo ni Matias o ng iba pa bukod sa mga ito at ang Mga Gawa ni Andres at Mga Gawa ni Juan at iba pang mga apostol... 7. … maliwanag na ipinakita ang mga sarili nito na piksiyon ng mga heretiko. Kaya ang mga ito ay hindi dapat ilagay kahit sa mga itinakwil na kasulatan ngunit ang lahat ng mga ito ay itapon bilang balintuna at hindi kagalang galang.

Ang Aklat ng Pahayag ni Juan ay ibinilang bilang parehong tinanggap (Kirsopp. saling: "Kinilala") at tinutulan na nagsanhi ng ilang kalituhan kung ano eksaktong ibig sabihin ni Eusebius. Mula sa iba pang mga kasulatan ng mga ama ng simbahan, alam nating ito ay tinutulan kasama ng ilang mga listahan ng kanon na tumatakwil sa kanonisidad nito. Ang EH 6.25.3=14 na itinuro kay Origen^[25] at ang EH 3.24.17-18^[26] EH 3.3.5 ay nagdagdag ng karagdagang detalye tungkol kay Pablo: Ang 14 na sulat ni Pablo ay mahusay na alam at hindi tinutulan. Kaya hindi talaga tama na hindi mapansin ang katotohanan na ang ilan ay tumakwil sa Sulat sa mga Hebreo na nagsasabing ito ay tinutulan ng simbahan sa Roma sa dahilang ito ay hindi isinualat ni Pablo." Ang EH 4.29.6 ay nagbanggit ng Diatessaron: "Ngunit ang kanilang orihinal na tagapagtatag na si Tatian ay bumuo ng ilang kombinasyon at koleksiyon ng mga ebanghelyo, hindi ko alam kung paano kung saan kanyang binigyan ng pamagat Diatessaron at nasa mga kamay pa rin ng ilan. Ngunit kanilang sinabi na siya ay nangahs na i-paraphrase ang ilang mga salita ng apostol Pablo upang pabutihin ang kanilang istilo."

Claromontanus Canon

Ang kanon na Codex Claromontanus^[27] c. 303-367,^[28] na isang pahinang ikinabit sa isang ika-6 siglo CE kopya ng mga sulat ni Pablo at Sulat sa mga Hebreo ay may Lumang Tipan kasama ng Tobit, Judith, Karunungan, Sirach, 1-2, 4 Macabeo, at ang Bagong Tipan, kasama ng Ikatlong Sulat sa mga taga-Corinto, Mga Gawa ni Pablo, Apocalipsis ni Pedro, Sulat ni Barnabas, Pastol ni Hermas, ngunit walang Sulat sa mga taga-Filipos, 1 Tesalonica, 2 Tesalonica at Sulat sa mga Hebreo. Sina Zahn at Harnack ay nasa opinyon na ang listahan ay hinango ng orihinal sa Griyego sa Alexandra o sa mga kapitbahay nito ~300 CE. Ayon kay Jülicher, ang listahang ito ay kabilang sa ika-4 siglo CE at malamang ay may pinamulang kanluran.

Emperador Constantino

Noong 331, kinomisyon ni Dakilang Constantino si Eusebius na maghatid ng limang mga bibliya ni Constantine para sa simbahan sa Constantinople. Itinala ni Athanasius (Apol. Const. 4) na ang mga skribang Alexandrian ay naghahanda ng mga bibliya para kay Emperador Constans noong mga 340 CE. Halimbawa, ipinagpalagay na ito ay maaaring nagbigay ng motibasyon para sa listahan ng kanon at ang Codex Vaticanus atCodex Sinaiticus ay maaaring ang mga halimbawa ng mga bibliyang ito. Kasama ng Peshitta at Codex Alexandrinus, ang mga ito ang pinagkunang umiiral na bibliyang Kristiyano.^[29] Walang ebidensiya sa Unang Konseho ng Nicaea ng anumang pagtukoy ng kanon gayumpaman, si Jerome (347-420 CE) sa kanyang aklat na Prologue to Judith ay nag-angkin na ang Aklat ni Judith ay "natagpuan ng Konsehong Nicene na kabilang sa bilang ng mga sagradong kasulatan."^[30]

Cirilo ng Herusalem

Sina McDonald at Sanders, Appendix D-2 ay nagbigay pansin sa sumusunod na kanon ni Cirilo ng Herusalem(c. 350 CE) mula sa kanyang Catechetical Lectures 4.36:

Mga Ebanghelyo (4), Mga Gawa, Santiago, 1-2 Pedro, 1-3 Juan, Judas(?), sulat ni Pablo(14) at ang Ebanghelyo ni Tomas ay itinala bilang pseudepigrapha.

Atanasio

Sa kanyang Easter letter noong 367 CE, si Atanasio na obispo ng Alexandria ay nagbigay ng listahan ng eksaktong parehong mga aklat na naging 27 aklat na kanon ng Bagong Tipan^[31] at kanyang ginamit ang salitang "kanonisado" (kanonizomena) tungkol sa mga ito.^[32] Kanya ring itinala ang 22 aklat ng Lumang Tipan at 7 mga aklat na wala sa kanon ngunit dapat basahin: Karunungan ni Solomon, Sirach, Esther, Judith, Tobit, Didache, at Pastol ni Hermas. Ang talaang ito ay napakakatulad ng kanon ng Protestante(WCF). Ang tanging mga pagkakaiba ang kanyang hindi pagsama sa Aklat ni Esther at ang pagsama sa Baruch at Sulat ni Jeremias bilang bahagi ng Aklat ni Jeremias.

Kanon na Cheltenham/Mommsen

Ang kanon na Cheltenham^[33]^[34] c. 365-390 CE ay isang listahang Latin na natuklasan ng Alemang skolar ng klasiko na si Theodor Mommsen (inilimbag noong 1886) sa isang ika-10 siglo CE manuskrito(pangunahing patristiko) na kabilang sa aklatan ni Thomas Phillips sa Cheltenham, Inglatera. Ang listahang ito ay malamang na nagmula sa Hilagang Aprika sa madaling pagkatapos ng ika-4 siglo CE. Ito ay may 24 aklat ng Lumang Tipan^[35] at 24 aklat ng Bagong Tipan na nagbibigay ng mga bilang ng pantig at linya ngunit inalis ang Sulat sa mga Hebreo, Sulat ni Judas, at Sulat ni Santiago at tila kinuwestiyon ang mga sulat ni Juan at Pedro ng lagpas sa una.

Synod of Laodicea

Ang Synod of Laodicea, c. 363 CE ang isa sa unang mga synod nagtangka na hatulan kung aling mga aklat ang dapat basahin ng malakas sa mga iglesia. Ang mga atas na inisyu ng mga 30 pari na dumalo ay tinawag na batas kanon. Ang kanon 59 ay nag-atas na ang tanging mga aklat kanonikal ang dapat basahin ngunit walang listahan ang ikinabit sa mga manuskritong Latin at Syriac na nagtatala ng mga atas. Ang listahan ng mga aklat kanonikal Kanon 60 ^[36] na minsang itinuturo sa Synod ng Laodicea ay isang kalaunang adisyon ayon sa karamihan ng mga skolar ay may isang 22 aklat ng OT at 26 aklat ng Bagong Tipan(Hindi kasama rito ang Aklat ng Pahayag).

Epipanio

Nilista nina McDonald at Sanders, Appendix D-2 ang sumusunod na kanon para kay Epipanio ng Salamis (c.374-377 CE), mula sa kanyang Panarion 76.5:

Mga ebanghelyo(4), Mga sulat ni pablo (13), Mga Gawa, Santiago, Pedro, 1-3 Juan, Judas, Pahayag, Karunungan, Sirach

Apostolikong Kanon #85

Noong c. 380 CE, ang redactor ng Mga Konstitusyong Apostoliko ay nagturo ng kanon sa mismong mga 12 apostol^[37] bilang ika-85 ng kanyang listahan ng gayong mga Mga atas apostoliko:

Kanon 85. Hayaan ang mga sumusunod na aklat ay isaalang alang na kagalang galang at banal ninyong lahat ng parehong kaparian at laity. [Ang isang listahan ng mga aklat ng Lumang Tipan...] At ang ating mga sagradong aklat ng Bagong Tipan ang apat na ebanghelyo, Mateo, Marcos, Lucas, Juan at ang 14 na sulat ni Pablo, dalawang sulat ni Pedro, tatlong sulat ni Juan, Santiago, Judas, dalawang sulat ni Clemente, at ang mga Konstitusyong inalay sa inyo, mga obispo, ko, Papa Clemente I sa walong aklat na hindi angkop na gawing publiko sa harapan ng lahat dahil sa mga misteryong nilalaman ng mga ito; at ang Mga Gawa natin, ang mga apostol.—(Mula sa bersiyong Latin.)

Ang ilang mga kalaunang saling Coptiko at Arabiko ay nagdagdag ng Aklat ng Pahayag.

Gregorio ng Nazianzus

Noong mga huli nang 380 CE, si Gregorio ng Nazianzus ay lumikha ng isang kanon^[38] sa talata na umaayon sa kanyang kakontemporaryong si Atanasio maliban sa paglalagay ng mga sulat katoliko pagkatapos ng mga sulat ni Pablo at pag-aalis ng Aklat ng Pahayag. Ang listahang ito ay pinagtibay ng Synod ng Trullo noong 692 CE.

Amphilochius of Iconium

Sa kanyang tula na Iambics for Seleucus^[39] na isinulat pagkatapos nang 394 CE, tinalakay ni Amphilochius ng Iconium ang debate sa pagsasama sa kanon ng ilang mga aklat at halos tiyak na itinakwil ang mga kalaunang mga sulat ni Pedro at Juan, Judas at Aklat ng Pahayg.^[40]

Jeronimo

Itinala nina McDonald at Sanders, Appendix D-2 ang sumusunod na kanon ng Bagong Tipan para kay Jerome, (c.394 CE) mula sa kanyang Epistle 53:

"Apat ng Panginoon": Mateo, Marcos, Lucas, Juan, Mga sulat ni Pablo(14), 1-2 Pedro, 1-3 Juan, Judas, Santiago, Mga Gawa, Pahayag.

Papa Damaso I

Ang pagkokomisyon ni Papa Damaso ng Latin Vulgata ng Bibliya c. 383 CE ay instrumental sa pagtatakda ng kanon sa Kanluran. Pinaniniwalaan ng ilan na sa direksiyon ni Papa Damaso I na Obispo ng Roma na ang kanon ng Katoliko ay itinakda sa Konseho ng Roma noong 382 CE. Gayunpaman, ang talaang Damasian(na isinaad na nagmula sa Konseho ng Roma) na isinama sa pseudepigrapikal na Decretum Gelasianum ay maaring hindi mula kay Damaso.^[41]^[42] Ang listahang ibinigay sa ibabaw na ipinagpapalagay na inidendorso ni Papa Damasus I:

Genesis, Exodo, Levitico, Bilang, Deuteronomio, Jesus Nave, Mga Hukom, Ruth, 4 na aklat ng mga Hari, 2 aklat ng Kronika, Job, Psalter ni David, 5 aklat ni Solomon, 12 aklat ng mga propeta, Isais, Jeremias, Daniel, Ezekiel, Tobit, Judith, Esther, 2 aklat ng Esdras, 2 aklat ng Macabeo, at sa Bagong Tipan, 4 na aklat ng ebanghelyo, 1 aklat ng mga gawa ng mga apostol, 12 sulat ni Pablo, 1 niya ng Hebreo, 2 ng Pedro, 3 ng Juan, 1 ng Judas, at ang Aklat ng Pahayag.

Ang tinatawag na Decretum Gelasianum de libris recipiendis et non recipiendis ay tradisyonal na itinuturo kay Gelasius na obispo ng Roma noong 492-496 CE. Gayunpaman, kung isaalang alang ang lahat, ito ay malamang na may pinagmulang Timog Gallic(ika-6 siglo CE) ngunit pinaniniwalaan ng ilan na ang ilang mga bahagi ay maaaring bakasin pabalik kay Papa Damasus at nagrereplekta ng tradisyong Romano. Ang ikalawang bahagi ay isang katalogong kanon at ang ika-5 bahagi ay isang katalogo ng apokripa at iba pang mga kasulatan na itinuturing na itinakwil. Ang katologo ng kanon ay nagbibigay ng lahat ng 27 mga aklat ng kanon ng Romano Katoliko.

Papa Inocencio I

Noong c.405 CE, si Papa Inocencio I ay nagpadala ng isang listahan ng mga sagradong aklat sa obispong Gallic na si Exsuperius of Toulouse na halos katulad ng kanon ng Trent ^[43] (nang walang pagtatangi sa pagitan ng mga protocanonical at deuterocanonical).

Agustin ng Hipona

Si Agustin ng Hipona ay naghayag na ang isa ay "magnanais ng mga tinatanggap ng lahat ng mga Simbahang Katoliko kesa sa mga hindi tinatanggap ng ilan sa kanila". Isinaad ni Augstin na ang mga sumasalungat na simbahan ay dapat mas higitan sa timbang ng mga opinyon ng mas marami at mas matimbang na mga simbahan. Epektibong pinwersa ni Augustin ang kanyang opinyon sa Simbahan sa pamamagitan ng pag-uutos ng tatlong mga synod tungkol sa kanonisidad: Ang synod ng Hipona(393 CE), synod ng Carthage(397 CE) at isa pa sa Carthage(419 CE). Ang mga synod na ito ay tinipon sa ilalim ng kapangyarihan ni Agustin ng Hipona na tumuring sa kanon bilang sarado na.^[44]^[45]^[46] Ang bawat synod na ito ay nag-ulit ng parehong batas ng Simbahan: walang babasahin sa simbahan sa ngalan ng mga kasulatan ng diyos maliban sa Lumang Tipan(kabilang ang mga deuterokanoniko) at ang 27 kanonikal na aklat ng Bagong Tipan. Ang unang konseho na tumanggap ng kasalukuyang kanon ng mga aklat ng Bagong Tipan ay maaaring ang Synod ng Hipona sa Hilagang Aprika noong 393 CE. Ang maikling buod ng mga akto ng konsehong ito ay binasa at tinanggap sa mga Konseho ng Carthage noong 397 CE at 419 CE. Ang Aklat ng Pahayag ay idinagdag sa talaan noong 419 CE.^[47] Kaya mula sa ika-4 siglo CE, may umiiral na pagkakasundo sa Simbahan sa Kanluran tungkol sa kanon ng Bagong Tipan(gaya ng sa kasalukuyan)^[48] at sa huli nang ika-5 siglo CE ay sa Simbahan sa Silangan na may ilang mga eksepsiyon ay tumanggap sa Aklat ng Pahayag at kaya ay nagkasundo sa kanon Bagong Tipan.^[49]

Ang yugtong ito ay nagmamarka ng pagsisimula ng isang mas malawak na kinikilalang kanon bagaman ang pagsasama ng ilang mga aklat ay pinagdedebatihan pa rin: Sulat sa mga Hebreo, Sulat ni Santiago, Ikalawang Sulat ni Juan, Ikalawang Sulat ni Pedro, Sulat ni Judas at Aklat ng Pahayag. Ang mga dahilan ng debate ay kinabibilangan ng tanong sa may akda ng mga aklat na ito(ang tinatawag na Damasian "konseho sa Roma" ay tumakwil na sa pagiging may akda ni Apostol Juan ng Ikalawang Sulat ni Juan at Ikatlong Sulat ni Juan samantalang pinanatili ang mga aklat), ang kanilang pagiging angkop sa paggamit(ang Aklat ng Pahayag sa panahong ito ay binibigyang pakahulugan na sa malawak na iba ibang paraang heretikal) at kung gaano kalawak ang mga ito ay aktuwal na ginagamit(ang Ikalawang Sulat ni Pedro ang pinaka mahinang napatunayan sa lahat ng mga aklat ng kanon ng Kristiyanismo).

Noong ika-5 siglo CE, ang simbahang Romano Katoliko sa Kanluran sa ilalim ni Papa Inocencio I ay kumilala sa isang kanon ng bibliya kabilang ang apat na ebanghelyo, Mateo, Marcos, Lucas, at Juan na nakaraang isinama sa ilang mga bilang mga synod na pangrehiyon na Konseho ng Roma(382 CE), Synod ng Hipona(393 CE) at dalawang mga Synod ng Carthage(397 at 419 CE).^[50] Ang kanon na ito na tumutugon sa modernong kanon ng Romano Katoliko ay ginamit sa Vulgata na isang ika-5 siglo CE salin ng bibliyang ginawa ni Jeronimo^{[kailangan ng sanggunian]} sa ilalim ng komisyon ni Papa Damaso noong 382 CE.

Cassiodorus

Sina McDonald at Sanders, Appendix D-3 ay nagtala ng isang kanon para kay Cassiodorus ng Roma mula sa kanyang Institutiones divinarum et saecularium litterarum, c.551-562 CE na kilala sa pag-aalis nito ng Ikalawang Sulat ni Pedro, 2-3 Sulat ni Juan, Sulat ni Judas at Sulat sa mga Hebreo.

Mga kanon ng mga Silangang Simbahan

Ang mga silangang simbahan sa pangkalahatan ay may mas mahinang saloobin kesa sa mga simbahan sa kanluran para sa pangangailangan ng paggawa ng isang matalas na delineasyon tungkol sa kanon. Ito ay mas may kamalayan sa paggagrado ng kalidad na espiritwal ng mga aklat na tinanggap nito(e.g. ang klasipikasyon ni Eusebius, tignan rin ang Antilegomena) at mas hindi kadalasang nagagawing ihayag na ang mga aklat na itinakwil nito ay hindi nag-aangkin ng kalidad na espiritwal. Halimbawa, ang Synod na Trullan ng 691-692 CE na itinakwil ni Papa Constantine(tingnan din ang Pentarkiya) ay nag-endorso sa mga listahang ito ng mga kasulatang kanonikal: Mga Kanon na Apostoliko (~385 CE), ang Synod ng Laodicea (~363 CE ?), ang Ikatlong Synod ngCarthage (~397 CE), at ang ika-39 sulat Festal ni Athanasius (367 CE). Gayunpaman, ang mga listahang ito ay hindi magkakaayon. Ang Synod ng Hippo Regius (393 CE) at ang SYnod ng Carthage (419 CE) ay tumugon rin sa kanon at tinalakay dito. Gayundin, ang mga kanon ng mga pambansang simbahan ng Syria, Armenia, Georgia, Ehitpo(The Coptic Church), at Ethiopia ay lahat may maliit na mga pagkakaiba.^[51] Ang Aklat ng Pahayag ang isa sa pinaka hindi matiyak na mga aklat. Ito ay hindi isinalin sa Georgian hanggang noong ika-10 siglo CE at ito ay hindi kailanman isinama sa opisyal na leksiyonaryo ng simbahang Griyego kahit ito ay Byzantine o moderno.

Kanon ng iba't ibang denominasyon

May pagkakaiba ang bilang ng mga aklat at pagkakasunod ng mga ito sa kanon sa iba't ibang denominasyon.

Sa Hudaismo

Sa Hudaismo ang kanon ay binubuo lamang ng Tanakh(o Lumang Tipan sa bibliang kristiyano). Hindi tinatanggap ng mga Hudyo ang "Bagong Tipan" at hindi sila naniniwala na si Hesus ang katuparan ng mesias na binabanggit sa "Tanakh". Ayon sa mga skolar na Hudyo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay base sa maling salin at misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.^[52]^[53]^[54]^[55]^[56]

Sa Samaritanismo

Sa relihiyong Samaritanismo, ang kanon ay binubuo lamang ng limang aklat ng Torah na Genesis, Exodo, Levitico, Deuteronomyo, at Bilang.

Sa Marcionismo

Ang Marcionismo ay ikalawang siglong sekta ng Kristiyanismo na nagmula sa mga turo ni Marcion ng Sinope noong 144 CE. Ayon kay Marcion, ang diyos ng mga Hebreo sa Lumang tipan ay isang malupit na diyos at iba sa mapagpatawad na dios ng Bagong Tipan. Sa dahilang ito, ang Lumang Tipan ay itinakwil ni Marcion. Ang kanon na tinanggap lamang sa Marcionismo ay binubuo ng 11 aklat: ang Ebanghelyo ni Marcion(na binubuo ng sampung kapitulo ng Ebanghelyo ni Lukas at binago ni Marcion at ang sampu sa mga sulat ni Pablo(Roma, 1 at 2 Corinto, Galacia, Efeso, Filipos, Colosas, 1 at 2 Tesalonica). Ang ibang aklat ni Pablo gaya ng 1 at 2 Timoteo at Tito at ibang pang aklat ng Bagong Tipan ay itinakwil sa Marcionismo.^[57]

Sa Katolisismo

Ang kanong katoliko ay binubuo ng 73 aklat. Sakop ng kanong Katoliko ang Lumang Tipan at ang Bagong Tipan, pati na rin ang mga sumusunod na aklat na tinatawag na mga deuterokanoniko o Apokripa: Tobít,Judith, Ester (Gryego) (madalas pinapalitan ang orihinal na Ester ng Lumang Tipan), 1 Mga Macabeo, 2 Mga Macabeo, Karunungan ni Solomon, Sirac/Eclesiastico at Baruc. Ang Apokripa ay pinagtibay na kanonikal sa Konseho ng Trent noong 1546 bilang tugon sa pagtutol dito ng mga protestante noong repormasyon(1515-1648). Ang ilan sa mga doktrina ng katolisismo na sinusuportahan ng Apokripa at tinutulan ng mga Protestante ang purgatoryo(Tobit 12:12, 2 Macabeo 12:39-46), pamamagitan ng mga namatay na santo at mga anghel(2 Maccabeo 15:14, Tobit 12:12-15), pananalangin para sa mga patay(2 Macabeo 12:45-46) at iba pa.

Sa Ortodoksiya

Sa Etiopianong Ortodokso, ang Bibliya ay binubuo ng 81 na aklat at sa Silangang Ortodox, ang bibliya ay binubuo ng 84 na aklat. Sakop ng kanong Ortodokso ang lahat ng mga aklat ng bibliyang Katoliko kasama ang 3 Macabeos, Awit 151, 1 Esdras, 4 Macabeos at iba pa.

Sa Syriac

Ang biblia ng Tradisyong Syriac na tinatawag na Peshitta ay binubuo ng Lumang Tipan, Apokripa at Bagong Tipan. Hindi kasama sa Bagong Tipan ng Peshitta ang mga aklat na 2 Pedro, 2 at 3 Juan, Judas at Apocalipsis.

Sa Protestantismo

Sa Protestantismo, ang kanon ay binubuo ng 66 na aklat. Ang apokripa ng Katoliko ay hindi tinanggap ng mga Protestante.

Sa Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw

Sa Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw (LDS/Mormon), ang kanon ay King James Version ng Bibliya, Ang Aklat ni Mormon, Ang Doktrina at Mga Tipan, at Ang Mahalagang Perlas

Mga ibang kasulatan ng Bagong Tipan

Ang ibang mga kasulatan ng Bagong Tipan na pangkalahatang tinuturing na apokripal ay gayunpaman lumilitaw sa ilang mga Bibliya at manuskrito. Halimbawa, ang Sulat sa mga taga-Laodicea^[58] ay isinama sa maraming mga manuskrito ng Latin na Vulgata, sa 18 mga bibliyang Aleman bago ang salin ni Martin Luther at isang bilang ng mga maagang bibliyang Ingles gaya ng Bibliya ni Gundulf, at saling Ingles ni John Wycliffe. Itinuring ni William Whiston ang sulat sa mga taga Laodicea na tunay na Paulino. Gayundin, ang Ikatlong Sulat sa mga taga-Corinto^[59] na minsang itinuring na bahagi ng Bibliya ng Armeniyong Ortodokso ^[60] ngunit hindi na inililimbag sa mga modernong edisyon. Sa loob ng tradisyong Ortodoksong Syriac, ang Ikatlong Sulat sa mga taga-Corinto ay may kasaysayan rin ng kahalagahan. Ang parehong sina Aphrahat at Ephraem of Syria ay tumuring dito na parang ito ay kanonikal.^[61] However, it was left-out of the Peshitta and ultimately excluded from the canon altogether.

Ang Didache,^[62] Pastol ni Hermas,^[63] at iba pang mga kasulatan na itinuro sa mga amang apostoliko ay minsang itinuring na skriptural ng iba't ibang mga maagang ama ng simbahan. Ang mga ito ay pinaparangalan pa rin sa ilang mga tradisyon ngunit hindi na itinuturing na kanonikal. Gayunpaman, ang ilang mga aklat na kanonikal sa loob ng Ortodoksong Etiopiano ay nakahanap ng kanilang pinagmulan sa mga kasulatan ng mga apostolikong ama gayundin sa mga sinaunang kautusan ng Simbahan. Ang Simbahang Etiopianong Ortodoksong Tewahedo ay kumikilala sa walong mga karagdagang aklat ng Bagong Tipan sa mas malawak na kanon nito. Ang mga ito ang: Ang apat na aklat ni Sinodos, ang dalawang aklat ng Tipan, Clementong Etiopiko at Didascaliang Etiopiko.^[64]

Mga aklat	Tradisyong Protestante	Tradisyong Romano Katoliko	Tradisyong Silangang Ortodokso	Tradisyong Simbahang Armeniyong Apostoliko ^{[N 1]}	Tradisyong Koptikong Ortodokso	Tradisyong Etiopianong Ortodokso	Tradisyong Ortodoksong Syriac
Canonical gospels
Matthew	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
Mark^{[N 2]}	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
Luke	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
John^{[N 2]}	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
Apostolic history
Acts^{[N 2]}	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
Acts of Paul and Thecla ^{[N 3]}^[65]^[66]	Hindi	Hindi	Hindi	No (early tradition)	Hindi	Hindi	No (early tradition)
Pauline epistles
Romans	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
1 Corinthians	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
2 Corinthians	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
Corinthians to Paul and 3 Corinthians ^{[N 3]}^{[N 4]}	Hindi	Hindi	Hindi	No − inc. in some mss.	Hindi	Hindi	No (early tradition)
Galatians	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
Ephesians	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
Philippians	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
Colossians	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
Laodiceans	No − inc. in some eds. ^{[N 5]}	No − inc. in some mss.	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi
1 Thessalonians	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
2 Thessalonians	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
1 Timothy	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
2 Timothy	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
Titus	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
Philemon	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
General epistles
Hebrews	Yes^{[N 6]}	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
James	Yes^{[N 6]}	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
1 Peter	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
2 Peter	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Yes^{[N 7]}
1 John^{[N 2]}	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo
2 John	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Yes^{[N 7]}
3 John	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Yes^{[N 7]}
Jude	Yes^{[N 6]}	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Yes^{[N 7]}
Apocalypse^{[N 8]}
Revelation	Yes^{[N 6]}	Oo	Oo	Oo	Oo	Oo	Yes^{[N 7]}
Apostolic Fathers and Church Orders^{[N 9]}
1 Clement^{[N 10]}	No (Codices Alexandrinus and Hierosolymitanus)
2 Clement^{[N 10]}	No (Codices Alexandrinus and Hierosolymitanus)
Shepherd of Hermas^{[N 10]}	No (Codex Siniaticus)
Epistle of Barnabas^{[N 10]}	No (Codices Hierosolymitanus and Siniaticus)
Didache^{[N 10]}	No (Codex Hierosolymitanus)
Ser`atä Seyon (Sinodos)	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Yes (broader canon)	Hindi
Te'ezaz (Sinodos)	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Yes (broader canon)	Hindi
Gessew (Sinodos)	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Yes (broader canon)	Hindi
Abtelis (Sinodos)	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Yes (broader canon)	Hindi
Book of the Covenant 1 (Mäshafä Kidan)	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Yes (broader canon)	Hindi
Book of the Covenant 2 (Mäshafä Kidan)	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Yes (broader canon)	Hindi
Ethiopic Clement (Qälëmentos)^{[N 11]}	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Yes (broader canon)	Hindi
Ethiopic Didescalia (Didesqelya)^{[N 11]}	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Hindi	Yes (broader canon)	Hindi

Table notes

↑ The growth and development of the Armenian Biblical canon is complex. Extra-canonical New Testament books appear in historical canon lists and recensions that are either distinct to this tradition, or where they do exist elsewhere, never achieved the same status. Some of the books are not listed in this table. These include the Prayer of Euthalius, the Repose of St. John the Evangelist, the Doctrine of Addai, a reading from the Gospel of James, the Second Apostolic Canons, the Words of Justus, Dionysius Aeropagite, the Preaching of Peter, and a Poem by Ghazar. A possible exception here to canonical exclusivity is the Second Apostolic Canons, which share a common source — the Apostolic Constitutions — with certain parts of the Ethiopian New Testament broader canon. There is some uncertainty about whether it is actually the Doctrine of Addai, or rather a related work called the Acts of Thaddeus, that appears in Armenian canon lists. Moreover, the correspondence between King Agbar and Jesus Christ, which is found in various forms — including within both the Doctrine of Addai and the Acts of Thaddeus — sometimes appears separately (see this list Naka-arkibo 2023-03-26 sa Wayback Machine.). It is noteworthy that the Prayer of Euthalius and the Repose of St. John the Evangelist appear in the appendix of the 1805 Armenian Zohrab Bible. However, some of the aforementioned books, though they are found within canon lists, have nonetheless never been discovered to be part of any Armenian Biblical manuscript.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 Parts of these four books are not found in the most reliable ancient sources; in some cases, are thought to be later additions; and have therefore not historically existed in every Biblical tradition. They are as follows: Mark 16:9–20, John 7:53–8:11, the Comma Johanneum, and portions of the Western version of Acts. To varying degrees, arguments for the authenticity of these passages — especially for the one from the Gospel of John — have occasionally been made.
↑ ^3.0 ^3.1 The Acts of Paul and Thecla, the Epistle of the Corinthians to Paul, and the Third Epistle to the Corinthians are all portions of the greater Acts of Paul narrative, which is part of a stichometric catalogue of New Testament canon found in the Codex Claromontanus, but has survived only in fragments. Some of the content within these individual sections may have developed separately, however.
↑ The Third Epistle to the Corinthians often appears with and is framed as a response to the Epistle of the Corinthians to Paul.
↑ The Epistle to the Laodiceans is present in some western non-Roman Catholic translations and traditions. Especially of note is John Wycliffe's inclusion of the epistle in his English translation, and the Quakers' use of it to the point where they produced a translation and made pleas for its canonicity (Poole's Annotations, on Col. 4:16). The epistle is nonetheless widely rejected by the vast majority of Protestants.
↑ ^6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 These four works were questioned or "spoken against" by Martin Luther, and he changed the order of his New Testament to reflect this, but he did not leave them out, nor has any Lutheran body since. Traditional German Luther Bibles are still printed with the New Testament in this changed "Lutheran" order. The vast majority of Protestants embrace these four works as fully canonical.
↑ ^7.0 ^7.1 ^7.2 ^7.3 ^7.4 The Peshitta excludes 2 John, 3 John, 2 Peter, Jude, and Revelation, but certain Bibles of the modern Syriac traditions include later translations of those books. Still today, the official lectionary followed by the Syriac Orthodox Church and the Assyrian Church of the East, present lessons from only the twenty-two books of Peshitta, the version to which appeal is made for the settlement of doctrinal questions.
↑ The Apocalypse of Peter, though not listed in this table, is mentioned in the Muratorian fragment and is part of a stichometric catalogue of New Testament canon found in the Codex Claromontanus. It was also held in high regard by Clement of Alexandria.
↑ Though they are not listed in this table, the Apostolic Constitutions were considered canonical by some including Alexius Aristenus, John of Salisbury, and to a lesser extent, Grigor Tat`evatsi. They are even classified as part of the New Testament canon within the body of the Constitutions itself. Moreover, they are the source for a great deal of the content in the Ethiopian broader canon.
↑ ^10.0 ^10.1 ^10.2 ^10.3 ^10.4 These five writings attributed to the Apostolic Fathers are not currently considered canonical in any Biblical tradition, though they are more highly regarded by some more than others. Nonetheless, their early authorship and inclusion in ancient Biblical codices, as well as their acceptance to varying degrees by various early authorities, requires them to be treated as foundational literature for Christianity as a whole.
↑ ^11.0 ^11.1 Ethiopic Clement and the Ethiopic Didascalia are distinct from and should not be confused with other ecclesiastical documents known in the west by similar names.

Talababa

↑ The Canon Debate, McDonald & Sanders, page 4
↑ http://www.earlychristianwritings.com/marcion.html
↑ Ignatius Naka-arkibo 2009-08-30 sa Wayback Machine., NT Canon.
↑ von Harnack, Adolf (1914). Origin of the New Testament.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ From the perspectives of Tertullian and Epiphanius (when the four gospels had largely canonical status, perhaps in reaction to the challenge created by Marcion), it appeared that Marcion rejected the non-Lukan gospels, however, in Marcion's time, it may be that the only gospel he was familiar with from Pontus was the gospel that would later be called Luke. It is also possible that Marcion's gospel was actually modified by his critics to became the gospel we know today as Luke, rather than the story from his critics that he changed a canonical gospel to get his version. For example, compare Luke 5:39 to Luke 5:36–38, did Marcion delete 5:39 from his Gospel or was it added later to counteract a Marcionist interpretation of 5:36-38? One must keep in mind that we only know of Marcion through his critics and they considered him a major threat to the form of Christianity that they knew. John Knox (the modern writer, not to be confused with John Knox the Protestant Reformer) in Marcion and the New Testament: An Essay in the Early History of the Canon (ISBN 0-404-16183-9) was the first to propose that Marcion's Gospel may have preceded Luke's Gospel and Acts.[1] Naka-arkibo 2007-10-16 sa Wayback Machine.
↑ The Evolution of the Pauline Canon by Robert Price
↑ Price
↑ Everett Ferguson, "Factors leading to the Selection and Closure of the New Testament Canon," in The Canon Debate. eds. L. M. McDonald & J. A. Sanders (Hendrickson, 2002) pp. 302–303; cf. Justin Martyr, First Apology 67.3.
↑ Justin Martyr, Dialogue 88:3
↑ Everett Ferguson, "Factors leading to the Selection and Closure of the New Testament Canon," in The Canon Debate. eds. L. M. McDonald & J. A. Sanders (Hendrickson, 2002) pp. 301; cf. Irenaeus, Adversus Haereses 3.11.8.
↑ McDonald & Sanders, page 277
↑ McDonald & Sanders, page 280. Also page 310, summarizing 3.11.7: the Ebionites use Matthew's Gospel, Marcion mutilates Luke's, the Docetists use Mark's, the Valentinians use John's
↑ ibid
↑ Matthew (Book 3, Chapter 16)
Marcos (Book 3, Chapter 10)
Lucas (Book 3, Chapter 14)
Juan (Book 3, Chapter 11)
Mga Gawa (Book 3, Chapter 14)
Roma(Book 3, Chapter 16)
1 Corinto (Book 1, Chapter 3)
2 Corinto (Book 3, Chapter 7)
Galacia(Book 3, Chapter 22)
Efeso (Book 5, Chapter 2)
Filipos (Book 4, Chapter 18)
Colosas (Book 1, Chapter 3)
1 Tesalonica (Book 5, Chapter 6)
2 Tesalonica(Book 5, Chapter 25)
1 Timoteo(Book 1, Preface)
2 Timoteo(Book 3, Chapter 14)
Tito(Book 3, Chapter 3)
1 Pedro (Book 4, Chapter 9)
1 Juan(Book 3, Chapter 16)
2 Juan (Book 1, Chapter 16)
Aklat ng Pahayag (Book 4, Chapter 20)
↑ ^15.0 ^15.1 Sa kanyang komentaryong Commentary on the Epistle to the Galatians, isinulat ni Joseph Barber Lightfoot: "Sa puntong [Gal 6:11] ang apostol ay kumuha ng panulat mula sa kanyang amanuensis, at ang nagwawakas na talata ay isinulat nang kanyang sariling kamay. Mula sa panahon na ang mga sulat ay nagsimulang dayain sa kanyang pangalan(2 Thess 2:2; 3:17) tila naging kanyang kasanayan na wakasan ang ilang mga salita ang kanyang sulat bilang babala laban sa mga gayong pandaraya...Sa kasalukuyang kaso, siya ay sumusulat ng buong paragrapo na binubuod ang pangunahing mga aral sa sulat sa maikli, sabik, hindi magkakaayon na mga pangungusap. Siya ay sumulat rin sa malaki, maliwanag na mga karakter (Gr. pelikois grammasin na ang kanyang sulat kamay ay maaaring magreplekta ng enerhiya at determinasyon ng kanyang kaluluwa."
↑ Bruce Metzger's The canon of the New Testament, 1997, Oxford University Press, page 98: "The question whether the Church's canon preceded or followed Marcion's canon continues to be debated. ...Harnack...John Knox..."
↑ The Muratorian Canon earlychristianwritings.com Accessed April 10, 2007
↑ Richard Bauckham, Jesus and the Eyewitnesses (Cambridge: Eerdmans, 2006), 425–426.
↑ E. Ferguson, ‘Canon Muratori: Date and Provenance’, Studia Patristica 17 (1982), 677–683; E. Ferguson, ‘The Muragorian Fragment and the Development of the Canon”, Journal of Theological Studues 44 (1993), 696; F. F. Bruce, "Some Thoughts on the Beginning of the New Testament Canon," Bulletin of the John Rylands Library 65 (1983), 56–57; B. M. Metzger, The Canon of the New Testament: Its Origins, Development, and Significance (Oxford: Clarendon, 1987), 193–194; P. Henne, La dation du Canon de Muratori”, Revenue Biblique 100 (1993), 54–75; W. Horbury, “The Wisdom of Solomon in the Muratorian Fragment”, Journal of Theological Studies 45 (1994), 146–159; C. E. Hill, “The Debate over the Muratorian Fragment and the Development of the Canon”, Westminster Theological Journal 57 (1995), Richard Bauckham, Jesus and the Eyewitnesses (Cambridge: Eerdmans, 2006), 426.
↑ G. M. Hahneman, The Muratorian Fragment and the Development of the Canon (Oxford: Oxford University Press, 1992), see also the article in the Anchor Bible Dictionary. McDonald and Sanders's The Canon Debate, 2002, page 595, note 17: "The Muratorian Fragment. While many scholars contend that this was a late second-century C.E. fragment originating in or around Rome, a growing number hold that it was produced around the middle of the fourth century (ca. 350-375) and that it originated somewhere in the eastern part of the Roman Empire, possibly in Syria."
↑ Metzger, Bruce. Canon of the New Testament. p. 150.
↑ The Oxford Dictionary of the Christian Church. p. 45.
↑ Herbermann, Charles, pat. (1913). "Montanists" . Catholic Encyclopedia (sa wikang Ingles). New York: Robert Appleton Company.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link): MONTANISM IN THE WEST: "The old notion that the Alogi were an Asiatic sect (see ALOGI) is no longer tenable; they were the Roman Gaius and his followers, if he had any."
↑ Primary reference: Eusebius. Ecclesiastical History Book 3. pp. Chapter XXV: The Divine Scriptures that are accepted and those that are not. Secondary reference: The Canon Debate, McDonald & Sanders editors, 2002, chapter 23 The New Testament Canon of Eusebius by Everett R. Kalin, pages 403-404: "Eusebius divides the writings he has been discussing into three categories, the homologoumena (the universally acknowledged writings), the antilegomena (the writings that have been spoken against and are thus disputed—or, in a certain sense, rejected, even though in wide use) and the heretical writings. Only the twenty-one or twenty-two books in the first category are in the church's New Testament (are canonical). It is the ancient church's tradition of what the apostles wrote and handed down that is the criterion for evaluating these writings from the apostolic era, and only these twenty-one or twenty-two pass the test. In important recent contributions on this passage both Robbins and Baum agree that for Eusebius the church's canon consists of these twenty-one or twenty-two books. ... Given what we see in Eusebius in the early fourth century it is virtually impossible to imagine that the church had settled upon a twenty-seven book collection, or even one that approximated that, in the late second century. Moreover, whatever the merits of David Trobisch's intriguing and important proposal that a twenty-seven book edition of the New Testament was produced in the second century, that notion seems hard to reconcile with what we have found in Eusebius regarding the church's acceptance of apostolic writings in earlier centuries."
↑ E. R. Kalin, "Re-examining New Testament Canon History: 1. The Canon of Origen," Currents in Theology and Mission 17 (1990): 274-82
↑ The Canon Debate, page 395
↑ Codex Claromontanus, Bible Researcher.
↑ McDonald and Sanders
↑ The Canon Debate, pages 414-415, for the entire paragraph
↑ Herbermann, Charles, pat. (1913). "Book of Judith" . Catholic Encyclopedia (sa wikang Ingles). New York: Robert Appleton Company.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link): Canonicity: "..."the Synod of Nicaea is said to have accounted it as Sacred Scripture" (Praef. in Lib.). It is true that no such declaration is to be found in the Canons of Nicaea, and it is uncertain whether St. Jerome is referring to the use made of the book in the discussions of the council, or whether he was misled by some spurious canons attributed to that council"
↑ Carter Lindberg, A Brief History of Christianity (Blackwell Publishing, 2006) p. 15.
↑ David Brakke, "Canon Formation and Social Conflict in Fourth Century Egypt: Athanasius of Alexandria's Thirty Ninth Festal Letter", in Harvard Theological Review 87 (1994) pp. 395–419.
↑ "The Cheltenham List". Bible Research. Nakuha noong 2007-07-08.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "The Cheltenham Canon". ntcanon.org. Inarkibo mula sa orihinal noong 2007-06-09. Nakuha noong 2007-07-08.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link); (also known as Mommsen's)
↑ From [2] which references Metzger: 1. Genesis, 2. Exodus, 3. Numbers, 4. Leviticus, 5. Deuteronomy, 6. Joshua, 7. Judges, 8. Ruth, 9. I Kingdoms, 10. II Kingdoms, 11. III Kingdoms, 12. IV Kingdoms, 13. Chronicles I, 14. Chronicles II, 15. Maccabees I, 16. Maccabees II, 17. Job, 18. Tobit, 19. Esther, 20. Judith, 21. Psalms, 22. Solomon (probably to include the Wisdom of Solomon), 23. Major prophets, 24. Twelve Prophets
↑ Nicene and Post Nicene Fathers, volume XIV
↑ "Apostolic Canons". Inarkibo mula sa orihinal noong 2012-07-28. Nakuha noong 2012-07-20.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "The Canon of Gregory of Nazianus (329-389 CE)". Inarkibo mula sa orihinal noong 2012-07-16. Nakuha noong 2012-07-20.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "The Canon of Amphilochius of Iconium (after 394 CE)". Inarkibo mula sa orihinal noong 2012-07-16. Nakuha noong 2012-07-20.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ The Canon Debate, page 400, note 78, translation attributed to Metzger's Canon of the NT page 314 ["/" indicates newline]: "And again the Revelation of John,/ Some approve, but the most/ Say it is spurious." and "Paul ... [wrote]/ Twice seven epistles:... But some say the one to the Hebrews is spurious, not saying well, for the grace is genuine." and on the Catholic Epistles: "Some say we must receive seven, but others say/ Only three [James, 1 Peter, 1 John] should be received..."
↑ http://www.tertullian.org/articles/burkitt_gelasianum.htm
↑ The "Damasian Canon" was published by C. H. Turner in JTS, vol. 1, 1900, pp. 554–560.
↑ Henry Barclay Swete's Introduction to the Old Testament in Greek, page 211^{[patay na link]} shows Innocent's OT list; McDonald and Sander's The Canon Debate, Appendix D-2, page 594, lists this NT canon: "Gospels (4), Paul's epistles (13) [Some add Hebrews to this and make it 14. It is uncertain.], 1-3 John, 1-2 Peter, Jude, Jas, Acts, Rev; Repudiated: Matthias/, James the Less, Peter + John = Leucian (Andrew = Xenocharides & Leonidas), Gospel of Thomas.
↑ Ferguson, Everett. "Factors leading to the Selection and Closure of the New Testament Canon", in The Canon Debate. eds. L. M. McDonald & J. A. Sanders (Hendrickson, 2002) p. 320
↑ F. F. Bruce, The Canon of Scripture (Intervarsity Press, 1988) p. 230
↑ cf. Augustine, De Civitate Dei 22.8.
↑ McDonald & Sanders' The Canon Debate, Appendix D-2, note 19: "Revelation was added later in 419 at the subsequent synod of Carthage."
↑ F. F. Bruce, The Canon of Scripture (Intervarsity Press, 1988) p. 215
↑ P. R. Ackroyd and C. F. Evans, eds. (1970). The Cambridge History of the Bible (volume 1). Cambridge University Press. p. 305. {{cite book}}: |author= has generic name (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Pogorzelski, Frederick (2006). "Protestantism: A Historical and Spiritual Wrong Way Turn". Bible Dates. CatholicEvangelism.com. p. 1. Inarkibo mula sa orihinal noong 2008-06-09. Nakuha noong 2006-07-11.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Metzger, Bruce M. (1987.). The Canon of the New Testament: Its Origin, Development, and Significance. Oxford: Clarendon Press. {{cite book}}: Check date values in: |year= (tulong)
↑ Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah? Naka-arkibo 2011-07-16 sa Wayback Machine. by Rabbi Shraga Simmons (about.com)
↑ Michoel Drazin (1990). Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries. Gefen Publishing House, Ltd. ISBN 965-229-070-X.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Troki, Isaac. "Faith Strengthened" Naka-arkibo 2007-09-29 sa Wayback Machine..
↑ "The Jewish Perspective on Isaiah 7:14". Messiahtruth.com. Inarkibo mula sa orihinal noong 2002-06-24. Nakuha noong 2009-04-11.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ http://www.outreachjudaism.org/FAQ
↑ Eusebius' Church History
↑ A translation of the Epistle to the Laodiceans can be accessed online at http://sacred-texts.com/bib/lbob/lbob12.htm <25 January 2012>
↑ The Third Epistle to the Corinthians can be found as a section within the Acts of Paul, which has survived only in fragments. A translation of the entire remaining Acts of Paul can be accessed online at http://www.earlychristianwritings.com/text/actspaul.html <26 January 2012>
↑ Saifullah, M.S.M. 2006. "Canons & Recensions Of The Armenian Bible." Online at http://www.islamic-awareness.org/Bible/Text/Canon/armenianlist.html <25 January 2012>
↑ Metzger, Bruce M. Canon of the New Testament. pp 219, 223; cf. 7, 176, 182. Cited in McDonald & Sanders, eds. 2002. The Canon Debate. p 492.
↑ Various translations of the Didache can be accessed online at http://www.earlychristianwritings.com/didache.html <26 January 2012>
↑ A translation of the Shepherd of Hermas can be accessed online at http://sacred-texts.com/bib/lbob/lbob26.htm <25 January 2012>
↑ Cowley, R.W. 1974. "The Biblical Canon Of The Ethiopian Orthodox Church Today" in Ostkirchliche Studien, Volume 23, pp. 318-323. Online at http://www.islamic-awareness.org/Bible/Text/Canon/ethiopican.html <20 January 2012>
↑ Burris, Catherine and Van Rompay, Lucas. 2002. "Thecla in Syriac Christianity: Preliminary Observations" in Hugoye: Journal of Syriac Studies, Vol. 5, No. 2. Available online at http://syrcom.cua.edu/Hugoye/Vol5No2/HV5N2BurrisVanRompay.html <7 February 2012>
↑ Carter, Nancy A. 2000. "The Acts of Thecla: A Pauline Tradition Linked to Women." Available online at https://gbgm-umc.org/umw/corinthians/theclabackground.stm <7 February 2012>

Sanggunian

Diksyonaryong Pambibliya ng Anchor
Ante-Nicene Fathers, Eerdmans Press
Apostolic Fathers, Lightfoot-Harmer-Holmes, ISBN 978-0-8010-5676-5
Encyclopedia of the Early Church, Oxford
Beckwith, R.T. OT Canon of the NT Church ISBN 978-0-8028-3617-5
Brakke, David. "Canon formation and social conflict in fourth century Egypt," in Harvard Theological Review 87:4 (1994) pp. 395–419. Athanasius' role in the formation of the N.T. canon.
Bruce, F.F., Canon of Scripture ISBN 978-0-8308-1258-5
Davis, L.D. First Seven Ecumenical Councils ISBN 978-0-8146-5616-7
Ferguson Encyclopedia of Early Christianity
Fox, Robin Lane. The Unauthorized Version. 1992.
Gamble. NT Canon ISBN 1-57910-909-8
Hennecke-Schneemelcher. NT Apocrypha
Jurgens, W.A. Faith of the Early Fathers ISBN 978-0-8146-5616-7
Metzger, Bruce. Canon of the NT ISBN 978-0-19-826180-3
Noll, Mark A. Turning Points. Baker Academic, 1997. ISBN 978-0-8010-6211-7
John Salza, Scripture Catholic, Septuagint references
Sundberg. OT of the Early Church Harvard Press 1964

Malayuang Pagbabasa

Barnstone, Willis (ed.) The Other Bible: Ancient Alternative Scriptures. HarperCollins, 1984, ISBN 978-0-7394-8434-0.
Childs, Brevard S., The New Testament as canon: an introduction ISBN 0-334-02212-6
Gamble, Harry Y., The New Testament canon: its making and meaning ISBN 0-8006-0470-9
McDonald, Lee Martin, Forgotten Scriptures. the Selection and Rejection of Early Religious Writings, 2009, ISBN 978-0-664-23357-0
McDonald, Lee Martin, The formation of the Christian biblical canon ISBN 0-687-13293-2
McDonald, Lee Martin, Early Christianity and its sacred literature ISBN 1-56563-266-4
McDonald, Lee Martin, The Biblical canon: its origin, transmission, and authority ISBN 978-1-56563-925-6
McDonald, Lee Martin, and James A. Sanders (eds.) The canon debate ISBN 1-56563-517-5
Metzger, Bruce Manning, The Canon of the New Testament: its origin, development, and significance ISBN 0-19-826180-2
Souter, Alexander, The text and canon of the New Testament, 2nd. ed., Studies in theology; no. 25. London: Duckworth (1954)
Ned Bernhard Stonehouse, The Apocalypse in the Ancient Church: A Study in the History of the New Testament Canon, 1929
Wall, Robert W., The New Testament as canon: a reader in canonical criticism ISBN 1-85075-374-1
Westcott, Brooke Foss, A general survey of the history of the canon of the New Testament, 4th. ed, London: Macmillan (1875)

Mga kawing panlabas

The Canon of Scripture — naglalaman ng maraming ugnay at mga artikulo
Ang mga Kanon ng Lumang Tipan at Bagong Tipan sa paglipas ng panahon
Old Testament Reading Room Naka-arkibo 2019-08-28 sa Wayback Machine. at New Testament Reading Room Naka-arkibo 2019-08-13 sa Wayback Machine. – malakihang ugnay sa onlayn na sanggunian para sa teolohiyang OT at NT at kasaysayan (Tyndale Seminary)
The Development of the Canon of the New Testament Naka-arkibo 2011-06-23 sa Wayback Machine. – naglalaman ng ispesipikong impormasyon na may talaan at direktang ugnay sa mga makasaysayang saksi
Catholic Encyclopedia: Canon of the New Testament
Scholarly articles on the Protestant Biblical Canon from the Wisconsin Lutheran Seminary Library^{[patay na link]}
Jewish Encyclopedia: Bible Canon
What's in Your Bible? – isang talaan na naghahambing ng mga kanon ng Hudyo, Ortodoks, Katoliko, Siryak, Etopyan, at Protestante (Bible Study Magazine, Nov–Dec 2008.)
Analysis of canonical issues in Paratext, by Neil Rees, BFBS Linguistic Computing (British and Foreign Bible Society)
Online Latter Day Saint scripture:
- The Standard Works (LDS)
- Lectures on Faith Naka-arkibo 2005-10-28 sa Wayback Machine. (early)
- The Book of Commandments (early)
- The Book of the Law of the Lord Naka-arkibo 2013-10-21 sa Archive-It (Strangite)
- The Revelations of James Strang^{[patay na link]} (Strangite)
- The Word of the Lord (Brought to Mankind by an Angel) (Fettingite/Elijah Message)
- The Book of Jasher (not considered to be authoritative and not exclusively Latter Day Saint)

[Armenian-65] The growth and development of the Armenian Biblical canon is complex. Extra-canonical New Testament books appear in historical canon lists and recensions that are either distinct to this tradition, or where they do exist elsewhere, never achieved the same status. Some of the books are not listed in this table. These include the Prayer of Euthalius, the Repose of St. John the Evangelist, the Doctrine of Addai, a reading from the Gospel of James, the Second Apostolic Canons, the Words of Justus, Dionysius Aeropagite, the Preaching of Peter, and a Poem by Ghazar. A possible exception here to canonical exclusivity is the Second Apostolic Canons, which share a common source — the Apostolic Constitutions — with certain parts of the Ethiopian New Testament broader canon. There is some uncertainty about whether it is actually the Doctrine of Addai, or rather a related work called the Acts of Thaddeus, that appears in Armenian canon lists. Moreover, the correspondence between King Agbar and Jesus Christ, which is found in various forms — including within both the Doctrine of Addai and the Acts of Thaddeus — sometimes appears separately (see this list Naka-arkibo 2023-03-26 sa Wayback Machine.). It is noteworthy that the Prayer of Euthalius and the Repose of St. John the Evangelist appear in the appendix of the 1805 Armenian Zohrab Bible. However, some of the aforementioned books, though they are found within canon lists, have nonetheless never been discovered to be part of any Armenian Biblical manuscript.

[Addition-66] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 Parts of these four books are not found in the most reliable ancient sources; in some cases, are thought to be later additions; and have therefore not historically existed in every Biblical tradition. They are as follows: Mark 16:9–20, John 7:53–8:11, the Comma Johanneum, and portions of the Western version of Acts. To varying degrees, arguments for the authenticity of these passages — especially for the one from the Gospel of John — have occasionally been made.

[AoP-67] 3.0 ^3.1 The Acts of Paul and Thecla, the Epistle of the Corinthians to Paul, and the Third Epistle to the Corinthians are all portions of the greater Acts of Paul narrative, which is part of a stichometric catalogue of New Testament canon found in the Codex Claromontanus, but has survived only in fragments. Some of the content within these individual sections may have developed separately, however.

[Corinthians-70] The Third Epistle to the Corinthians often appears with and is framed as a response to the Epistle of the Corinthians to Paul.

[Laodiceans-71] The Epistle to the Laodiceans is present in some western non-Roman Catholic translations and traditions. Especially of note is John Wycliffe's inclusion of the epistle in his English translation, and the Quakers' use of it to the point where they produced a translation and made pleas for its canonicity (Poole's Annotations, on Col. 4:16). The epistle is nonetheless widely rejected by the vast majority of Protestants.

[Luther-72] 6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 These four works were questioned or "spoken against" by Martin Luther, and he changed the order of his New Testament to reflect this, but he did not leave them out, nor has any Lutheran body since. Traditional German Luther Bibles are still printed with the New Testament in this changed "Lutheran" order. The vast majority of Protestants embrace these four works as fully canonical.

[Syriac-73] 7.0 ^7.1 ^7.2 ^7.3 ^7.4 The Peshitta excludes 2 John, 3 John, 2 Peter, Jude, and Revelation, but certain Bibles of the modern Syriac traditions include later translations of those books. Still today, the official lectionary followed by the Syriac Orthodox Church and the Assyrian Church of the East, present lessons from only the twenty-two books of Peshitta, the version to which appeal is made for the settlement of doctrinal questions.

[ApocPeter-74] The Apocalypse of Peter, though not listed in this table, is mentioned in the Muratorian fragment and is part of a stichometric catalogue of New Testament canon found in the Codex Claromontanus. It was also held in high regard by Clement of Alexandria.

[Apostloic-75] Though they are not listed in this table, the Apostolic Constitutions were considered canonical by some including Alexius Aristenus, John of Salisbury, and to a lesser extent, Grigor Tat`evatsi. They are even classified as part of the New Testament canon within the body of the Constitutions itself. Moreover, they are the source for a great deal of the content in the Ethiopian broader canon.

[ApFa-76] 10.0 ^10.1 ^10.2 ^10.3 ^10.4 These five writings attributed to the Apostolic Fathers are not currently considered canonical in any Biblical tradition, though they are more highly regarded by some more than others. Nonetheless, their early authorship and inclusion in ancient Biblical codices, as well as their acceptance to varying degrees by various early authorities, requires them to be treated as foundational literature for Christianity as a whole.

[Ethiopic-77] 11.0 ^11.1 Ethiopic Clement and the Ethiopic Didascalia are distinct from and should not be confused with other ecclesiastical documents known in the west by similar names.

[1] The Canon Debate, McDonald & Sanders, page 4

[2] ttps://www.earlychristianwritings.com/marcion.html

[Ignatius-3] Ignatius Naka-arkibo 2009-08-30 sa Wayback Machine., NT Canon.

[Harnack-4] von Harnack, Adolf (1914). Origin of the New Testament.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[5] From the perspectives of Tertullian and Epiphanius (when the four gospels had largely canonical status, perhaps in reaction to the challenge created by Marcion), it appeared that Marcion rejected the non-Lukan gospels, however, in Marcion's time, it may be that the only gospel he was familiar with from Pontus was the gospel that would later be called Luke. It is also possible that Marcion's gospel was actually modified by his critics to became the gospel we know today as Luke, rather than the story from his critics that he changed a canonical gospel to get his version. For example, compare Luke 5:39 to Luke 5:36–38, did Marcion delete 5:39 from his Gospel or was it added later to counteract a Marcionist interpretation of 5:36-38? One must keep in mind that we only know of Marcion through his critics and they considered him a major threat to the form of Christianity that they knew. John Knox (the modern writer, not to be confused with John Knox the Protestant Reformer) in Marcion and the New Testament: An Essay in the Early History of the Canon (ISBN 0-404-16183-9) was the first to propose that Marcion's Gospel may have preceded Luke's Gospel and Acts.[1] Naka-arkibo 2007-10-16 sa Wayback Machine.

[6] The Evolution of the Pauline Canon by Robert Price

[7] Price

[8] Everett Ferguson, "Factors leading to the Selection and Closure of the New Testament Canon," in The Canon Debate. eds. L. M. McDonald & J. A. Sanders (Hendrickson, 2002) pp. 302–303; cf. Justin Martyr, First Apology 67.3.

[9] Justin Martyr, Dialogue 88:3

[10] Everett Ferguson, "Factors leading to the Selection and Closure of the New Testament Canon," in The Canon Debate. eds. L. M. McDonald & J. A. Sanders (Hendrickson, 2002) pp. 301; cf. Irenaeus, Adversus Haereses 3.11.8.

[11] McDonald & Sanders, page 277

[12] McDonald & Sanders, page 280. Also page 310, summarizing 3.11.7: the Ebionites use Matthew's Gospel, Marcion mutilates Luke's, the Docetists use Mark's, the Valentinians use John's

[13] ↑ ibid

[14] Matthew (Book 3, Chapter 16)
Marcos (Book 3, Chapter 10)
Lucas (Book 3, Chapter 14)
Juan (Book 3, Chapter 11)
Mga Gawa (Book 3, Chapter 14)
Roma(Book 3, Chapter 16)
1 Corinto (Book 1, Chapter 3)
2 Corinto (Book 3, Chapter 7)
Galacia(Book 3, Chapter 22)
Efeso (Book 5, Chapter 2)
Filipos (Book 4, Chapter 18)
Colosas (Book 1, Chapter 3)
1 Tesalonica (Book 5, Chapter 6)
2 Tesalonica(Book 5, Chapter 25)
1 Timoteo(Book 1, Preface)
2 Timoteo(Book 3, Chapter 14)
Tito(Book 3, Chapter 3)
1 Pedro (Book 4, Chapter 9)
1 Juan(Book 3, Chapter 16)
2 Juan (Book 1, Chapter 16)
Aklat ng Pahayag (Book 4, Chapter 20)

[ReferenceB-15] 15.0 ^15.1 Sa kanyang komentaryong Commentary on the Epistle to the Galatians, isinulat ni Joseph Barber Lightfoot: "Sa puntong [Gal 6:11] ang apostol ay kumuha ng panulat mula sa kanyang amanuensis, at ang nagwawakas na talata ay isinulat nang kanyang sariling kamay. Mula sa panahon na ang mga sulat ay nagsimulang dayain sa kanyang pangalan(2 Thess 2:2; 3:17) tila naging kanyang kasanayan na wakasan ang ilang mga salita ang kanyang sulat bilang babala laban sa mga gayong pandaraya...Sa kasalukuyang kaso, siya ay sumusulat ng buong paragrapo na binubuod ang pangunahing mga aral sa sulat sa maikli, sabik, hindi magkakaayon na mga pangungusap. Siya ay sumulat rin sa malaki, maliwanag na mga karakter (Gr. pelikois grammasin na ang kanyang sulat kamay ay maaaring magreplekta ng enerhiya at determinasyon ng kanyang kaluluwa."

[16] Bruce Metzger's The canon of the New Testament, 1997, Oxford University Press, page 98: "The question whether the Church's canon preceded or followed Marcion's canon continues to be debated. ...Harnack...John Knox..."

[17] The Muratorian Canon earlychristianwritings.com Accessed April 10, 2007

[18] Richard Bauckham, Jesus and the Eyewitnesses (Cambridge: Eerdmans, 2006), 425–426.

[19] E. Ferguson, ‘Canon Muratori: Date and Provenance’, Studia Patristica 17 (1982), 677–683; E. Ferguson, ‘The Muragorian Fragment and the Development of the Canon”, Journal of Theological Studues 44 (1993), 696; F. F. Bruce, "Some Thoughts on the Beginning of the New Testament Canon," Bulletin of the John Rylands Library 65 (1983), 56–57; B. M. Metzger, The Canon of the New Testament: Its Origins, Development, and Significance (Oxford: Clarendon, 1987), 193–194; P. Henne, La dation du Canon de Muratori”, Revenue Biblique 100 (1993), 54–75; W. Horbury, “The Wisdom of Solomon in the Muratorian Fragment”, Journal of Theological Studies 45 (1994), 146–159; C. E. Hill, “The Debate over the Muratorian Fragment and the Development of the Canon”, Westminster Theological Journal 57 (1995), Richard Bauckham, Jesus and the Eyewitnesses (Cambridge: Eerdmans, 2006), 426.

[20] G. M. Hahneman, The Muratorian Fragment and the Development of the Canon (Oxford: Oxford University Press, 1992), see also the article in the Anchor Bible Dictionary. McDonald and Sanders's The Canon Debate, 2002, page 595, note 17: "The Muratorian Fragment. While many scholars contend that this was a late second-century C.E. fragment originating in or around Rome, a growing number hold that it was produced around the middle of the fourth century (ca. 350-375) and that it originated somewhere in the eastern part of the Roman Empire, possibly in Syria."

[21] Metzger, Bruce. Canon of the New Testament. p. 150.

[22] The Oxford Dictionary of the Christian Church. p. 45.

[23] Herbermann, Charles, pat. (1913). "Montanists" . Catholic Encyclopedia (sa wikang Ingles). New York: Robert Appleton Company.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link): MONTANISM IN THE WEST: "The old notion that the Alogi were an Asiatic sect (see ALOGI) is no longer tenable; they were the Roman Gaius and his followers, if he had any."

[24] Primary reference: Eusebius. Ecclesiastical History Book 3. pp. Chapter XXV: The Divine Scriptures that are accepted and those that are not. Secondary reference: The Canon Debate, McDonald & Sanders editors, 2002, chapter 23 The New Testament Canon of Eusebius by Everett R. Kalin, pages 403-404: "Eusebius divides the writings he has been discussing into three categories, the homologoumena (the universally acknowledged writings), the antilegomena (the writings that have been spoken against and are thus disputed—or, in a certain sense, rejected, even though in wide use) and the heretical writings. Only the twenty-one or twenty-two books in the first category are in the church's New Testament (are canonical). It is the ancient church's tradition of what the apostles wrote and handed down that is the criterion for evaluating these writings from the apostolic era, and only these twenty-one or twenty-two pass the test. In important recent contributions on this passage both Robbins and Baum agree that for Eusebius the church's canon consists of these twenty-one or twenty-two books. ... Given what we see in Eusebius in the early fourth century it is virtually impossible to imagine that the church had settled upon a twenty-seven book collection, or even one that approximated that, in the late second century. Moreover, whatever the merits of David Trobisch's intriguing and important proposal that a twenty-seven book edition of the New Testament was produced in the second century, that notion seems hard to reconcile with what we have found in Eusebius regarding the church's acceptance of apostolic writings in earlier centuries."

[25] E. R. Kalin, "Re-examining New Testament Canon History: 1. The Canon of Origen," Currents in Theology and Mission 17 (1990): 274-82

[26] The Canon Debate, page 395

[Claromontanus-27] Codex Claromontanus, Bible Researcher.

[28] McDonald and Sanders

[29] The Canon Debate, pages 414-415, for the entire paragraph

[30] Herbermann, Charles, pat. (1913). "Book of Judith" . Catholic Encyclopedia (sa wikang Ingles). New York: Robert Appleton Company.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link): Canonicity: "..."the Synod of Nicaea is said to have accounted it as Sacred Scripture" (Praef. in Lib.). It is true that no such declaration is to be found in the Canons of Nicaea, and it is uncertain whether St. Jerome is referring to the use made of the book in the discussions of the council, or whether he was misled by some spurious canons attributed to that council"

[31] Carter Lindberg, A Brief History of Christianity (Blackwell Publishing, 2006) p. 15.

[32] David Brakke, "Canon Formation and Social Conflict in Fourth Century Egypt: Athanasius of Alexandria's Thirty Ninth Festal Letter", in Harvard Theological Review 87 (1994) pp. 395–419.

[33] "The Cheltenham List". Bible Research. Nakuha noong 2007-07-08.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[34] "The Cheltenham Canon". ntcanon.org. Inarkibo mula sa orihinal noong 2007-06-09. Nakuha noong 2007-07-08.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link); (also known as Mommsen's)

[35] From [2] which references Metzger: 1. Genesis, 2. Exodus, 3. Numbers, 4. Leviticus, 5. Deuteronomy, 6. Joshua, 7. Judges, 8. Ruth, 9. I Kingdoms, 10. II Kingdoms, 11. III Kingdoms, 12. IV Kingdoms, 13. Chronicles I, 14. Chronicles II, 15. Maccabees I, 16. Maccabees II, 17. Job, 18. Tobit, 19. Esther, 20. Judith, 21. Psalms, 22. Solomon (probably to include the Wisdom of Solomon), 23. Major prophets, 24. Twelve Prophets

[36] Nicene and Post Nicene Fathers, volume XIV

[37] "Apostolic Canons". Inarkibo mula sa orihinal noong 2012-07-28. Nakuha noong 2012-07-20.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[38] "The Canon of Gregory of Nazianus (329-389 CE)". Inarkibo mula sa orihinal noong 2012-07-16. Nakuha noong 2012-07-20.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[39] "The Canon of Amphilochius of Iconium (after 394 CE)". Inarkibo mula sa orihinal noong 2012-07-16. Nakuha noong 2012-07-20.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[40] The Canon Debate, page 400, note 78, translation attributed to Metzger's Canon of the NT page 314 ["/" indicates newline]: "And again the Revelation of John,/ Some approve, but the most/ Say it is spurious." and "Paul ... [wrote]/ Twice seven epistles:... But some say the one to the Hebrews is spurious, not saying well, for the grace is genuine." and on the Catholic Epistles: "Some say we must receive seven, but others say/ Only three [James, 1 Peter, 1 John] should be received..."

[41] ttps://www.tertullian.org/articles/burkitt_gelasianum.htm

[42] The "Damasian Canon" was published by C. H. Turner in JTS, vol. 1, 1900, pp. 554–560.

[43] Henry Barclay Swete's Introduction to the Old Testament in Greek, page 211^{[patay na link]} shows Innocent's OT list; McDonald and Sander's The Canon Debate, Appendix D-2, page 594, lists this NT canon: "Gospels (4), Paul's epistles (13) [Some add Hebrews to this and make it 14. It is uncertain.], 1-3 John, 1-2 Peter, Jude, Jas, Acts, Rev; Repudiated: Matthias/, James the Less, Peter + John = Leucian (Andrew = Xenocharides & Leonidas), Gospel of Thomas.

[Ferguson,_Everett-44] Ferguson, Everett. "Factors leading to the Selection and Closure of the New Testament Canon", in The Canon Debate. eds. L. M. McDonald & J. A. Sanders (Hendrickson, 2002) p. 320

[45] F. F. Bruce, The Canon of Scripture (Intervarsity Press, 1988) p. 230

[46] . Augustine, De Civitate Dei 22.8.

[47] McDonald & Sanders' The Canon Debate, Appendix D-2, note 19: "Revelation was added later in 419 at the subsequent synod of Carthage."

[48] F. F. Bruce, The Canon of Scripture (Intervarsity Press, 1988) p. 215

[P._R._Ackroyd_and_C._F._Evans,_eds._1970_305-49] P. R. Ackroyd and C. F. Evans, eds. (1970). The Cambridge History of the Bible (volume 1). Cambridge University Press. p. 305. {{cite book}}: |author= has generic name (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)

[50] Pogorzelski, Frederick (2006). "Protestantism: A Historical and Spiritual Wrong Way Turn". Bible Dates. CatholicEvangelism.com. p. 1. Inarkibo mula sa orihinal noong 2008-06-09. Nakuha noong 2006-07-11.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[51] Metzger, Bruce M. (1987.). The Canon of the New Testament: Its Origin, Development, and Significance. Oxford: Clarendon Press. {{cite book}}: Check date values in: |year= (tulong)

[52] Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah? Naka-arkibo 2011-07-16 sa Wayback Machine. by Rabbi Shraga Simmons (about.com)

[53] Michoel Drazin (1990). Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries. Gefen Publishing House, Ltd. ISBN 965-229-070-X.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[54] Troki, Isaac. "Faith Strengthened" Naka-arkibo 2007-09-29 sa Wayback Machine..

[autogenerated1-55] "The Jewish Perspective on Isaiah 7:14". Messiahtruth.com. Inarkibo mula sa orihinal noong 2002-06-24. Nakuha noong 2009-04-11.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[56] ttps://www.outreachjudaism.org/FAQ

[57] Eusebius' Church History

[58] A translation of the Epistle to the Laodiceans can be accessed online at http://sacred-texts.com/bib/lbob/lbob12.htm <25 January 2012>

[59] The Third Epistle to the Corinthians can be found as a section within the Acts of Paul, which has survived only in fragments. A translation of the entire remaining Acts of Paul can be accessed online at http://www.earlychristianwritings.com/text/actspaul.html <26 January 2012>

[60] Saifullah, M.S.M. 2006. "Canons & Recensions Of The Armenian Bible." Online at http://www.islamic-awareness.org/Bible/Text/Canon/armenianlist.html <25 January 2012>

[61] Metzger, Bruce M. Canon of the New Testament. pp 219, 223; cf. 7, 176, 182. Cited in McDonald & Sanders, eds. 2002. The Canon Debate. p 492.

[62] Various translations of the Didache can be accessed online at http://www.earlychristianwritings.com/didache.html <26 January 2012>

[63] A translation of the Shepherd of Hermas can be accessed online at http://sacred-texts.com/bib/lbob/lbob26.htm <25 January 2012>

[64] Cowley, R.W. 1974. "The Biblical Canon Of The Ethiopian Orthodox Church Today" in Ostkirchliche Studien, Volume 23, pp. 318-323. Online at http://www.islamic-awareness.org/Bible/Text/Canon/ethiopican.html <20 January 2012>

[68] Burris, Catherine and Van Rompay, Lucas. 2002. "Thecla in Syriac Christianity: Preliminary Observations" in Hugoye: Journal of Syriac Studies, Vol. 5, No. 2. Available online at http://syrcom.cua.edu/Hugoye/Vol5No2/HV5N2BurrisVanRompay.html <7 February 2012>

[69] Carter, Nancy A. 2000. "The Acts of Thecla: A Pauline Tradition Linked to Women." Available online at https://gbgm-umc.org/umw/corinthians/theclabackground.stm <7 February 2012>

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[N 1]

[N 2]

[N 3]

[65]

[66]

[N 4]

[N 5]

[N 6]

[N 7]

[N 8]

[N 9]

[N 10]

[N 11]