Meclis-i Âyan
Meclis-i Âyan (Osmanlıca: مجلس أعيان), Osmanlı Devleti'nin Meşrutiyet sistemi içinde bir senato veya bir Üst Kamara benzeri bir kurum olup, Meclis-i Mebûsan (seçilmiş milletvekilleri) ile birlikte Meclis-i Umumî'yi (Genel Meclis) meydana getiren ve 23 Aralık 1876 tarihli Kanûn-ı Esâsî'ye (Anayasa) göre kurulmuş yasama organıdır.
| Meclis-i Âyan | |
|---|---|
.svg) | |
| Tür | |
| Tür | Meclis-i Umumînin üst kanadı |
| Tarih | |
| Kuruluş | 23 Aralık 1876 23 Temmuz 1908 |
| Dağılış | 14 Şubat 1878 16 Mart 1920 |
| Önceki | Divan-ı Hümayun |
| Sonraki | Büyük Millet Meclisi |
| Başkanlık | |
Reis | |
Reis Muavini | Ahmed Arifi Paşa 19 Mart 1877-13 Şubat 1878 |
| Sandalye | 48 (1914) |
| Seçimler | |
| Padişah tarafından atanma | |
| Toplantı yeri | |
 | |
| Meclis-i Âyan Salonu Cemile Sultan Sarayı İstanbul | |
| Anayasa | |
| Kanun-i Esasi | |
Âyan (toplumun önde gelenleri) Meclisi üyelerini Padişah seçerdi ve sayıları mebusların (Milletvekili) üçte birini geçmezdi. Âyanın başkan ve üyeleri güvenilir, itibarlı ve 40 yaşını geçmiş kimseler olurdu. Ayrıca Kanunu Esasinin 62. Maddesine göre, nazır (bakan), vali, ordu kumandanı, kazasker, elçi, patrik, hahambaşı, kara ve deniz ferikleri, gereken şartlara sahip iseler âyan üyesi olabilirlerdi.
Bu heyet, 1908 Kanunu Esasi değişikliği ile her yıl kasım ayı başında toplanmaya, padişah iradesiyle açılmaya ve dört ay süren çalışmasından sonra aynı şekilde kapanmaya başladı. Âyan meclisinin açılması, Mebusan meclisinden sonra olurdu. Olağanüstü hâllerde ya padişahın isteği veya mebusların çoğunun yazılı müracaatı ile Meclis-i Umûmî daha erken açılarak toplantı süresini uzatabilirdi.
Nazırlar ile birlikte her iki heyetin üyeleri toplanır ve padişahın bir önceki yıl içinde yapılan ve bir sonraki yıl içinde yapılacak olan işler hakkındaki nutku okunurdu. Âyan üyeleri aynı gün başkanlarının yanında, padişaha, vatana, Kanunu Esasi hükümlerine ve vazifelerine sadık kalacaklarına dair ant içerlerdi.
Mebusan heyetinin kabul ettiği kanun ve bütçe tasarıları âyan heyetine gelir ve burada dinî, ahlâkî, iktisadî, sosyal, askerî vb. açılardan incelenir, gerekiyorsa değiştirilir veya düzeltilmesi için Mebusan heyetine geri giderdi. Âyan heyetinin kanun yapmak veya değiştirmek hakları da vardı.
Meclis- i Âyan II. Abdülhamit'in Dolmabahçe Sarayı'nda Meclis-i Umûmî'yi açtığı sırada işe başladı (19 Mart 1877 pazartesi günü). Server Paşa başkanlığında 27 üyesi vardı. II. Abdülhamit Meclis-i Mebusan'ı dağıtınca (13 Şubat 1878) çalışmaları durdu, fakat üyeler devletten maaş aldılar, kendilerine itibar edilmeye devam etti.
Bu heyet, II. Meşrutiyet'in ilanıyla yeniden görev aldı (17 Aralık 1908) ve kadrosu zaman zaman değişti. Bu görev de ancak Mütareke devrine ve İstanbul'un İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesine kadar devam etti (16 Mart 1920). Bu sırada Meclis-i Mebusan dağılmıştı, Padişah tarafından atanan hükûmet de kendi kendini lağvedince âyan heyeti varlığını koruyamadı (4 Kasım 1922). Türkiye Büyük Millet Meclisi kurulunca tamamen hükümsüz oldu.
II. Meşrutiyet Âyanı, sağ kalan eski üç üye ile kırkbir yeni üyenin birleşmesinden oluşmuş ve görev yapmıştır. Aslında üye sayısı Meb'usanın 1/3'ü kadar yani 90'dan fazla olması gerekirken bu sayıya hiçbir zaman ulaşılamamıştır. Meb'usan buna pek taraftar olmadığından Âyan sayısı 1909'da 44, 1910'da 48, 1911'de 58, 1914'te 48 olarak kalmıştır.[1][2]
Meclis-i Âyan üyeleri
değiştirKanuni Esasi'deki Meclis-i Âyan ile ilgili kararlar
değiştirMadde 60.- Heyeti Âyanın reisi ve âzası nihayet miktarı Heyeti Mebusan âzasının sülüsü miktarını tecavüz etmemek üzere doğrudan doğruya tarafı hazreti padişahiden nasbolunur.
Madde 61.- Heyeti Ayana âza tâyin olunabilmek içün asar ve efali umumun vüsuk ve itimadına şayan ve umuru devlette hidematı memduhesi mesbuk ve mütearif olmak ve kırk yaşından aşağı bulunmamak lâzımdır.
Madde 62.- Heyeti Âyan âzalığı kaydı hayat iledir. Bu memuriyetlere vükelâlık ve valilik ve ordu müşirliği ve kazaskerlik ve elçilik ve patriklik ve hahambaşılık memuriyetinde bulunmuş olan mazulinden ve berri ve bahri ferikândan ve sıfatı lazimeyi cami sair zevattan münasipleri tâyin olunur. Kendü taleplerile devketce sair memuriyete tâyin olunanlar azalık memuriyetinden sakıt olur.
Madde 63.- Heyeti Âyanın azalık maaşı şehriye onbin kuruştur. Başka bir nam ile hazineden muvazzaf olan azanın maaş ve tâyini eğer onbin kuruştan dûn ise ol miktara iblâğ olunur ve eğer onbin kuruş veya ziyade ise ibka olunur.
Madde 64.- Heyeti Âyan Heyeti Mebusandan verilen kavanin ve muvazene lâyihalarını tetkik ile eğer bunlarda esasen umuru diniyeye ve zatı padişahinin hukuku seniyesine ve hürriyete ve Kanunu Esasi ahkâmına ve devletin tamamiyeti mülkiyesine ve memleketin emniyeti dahiliyesine ve vatanın esbabı müdafaa ve muhafazasına ve adabı umumiyeye halel verir bir şey görür ise mütalâasını ilâvesiyle ya kat'iyen red veyahut tadil ve tashih olunmak üzere Heyeti Mebusana iade eder ve kabul ettiği lâyihaları tasdik ile makamı sadarete arzeyler ve heyete takdim olunan arzuhalleri bittetkik lüzum görür ise ilâvei mütalâa ile beraber makamı sadarete takdim eder.[3]
Kaynakça
değiştir- ^ Derindere, M. Nihat (1 Ocak 1999). "Meşrutiyet Döneminde Seçimler ve Meclis-i Mebusan". koprudergisi.com. Köprü Dergisi. 12 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2021.
- ^ 1908 Devrimi Aykut Kansu İletişim Yayınları, ISBN 9789754705096, 2009
- ^ "1876 Kânûn-ı Esâsî | Anayasa Mahkemesi". www.anayasa.gov.tr. 17 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2023.
Mebus albümleri
değiştir- 1877 Ahmet Vefik Paşa'nın başkanlığını yaptığı mebusların unvanlarıyla birlikte fotoğraflarının yayımlandığı, iki dilli (Osmanlıca ve Fransızca) köşeleri perçinli, deri kaplı, Abdülhamit tuğralı karton sayfalı kitap (Dr. Ahmet Şükrü Esen arşivinden)
- Türkiye Büyük Millet Meclîsi Vakfı Yayınları No: 15 Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci I. ve II. Meş-rutiyet II. Cilt Ayan Ve Mebûsân Meclisleri Üyelerinin Özgeçmişleri Prof. Dr. İhsan Güneş Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu