Vikipedi

Rönesans

Orta Çağ ve Reformasyon arasındaki tarihi dönem
Başlığın diğer anlamları için Rönesans (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Rönesans, Orta Çağ ve Reform arasındaki tarihsel dönem olarak bilinir. 15 - 16. yüzyıl İtalya'sında batı ile klasik İlk Çağ (Eski Roma ve Yunan Eserlerinin incelenmesi) arasında güzel sanatlar, bilim, felsefe ve mimarlıkta bağın tekrar kurulmasını sağlayan, Antik Yunan filozoflarının ve bilim insanlarının çalışmalarının çeviri yoluyla alındığı, deneysel düşüncenin canlandığı, insan yaşamı (hümanizm) üzerine yoğunlaşıldığı, matbaanın icat edilmesiyle bilginin geniş kitlelerle paylaşımının arttığı ve kökten değişimlerin yaşandığı bir dönemdir.

Leonardo Da Vinci'nin Mona Lisa adlı tablosu, bu dönemdeki resim sanatına iyi bir örnektir.
Leonardo da Vinci Otoportresi, Mona Lisa, Son Akşam Yemeği ve Vitruvius Adamı onun çalışmalarıdır. Bunlar Rönesans döneminin en çok bilinen çalışmalarıdır.

Bu çağ, uzun süredir geriye düşmüş olan Avrupa'nın ticaret ve Coğrafi Keşifler'le yükselişinin öncüsü olmuştur. İtalyan Rönesansı bu dönemin başlangıcındaki sanatsal ve bilimsel gelişmeyi ifade eder. İlk kez İtalyan sanatçı Giorgio Vasari tarafından Vite'de kullanılmış, 1550 yılında basılmıştır. Rönesans teriminin kökeni Fransızcadır. Fransız tarihçi Jules Michelet tarafından kullanılmış ve İsviçreli tarihçi Jacob Burckhardt tarafından 1860'larda geliştirilmiştir. Yeniden doğuş iki anlamı içerir.[1] Birincisi İlk Çağ'daki klasik metinlerin yeniden keşfi, öğrenimi, sanat ve bilimdeki uygulamalarının belirlenmesidir. İkincisi ise bu entelektüel etkinliklerin sonuçlarının Avrupalılık kültürünü genelde güçlendirmesidir. Bu yüzden Rönesans'tan bahsederken iki ayrı ancak anlamlı yoldan söz edilebilir: Klasik öğrenmenin ve bilimin İlk Çağ metinlerinin yeniden keşfiyle yeniden doğması ve genel anlamda bir Avrupalılık kültürünün yeniden doğuşu. Bu dönemde, Raphael Sanzio ve Michelangelo gibi birçok ressam mevcuttur.

Rönesans döneminin yaratıcılığının esas yürütücü gücü tüccarlardır. Bunlar en kârlı ticaretin hangi alanda olduğunu araştırdılar ve bu yoldan sağladıkları zenginlikleri sanat ve endüstri yeniliklerine yatırdılar. Rönesans; Floransa, Venedik, İngiltere, Portekiz, Hollanda gibi büyük kent-devletlerinde ya da metropollerde doğmuştur.

Rönesans üzerinde derin araştırmalar yapan Burkhard: “Rönesans insanın keşfedilmesidir.” demektedir. Gerçekten de Ortaçağ Avrupa'sında insanın hiçbir değeri yoktu. Engizisyon mahkemelerinde yüz binlerce insan haksız yere ve çok kez yalnızca servetlerini ele geçirebilmek için öldürüldü. Papazlar çeşitli çıkarlar karşılığında günahları bağışlıyorlarda. Hatta cennetten yerler satıyorlardı. Mantık ve insanî temeller kaybolmuştu. Dünya'nın döndüğü kanısına varan Galileo Galilei ve daha pek çok düşünür ya da bilim insanı çeşitli işkenceler görmüş pek çoğu öldürülmüştür. Bu saygınlıkla Rönesans hareketi bilim ve teknolojideki ilerlemenin yanı sıra insan ve doğa sevgisini de birlikte getirdi. Rönesans'ın öncüleri, sanat eylemlerinin yanı sıra edebiyat, tarih ve arkeolojiye de önem verdiler. Resim ve betimleme anlayışı gelişti. Mimaride Gotik tarzı bırakılarak barok ve rokoko üslubu geliştirildi. Rönesans mimarlığının başlıca özellikleri ölçü, yalınlık ve doğallıktır.

Bu biçimde İtalya’da başlayan Rönesans hareketi kısa zamanda bütün Avrupa’da yayıldı. Rönesans daha çok Fransa’da sanat; Almanya’da dinî tablo ve resimler; İngiltere’de edebiyat; İspanya'da resim ve edebiyat alanında gelişti. İtalya'daki rönesans hareketinde eski Yunan ve Roma edebiyatçılarından Tacitus, Sophokles, Domosten, Platon, Cicero ve Virgil'in eserleri yeniden ortaya çıkarıldı. İtalyan düşün adamı ve yazarlarından Niccolò Machiavelli (1469-1531) ve Tasso (1544-1595) yetişip eserler verdiler. Machiavelli'nin Prens adlı eseri ünlüdür. Ressamlardan Rafael (1483-1520) aynı zamanda heykeltıraş, mimar ve edebiyatçı da olan Leonardo da Vinci (1452-1519), Michelangelo (1475-1564) bu devirde İtalya'da yetişen sanatçılardır.[2][3] Fransa, edebiyat ve düşün sahalarında İtalya’yı geçerek; Ronsard (1525-1585), Montaigne (1533-1592), Rabelais (1495-1555), mimarlıkta Louvre Sarayı'nı yapan Pierre Loscot, Tuileries Sarayını yapan Jean Bullant, resimde de François Clouet yetiştiler. Fransız krallarından I. François (1515-1547) zamanında Collège de France kuruldu. Almanya'da ise daha çok din alanında değişiklikler oldu. Almanya’da hümanizm akımında Erasmus (1467-1536), Röklen (1452-1522), Luther (1483-1546), resimde Albrecht Dürer (1471-1528) yetişti. İngiltere’de tiyatro sahasında eserleriyle tanınan ve Hamlet'in yazarı Shakespeare (1564-1616), İspanya’da Don Kişot'un yazarı Cervantes (1547-1616), ressam Velasquez (1599-1660), Hollanda’da ressam Rembrandt (1607-1669), Polonya'da ilk kez dünyanın güneş etrafında döndüğünü söyleyen Kopernik yetiştiler. Rönesans devrinde yapılan eserler Avrupa’da hâlâ bulunmaktadır. Ressam ve heykeltıraşların tablo ve heykelleri müzelerde bulunmaktadır.

Kökenler

değiştir
 
Rönesansın doğduğu yer olan Floransa'nın görünümü

Birçoğu, Rönesans'ı niteleyen fikirlerin kökeninin 13. ve 14. yüzyılların başında Floransa'da, özellikle Dante Alighieri (1265-1321) ve Petrarch’in yazılarında (1304-1374) ve Giotto di Bondone’in (1267-1337) resimleri olduğunu iddia eder. Bazı yazarlar Rönesans'ı kesin olarak tarihlendirir; önerilen başlangıç noktası, rakip dahiler Lorenzo Ghiberti ve Filippo Brunelleschi'nin Floransa Katedrali'nin Vaftizhanesi için bronz kapıları inşa etme sözleşmesi için yarıştığı 1401'dir. (O zaman bu sözleşmeyi Ghiberti kazanmıştı).[4] Diğerleri Brunelleschi, Ghiberti, Donatello ve Masaccio gibi sanatçılar ve bilginler arasındaki daha genel rekabetin, Rönesans'ın yaratıcılığının kıvılcımını oluşturduğuna bakar. Yine de Rönesans'ın neden İtalya'da ve neden başladığı çok tartışılır. Buna göre, kökenlerini açıklamak için çeşitli teoriler ileri sürülmüştür.

Rönesans sırasında para ve sanat el ele dolaştı. Sanatçılar tamamen patronlara bağlıyken, patronların sanatsal yetenekleri geliştirmek için paraya ihtiyacı vardı. Ticaret Asya ve Avrupa'ya yayarak, 14., 15. ve 16. yüzyıllarda zenginlik İtalya'ya getirildi. Tirol'deki gümüş madenciliği para akışını artırdı. Haçlı Seferleri sırasında İslam dünyası’ndan yurda getirilen lüks mallar Cenova ve Venedik'in refahını artırdı.[5]

Jules Michelet 16. yüzyıl Fransız Rönesansını, Orta Çağ'dan kopuşu temsil eden, modern insanlık anlayışını ve dünyadaki yerini yaratan Avrupa'nın kültürel tarihinde bir dönem olarak tanımladı.[6]

Rönesans hümanizminin Latin ve Yunan evreleri

değiştir
 
Coluccio Salutati

Latin bilim adamlarının neredeyse tamamen Yunanca ve Arapça doğa bilimleri, felsefe ve matematik eserlerini incelemeye odaklandıkları Yüksek Orta Çağ'ın tam tersine,[7] Rönesans bilim insanları en çok Latin ve Yunan edebi, tarihi ve hitabet metinlerini kurtarmak ve incelemekle ilgilendiler.

Genel olarak konuşursak bu, Petrarch, Coluccio Salutati (1331-1406), Niccolò de' Niccoli (1364-1437) ve Poggio Bracciolini (1380–1459) gibi Rönesans bilginlerinin Cicero, Lucretius, Livy ve Seneca gibi Latin yazarların eserlerini Avrupa kütüphanelerinde taradığı 14. yüzyıldaki Latin evresiyle başladı.[8]

15. yüzyılın başlarında, bu tür Latin edebiyatının eserlerinin geriye kalan büyük kısmı kurtarılmıştı; Batı Avrupalı bilim adamları eski Yunan edebi, tarihi, hitabet ve teolojik metinlerini kurtarmaya yönelirken, Rönesans hümanizminin Yunan aşaması devam ediyordu.[9]

Geç antik çağlardan beri Batı Avrupa'da korunan ve incelenen Latince metinlerin aksine, antik Yunan metinlerinin incelenmesi Orta Çağ Batı Avrupa'sında çok sınırlıydı. Bilim, matematik ve felsefe üzerine Antik Yunan eserleri, Batı Avrupa'da Yüksek Orta Çağ'dan ve İslam'ın Altın Çağı'ndan (normalde çeviri olarak) beri incelenmişti, ancak Yunan edebi, hitabet ve tarihî eserler (örneğin, Homer gibi, Yunan oyun yazarları Demosthenes ve Thucydides) ne Latincede ne de Orta Çağ'da İslam dünyası incelenmedi; Orta Çağ'da bu tür metinler sadece Bizans bilginleri tarafından incelendi.

Bazıları, kültürel yeniden doğuşun merkezi Floransa ile ayarlanan Semerkant ve Herat'taki Timuri Rönesansı'nın ihtişamının[10][11] Yunan bilginlerinin İtalyan şehirlerine göç etmesine yol açan Osmanlı İmparatorluğu fetihleri ile bağlantılı olduğunu iddia eder.[12][13][14][15] Rönesans bilginlerinin en büyük başarılarından biri, tüm bu Yunan kültür eserlerini geç antik çağdan beri ilk kez Batı Avrupa'ya geri getirmekti.

Müslüman mantıkçılar, özellikle Avicenna ve Averroes, Mısır'ın ve Levanta'ni işgal edip fethettikten sonra Yunan fikirlerini miras almışlardır. Bu fikirlerin tercümeleri ve yorumları, Arap Batısı üzerinden Iberia ve Sicilya'ya doğru ilerledi ve bu fikirlerin aktarımı için önemli merkezler haline geldi. 11. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar, İberya'da, Klasik Arapçadan Orta Çağ Latincesi'ne felsefi ve bilimsel eserlerin çevirisine adanmış birçok okul, özellikle de Toledo Çevirmenler Okulu kuruldu. İslam kültüründen yapılan bu çeviri çalışması, büyük ölçüde plansız ve düzensiz olmasına rağmen, tarihteki en büyük fikir aktarımlarından birini oluşturdu.[16]

Yunan edebi, tarihi, hitabet ve teolojik metinlerin düzenli incelenmesinin Batı Avrupa müfredatına yeniden birleştirme hareketi, genellikle Coluccio Salutati'nin Bizanslı diplomat ve bilgin Manuel Chrysoloras'a (y. 1355-1415) Floransa'da yunanca dersi vermesi için 1396’daki davetiyle tarihlendirilir.[17] Bu miras, Basilios Bessarion'dan Leo Allatius'a kadar bir dizi gurbetçi Yunan bilgin tarafından devam ettirildi.

İtalya'daki sosyal ve politik yapılar

değiştir
 
1494 dolaylarında İtalyan Yarımadası’nın siyasi haritası

Geç Orta Çağ İtalya'sının benzersiz siyasi yapıları, bazılarının, alışılmadık sosyal ikliminin nadir görülen kültürel gelişip olgunlaşmaya imkan verdiğini kuramına yol açtı. İtalya, erken modern dönemde bir siyasi varlık olarak var olmadı. Bunun yerine daha küçük şehir devletleri ve bölgelere bölündü: Napoli Krallığı güneyi, merkezde Floransa Cumhuriyeti ve Papalık Devletleri, sırasıyla kuzey ve batıda Milano ve Ceneviz ve doğuda Venedikliler kontrol etti. On beşinci yüzyıl İtalyası, Avrupa'nın en çok kentleşmiş bölgelerinden biriydi.[18] Şehirlerinin çoğu antik Roma binalarının kalıntıları arasındaydı; Rönesans'ın klasik doğasının Roma İmparatorluğu'nun kalbindeki kökeniyle bağlantılı olması muhtemeldir.[19]

Tarihçi ve siyaset filozofu olan Quentin Skinner, 12. yüzyılda kuzey İtalya'yı ziyaret eden Alman piskopos Otto von Freising‘in (y. 1114-1158), toplumunun tüccarlara ve ticarete dayandığını gözlemleyerek İtalya'nın feodalizm’den çıkmış gibi göründüğünü ve böylece çok yeni siyasi ve sosyal bir örgütlenme biçimini fark ettiğini belirtir. Bununla bağlantılı olarak, ünlü erken Rönesans fresk döngüsünde temsil edilen "İyi ve Kötü Hükümet Alegorisi"'ndeki Ambrogio Lorenzetti tarafından temsil edilen anti-monarşik (1338–1340 arasında resmedilen) hakkaniyet, adalet, cumhuriyetçilik ve iyi yönetimin erdemleri hakkında güçlü mesaj veren düşüncesi vardı. Hem Kiliseyi hem de İmparatorluğu körfezde tutan bu şehir cumhuriyetleri, özgürlük kavramlarına adanmıştı. Skinner, Matteo Palmieri (1406–1475) gibi Floransalı dehanın yalnızca sanat, heykel ve mimaride kutlanması değil "aynı zamanda Floransa'da oluşan ahlaki, sosyal ve politik felsefenin olağanüstü gelişip olgunlaşması" gibi birçok özgürlük savunması olduğunu bildirir.[20]

O zamanlar Floransa Cumhuriyeti gibi orta İtalya'nın ötesindeki şehirler ve eyaletler bile tüccar Cumhuriyetler, özellikle Venedik Cumhuriyeti olarak tanınmıştı. Uygulamada bunlar oligarşik olmalarına ve modern demokrasi ile çok az benzerlik göstermelerine rağmen, demokratik özelliklere sahiptiler ve yönetime katılım biçimleri ve özgürlüğe inanç ile duyarlı devletlerdi.[20][21][22] Sağladıkları görece siyasi özgürlük, akademik ve sanatsal ilerlemeye yardımcı oldu.[23] Aynı şekilde, Venedik gibi İtalyan şehirlerinin büyük ticaret merkezleri olarak konumu, onları entelektüel kavşak haline getirdi. Tüccarlar yanlarında dünyanın uzak köşelerinden, özellikle Levant'tan fikirler getirdi. Venedik, Avrupa'nın Doğu ile ticarete açılan kapısı ve Venedik camı üreticisi iken, Floransa bir tekstil başkentiydi. Bu tür işletmelerin İtalya'ya getirdiği zenginlik, büyük kamu ve özel sanat projelerinin devreye alınabileceği ve bireylerin eğitim için daha fazla boş zamanları olduğu anlamına geliyordu.[23]

Kara Ölüm

değiştir
 
Pieter Bruegel'in Orta çağ Avrupa'sını harap eden vebayı izleyen toplumsal kargaşa ve terörü yansıtan Ölümün Zaferi tablosu (y. 1562).

Geliştirilen bir teoriye göreyse, 1348 ile 1350 yılları arasında Avrupa'yı vuran Kara Ölüm'ün Floransa'da neden olduğu tahribat 14. yüzyıl İtalya'sındaki insanların dünya görüşünde değişime yol açmıştır. İtalya vebadan kötü etkilendi ve ölümle sonuçlanan aşinalığın, düşünürlerin, maneviyat ve Ölümden sonra yaşam yerine Dünya'daki yaşamları üzerinde daha fazla durmalarına neden olduğu tahmin edilmektedir.[24] Kara Veba'nın, dini sanat eserlerinin sponsorluğu ile kendini gösteren yeni bir dindarlık dalgasına yol açtığı da iddia edildi.[25] Ancak bu, Rönesans'ın neden 14. yüzyılda özellikle İtalya'da olduğu tam olarak açıklamaz. Kara Ölüm, sadece İtalya'yı değil, tarif edilen şekillerde tüm Avrupa'yı etkileyen bir pandemi idi. İtalya'da Rönesans'ın ortaya çıkışı büyük olasılıkla yukarıdaki faktörlerin karmaşık etkileşiminin sonucuydu.[26]

Veba, Asya limanlarından dönen yelkenli gemilerde pireler tarafından taşındı ve uygun sağlık koşullarının olmamasından dolayı hızla yayıldı: o zamanlar yaklaşık 4.2 milyon olan İngiltere nüfusu hıyarcıklı veba nedeniyle 1.4 milyon insanı kaybetti. Floransa'nın nüfusu 1347 yılında neredeyse yarı yarıya azaldı. Nüfusun azalmasının bir sonucu olarak işçi sınıfının değeri arttı ve halk daha fazla özgürlüğün tadını çıkarmaya başladı. Artan işgücü ihtiyacına cevap vermek için işçiler ekonomik olarak en uygun konumu aramak için seyahat ettiler.[27]

Veba nedeniyle yaşanan nüfusun azalmasının ekonomik sonuçları oldu: 1350 ile 1400 yılları arasında Avrupa'nın çoğu bölgesinde gıda fiyatları düştü, arazi değerleri %30-40 oranında azaldı.[28] Arazi sahipleri büyük bir kayıpla karşı karşıya kaldı, ancak sıradan erkekler ve kadınlar için bu beklenmedik bir şeydi. Vebadan kurtulanlar, yalnızca yiyecek fiyatlarının daha ucuz olduğunu değil, aynı zamanda toprakların da daha bol olduğunu keşfetti ve birçoğuna da ölü akrabalarından mülkler miras kaldı.

Hastalığın yayılması, yoksulluk bölgelerinde çok daha yaygındı. Salgın şehirleri, özellikle çocukları harap etti. Veba, bitler, temiz olmayan içme suyu, ordular veya kötü sağlık koşulları nedeniyle kolayca yayıldı. Tifüs ve doğuştan frengi (ing: congenital syphilis) gibi birçok hastalık bağışıklık sistemini hedef alarak küçük çocukları mücadele şansından mahrum bıraktığı için en çok çocuklar etkilendi. Şehirlerdeki çocuklar, hastalığın yayılmasından zenginlerin çocuklarına göre daha fazla etkilendi.[29]

Kara Ölüm, Floransa'nın sosyal ve politik yapısında sonraki salgınlardan daha büyük bir karışıklığa neden oldu. Egemen sınıfların üyeleri arasında önemli sayıda ölüme rağmen, Floransa hükûmeti bu dönemde işlemeye devam etti. Seçilen temsilcilerin resmi toplantıları, şehirdeki belirsiz koşullar nedeniyle salgının yüksekliği sırasında askıya alındı, ancak şehrin işlerini yürütmek için hükûmetin sürekliliğini sağlayan küçük bir memur grubu atandı.[30]

Floransa'daki kültürel koşullar

değiştir
 
Lorenzo de' Medici, Floransa hükümdarı ve sanat hamisi (Vasari tarafından yapılmış portresi)

Rönesans'ın neden İtalya'nın başka bir yerinde değil de Floransa'da başladığı uzun zamandır bir tartışma konusu olmuştur. Akademisyenler, böyle bir kültürel harekete neden olabilecek Floransa kültürel yaşamına özgü çeşitli özellikler kaydetti. Birçoğu, bir bankacı aile olan Medici'nin ve daha sonra dukal iktidar hanedanı sanatı himaye etme ve teşvik etmede oynadığı rolü vurguladı. Lorenzo de' Medici (1449-1492), muazzam miktarda sanat himayesi için katalizör oldu ve vatandaşlarını Leonardo da Vinci, Sandro Botticelli ve Michelangelo Buonarroti dahil olmak üzere Floransa'nın önde gelen sanatçılarından eserler sipariş etmeye teşvik etti.[31] Neri di Bicci, Botticelli, da Vinci ve Filippino Lippi'nin eserleri, Floransa'daki Scopeto'daki San Donato Manastırı tarafından ayrıca sipariş verilmişti.[32]

Rönesans, Lorenzo de' Medici iktidara gelmeden önce, hatta Medici ailesinin kendisi Floransa toplumunda hegemonya kurmadan önce devam ediyordu. Bazı tarihçiler, Floransa'nın şans eseri, yani "Büyük Adamlar" orada tesadüfen doğduğu için Rönesans'ın doğum yeri olduğunu öne sürdü:[33] Leonardo da Vinci, Botticelli ve Michelangelo Toskana'da doğdu. Böyle bir şansın olanaksız göründüğünü savunan diğer tarihçiler, bu "Büyük Adamlar"ın ancak o zamanlar geçerli olan kültürel koşullar nedeniyle öne çıkabildiklerini iddia ettiler.[34]

Özellikler

değiştir

Hümanizm

değiştir

Bazı yönlerden Rönesans hümanizmi felsefe değil, öğrenme yöntemiydi. Yazarlar arasındaki çelişkileri çözmeye odaklanan ortaçağ skolastik tarzının aksine, Rönesans hümanistleri eski metinleri asıllarından inceler ve onları akıl yürüterek ve deneysel kanıtla birleştirerek değerlendirirdi. Hümanist eğitim, beş beşeri bilimlerin incelenmesi olan “Studia Humanitatis” programına dayanıyordu: şiir, dil bilgisi, tarih, ahlak felsefesi ve retorik. Tarihçiler bazen hümanizmi tam olarak tanımlamak için uğraşmış olsalar da, çoğu "yol tanımının ortası... eski Yunan ve Roma'nın dilini, edebiyatını, öğrenimini ve değerlerini yeniden kazanma, yorumlama ve özümseme hareketi"ne karar verdi.[35] Her şeyden önce, hümanistler "insanın dehasını ...insan aklının eşsiz ve olağanüstü yeteneğini" öne sürdüler.[36]

 
Giovanni Pico della Mirandola, "Rönesans Manifestosu" olarak adlandırılan ünlü “İnsanın Onuru Üzerine Söylev”’in yazarı".[37]

Hümanist bilim insanları, erken modern dönem boyunca entelektüel manzarayı şekillendirdi. Niccolò Machiavelli ve Thomas More gibi siyaset felsefecileri, İbn Haldun'un İslami adımlarını izleyerek Yunan ve Romalı düşünürlerin fikirlerini canlandırdı ve bunları çağdaş hükûmet eleştirilerinde kullandı.[38][39]

Giovanni Pico della Mirandola, canlı bir düşünme savunması olan Rönesans'ın "manifesto"’su "İnsanın Onuru Üzerine Söylev"‘i yazdı. Başka bir hümanist Matteo Palmieri (1406-1475), en çok sivil hümanizm'i savunan Della vita Civile ("Sivil Yaşam Üzerine"; 1528'de basıldı) adlı çalışmasıyla ve Toskana lehçesi'ni Latince ile aynı seviyeye getirmedeki etkisiyle tanınır.

Palmieri, teorisyen ve filozof ve ayrıca Quintilian, vatandaş ve memur olarak aktif kamusal hayat yaşayan Palmieri gibi Romalı filozof ve teorisyenlerden özellikle Cicero’dan yararlandı.

Belki de onun hümanizm konusundaki bakış açısının en özlü ifadesi 1465 tarihli “La città di vita” adlı şiirsel çalışmasındadır, ancak daha önceki çalışması “Della vita Civile” daha geniş kapsamlıdır. 1430 vebasında Floransa'nın dışındaki Mugello kırsalındaki bir kır evinde geçen bir dizi diyalogdan oluşan Palmieri, ideal vatandaşın niteliklerini anlatır. Diyaloglar, çocukların zihinsel ve fiziksel olarak nasıl geliştiği, vatandaşların ahlaki olarak nasıl davranabilecekleri, vatandaşlar ve devletlerin kamusal yaşamda dürüstlüğü nasıl sağlayabilecekleri hakkında fikirleri ve pragmatik olarak faydalı olan ile dürüst olan arasındaki fark üzerine önemli bir tartışmayı içerir.

Hümanistler, mükemmel bir zihin ve bedenle ahirete geçmenin eğitimle elde edilmesinin önemine inanıyorlardı. Hümanizmin amacı, kişiliği entelektüel ve fiziksel mükemmellikle birleştiren ve her zaman her durumda onurlu iş yapan evrensel insanı yaratmaktı.[40] Bu ideoloji, eski bir Greko-Romen ideali olan uomo universale olarak anılırdı. Klasiklerin ahlaki eğitim ve insan davranışının iyi anlaşılmasını sağladığı düşünüldüğünden, Rönesans döneminde eğitim esasen eski edebiyat ve tarihten oluşuyordu.

Sanat

değiştir

Rönesans sanatı, Orta Çağ'ın sonunda ve Modern dünyanın yükselişinde kültürel bir yeniden doğuşa işaret eder. Rönesans sanatının ayırt edici özelliklerinden biri, son derece gerçekçi doğrusal perspektif geliştirmesiydi. Giotto di Bondone (1267-1337), bir tabloyu uzaya açılan bir pencere olarak ele alan ilk kişidir, ancak mimar Filippo Brunelleschi’nin (1377-1446) gösterilerine ve Leon Battista Alberti'nin (1404-1472) müteakip yazılarına kadar perspektif sanatsal bir teknik olarak resmîleşmedi.[41]

 
Leonardo da Vinci'nin Vitruvius Adamı (y. 1490) Antik Çağ yazarlarının Rönesans düşünürleri üzerindeki etkisini göstermektedir. Vitruvius' De Architectura (MÖ 1. yüzyıl) bölümündeki özelliklere dayanarak, Leonardo mükemmel orantılı adamı çizmeye çalıştı. (Gallerie dell'Accademia müzesi, Venedik)

Perspektif'in gelişimi, sanatta gerçekçilik yönündeki daha geniş bir eğilimin parçasıydı.[42] Ressamlar, ışık, gölge ve ünlü Leonardo da Vinci insan anatomi örneğini inceleyerek başka teknikler geliştirdiler. Sanatsal yöntemdeki bu değişikliklerin altında yatan şey diğer sanatçılar tarafından çokça taklit edilen sanatsal zirveleri temsil eden Leonardo, Michelangelo ve Raphael'in yapıtlarıyla, doğanın güzelliğini tasvir etme ve estetik aksiyomlarını çözme arzusunun yenilenmesidir.[43] Diğer önemli sanatçılar arasında Floransa'da Medici için çalışan Sandro Botticelli, başka bir Floransalı Donatello ve Venedik'te Titian ve diğerleri sayılabilir.

Hollanda'da özellikle canlı bir sanat kültürü gelişti. Hugo van der Goes ve Jan van Eyck'in çalışmaları, hem teknik olarak yağlı boya ve tuvalin tanıtılmasıyla hem de temsilde natüralizm açısından stilistik olarak İtalya'da resmin gelişimi üzerinde etkili oldu. Daha sonra, Baba Pieter Brueghel'in çalışmaları sanatçılara günlük hayatın temalarını tasvir etme konusunda ilham verecekti.[44]

Mimaride, Filippo Brunelleschi, antik klasik binaların kalıntılarını incelemede en öndeydi. 1. yüzyıl yazarından Vitruvius yeniden keşfedilen bilgiler ve gelişen matematik disiplini ile Brunelleschi, klasik formları taklit eden ve geliştiren Rönesans stilini formüle etti. En büyük mühendislik başarısı Floransa Katedrali'nin kubbesini inşa etmekti.[45] Bu stili gösteren bir diğer yapı ise Alberti tarafından inşa edilen Mantua'daki St. Andrew kilisesidir. Yüksek Rönesans'ın olağanüstü mimari eseri, Bramante, Michelangelo, Raphael, genç Antonio da Sangallo ve Maderno'nun becerilerini birleştiren St. Peter Bazilikası’nın yeniden inşasıydı.

Rönesans döneminde mimarlar sütunları, pilasterleri ve entablaturlar bütünleşik bir sistem olarak kullanmayı amaçladılar. Roma düzeni sütun türleri kullanılır: Toskana ve Kompozit. Bunlar ya yapısal olabilir, bir pasaj veya arşitravı destekler ya da pilasterlar şeklinde bir duvara yaslanmış tamamen dekoratif olabilir. Pilasterları bütünleşik bir sistem olarak kullanan ilk binalardan biri Brunelleschi tarafından Old Sacristy'de (1421-1440) yapıldı.[46] Kemerler, yarı dairesel veya (Mannerist tarzında) parçalı, genellikle kemeraltılarda kullanılır, payanda veya sütun başlıklarına oturtulmuştur. Başlık ile kemerin çıkışı arasında bir saçaklık bölümü olabilir. Alberti, kemeri anıtsal bir anıtta ilk kullananlardan biriydi. Rönesans tonozlarında kaburga yoktur; genellikle dikdörtgen olan Gotik tonozun aksine, yarım daire veya parçalı ve kare planlıdırlar.

Rönesans sanatçıları, antik çağa hayran olmalarına ve Orta Çağ geçmişinin bazı fikir ve sembollerini muhafaza etmelerine rağmen, pagan değildi. Nicola Pisano (y. 1220 – y. 1278) İncil'den sahneleri betimleyerek klasik formları taklit etti. Pisa'da Vaftizhane'den yaptığı Müjde, klasik modellerin, Rönesans edebi bir hareket olarak kök salmadan önce İtalyan sanatını etkilediğini gösterir.[47]

Bilim

değiştir
 
Nicolaus Copernicus'un anonim portresi (y. 1580)
 
Luca Pacioli'nin Portresi, muhasebenin babası, Jacopo de' Barbari tarafından yapılmıştır.,[a] 1495, (Museo di Capodimonte).

Uygulamalı yenilik ticarete yayıldı. 15. yüzyılın sonunda Luca Pacioli, muhasebe üzerine ilk çalışmayı yayınlayarak muhasebe'nin kurucusu oldu.[49]

Yaklaşık 1440'ta eski metinlerin yeniden keşfi ve matbaanın icadı, öğrenmeyi demokratikleştirdi ve daha geniş çapta dağıtılan fikirlerin daha hızlı yayılmasını sağladı. İtalyan Rönesansı'nın ilk döneminde, hümanistler beşeri bilimler üzerine çalışmayı doğa felsefesi veya uygulamalı matematik yerine tercih ettiler ve klasik kaynaklara olan saygıları Aristotelesçi ve Batlamyuscu evren görüşlerini daha da yüceltti. 1450 civarında yazan Nicholas Cusanus, Copernicus'un günmerkezli dünya görüşünü felsefi bir tarzda öngördü.

Bilim ve sanat Rönesans'ın başlarında, Leonardo da Vinci gibi bilge sanatçıların anatomi ve doğanın gözlemsel çizimlerini yapmasıyla iç içe geçmişti. Da Vinci, suyun akışı, tıbbi teşrih ve hareket ve aerodinamiğin sistematik çalışmasında kontrollü deneyler yaptı ve Fritjof Capra'nın kendisini "modern bilimin babası" olarak sınıflandırmasına yol açan araştırma yöntemi ilkelerini tasarladı.[50] Da Vinci'nin bu dönemdeki katkısının diğer örnekleri arasında mermerleri kesmek ve yekpare taşları kaldırmak için tasarlanmış makineler ve akustik, botanik, jeoloji, anatomi ve mekanikte yeni keşifler sayılabilir.[51]

Klasik bilimsel doktrini sorgulamak için uygun bir ortam oluşmuştu. 1492'de Kristof Kolomb tarafından Yeni Dünya’ ın keşfi klasik dünya görüşüne meydan okudu. Batlamyus coğrafyada ve Galen'in tıptaki eserlerinin her zaman günlük gözlemlerle eşleşmediği bulundu. Reformasyon ve Karşı Reformasyon çatışırken, Kuzey Rönesansı odak noktasında Aristotelesçi doğa felsefesinden kimyaya ve biyolojik bilimlere (botanik, anatomi ve tıp) doğru kayma gösterdi.[52] Daha önce sahip olunan gerçekleri sorgulama ve yeni yanıtlar arama isteği, büyük bilimsel gelişmelerin yaşandığı bir dönemle sonuçlandı.

Bazıları bunu modern çağın başlangıcını müjdeleyen "bilimsel devrim" olarak,[53] diğerleri ise antik dünyadan günümüze uzanan sürekli bir sürecin hızlanması olarak görür.[54] Bu dönemde bu kez Galileo Galilei, Tycho Brahe ve Johannes Kepler tarafından önemli bilimsel ilerlemeler kaydedildi.[55]

Kopernik, De devrimibus orbium coelestium ('Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine) adlı eserinde, Dünya'nın Güneş etrafında döndüğünü öne sürdü. De humani corporis fabrica (İnsan Vücudunun Çalışması Üzerine) yazan Andreas Vesalius, diseksiyon rolüne, gözleme ve mekanistik anatomi görüşüne yeni bir güven verdi.[56]

Bir diğer önemli gelişme keşif "süreci"nde bilimsel yöntem,[56] deneysel kanıta ve matematiğin önemine odaklanırken, Aristotelesçi bilimin çoğunu bir kenara bıraktı. Bu fikirlerin ilk ve etkili savunucuları arasında Copernicus, Galileo ve Francis Bacon vardı.[57][58] Yeni bilimsel yöntem astronomi, fizik, biyoloji ve anatomide büyük katkılar sağladı.[b][59]

Rönesans’ın nedenleri

değiştir
  1. Arap eserleri ve Arapçaya çevrilmiş Antik Mısır ve Roma (Yunan) eserlerinin tercüme edilmesi ve yayımlanmasıdır.
  2. Matbaanın geliştirilmesi çok önemlidir, bu sayede bilim ve düşünce yayılmıştır.
  3. Pusulanın geliştirilmesiyle birlikte, coğrafi keşifler sonucunda zenginleşen ve güzel sanatlar gibi alanlara destek veren, bu alanları koruyan bir sınıfın oluşması (coğrafi keşifleri yapan Burjuva sınıfının oluşturduğu 'mesen' adlı sınıftır).
  4. Orta Doğu'ya düzenlenen Haçlı Seferleri (Skolastik düşünce ürünü dogmaların çökmesi, yeni üretim ve yeni tekniklerin öğrenilmesi)
  5. Endülüs Emevileri'nin kıta Avrupası'na taşıdıkları kültür (Astronomi, devlet-vatandaş ilişkisi, hukuki ve sosyal haklar, mimari, sanat, bilimsel bilgi ve yöntemler gibi konuların bütün Avrupa Kıtası'na taşınması).
  6. 1351-1374 yılları sırasında Avrupa'yı saran ve daha çok farelerce taşınan vebada Papa 9. Gregorius'un kaleme aldığı Papalık mektubunda şeytanın kedi kılığına girdiği ve bunun için kedilerin yakılması gerektiğini söylemiştir. Bunun sonucunda vebadan evlerinde kedi besleyen ve Papanın aldığı kararı dinlemeyen aileler (Mediciler gibi) kurtulabilmiştir. Bu durum Papanın kararlarının sorgulanmasına ve özgür düşünce ortamının doğmasına yardımcı olmuştur.[60]

Rönesans’a etki eden düşünceler

değiştir
  1. Yeryüzü ilgi çekici ve araştırılmaya değer bir yerdir.
  2. İnsan güçlüdür ve bu gücüyle büyük başarılar elde edebilir.
  3. Gerçek güzeldir. Bu anlayışlara bağlı olarak da yaşadığımız dünya o kadar ilgi çekici bir yerdir ki, 'Başka dünyaları düşünmenin hiçbir anlamı yoktur' anlayışı hakimdir.
  4. Hümanizm. Eski dönemlerde olduğundan farklı olarak bireyci bir hümanist anlayış başlamıştır.
  5. Sekülerizm

Rönesans’ın sonuçları

değiştir
  1. Avrupa kilisenin baskısından kurtulup modernleşme çağına geçilmesinde büyük rol oynamıştır.
  2. Eğitimde çıta iyice yükselmeye başlamıştır.
  3. Skolastik görüş (kilisenin dar ve değiştirilemez diye düşünülen görüşü) yıkılmıştı.
  4. Yerine pozitif (bilimsel) düşünce hakim olmuştur.
  5. Reform hareketlerini hazırlamıştır.
  6. Bilim ve teknikteki gelişmeler hızlanmıştır.
  7. Ekonomi alanında yeni uygulamalar ortaya çıkmıştır.
  8. Avrupa’da sanattan zevk alan aydın (Mesen) sınıf ve halk sınıfı oluşmuştur.
  9. Kiliseye olan güven azalmıştır.
  10. Din adamlarının ve kilisenin halk üzerindeki otoritesi sarsılmıştır.
  11. Avrupa’nın her yönden gelişmesine ve güçlenmesine öncülük etmiştir.
  12. Aydınlanma Çağı'na zemin olmuştur.
  13. Kağıt ve matbaanın kullanılmasıyla İncil farklı dillere çevrilmiştir ve din adamlarına olan güven azalmıştır.
  14. Skolastik düşünce yıkılırken yerini deney ve gözleme bırakan bilimsel anlayış meydana gelmiştir.

Notlar

değiştir
  1. ^ Leonardo da Vinci'nin rhombicuboctahedron'unun resmini yapmış olabileceği düşünülür.[48]
  2. ^ Joseph Ben-David şunu yazdı:

    17. yüzyıldan beri bilimin gelişimini karakterize eden hızlı bilgi birikimi, o zamandan önce hiç gerçekleşmemişti. Yeni tür bilimsel faaliyet, Batı Avrupa'nın yalnızca birkaç ülkesinde ortaya çıktı ve yaklaşık iki yüz yıl boyunca bu küçük alanla sınırlı kaldı. (19. yüzyıldan beri, bilimsel bilgi dünyanın geri kalanı tarafından özümsenmiştir).

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Renaissance - Definition, Meaning, History, Artists, Art, & Facts". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 16 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  2. ^ BBC Science & Nature, Leonardo da Vinci 28 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (12 Mayıs 2007'de güncellendi)
  3. ^ BBC History, Michelangelo 7 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (12 Mayıs 2007'de güncellendi)
  4. ^ Walker, Paul Robert, The Feud that sparked the Renaissance: How Brunelleschi and Ghiberti Changed the Art World (New York, Perennial-Harper Collins, 2003)
  5. ^ Severy, Merle; Thomas B Allen; Ross Bennett; Jules B Billard; Russell Bourne; Edward Lanoutte; David F Robinson; Verla Lee Smith (1970). The Renaissance – Maker of Modern Man. National Geographic Society. ISBN 978-0-87044-091-5. 
  6. ^ Brotton, Jerry (2002). The Renaissance Bazaar. Oxford University Press. ss. 21-22. 
  7. ^ For information on this earlier, very different approach to a different set of ancient texts (scientific texts rather than cultural texts) see Latin translations of the 12th century, and Islamic contributions to Medieval Europe.
  8. ^ Reynolds and Wilson, pp. 113–123.
  9. ^ Reynolds and Wilson, pp. 123, 130–137.
  10. ^ Periods of World History: A Latin American Perspective - Page 129
  11. ^ The Empire of the Steppes: A History of Central Asia - Page 465
  12. ^ The Connoisseur, Volume 219, p. 128.
  13. ^ Europe in the second millennium: a hegemony achieved?, p. 58
  14. ^ Encyclopædia Britannica, "Renaissance", 2008, O.Ed.
  15. ^ Harris, Michael H. History of Libraries in the Western World, Scarecrow Press, 1999, page 145, 0-8108-3724-2.
  16. ^ Western Civilization: Ideas, Politics, and Society 15 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Marvin Perry, Myrna Chase, Margaret C. Jacob, James R. Jacob, 2008, pp. 261–262.
  17. ^ Reynolds and Wilson, pp. 119, 131.
  18. ^ Kirshner, Julius, Family and Marriage: A socio-legal perspective, Italy in the Age of the Renaissance: 1300–1550 14 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ed. John M. Najemy (Oxford University Press, 2004) p. 89 (Retrieved May 10, 2007)
  19. ^ Burckhardt, Jacob, The Revival of Antiquity, The Civilization of the Renaissance in Italy 7 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (trans. by S.G.C. Middlemore, 1878)
  20. ^ a b Skinner, Quentin, The Foundations of Modern Political Thought, vol I: The Renaissance; vol II: The Age of Reformation, Cambridge University Press, p. 69
  21. ^ Stark, Rodney, The Victory of Reason, New York, Random House, 2005
  22. ^ Martin, J. and Romano, D., Venice Reconsidered, Baltimore, Johns Hopkins University, 2000
  23. ^ a b Burckhardt, Jacob, The Republics: Venice and Florence, The Civilization of the Renaissance in Italy 7 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., translated by S.G.C. Middlemore, 1878.
  24. ^ Barbara Tuchman (1978) A Distant Mirror, Knopf 0-394-40026-7.
  25. ^ The End of Europe's Middle Ages: The Black Death 9 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. University of Calgary website. (Retrieved April 5, 2007)
  26. ^ Brotton, J., The Renaissance: A Very Short Introduction, OUP, 2006 0-19-280163-5.
  27. ^ Netzley, Patricia D. Life During the Renaissance. San Diego: Lucent Books, Inc., 1998.
  28. ^ Hause, S. & Maltby, W. (2001). A History of European Society. Essentials of Western Civilization (Vol. 2, p. 217). Belmont, CA: Thomson Learning, Inc.
  29. ^ "Renaissance And Reformation France" Mack P. Holt pp. 30, 39, 69, 166
  30. ^ Hatty, Suzanne E.; Hatty, James (1999). Disordered Body: Epidemic Disease and Cultural Transformation. SUNY Press. s. 89. ISBN 9780791443651. 14 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2022. 
  31. ^ Strathern, Paul The Medici: Godfathers of the Renaissance (2003)
  32. ^ Guido Carocci, I dintorni di Firenze, Vol. II, Galletti e Cocci, Firenze, 1907, pp. 336–337
  33. ^ Burckhardt, Jacob, The Development of the Individual, The Civilization of the Renaissance in Italy 3 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., translated by S.G.C. Middlemore, 1878.
  34. ^ Stephens, J., Individualism and the cult of creative personality, The Italian Renaissance, New York, 1990 p. 121.
  35. ^ Burke, P., "The spread of Italian humanism", in The Impact of Humanism on Western Europe, ed. A. Goodman and A. MacKay, London, 1990, p. 2.
  36. ^ As asserted by Gianozzo Manetti in On the Dignity and Excellence of Man, cited in Clare, J., Italian Renaissance.
  37. ^ Oration on the Dignity of Man (1486) wsu.edu 4 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  38. ^ H., Miller, John. Ibn Khaldun and Machiavelli : an examination of paradigms. OCLC 11117374. 
  39. ^ Religion and Political Development Some Comparative Ideas on Ibn Khaldun and Machiavelli by Barbara Freyer Stowasser
  40. ^ Hause, S. & Maltby, W. (2001). A History of European Society. Essentials of Western Civilization (Vol. 2, pp. 245–246). Belmont, CA: Thomson Learning, Inc.
  41. ^ Clare, John D. & Millen, Alan, Italian Renaissance, London, 1994, p. 14.
  42. ^ Stork, David G. Optics and Realism in Renaissance Art 14 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Retrieved May 10, 2007)
  43. ^ Vasari, Giorgio, Lives of the Artists, translated by George Bull, Penguin Classics, 1965, 0-14-044164-6.
  44. ^ Peter Brueghel Biography 21 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Web Gallery of Art (Retrieved May 10, 2007)
  45. ^ Hooker, Richard, Architecture and Public Space 22 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Retrieved May 10, 2007)
  46. ^ Saalman, Howard (1993). Filippo Brunelleschi: The Buildings. Zwemmer. ISBN 978-0-271-01067-0. 
  47. ^ Hause, S. & Maltby, W. (2001). A History of European Society. Essentials of Western Civilization (Vol. 2, pp. 250–251). Belmont, CA: Thomson Learning, Inc.
  48. ^ MacKinnon, Nick (1993). "The Portrait of Fra Luca Pacioli". The Mathematical Gazette. 77 (479): 143. doi:10.2307/3619717. ISSN 0025-5572. JSTOR 3619717. 
  49. ^ Diwan, Jaswith. Accounting Concepts & Theories. Londra: Morre. ss. 1-2. id# 94452. 
  50. ^ Capra, Fritjof, The Science of Leonardo; Inside the Mind of the Great Genius of the Renaissance, New York, Doubleday, 2007. Exhaustive 2007 study by Fritjof Capra shows that Leonardo was a much greater scientist than previously thought, and not just an inventor. Leonardo was innovative in science theory and in conducting actual science practice. In Capra's detailed assessment of many surviving manuscripts, Leonardo's science in tune with holistic non-mechanistic and non-reductive approaches to science, which are becoming popular today.
  51. ^ Columbus and Vesalius – The Age of Discoverers. JAMA. 2015;313(3):312. DOI:10.1001/jama.2014.11534
  52. ^ Allen Debus, Man and Nature in the Renaissance (Cambridge: Cambridge University Press, 1978).
  53. ^ Butterfield, Herbert, The Origins of Modern Science, 1300–1800, p. viii
  54. ^ Shapin, Steven. The Scientific Revolution, Chicago: University of Chicago Press, 1996, p. 1.
  55. ^ "Scientific Revolution" in Encarta. 2007. [1]
  56. ^ a b Brotton, J., "Science and Philosophy", The Renaissance: A Very Short Introduction Oxford University Press, 2006 0-19-280163-5.
  57. ^ Van Doren, Charles (1991) A History of Knowledge Ballantine, New York, pp. 211–212, 0-345-37316-2
  58. ^ Burke, Peter (2000) A Social History of Knowledge: From Gutenberg to Diderot Polity Press, Cambridge, Massachusetts, p. 40, 0-7456-2484-7
  59. ^ Hunt, Shelby D. (2003). Controversy in marketing theory: for reason, realism, truth, and objectivity. M.E. Sharpe. s. 18. ISBN 978-0-7656-0932-8. 
  60. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2020. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rönesans&oldid=34125238" sayfasından alınmıştır