Vikipedi

Kamboçya

Güneydoğu Asya'da bir ülke

Kamboçya (Kmerce: កម្ពុជា, Kampuchea), resmî adıyla Kamboçya Krallığı, Güneydoğu Asya anakarasının güneyinde yer alan bir ülkedir. 181,035 km² alana yayılan ülke, kuzeybatıda Tayland, kuzeydoğuda Laos, doğuda Vietnam ve güneybatıda Tayland Körfezi ile çevrilidir.

Kamboçya Krallığı
ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា (Kmerce)
Preah Reacheanachak Kampuchea
Kamboçya Krallığı bayrağı
Bayrak
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Slogan
ជាតិ សាសនា ព្រះមហាក្សត្រ
"Vatan, Din, Kral"
Kamboçya Krallığı haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Phnom Penh
Resmî dil(ler)Kmerce
Resmî alfabeKmer alfabesi
Etnik gruplar
Kmerler, Çamlar
Resmî din
Budizm[1]
DemonimKmer, Çam veya Kamboçyalı
Hükûmetüniter parlamenter Monarşi
• Kral
Norodom Sihamoni
• Başbakan
Hun Manet
Tarihçe 
802
• Fransız Kolonisi
1863
• Fransa'dan bağımsızlık
9 Kasım 1953
• Monarşinin yıkılıp Kmer Cumhuriyeti'nin kurulması
1970
1975
1979
1989
• Kamboçya'da monarşinin yeniden ilanı
1993
Yüzölçümü
• Toplam
181.035 km2 (88.)
• Su (%)
2,5
Nüfus
• 2022 sayımı
16,713,015[2] (73.)
• Yoğunluk
86/km2 (96.)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
74,348 milyar $[3] (95.)
• Kişi başına
4.441 $[3] (142..)
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
26,316 milyar $[3] (101.)
• Kişi başına
1.572 $[3] (148.)
Gini (2013)36.0[4]
orta
İGE (2019)artış 0.594[5]
orta · 144.
Para birimiRiel (៛) (KHR)
Zaman dilimiUTC+7
• Yaz (YSU)
UTC+7
Trafik akışısağ
Telefon kodu855
İnternet alan adı.kh
Ülkenin önemli tarihi yerlerinden biri olan Angkor Vat.

Kamboçya'nın nüfusu 15 milyonun üzerindedir. Resmî dini Theravada Budizm'idir ve nüfusun pek çoğu bu dine mensuptur.[6] Ülkede ayrıca Çam, Vietnamlı ve Çinli azınlıklar ile 30 dağ kabilesi bulunur.[7] Başkent ve en büyük şehir Phnom Penh, ülkenin politik, ekonomik ve kültürel merkezidir. Krallık seçimli meşrutiyetle yönetilir. Mevcut kral Norodom Sihamoni Kraliyet Taht Konseyi tarafından 2004 yılında seçilmiştir. Başbakan Hun Sen 1985'ten beri görev başındadır ve Güneydoğu Asya'da seçimle iş başına gelmiş liderler arasında en uzun görev süresine sahiptir.

802 senesinde II. Jayavarman, Chenla bölgesinde birbirleriyle savaşan Kmer prenslerini bir "Kambuja" adı altında bir araya getirerek krallığını ilan etti.[8] Bu olay 600 yıllık Kmer İmparatorluğu'nun başlangıcı oldu. Hint kültürü etkisinde kalan krallık önce Hinduizm, ardından Budizm'in Güneydoğu Asya'ya yayılmasına önayak oldu. Bu dönemde birçok dini yapı inşa edildi. Angkor Vat bu yapıların en önemlisidir ve Dünya Mirası olarak tescil edilmiştir. 15. yüzyılda imparatorluğun parçası olan Ayutthaya'nın isyan etmesi sonucu Kamboçya, güçlenmekte olan komşuları Đại Việt ve Ayutthaya Krallığı'na karşı gücünü yitirdi. 1863'te ülke Fransa'nın himayesine girdi ve sonraları Fransız Hindiçini'nin bir parçası oldu.

Kamboçya 1953'te Fransa'dan bağımsızlığını kazandı. 1967 yılında Kamboçya İç Savaşı başladı. Mücadele Kızıl Kmerlerin kraliyet güçlerine saldırmasıyla başladı. Kuzey Vietnam'ın Vietnam Halk Kara Kuvvetleri Kızıl Kmerleri gerekçe gösterip Kamboçya iç işlerine müdahale etmeye başladı. Varlıkları ilk başta Kamboçya Kralı Norodom Sihanuk tarafından (Sovyetler Birliğiin tepkisini çekmemek amacıyla) hoş görüldü, ancak Çin ve Kuzey Vietnam'ın terörist Kızıl Kmerlere yaptığı yardımı her geçen gün artırması ve Kızıl Kmerlerin ülke çapında büyük katliamlar yapması Sihanuk'u alarma geçirdi ve Sovyetler Birliğiyle bu konuyu konuşmak için Moskova'ya gitti. Sihanuk'un Kızıl Kmer terörünü bitirememesi, dış politikada korkak davranması ve dış unsurların Kamboçya iç işlerine müdahalesini hoş gördüğü için Lon Nol tarafından 1970'te tahttan indirildi ve Kmer Cumhuriyeti kuruldu. Pol Pot'un amacını bilen Lon Nol Kızıl Kmer terörünü bitirmek amacıyla Kuzey Vietnam ve Kızıl Kmerlerle çatışmaya girdi. Tüm komünist ülkeler tarafından desteklenen Pol Pot Cumhuriyet ordusunu yoruyordu. Kızıl Kmer terörünü tek başına durduramayacağını anlayan Lon Nol Amerika Birleşik Devletleri ve Güney Vietnam'dan yardım talep etti. Kuzey Vietnam Kmer Cumhuriyeti ordusuyla çatışmalarda ülkenin bazı bölgelerinde kontrolü sağladı. 1975 yılında başkentin düşmesiyle iç savaş son buldu ve kazan Kızıl Kmerler ile Kuzey Vietnam Demokratik Kampuçya'yı kurdu. Demokratik Kampuçya'yı kuran Kızıl Kmerler 1975'ten itibaren dört yıl boyunca Kamboçya Soykırımı'nı gerçekleştirdiler. Soykırım, Kızıl Kmerler'in Kamboçya-Vietnam Savaşı'nda, Sovyetler Birliği'nin destek verdiği Vietnam ve Kampuçya Halk Cumhuriyeti tarafından devrilmesiyle 1979'da sona erdi. Ülkenin yönetimini kaybeden Kızıl Kmer güçleri gerilla savaşına giriştiler. 1991 Paris Barış Anlaşmaları'yla Kamboçya-Vietnam Savaşı sona erdi. Kamboçya kısa süreyle BM görev gücü (1992-93) tarafından yönetildi. 1997'de iki eş başbakan arasındaki silahlı çatışmalardan eş başbakan Hun Sen ve başkanı olduğu Kamboçya Halk Partisi zaferle çıktı.

Kişi başına gelirde komşularının gerisinde kalsa da Kamboçya son on yılda ortalama %7,6'lık büyüme oranıyla Asya'nın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biridir. Tarım temel ekonomik sektördür; tekstil, inşaat ve turizm de gelişmektedir.[9] Buna rağmen ülke halen BM tarafından az gelişmiş ülke olarak sınıflandırılmaktadır.[10] Ülkede yoksulluk,[11] yolsuzluk,[12] açlık,[13][14][15] düşük insani gelişme seviyesi[16] ve siyasi özgürlüklerin kısıtlanması[17] önemli sorunlardır. Ülke İnsan Hakları İzleme Örgütü tarafından "yüzeysel bir demokrasi altında otoriter bir koalisyon" olarak nitelenmiştir.[18] Anayasada çok partili liberal demokrasi olarak tanımlansa da[19] Kamboçya 2018 itibarıyla de facto tek parti yönetimindedir.[20][21] 2015 Hukukun Üstünlüğü Endeksi'nde 126 ülke arasında 125. sırada yer almıştır.[22] Birleşmiş Milletler, ASEAN, Doğu Asya Zirvesi, DTÖ, Bağlantısızlar Hareketi ve Uluslararası Frankofoni Örgütü üyesidir.

Ekonomi

değiştir

Ülke oldukça fakirdir. Ana geçim kaynağı tekstil ve tarımdır. Tarım ürünleri içerisinde pirinç çoğu Asya ülkesinde olduğu gibi önemli yer tutar. Turizm son yıllarda gelişme göstermektedir.

Tarih

değiştir

Angkor krallığı bu bölgede kurulmuştur. En önemli eseri Angkor Tapınağıdır.

Kamboçya 1863-1953 yılları arasında Fransız kolonisi oldu. 1941-1945 yılları arasında Japon İmparatorluğu'nun işgali altında kaldı.

Pol Pot liderliğindeki Kızıl Kmerler (Khmer Rouge), 1975-1979 tarihleri arasında ülkeyi kontrol etti. Çin HC destekli Kızıl Kmerlerin lideri olan Pol Pot'un ideolojisine göre, ülkede sadece köylü sınıfı olmalıydı. Bu amaçla ülkenin tüm aydınlarını, bilim adamlarını, sanatkarlarını, kısacası köylü sınıfını oluşturmayan tüm Kamboçyalıları ağır koşullar altında pirinç tarlalarında çalışmaya zorladı. Çalışamayanlar ve muhalefet edenler Orta Çağ işkence yöntemleriyle öldürüldüler. Gözlük ve saatler de dahil olmak üzere tüm teknolojik aletler yasaklandı. Pol Pot yönetiminde dünyanın en büyük katliamlarından birini yaptılar. Verilere göre 3.3 milyon Kamboçyalıyı öldürdüler (1975-1979). Bu katliamlar Vietnam ülkeyi işgal edinceye kadar sürdü.

Ülkede 1991 yılında seçimler yapıldı. Kızıl Kmerler 1998'de Pol Pot'un ölümüyle tamamen dağıldı.

Tuol Sleng Soykırım Müzesi, Kamboçya'nın trajik ve tüyler ürpertici geçmişi sergilenmektedir. Kızıl Kmerler'in sorgulama ofisi olarak kullandığı, eskiden okul olan Security Prison 21 (Güvenlik Ofisi 21), Kızıl Kmerlerin yaptığı işkenceleri anlatan bir müzeye dönüştürülmüştür.

Turizm

değiştir
Ana madde: Kamboçya'da turizm
 
Battambang bölgesinde pirinç toplayan çiftçiler

Turizm ülkede tekstilden sonra en büyük gelir kaynağıdır.[23] Ocak-Aralık 2007 arasında 2 milyon turist ziyareti almıştır. Turistlerin çoğunluğu (%51) Siem Reap şehrini tercih etmiştir. Angkor Wat Tapınakları ülkenin en büyük turizm gelirini oluşturmaktadır ve Siem Reap yakınlarındadır.[24]

İklim

değiştir

Kamboçya iklimi Güney Asya iklimine benzerdir.

Kamboçya'da iki mevsim vardır. Mayıs-Ekim arası yağışlı sezondur ve hava sıcaklığı 22 °C civarında seyreder ve oldukça yüksek nem içerir. Kuru sezon ise Kasım-Nisan ayları arasındadır ve hava sıcaklığı 40 °C'ye kadar çıkabilir.

Ayrıca bakınız

değiştir

  Wikimedia Commons'ta Kamboçya ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
  Wikimedia Commons'ta Cambodia ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Kamboçya Anayasası". cambodia.org. 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2011.  (madde 43).
  2. ^ "Explore all countries–Cambodia". World Fact Book. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  3. ^ a b c d "Cambodia". International Monetary Fund. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Income Gini coefficient". hdr.undp.org. World Bank. 18 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020. 
  5. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
  6. ^ Cambodia 10 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. CIA World FactBook.
  7. ^ "Cambodia to celebrate day for indigenous people near Angkor Wat". News.xinhuanet.com. 25 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2013. 
  8. ^ Chandler, David P. (1992) History of Cambodia. Boulder, CO: Westview Press, 0813335116.
  9. ^ "Cambodia to outgrow LDC status by 2020". The Phnom Penh Post. 18 Mayıs 2011. 21 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2011. 
  10. ^ "UN list of Least Developed Countries". UNCTAD. 29 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2019. 
  11. ^ "Consumerism booms as Cambodia embraces once-forbidden capitalism". Reuters. 1 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2014. 
  12. ^ "2013 Freedom House". Freedom House. 2013. 7 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2014. 
  13. ^ Welthungerhilfe, IFPRI, and Concern Worldwide: 2013 Global Hunger Index – The challenge of hunger: Building Resilience to Achieve Food and Nutrition Security 6 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bonn, Washington D. C., Dublin. October 2013.
  14. ^ "Cambodia's opposition leader says Australian asylum seeker deal will fund corruption". Australian Broadcasting Corporation. 21 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2014. 
  15. ^ Chueyprasit, Orapa; Naasiri, Chaite (27 Mart 2014). "Thailand ranks 2nd in ASEAN for the best quality of life". National News Bureau of Thailand. Archived from the original on 28 Mart 2014. 
  16. ^ "The 2013 Human Development Report – "The Rise of the South: Human Progress in a Diverse World"". Human Development Report Office United Nations Development Programme. ss. 144-147. 10 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2013. 
  17. ^ "2013 Corruption Perceptions Index". Transparency International. 2013. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2014. 
  18. ^ David Roberts (29 Nisan 2016). Political Transition in Cambodia 1991–99: Power, Elitism and Democracy. Taylor & Francis. ISBN 978-1-136-85054-7. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2021.  (section XI, "Recreating Elite Stability, July 1997 to July 1998")
  19. ^ "CONSTITUTION OF THE KINGDOM OF CAMBODIA". pressocm.gov.kh. Office of the Council of Ministers. 25 Ocak 2017. 19 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2019. 
  20. ^ "Cambodian Parliament launches era of one-party rule". The Straits Times. 5 Eylül 2018. 15 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2019. 
  21. ^ Boyle, David (30 Temmuz 2018). "Cambodia Set to Become One Party State". Voice of America. VOA Cambodia. 15 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2019. 
  22. ^ "WJP Rule of Law Index® 2018–2019". World Justice Project. 9 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2019. 
  23. ^ "Kamboçya Ülke Profili". State.gov. 13 Mayıs 2012. 26 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013. 
  24. ^ Turizm Bakanlığı. Erişim tarihi: 2008-12-29.

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kamboçya&oldid=33906052" sayfasından alınmıştır