İçeriğe atla

Muhammed Ali

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Başlığın diğer anlamları için Muhammed Ali (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Muhammed Ali
Muhammed Ali, 1967
Kişisel bilgileri
Takma ad(lar)ıThe Greatest (En İyisi)
The People's Champion (Halkın Şampiyonu)
The Louisville Lip (Louisville Dudak)
SıkletAğır sıklet
Boyu6 ft 3 in (191 cm)[1]
Kanat açıklığı78 in (198 cm)
MillîyetiAmerika Birleşik Devletleri Amerikalı
Doğumu17 Ocak 1942(1942-01-17)
Louisville, Kentucky, ABD
Ölümü3 Haziran 2016 (74 yaşında)
Phoenix, Arizona, ABD
Duruş biçimiDüz gard
Kariyeri
Toplam maç61
Galibiyet56
Nakavtla galibiyet37
Yenilgi5
Beraberlik0


Muhammed Ali (/ɑːˈliː/;[2] doğum adı Cassius Marcellus Clay Jr.; 17 Ocak 1942 – 3 Haziran 2016), Amerikalı profesyonel boksör ve aktivist. "En İyisi" lakaplı Ali, 20. yüzyılın en önemli spor figürlerinden biri olarak kabul edilir ve genellikle tüm zamanların en büyük ağır sıklet boksörü olarak kabul edilir. Ring dergisi ağır sıklet unvanını 1964'ten 1970'e kadar elinde tuttu. 1974'ten 1978'e kadar tartışmasız şampiyon ve 1978'den 1979'a kadar WBA ve Ring ağır sıklet şampiyonu oldu. 1999 yılında Sports Illustrated tarafından Yüzyılın Spor Adamı ve BBC tarafından Yüzyılın Spor Kişiliği seçildi.

Louisville, Kentucky'de doğdu ve büyüdü. 12 yaşında amatör boksör olarak antrenmanlara başladı. 18 yaşındayken 1960 Yaz Olimpiyatları'nda hafif ağır sıklette altın madalya kazandı ve aynı yıl profesyonel oldu. 1961'den sonra Müslüman oldu. Sonny Liston'ı 25 Şubat 1964'te 22 yaşındayken büyük bir hezimetle yenerek dünya ağır sıklet şampiyonluğunu kazandı. O yıl, doğum adını bir "köle adı" olarak reddetti ve adını resmen Muhammed Ali olarak değiştirdi. 1966'da Ali, dini inançları ve Vietnam Savaşı'na karşı etik muhalefeti nedeniyle askere alınmayı reddetti ve askerlikten kaçmaktan suçlu bulunarak boks unvanları elinden alındı. Kararı Yüksek Mahkeme'ye temyize götürürken hapse girmedi ve 1971'de mahkûmiyeti bozuldu. Yaklaşık dört yıl boyunca dövüşmedi ve bir sporcu olarak en yüksek performans gösterdiği dönemi kaybetti. Ali'nin Vietnam Savaşı'na karşı vicdani retçi olarak eylemleri onu 1960'lar kuşağının daha geniş karşı kültürü için bir simge haline getirdi ve sivil haklar hareketi sırasında ve kariyeri boyunca Afrikalı Amerikalılar için çok yüksek profilli bir ırksal gurur figürü oldu.

Sonny Liston, Joe Frazier ve George Foreman ile müsabakaları dahil olmak üzere, çok sayıda tarihî boks maçında dövüştü. Ali, birçok boksörün konuşmayı menajerlerine bıraktığı bir dönemde spot ışıklarının altında başarılı oldu ve kışkırtıcı ve tuhaf kişiliğiyle ünlendi. Genellikle kafiye şemaları ve sözlü şiirlerle serbest tarzda yaptığı atışmalarıyla ünlüydü ve hip hop'ın öncülerinden biri olarak kabul edildi. Sık sık rakibini hangi rauntta nakavt edeceğini tahmin ederdi.

Ali, boks dışında, iki stüdyo albümü yayınlayan bir söz sanatçısı olarak başarı elde etti: I Am the Greatest! (1963) ve The Adventures of Ali and His Gang vs. Mr. Tooth Decay (1976). Her iki albüm de Grammy Ödülü adaylığı aldı. Ayrıca aktör ve yazar olarak da öne çıktı ve iki otobiyografi yayınladı. Ali 1981'de bokstan emekli oldu ve din, hayırseverlik ve aktivizme odaklandı. 1984 yılında, bazı raporlarda boksla ilgili yaralanmalara bağlanan Parkinson sendromu teşhisini kamuoyuna açıkladı, ancak kendisi ve uzman doktorları buna itiraz etti. Dünya çapında aktif bir kamu figürü olmaya devam etti, ancak daha sonraki yıllarda durumu kötüleştikçe daha az kamuoyu önüne çıktı ve ailesi tarafından bakıldı.

Erken dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cassius Marcellus Clay Jr.[3] (/ˈkæʃəs/), 17 Ocak 1942'de Louisville, Kentucky'de doğdu.[4] Bir erkek kardeşi vardı. Adını, bir kız ve dört erkek kardeşi olan ve kendisi de Kentucky eyaletinden olan 19. yüzyıl Cumhuriyetçi politikacı ve sadık kölelik karşıtı Cassius Marcellus Clay'in onuruna, babası Cassius Marcellus Clay Sr'dan aldı.[5][6] Clay'in babasının dedesi John Clay ve Sallie Anne Clay'di; Clay'in kız kardeşi Eva, Sallie'nin Madagaskar'ın yerlisi olduğunu iddia ediyordu.[7] Antebellum Güney'indeki kölelerin soyundan geliyordu ve ağırlıklı olarak Afrika kökenliydi, İrlandalı[8] ve İngiliz aile mirasına sahipti.[9][10] Annesinin büyük büyükbabası Abe Grady, İrlanda'nın Clare Kontluğu bölgesindeki Ennis kentinden göç etmişti.[11][12]

Babası tabela ve reklam panosu boyacısıydı,[4] annesi Odessa O'Grady Clay (1917-1994) ise ev işlerinde yardımcı olarak çalışıyordu. Cassius Sr. bir Metodist olmasına rağmen, Odessa'nın hem Cassius Jr. hem de küçük kardeşi Rudolph "Rudy" Clay'i (daha sonra Rahaman Ali adını aldı) Baptist olarak yetiştirmesine izin verdi.[13] Cassius Jr. Louisville'deki Central High School'a devam etti. Disleksikti, bu da okulda ve hayatının büyük bölümünde okuma ve yazmada zorluklar yaşamasına neden oldu.[14]

Irk ayrımcılığının ortasında büyüdü. Annesi bir keresinde bir mağazada su içmesine izin verilmediğini hatırlıyor: "Rengi yüzünden ona su vermediler. Bu onu gerçekten etkiledi."[15] Ayrıca 1955 yılında Emmett Till'in öldürülmesinden de çok etkilenmiş ve bu olay genç Clay ve bir arkadaşının öfkelerini yerel bir demiryolunu tahrip ederek çıkarmalarına neden olmuş. Bir keresinde kızı Hana'ya şöyle demişti: "Hiçbir şey beni Emmett Till'in hikayesi kadar sarsamaz."[16][17]

Amatör kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Cassius Clay ve antrenörü Joe E. Martin, Ocak 1960
Clay, tecrübeli Polonyalı Zbigniew Pietrzykowski'yi yenerek 1960 Yaz Olimpiyatları'nda altın madalya kazandı.

Clay ilk olarak Louisville polis memuru ve boks antrenörü Joe E. Martin tarafından boksa yönlendirildi.[18] 12 yaşındaki Clay, bir hırsızın bisikletini çalması üzerine öfkelenirken, polis memuru Joe E. Martin ile karşılaştı. Polis memuruna hırsızı "pataklayacağını" söyledi. Memur, Clay'e önce nasıl boks yapılacağını öğrenmesi gerektiğini söyledi.[19] Clay başlangıçta Martin'in teklifini kabul etmedi, ancak yerel bir televizyonda yayınlanan Yarının Şampiyonları adlı boks programında amatör boksörleri gördükten sonra dövüşme ihtimali Clay'in ilgisini çekti.[20] Daha sonra, kendisine "gerçek eğitimi" verdiğini ve sonunda "stilimi, dayanıklılığımı ve sistemimi" şekillendirdiğini söylediği antrenör Fred Stoner ile çalışmaya başladı. Clay'in amatör kariyerinin son dört yılında boksör Chuck Bodak tarafından eğitildi.[21]

Clay, ilk amatör boks maçına 1954 yılında yerel amatör boksör Ronnie O'Keefe karşısında çıktı. Karşılaşmayı bölünmüş kararla kazandı.[22] Altı Kentucky Altın Eldiven şampiyonluğu, iki ulusal Altın Eldiven şampiyonluğu, bir Amatör Atletizm Birliği ulusal şampiyonluğu ve Roma'daki 1960 Yaz Olimpiyatları'nda hafif ağır sıklette altın madalya kazandı.[23] Clay'in amatör rekoru 100 galibiyet ve 5 mağlubiyetti. 1975 tarihli otobiyografisinde, Roma Olimpiyatlarından döndükten kısa bir süre sonra, bir arkadaşıyla birlikte "sadece beyazlara açık" bir restoranda servisin reddedilmesi ve beyaz bir çeteyle kavga etmelerinin ardından altın madalyasını Ohio Nehri'ne attığını yazdı. Bu hikâye daha sonra tartışıldı ve Bundini Brown ve fotoğrafçı Howard Bingham da dahil olmak üzere birçok arkadaşı bunu yalanladı.[13] Ali, Atlanta'daki 1996 Yaz Olimpiyatları sırasında Georgia Dome'da yeni bir madalya aldı ve oyunları başlatmak için meşaleyi yaktı.

Profesyonel kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Cassius Clay'in beşinci profesyonel maçının saha içi posteri

Clay ilk profesyonel maçına 29 Ekim 1960 tarihinde çıktı ve Tunney Hunsaker karşısında altı rauntluk bir galibiyet aldı. O tarihten 1963'ün sonuna kadar Clay, 15'i nakavtla olmak üzere 19-0'lık bir rekor elde etti. Aralarında Tony Esperti, Jim Robinson, Donnie Fleeman, Alonzo Johnson, George Logan, Willi Besmanoff, LaMar Clark, Doug Jones ve Henry Cooper'ın da bulunduğu boksörleri yendi. Clay ayrıca 1962'deki bir maçta eski antrenörü ve deneyimli boksör Archie Moore'u da yendi.[24][25]

Bu ilk dövüşler sorunsuz geçmedi. Clay hem Sonny Banks hem de Cooper tarafından yere serildi. Cooper dövüşünde Clay dördüncü raundun sonunda bir sol kroşeyle yere serildi ve Cooper'ın gözünün ciddi şekilde yaralanması nedeniyle tahmin edilen beşinci rauntta kazanarak zil tarafından kurtarıldı. Doug Jones ile 13 Mart 1963'te yaptığı dövüş, Clay'in bu dönemdeki en zorlu dövüşüydü. Sırasıyla iki ve üç numaralı ağır sıklet rakipleri olan Clay ve Jones, Jones'un kendi sahası olan New York Madison Square Garden'da dövüştü. Jones ilk rauntta Clay'i sendeletti ve Clay'in oybirliğiyle aldığı karar yuhalamalarla ve ringe atılan çöp yağmuruyla karşılandı. Kapalı devre televizyondan maçı izleyen ağır sıklet şampiyonu Sonny Liston, Clay'le dövüşmesi halinde cinayetten hapse atılabileceğini söyledi. Dövüş daha sonra The Ring dergisi tarafından "Yılın Dövüşü" seçildi.[26]

Bu dövüşlerin her birinde Clay rakiplerini yüksek sesle küçümsedi ve yetenekleriyle övündü. Jones'a "çirkin küçük adam" ve Cooper'a "serseri" dedi. Alex Miteff ile ringe çıkmaktan utandığını söyledi ve Madison Square Garden'ın kendisi için çok küçük olduğunu iddia etti.[27] Ali, profesyonel güreşçi "Gorgeous George" Wagner'den esinlenmiş ve George'un konuşma yeteneğinin etkinliklere büyük kalabalıklar çektiğini görmüştü.[28] 1969'da verdiği bir röportajda George ile 1961'de Las Vegas'ta tanıştığını, George'un kendisine büyük konuşmanın ya kazanmasını ya da kaybetmesini isteyen para ödeyen taraftarlar kazandıracağını söylediğini, böylece Clay'in kendini "boşboğaz ve palavracı" olarak tanımladığını belirtti.[29]

1960 yılında Clay, bulaşık yıkama ve süpürme gibi işleri yapmayı reddetmesi nedeniyle Moore'un kampından ayrıldı. Moore'un yerine Clay, Angelo Dundee'yi antrenörü olarak işe aldı. Clay, Dundee ile Şubat 1957'de Clay'in amatör kariyeri sırasında tanışmıştı.[30] Bu sıralarda Clay, uzun zamandır idolü olan Sugar Ray Robinson'dan menajeri olmasını istedi ama reddedildi.[31]

Dünya ağır sıklet şampiyonu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ali vs. Liston

[değiştir | kaynağı değiştir]

1963 sonlarında Clay, Sonny Liston'ın unvanı için en büyük rakip haline gelmişti. Dövüş 25 Şubat 1964'te Miami Beach'te yapılacaktı. Liston korkutucu bir kişiliğe sahipti, suç geçmişi ve mafyayla bağlantıları olan baskın bir dövüşçüydü. Clay'in önceki iki dövüşünde Jones ve Cooper'a karşı gösterdiği sönük performansına karşılık, Liston ise eski ağır sıklet şampiyonu Floyd Patterson'ı iki ilk rauntta nakavt etmişti. Buna rağmen Clay, dövüş öncesi Liston'a "büyük çirkin ayı" diyerek sataştı, "Liston ayı gibi kokuyor" dedi ve "Onu yendikten sonra hayvanat bahçesine bağışlayacağım" iddiasında bulundu. Clay, Liston'a "bu gece ring kenarında biri ölecek" diye bağırarak dövüş öncesi tartıyı bir sirke çevirdi. Clay'in nabzı 120 olarak ölçüldü, normalde 54 olan nabzının iki katından fazlaydı.[32] Seyircilerin çoğu Clay'in davranışının korkudan kaynaklandığını düşündü ve bazı yorumcular maça gelip gelmeyeceğini merak etti.

Dövüşün sonucu büyük bir üzüntü yarattı. Açılış ziliyle birlikte Liston, görünüşte kızgın ve hızlı bir nakavt arayışıyla Clay'in üzerine atıldı. Ancak Clay'in üstün hızı ve hareket kabiliyeti Liston'dan sıyrılmasını sağlayarak şampiyonun ıskalamasına ve beceriksiz görünmesine neden oldu. İlk raundun sonunda Clay saldırısını artırdı ve Liston'a art arda yumruklarla vurdu. Liston ikinci rauntta daha iyi dövüştü, ancak üçüncü raundun başında Clay, Liston'a dizlerini büken ve sol gözünün altında bir yara açan bir kombinasyonla vurdu. Bu Liston'ın ilk yarasıydı. Dördüncü raundun sonunda Clay köşesine dönerken gözlerinde kör edici bir ağrı hissetmeye başladı ve antrenörü Angelo Dundee'den eldivenlerini kesmesini istedi. Dundee reddetti. Sorunun Liston'ın kesiklerini kapatmak için kullanılan merhemden kaynaklandığı, belki de köşesi tarafından kasıtlı olarak eldivenlerine sürüldüğü tahmin edildi.[32] Doğrulanmamış olsa da boks tarihçisi Bert Sugar, Liston'ın iki rakibinin de gözlerinin "yandığından" şikayet ettiğini söyledi.[33]

Liston'ın gözleri görmeyen Clay'i nakavt etme girişimlerine rağmen Clay, ter ve gözyaşları gözlerindeki tahrişi temizleyene kadar beşinci raunt boyunca ayakta kalmayı başardı. Altıncı rauntta Clay, Liston'a defalarca vurarak üstünlük sağladı. Liston yedinci raunt için zile cevap vermedi ve Clay TKO ile galip ilan edildi. Liston maçı bırakma sebebinin omzundaki sakatlık olduğunu söyledi. Galibiyetin ardından, zafer kazanmış bir Clay ringin kenarına koştu ve ring kenarındaki basını işaret ederek bağırdı: "Ağzınızdan çıkanı kulağınız duysun!" "Ben en iyisiyim! Dünyayı salladım. Ben gelmiş geçmiş en güzel şeyim."[34]

Dövüş sonrası ring kenarında Clay, dövüşün Liston'ın omzundaki sakatlık nedeniyle durdurulduğuna ikna olmamış göründü ve Liston'ın tek sakatlığının "açık bir göz, büyük bir yarık göz!" olduğunu söyledi. Joe Louis'in sakatlığın "sol kolun yuvasından fırlaması" olduğunu söylemesi üzerine Clay, "Evet, boşa sallıyorsun, kim sallamaz ki?" diye espri yaptı.[35]

Bu müsabakayı 22 yaşında kazanan Clay, unvanını hüküm süren bir ağır sıklet şampiyonundan alan en genç boksör oldu. Ancak Floyd Patterson, Rocky Marciano'nun emekliliğinin ardından yapılan bir eleme maçında 21 yaşında ağır sıklet şampiyonluğunu kazanan en genç boksör olarak kaldı. Mike Tyson 1986'da Trevor Berbick'i yenerek 20 yaşında ağır sıklet şampiyonluğunu kazandığında her iki rekoru da kırdı. Bu başarı aynı zamanda Clay'i modern çağda şampiyonluğu (boşta olmayan) en hızlı kazanan boksör yaptı ve bunu 20 maçta gerçekleştirdi.

Liston maçından kısa bir süre sonra Clay adını Cassius X olarak değiştirdi ve daha sonra İslam Milleti'ne geçerek Muhammed Ali adını aldı. Ali daha sonra Liston ile Mayıs 1965'te Lewiston, Maine'de yapılması planlanan bir rövanş maçına çıktı. Bir önceki Kasım ayında Boston'da yapılması planlanan maç, Ali'nin üç gün önce acil bir fıtık ameliyatı geçirmesi nedeniyle altı ay ertelenmişti.[36] Dövüş tartışmalıydı. İlk raundun ortalarında Liston, basının "hayalet yumruk" olarak adlandırdığı, görülmesi zor bir darbeyle yere serildi. Hakem Jersey Joe Walcott, Ali tarafsız bir köşeye çekilmeyi reddettiği için yere düştükten hemen sonra sayıma başlamadı. Liston yaklaşık 20 saniye yerde kaldıktan sonra ayağa kalktı ve dövüş bir an için devam etti. Ancak birkaç saniye sonra Walcott, zaman tutucuların Liston'ın 10 saniye boyunca yerde kaldığını bildirmesi üzerine maçı durdurdu ve Ali'yi nakavtla galip ilan etti.[37] Tüm dövüş iki dakikadan az sürdü.[38]

O zamandan beri Liston'ın bilerek yere düştüğü tahmin edilmektedir. Öne sürülen gerekçeler arasında İslam Milleti'nden aldığı ölüm tehditleri, kendi aleyhine bahis oynadığı ve borçlarını ödemek için "kendini yere attığı" yer almaktadır. Ağır çekim tekrarlar, Liston'ın Ali'den gelen bir sağ yumrukla sarsıldığını göstermekte, ancak darbenin gerçek bir nakavt yumruğu olup olmadığı belirsizliğini korumaktadır.[39]

Ali vs. Patterson

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ali unvanını 22 Kasım 1965'te eski ağır sıklet şampiyonu Floyd Patterson'a karşı korudu. Maçtan önce Ali, kendisine eski adı Cassius Clay ile hitap ettiği bilinen Patterson'la "Tom Amca" diye alay etti ve ona "Tavşan" dedi. Ali, dövüş sırasında yaralı görünen Patterson'a karşı daha üstün olmasına rağmen, maç teknik nakavtla sonuçlanmadan önce 12 raunt sürdü. Patterson daha sonra sakroiliak kemiğini incittiğini söyledi. Ali, dövüş sırasında Patterson'la oynuyormuş gibi göründüğü için spor medyasında eleştirildi.[40] Patterson'ın biyografisini yazan W. K. Stratton, Ali ve Patterson arasındaki kavganın gerçek olmadığını, bilet satışlarını ve kapalı devre izleyici kitlesini artırmak için sahnelendiğini ve her iki adamın da tiyatronun suç ortağı olduğunu iddia etti. Stratton ayrıca Howard Cosell'in Ali'nin Patterson'la oynamak yerine, Patterson'ın sakatlandığı anlaşıldıktan sonra onu nakavt etmekten kaçındığını açıkladığı bir röportajına da atıfta bulundu. Patterson daha sonra hiç Ali'ninki kadar yumuşak yumruklar yemediğini söyledi. Stratton, Ali'nin 1972'deki ikinci dövüşü, mali açıdan zor durumda olan Patterson'la, eski şampiyonun IRS'ye olan borcunu ödeyecek kadar para kazanmasına yardımcı olmak için ayarladığını belirtmektedir.[40]

Muhammed Ali (o zamanlar Cassius Clay) ve antrenörü Joe E. Martin, Ocak 1960.
Ali, Mart 1966'da Henry Cooper'a karşı yaptığı şampiyonluk maçının tekrarını izliyor.
Muhammed Ali vs. Joe Frazier maçı tanıtım fotoğrafı.

Savaşa katılmayı reddetmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Benim düşmanım beyazlar, Viet Konglular, Çinliler ya da Japonlar değil. Sen özgürlük istediğimde benim muhalifimsin. Adalet istediğimde karşımdaki sensin. Eşitlik istediğimde karşımdaki sensin. Amerika'da dini inançlarım için bile beni savunmuyorsunuz ve bir yerlere gidip savaşmamı istiyorsunuz, ama burada kendi evinizde bile beni savunmuyorsunuz?

—Muhammed Ali boksu bıraktığı dönemde üniversite öğrencilerinden oluşan bir kalabalığa seslendi[41]

Ali, 18. doğum gününde ABD ordusunda zorunlu askerlik için kayıt yaptırdı ve 1962'de 1-A olarak listelendi.[42] Disleksisi nedeniyle yazma ve heceleme becerileri standartların altında olduğu için ABD Silahlı Kuvvetleri eleme sınavında başarısız olduktan sonra 1964'te 1-Y Sınıfı (yalnızca ulusal acil durumlarda hizmete uygun) olarak yeniden sınıflandırıldı.[43] 1966'nın başlarında ordu standartlarını 15. yüzdelik dilimin üzerindeki askerlere izin verecek şekilde düşürdü ve Ali tekrar 1-A olarak sınıflandırıldı.[44] Bu sınıflandırma, ABD'nin Vietnam Savaşı'na dahil olduğu bir dönemde, onu beyaz düzenle daha da karşı karşıya getiren bir savaşta, artık askere alınmaya ve ABD Ordusu'na girmeye uygun olduğu anlamına geliyordu.[45]

Bu durum kendisine bildirildiğinde Ali, orduya hizmet etmeyi reddedeceğini ve kendisini vicdani retçi olarak kabul ettiğini açıkladı.[4] Ali şöyle dedi: "Savaş, Kuran'ın öğretilerine aykırıdır. Ben askerlikten kaçmaya çalışmıyorum. Allah veya Peygamber tarafından ilan edilmedikçe hiçbir savaşta yer almamamız gerekiyor. Hıristiyan savaşlarına ya da kâfirlerin savaşlarına katılmayız".[46] Ayrıca, "Saldırgan olmamalıyız ama saldırıya uğrarsak kendimizi savunacağız" dedi. Ayrıca, "Dostum, benim o Viet Konglularla bir alıp veremediğim yok." dedi[47] ve ekledi; "Louisville'deki sözde zenciler köpek muamelesi görürken ve basit insan haklarından mahrum bırakılırken neden benden üniforma giyip evimden on bin mil uzağa gitmemi ve Vietnam'daki kahverengi insanların üzerine bomba ve mermi yağdırmamı istesinler?"[48] Ali, 1966 yılında dini inançlarını ve Amerika'nın Vietnam Savaşı'na katılmasına karşı olduğunu gerekçe göstererek ABD ordusuna alınmayı reddederek beyazların tepkisini çekti.[49][50][51]

28 Nisan 1967'de Ali, ABD Silahlı Kuvvetlerine katılması için Houston'da hazır bulundu, ancak adı okunduğunda öne çıkmayı üç kez reddetti. Bir subay onu beş yıl hapis ve 10.000 dolar para cezasıyla cezalandırılabilecek bir suç işlediği konusunda uyardı. Ali bir kez daha adı okunduğunda yerinden kımıldamayı reddetti ve tutuklandı. Aynı günün ilerleyen saatlerinde New York Eyaleti Atletizm Komisyonu boks lisansını askıya aldı ve Dünya Boks Birliği unvanını elinden aldı.[52] Diğer boks komisyonları da aynı yolu izledi. Ali üç yıldan fazla bir süre hiçbir eyalette boks lisansı alamadı. 4 Haziran 1967'de, spor profesyonelleri için bir ilk olarak, Jim Brown, Bill Russell ve Kareem Abdul-Jabbar'ın da aralarında bulunduğu bir grup yüksek profilli Afro-Amerikan sporcu ve bir siyasi lider, Carl Stokes, Ali ile birlikte Cleveland'daki Negro Industrial Economic Union'da "Cleveland Zirvesi" veya "Muhammed Ali Zirvesi" olarak bilinen toplantı için bir araya geldi. Bu toplantı Brown tarafından, akranlarının Ali'yi inançlarının ciddiyeti konusunda sorgulamaları ve onu destekleyip desteklemeyeceklerine karar vermeleri için organize edilmişti.[53]

Muhammed Ali ile Söyleşi, konuşma metni dahil, 7 Temmuz 1968, 28:55, American Archive of Public Broadcasting[54]

Jüri, 20 Haziran 1967'de yapılan duruşmada, sadece 21 dakika süren müzakerenin ardından Ali'yi askere alınmayı reddederek Seçici Hizmet yasalarını ihlal etmek suçundan suçlu buldu. Temyiz Mahkemesi'nin mahkûmiyeti onamasının ardından dava 1971 yılında ABD Yüksek Mahkemesi tarafından incelendi.[55]

Ali, Temyiz Mahkemesi kararı ile Yüksek Mahkeme kararı arasındaki yıllarda özgür kaldı. Kamuoyu savaşa karşı dönmeye başladıkça ve Sivil Haklar Hareketi ivme kazanmaya devam ettikçe, Ali ülke çapındaki kolej ve üniversitelerde popüler bir konuşmacı haline geldi; bu güzergah bir boksör için görülmemiş olmasa da nadirdi. Örneğin Howard Üniversitesi'nde, bir öğrenci protesto grubu olan Siyah Güç Komitesi adına sosyoloji profesörü Nathan Hare tarafından konuşmaya davet edildikten sonra, tezahürat yapan 4.000 öğrenciye ve toplum entelektüellerine popüler "Siyah En İyisidir" konuşmasını yaptı.[56]

28 Haziran 1971'de Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi, 8-0 oybirliğiyle Ali'nin mahkûmiyetini bozdu. Bu sırada Yargıç Thurgood Marshall, Ali'nin mahkûmiyeti sırasında ABD Başsavcısı olduğu için davadan çekildi.[57] Karar, Ali'nin iddialarının esasına dayanmamakta ya da bu iddiaları tek başına ele almamaktadır. Mahkeme daha ziyade, temyiz kurulunun Ali'ye vicdani retçi muafiyeti verilmemesi için hiçbir gerekçe göstermemesi nedeniyle, temyiz kurulunun vicdani retçi statüsü için üç temel testten (Adalet Bakanlığı'nın özetinde sunulan) hangisine dayandığını belirlemenin imkansız olduğuna ve Ali'nin mahkûmiyetinin bozulması gerektiğine karar verdi.[58]

1974 yılında verdiği bir röportajda Ali, "Ayağa kalk ve bayrağı selamla derlerse bunu saygımdan yaparım, çünkü bu ülkedeyim" dedi.[59] Ali daha sonra şöyle dedi: "Eğer Amerika'nın başı belada olsaydı ve gerçek bir savaş çıksaydı, saldırıya uğrasaydık ön cephede olurdum. Ama (Vietnam Savaşı'nın) doğru olmadığını görebiliyordum."[60] Ayrıca, "Siyah adamlar oraya gidip savaşıyorlardı ama eve döndüklerinde onlara bir hamburger bile servis edilemiyordu" dedi.[61]

Geri dönüşü

[değiştir | kaynağı değiştir]
Muhammed Ali, y. 1975

11 Ağustos 1970'te, davası hala temyizdeyken, Ali'ye Atlanta Şehri Atletizm Komisyonu tarafından boks yapma lisansı verildi. Leroy Johnson, Jesse Hill Jr. ve Harry Pett yerel siyasi nüfuzlarını kullanarak maçı organize etmek için House of Sports şirketini kurdular ve Georgia'nın siyah siyasetinin Ali'nin geri dönüşündeki etkili gücünün altını çizdiler.[62] Ali'nin ilk dönüş maçı 26 Ekim'de Jerry Quarry'ye karşı oldu ve Quarry'nin elinin sakatlanması üzerine üç raunt sonunda galibiyetle sonuçlandı.

Bir ay önce federal mahkemede kazandığı zafer, New York Eyaleti Boks Komisyonu'nu Ali'nin lisansını geri vermeye zorladı.[63] Aralık ayında Madison Square Garden'da Oscar Bonavena ile dövüştü, sönük bir performans sergiledi ve 15. rauntta Bonavena'yı dramatik bir teknik nakavtla yendi. Bu galibiyet Ali'yi, ağır sıklet şampiyonu Joe Frazier'a karşı en büyük rakip olarak bıraktı.[64][64][65]

Joe Frazier ile dövüşü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ali ve Frazier'ın 8 Mart 1971'de Garden'da yapılan ilk dövüşü, her biri ağır sıklet şampiyonu olmak için meşru bir iddiaya sahip iki namağlup boksör arasındaki maçı çevreleyen muazzam heyecan nedeniyle "Yüzyılın Dövüşü" olarak adlandırıldı. Deneyimli ABD'li boks yazarı John Condon, bu maçı "hayatımda tanık olduğum en büyük olay" olarak nitelendirdi. Maç 36 ülkede yayınlandı; organizatörler 760 basın kartı verdi.[13]

Dövüş öncesi yapılan tiyatral gösteriler ve isim takmalar da atmosfere katkıda bulundu. Frazier dövüşten önce Ali'ye "Cassius Clay" dedi, bu Ali'yi kızdırdı ve Frazier'ı "beyaz düzenin aptal bir aracı" olarak tasvir etti. Ali, "Frazier şampiyon olamayacak kadar çirkin ve aptal" dedi. Ayrıca Frazier'a sık sık "Tom Amca" diyerek seslendi. Frazier'ın kampında çalışan Dave Wolf, "Ali, 'Joe Frazier'ı destekleyen tek insanlar takım elbiseli beyazlar, Alabama şerifleri ve Ku Klux Klan üyeleri' diyordu. Ben gettodaki küçük adam için dövüşüyorum. Joe orada oturmuş, yumruğunu avucuna vuruyor ve 'Bu adam getto hakkında ne biliyor ki' diyordu."[13]

Ali, 1971'de Reading, Pensilvanya yakınlarındaki bir çiftlikte antrenman yapmaya başladı ve kır ortamını beğenerek kırsalda gerçek bir antrenman kampı geliştirmeye çalıştı. Pennsylvania'nın Deer Lake köyündeki bir köy yolunda beş dönümlük bir arazi buldu. Ali bu arazide, 1972'den 1981'de kariyerinin sonuna kadar tüm dövüşleri için antrenman yaptığı eğitim kampını kurdu.

Pazartesi gecesi dövüşü, isminin hakkını verdi. Frazier, Ali'ye sürekli baskı yaptı, Ali'nin yumruklarından ve kombinasyonlarından düzenli olarak darbe aldı, ancak durmaksızın saldırdı ve özellikle Ali'nin vücuduna defalarca isabet sağladı. Dövüş ilk rauntlarda eşitti, ancak Ali kariyerinde hiç olmadığı kadar fazla ceza alıyordu. İlk rauntlarda birkaç kez kalabalığa oynadı ve aldığı darbelerden sonra başını "hayır" anlamında salladı. İlerleyen rauntlarda - "halatla uyuşturma stratejisi"nin ilk kez uygulandığı raunttu bu- Ali halatlara yaslandı ve Frazier'ı yormayı umarak ondan gelen yumrukları emdi. 11. rauntta Frazier, Ali'yi sendeleten bir sol kroşe vurdu, ancak Ali'nin ringde geriye doğru sendelerken palyaçoluk yapıyor olabileceği anlaşıldığından, Frazier Ali'nin karşı saldırısından korkarak avantajını kullanmakta tereddüt etti. Son rauntta Frazier, hakem Arthur Mercante'nin bir adamın vurulabileceği kadar sert olduğunu söylediği şiddetli bir sol kroşe ile Ali'yi yere serdi. Ali üç saniye içinde ayağa kalktı. Yine de Ali oybirliğiyle aldığı kararla kaybetti ve ilk profesyonel yenilgisini aldı.

Chamberlain mücadelesi ve Ellis dövüşü

[değiştir | kaynağı değiştir]

1971'de basketbol yıldızı Wilt Chamberlain, Ali'ye dövüş için meydan okudu ve 26 Temmuz'da bir maç planlandı. 2,18 metre uzunluğundaki Chamberlain'in, Ali'ye karşı müthiş fiziksel avantajları olmasına rağmen -60 kilogram daha ağırdı ve 36 santimetre daha uzağa uzanabiliyordu- Ali, Chamberlain'i ortak bir röportaj sırasında "Kereste!" ve "Ağaç düşecek" çağrılarıyla alay ederek maçı iptal etmesi için etkilemeyi başardı. Bu olaylar üzerine Los Angeles Lakers'ın sahibi Jack Kent Cooke, Chamberlain'e "bu boks aptallığını" terk etmesi koşuluyla rekor bir sözleşme teklif etti ve dövüş iptal edildi.[66][67] Ali'nin rakibinin yerine, organizatör Bob Arum hemen Ali'nin eski antrenman arkadaşı, Louisville, Kentucky'den çocukluk arkadaşı olan Jimmy Ellis'i dövüştürmek için ayarladı. Hakem on ikinci rauntta maçı durdurduğunda Ali teknik nakavtla maçı kazandı.[68]

Frazier yenilgisi sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Quarry, Patterson, Foster ve Norton ile dövüşleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Frazier'a kaybettikten sonra Ali, Jerry Quarry ile dövüştü, Floyd Patterson ile ikinci bir maç yaptı ve 1972'de Bob Foster ile karşılaştı ve o yıl toplam altı maç kazandı. 1973'te Ken Norton, Ali'nin çenesini kırarken ona kariyerinin ikinci yenilgisini tattırdı. Başlangıçta emekli olmayı düşünen Ali, ikinci maçlarında Norton'a karşı tartışmalı bir kararla kazandı. Bunun üzerine 28 Ocak 1974'te Madison Square Garden'da Joe Frazier ile rövanş maçına çıktı; Frazier, kısa süre önce unvanını George Foreman'a kaptırmıştı.

Joe Frazier ile ikinci dövüşü

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ali, Frazier'a karşı, tanıtım fotoğrafı

Ali dövüşün ilk rauntlarında güçlüydü ve ikinci rauntta Frazier'ı sendeletti. Hakem Tony Perez yanlışlıkla raundu bitiren zili duyduğunu sandı ve Ali saldırısını sürdürürken iki dövüşçünün arasına girerek Frazier'a toparlanması için zaman verdi. Ancak Frazier orta rauntlarda kendini gösterdi, yedinci rauntta Ali'nin kafasına sert yumruklar geçirdi ve sekizinci rauntun sonunda onu iplere yapıştırdı. Son dört rauntta iki dövüşçü arasındaki momentum raunttan raunda değişti. Ancak maçın büyük bölümünde Ali, Frazier'ın tehlikeli sol kroşesinden kaçmayı ve köşeye sıkıştığında Frazier'ı kilitlemeyi başardı; bu son taktik Frazier'ın cephesinin şiddetle şikayet ettiği bir taktikti. Hakemler Ali'ye oybirliğiyle karar verdi.

İkinci kez Dünya ağır sıklet şampiyonu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ormandaki Gümbürtü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Frazier'ın yenilgisi, 30 Ekim 1974'te Zaire'nin Kinşasa kentinde ağır sıklet şampiyonu George Foreman'a karşı bir unvan maçı yapılmasına zemin hazırladı ve bu maça "Ormandaki Gümbürtü" lakabı takıldı. Foreman, ağır sıklet tarihinin en sert yumruklarından biri olarak kabul ediliyordu. Analistler dövüşü değerlendirirken, Ali'ye dört zorlu mücadele vermiş ve ikisini kazanmış olan Joe Frazier ve Ken Norton'ın Foreman tarafından ikinci rauntta nakavt edilerek yıkıldıklarına dikkat çekti. Ali 32 yaşındaydı ve yirmili yaşlarından beri hızını ve reflekslerini kaybetmişti. Foreman, daha sonraki görüntüsünün aksine, o zamanlar soğukkanlı ve korkutucu bir kişiliğe sahipti. Sporla ilişkili neredeyse hiç kimse, Ali'nin uzun süredir destekçisi olan Howard Cosell bile eski şampiyona kazanma şansı vermiyordu.

Ali her zamanki gibi dövüşten önce kendinden emin ve renkliydi. Röportajı yapan David Frost'a "Nixon istifa ettiğinde dünyanın şaşırdığını düşünüyorsanız, Foreman'ın kıçını tekmeleyene kadar bekleyin!" dedi.[69] Basına, "Bu dövüş için yeni bir şey yaptım. Bir timsahla güreştim, bir balinayla boğuştum; şimşeği kelepçeledim, gök gürültüsünü hapse attım; daha geçen hafta bir taşı öldürdüm, bir taşı yaraladım, bir tuğlayı hastaneye yatırdım; o kadar kötüyüm ki ilaçları hasta ediyorum."[70] Ali, Zaire'de çılgınca popülerdi ve gittiği her yerde kalabalıklar "Ali, bomaye" ("Ali, öldür onu") sloganları atıyordu.

Kişisel yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Evlilikleri ve çocukları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Muhammed Ali'nin çocukları
  • Belinda Boyd ile
    • Maryum (d. 1968)
    • Jamillah (d. 1970)
    • Rasheda (d. 1970)
    • Muhammad Jr. (d. 1972)
  • Patricia Harvell ile
    • Miya (d. 1972)
  • Wanda Bolton ile
    • Khaliah (d. 1974)
  • Veronica Porché ile
    • Hana (d. 1976)
    • Laila (d. 1977)
  • Yolanda Williams ile
    • Asaad (1986'da evlat edinildi.)

Dört kez evlenen Ali'nin yedi kızı ve iki oğlu oldu. Ali, uzun süre menajerliğini yapacak olan Herbert Muhammad tarafından kokteyl garsonu Sonji Roi ile tanıştırıldı ve ilk buluşmalarından sonra ona evlenme teklif etti. Yaklaşık bir ay sonra 14 Ağustos 1964'te evlendiler.[71] Sonji'nin İslam Milleti'ne katılmayı reddetmesi üzerine tartıştılar.[72] Ali'ye göre, "Yapması gerekeni yapmıyordu. Ruj sürüyordu; barlara gidiyordu; açık ve doğru görünmeyen kıyafetler giyiyordu."[73] Evliliklerinden çocukları olmadı ve 10 Ocak 1966'da boşandılar. Boşanmadan hemen önce Ali, Sonji'ye bir not gönderdi: "Cenneti cehennemle takas ettin bebeğim."[74] Ali'nin kardeşi Rahaman, Sonji'nin Ali'nin tek gerçek aşkı olduğunu ve İslam Milleti'nin Ali'yi ondan boşanmaya zorladığını ve Ali'nin bunu asla atlatamadığını söyledi.[72]

17 Ağustos 1967'de Ali, Belinda Boyd ile evlendi. NBC 6'ya verdiği bir röportajda Boyd, Ali ile 10 yaşındayken memleketinin camisinde tanıştığını anlattı. Anlattıklarına göre Ali, "Burayı dinle küçük kız. Bu benim adım. Ünlü olacağım. Bunu saklamalısın çünkü çok para edecek," dedi. Boyd ise Ali'yi taklit ederek; "Bu isimle asla ünlü olamazsın. Ben de oradan uzaklaştım." dedi.[75] İslam dinine geçen Chicago kökenli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Boyd, daha sonra adını Khalilah Ali olarak değiştirdi, ancak eski arkadaşları ve ailesi tarafından hala Belinda olarak çağrılıyordu. Dört çocukları oldu: yazar ve rapçi Maryum "May May" (d. 1968);[76] ikizler Jamillah ve Rasheda (d. 1970); ve Muhammad Ali Jr. (d. 1972)[77] Kızlarından Rasheda, Robert Walsh ile evlendi ve iki oğlu oldu: Amatör bir MMA dövüşçüsü olan Biaggio Ali (d. 1998) ve profesyonel bir boksör olan Nico Ali (d. 2000).[78]

Ali, 1970'lerin başında Philadelphia banliyösündeki Cherry Hill, New Jersey'de ikamet ediyordu. Ali, 1974 yılında 32 yaşındayken, 16 yaşındaki Wanda Bolton (daha sonra adını Aaisha Ali olarak değiştirdi) ile evlilik dışı bir ilişkiye başladı ve bu ilişkiden Khaliah (Haziran 1974 doğumlu) adında bir kızı oldu. Belinda ile evli olan Ali, bir yıl sonra yasal olarak tanınmayan İslami bir törenle Aaisha ile evlendi. Khaliah'a göre, Aaisha ve annesi Ali'nin Deer Lake eğitim kampında Belinda ve çocuklarıyla birlikte yaşıyordu.[79] Ocak 1985'te Aaisha Ali'ye ödenmemiş nafaka için dava açtı. Dava, Ali'nin Khaliah için 200.000 dolarlık bir güven fonu oluşturmayı kabul etmesiyle sonuçlandı.[80] 2001 yılında Khaliah, babasının kendisini "bir hata" olarak gördüğüne inandığını söyledi. Patricia Harvell ile evlilik dışı ilişkisinden Miya (d. 1972) adında bir kızı daha vardı.[81]

Muhammed Ali, eşi Veronica Porché ile birlikte Baltimore'da bir bağış toplama etkinliğinde, 1977

1977 yazında, ikinci evliliği Ali'nin tekrarlayan sadakatsizliği nedeniyle sona erdi ve aktris ve model Veronica Porché ile evlendi.[82] Evlendikleri sırada Hana adında bir kızları vardı ve Veronica ikinci çocuklarına hamileydi. İkinci kızları Laila Ali, Aralık 1977'de doğdu ve profesyonel bir boksör oldu.[83] 1986 yılına gelindiğinde Ali ve Porché, Ali'nin sürekli sadakatsizliği nedeniyle boşandılar. Porché, Ali'nin sadakatsizliği hakkında şunları söyledi: "Kendini ona atan kadınlarla birlikte olmak onun için çok baştan çıkarıcıydı. Hiçbir anlamı yoktu. İlişkileri yoktu - tek gecelik ilişkileri vardı. İşin içinde duyguların olmadığını kesinlikle biliyordum. Bu çok açıktı, onu affetmek kolaydı."[84]

19 Kasım 1986'da Ali, Yolanda "Lonnie" Williams ile evlendi. Lonnie, Ali ile ilk kez 6 yaşındayken, ailesi 1963 yılında Louisville'e taşındığında tanıştı.[85] 1982'de Ali'nin birincil bakıcısı oldu ve karşılığında Ali onun UCLA'da yüksek lisans yapmasını sağladı. Birlikte, Asaad beş aylıkken Asaad Amin (d. 1986) adında bir oğul evlat edindiler. 1992 yılında Lonnie, fikri mülklerini ticari amaçlarla birleştirmek ve lisanslamak için Greatest of All Time, Inc. (G.O.A.T. Inc) şirketini kurdu. Şirketin 2006'daki satışına kadar başkan yardımcısı ve sayman olarak görev yaptı.[85]

Ali, eşi Lonnie ile Washington, DC'de, 2001

Ali daha sonra Lonnie ile birlikte Scottsdale, Arizona'da yaşadı.[86] Ocak 2007'de, 1975 yılında satın aldıkları Berrien Springs, Michigan'daki evlerini satışa çıkardıkları[87] ve Jefferson County, Kentucky'nin doğusunda 1.875.000 dolara bir ev satın aldıkları bildirildi.[88] Her iki ev de Ali'nin ölümünden sonra satıldı ve Lonnie, Arizona, Paradise Valley'de kalan evlerinde yaşamaya başladı. Lonnie yirmili yaşlarının sonlarında Katoliklikten İslam'a geçmiştir.[89]

Ali'nin kızı Laila, babasının daha önce kadın boksuna karşı çıkmasına rağmen, 1999'dan 2007'ye kadar profesyonel boksörlük yaptı.[90] 1978'de Ali, "Kadınlar göğüslerine ve yüzlerine böyle vurulmak için yaratılmamıştır" dedi.[91] Ali yine de kızının bazı dövüşlerine katıldı ve daha sonra Laila'ya yanıldığını itiraf etti.[92] Ali'nin kızı Hana, Bellator orta sıklet boksörü Kevin Casey ile evlendi. Hana babası hakkında şunları yazdı: "İnsanlara olan sevgisi olağanüstüydü. Okuldan eve geldiğimde evsiz aileleri misafir odamızda uyurken bulurdum. Onları sokakta görür, Rolls-Royce'una doldurur ve eve getirirdi. Onlara kıyafetler alır, otellere götürür ve faturalarını aylar öncesinden öderdi." Ayrıca Michael Jackson ve Clint Eastwood gibi ünlülerin de Ali'yi sık sık ziyaret ettiğini söyledi.[93][94]

Babalık iddiaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kiiursti Mensah-Ali, fotoğraflara ve 1988 yılında yapılan babalık testine dayanarak Ali'nin 20 yıl ilişki yaşadığı Barbara Mensah'tan olan biyolojik kızı olduğunu iddia etti.[95][96][97][98] Ali'nin sorumluluğu kabul ettiğini ve kendisine baktığını, ancak dördüncü eşi Lonnie ile evlendikten sonra onunla tüm irtibatının kesildiğini söyledi. Kiiursti, diğer çocuklarıyla da ilişkisi olduğunu belirtti. Ölümünden sonra cenazesinde yas tutmasına izin verilmesi için tekrar hararetli taleplerde bulundu.[99][100][101]

2010 yılında Osmon Williams, Ali'nin biyolojik oğlu olduğunu iddia ederek ortaya çıktı.[102] Annesi Temica Williams (Rebecca Holloway olarak da bilinir), 1981 yılında Ali'ye karşı 3 milyon dolarlık cinsel saldırı davası açtı ve 12 yaşındayken onunla cinsel ilişkiye girdiğini ve oğlu Osmon'un (1977 doğumlu) babasının 17 yaşındayken Ali olduğunu iddia etti.[103] Ayrıca Ali'nin başlangıçta kendisini ve oğlunu maddi olarak desteklediğini, ancak dört yıl sonra bunu yapmayı bıraktığını iddia etti. Dava, 1986 yılına kadar devam etti ve sonunda Veronica'nın iddiaları zaman aşımına uğradığı için reddedildi.[104] Veronica'ya göre Ali, Williams'la ilişkisini kabul etmiş ancak Osmon'un kendi oğlu olduğuna inanmamış, Veronica da bunu "Kamptaki herkes o kızla birlikte oluyordu" diyerek desteklemiştir.[105][106] Ali'nin biyografi yazarı ve arkadaşı Thomas Hauser, bu iddianın "doğruluğu şüpheli" olduğunu söyledi.[107]

Dini ve inançları

[değiştir | kaynağı değiştir]

İslam Milleti'ne bağlılığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ali, İslam Milleti'ni ilk kez 1959'da Chicago'da Altın Eldiven turnuvasında dövüşürken duyduğunu ve 1961'de ilk İslam Milleti toplantısına katıldığını söyledi. Toplantılara katılmaya devam etti, ancak katılımını halktan gizledi. 1962'de Clay, kısa süre sonra ruhani ve siyasi akıl hocası olacak olan Malcolm X ile tanıştı.[108] İlk Liston dövüşü sırasında, aralarında Malcolm X'in de bulunduğu İslam Milleti üyeleri Liston'ın çevresinde görülüyordu. Bu durum, dövüşten hemen önce Miami Herald'da Clay'in İslam Milleti'ne katıldığına dair bir haber çıkmasına ve neredeyse maçın iptal edilmesine neden oldu. Haberde baba Cassius Clay'in oğlunun 18 yaşındayken Siyah Müslümanlara katıldığını söylediği aktarılıyordu.[109]

Ali (arka planda görülüyor) 1964 yılında Elijah Muhammed'in bir konuşmasında

Aslında Clay, boks kariyeri nedeniyle başlangıçta İslam Milleti'ne (o zamanlar genellikle Siyah Müslümanlar olarak adlandırılıyordu) girmeyi reddetti. Ancak 1964'te Liston'dan şampiyonluğu aldıktan sonra İslam Milleti daha anlayışlı davrandı ve üyeliğini kamuoyuna duyurmayı kabul etti.[108] Kısa bir süre sonra 6 Mart'ta Elijah Muhammed bir radyo konuşması yaparak Clay'in Muhammed (övgüye layık olan) Ali (en yüce) olarak yeniden adlandırılacağını söyledi.[110] O sıralarda Ali, Chicago'nun güney yakasına taşındı ve her zaman İslam Milleti'nin Maryam Camii'ne veya Elijah Muhammed'in ikametgâhına yakın olan bir dizi evde yaşadı. Chicago'da yaklaşık 12 yıl kaldı.[111]

Başta Howard Cosell olmak üzere sadece birkaç gazeteci o dönemde yeni ismi kabul etti. Ali, önceki adının bir "köle adı" ve "beyaz adamın adı" olduğunu belirtti ve ekledi "Bunu ben seçmedim ve istemiyorum. Ben Muhammed Ali'yim, özgür bir isim" dedi.[112] Daha önce ismini aldığı kişi, kölelik karşıtı beyaz bir köle sahibiydi. Ali, onun eserlerini inceledikten sonra otobiyografisinde "kölelerinden kurtulmuş olabilir ama (o) beyaz üstünlüğünü sürdürdü" diye açıkladı.[113] Ali şu sonuca vardı: "Neden beyaz köle sahibimin adını görünür, siyah atalarımın adını ise görünmez, bilinmez ve onursuz tutayım ki?"[112]

Beyaz düzene karşı çıkmaktan korkmayan Ali, "Ben Amerika'yım. Ben sizin tanımayacağınız bir parçayım. Ama bana alışın. Siyah, kendinden emin, ukala; benim adım, senin değil; benim dinim, senin değil; benim hedeflerim, benim; bana alışın."[114] Ali'nin Malcolm X ile arkadaşlığı, Malcolm'un Ali'nin katılımından birkaç hafta sonra İslam Milleti'nden ayrılması ve Ali'nin İslam Milleti'nde kalmasıyla sona erdi.[115][116] Ali daha sonra Malcolm'a sırtını dönmenin hayatında en çok pişmanlık duyduğu hatalardan biri olduğunu söyledi.[117]

Sünni İslam'a geçişi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hauser'in Muhammad Ali: His Life and Times adlı biyografisinde Ali, Tanrı'nın bir oğlu olması fikrinin kulağa yanlış geldiğini ve kendisine mantıklı gelmediğini düşündüğü için Hristiyan olmadığını belirterek, "Tanrı doğurmaz; insan doğurur" dedi. Ancak yine de iyi Hristiyanların veya iyi Yahudilerin bile Tanrı'nın lütfuna mazhar olabileceğine ve cennete girebileceğine inanıyordu çünkü "Tanrı, dinleri ne olursa olsun tüm insanları yarattı" diyordu. Ayrıca, "Eğer birine Müslüman olduğu için karşıysanız bu yanlıştır. Birine Hıristiyan ya da Yahudi olduğu için karşıysanız bu da yanlıştır" dedi.[118]

Ali, 1974'te Kurtarıcı Günü kutlamalarına katılıyor.

2004 tarihli otobiyografisinde Ali, ana akım Sünni İslam'a geçişini, babası Elijah Muhammed'in ölümü üzerine İslam Milleti'nin liderliğini üstlenen ve takipçilerini Sünni İslam'a geçmeye ikna eden Warith Deen Muhammed'e atfetti. Bazı insanların bu değişimden hoşlanmadığını ve Elijah'ın öğretilerine bağlı kaldığını, ancak kendisinin bu değişime hayran kaldığını ve bu nedenle Elijah'ın öğretilerini bırakıp Sünni İslam'ın takipçisi olduğunu söyledi.[119]

Ali, 1972'de Mekke'ye Hac ziyaretine gitti ve bu ziyaret ona Malcolm X'e benzer bir şekilde ilham verdi, dünyanın her yerinden farklı renklerden insanlarla tanışmak ona farklı bir bakış açısı ve daha büyük bir manevi farkındalık kazandırdı.[120] 1977'de emekli olduktan sonra hayatının geri kalanını insanlara, hayır işlerine, insanları birleştirmeye ve barışa yardım ederek "Tanrı'yla buluşmaya hazır olmaya" adayacağını söyledi.[121] 1988'de Mekke'ye bir kez daha hacca gitti.[122]

2001'deki 11 Eylül saldırılarından sonra Ali, "İslam'ın bir barış dini olduğunu" ve "terörizmi ya da insan öldürmeyi teşvik etmediğini" ve "dünyanın bu yıkıma neden olan belirli bir grup İslam takipçisini görmesine kızdığını, ancak bunların gerçek Müslümanlar olmadığını" belirtti. Onlar kendilerine Müslüman diyen ırkçı fanatiklerdir." Aralık 2015'te "Gerçek Müslümanlar, sözde İslami cihatçıların acımasız şiddetinin dinimizin ilkelerine aykırı olduğunu bilirler", "Müslümanlar olarak İslam'ı kendi kişisel gündemlerini ilerletmek için kullananlara karşı durmalıyız" ve "siyasi liderler konumlarını İslam dini hakkında anlayış getirmek için kullanmalı ve bu yanlış yönlendirilmiş katillerin insanların İslam'ın gerçekte ne olduğuna dair görüşlerini saptırdıklarını açıklamalıdır" dedi.[123]

Boks sonrası hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Muhammad Ali ve Michael J. Fox, Parkinson hastalığına karşı finansmanın önemini vurgulamak için bugün bir Senato Komitesinde ifade verdiler.

Hayırseverlik, insancıllık ve siyaset

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ali, insani yardımsever ve hayırsever biri olarak tanınıyordu.[124][125] İslami görevi olan hayır ve hasenat işlerini yerine getirmeye odaklandı, hayır kurumlarına ve her dinden dezavantajlı insanlara milyonlarca bağışta bulundu. Ali'nin dünya çapında açlık çeken 22 milyondan fazla insanın beslenmesine yardımcı olduğu tahmin edilmektedir.[126] Kariyerinin başlarında, ana odak noktalarından biri gençlerin eğitimiydi. Tarihsel olarak siyahi olan birçok kolej ve üniversitede eğitimin önemi hakkında konuşmalar yaptı ve 1967 yılında 10.000 dolarlık bağışıyla, United Negro College Fund'a tek başına en büyük siyahi bağışçı oldu. Ayrıca 1966'nın sonlarında UNCF'ye toplam 100.000 $ bağışta bulunma sözü verdi (özellikle Cleveland Williams'a karşı yaptığı unvan savunmasının gelirlerinin çoğunu bağışlama sözü verdi) ve dövüşlerini izleyebilmeleri için altı HBCU'ya kapalı devre kurulum başına 4.500 $ ödedi.[127]

Ali, 1964 yılında Nijerya ve Gana'yı ziyaret ederek Afrika'yı ziyaret etmeye başladı.[128] 1974 yılında Güney Lübnan'daki bir Filistin mülteci kampını ziyaret eden Ali, burada "Filistinlilerin vatanlarını özgürleştirme mücadelesini desteklediğini" açıkladı.[129] 1978'de Spinks'e yenilmesinin ardından ve rövanşı kazanmadan önce Ali, Bangladeş'i ziyaret etti ve orada onursal vatandaşlık aldı.[130][131] Aynı yıl, şarkıcı Stevie Wonder ve aktör Marlon Brando ile birlikte Amerika Birleşik Devletleri'nde Kızılderili haklarını destekleyen bir protesto yürüyüşü olan Amerikan Kızılderili Hareketi'ne katıldı.[132]

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ali, 2 Haziran 2016'da solunum yolu rahatsızlığı nedeniyle Scottsdale, Arizona'da hastaneye kaldırıldı. Durumu başlangıçta iyi olarak tanımlansa da daha da kötüleşti ve ertesi gün, 74 yaşında septik şok nedeniyle hayatını kaybetti.[133][134][135][136]

Ali'nin ölümünün ardından, Twitter'da 12 saatten fazla ve Facebook'ta birkaç gün boyunca bir numaralı trend topic oldu. BET, Muhammed Ali: Made In Miami belgeselini yayınladı. ESPN, Ali ile ilgili dört saat boyunca reklamsız yayın yaptı. ABC News, BBC, CNN ve Fox News gibi haber kanalları da Ali'ye geniş yer verdi. Ali'nin ölümünden bir gün sonra UFC, UFC 199 etkinliğinde Ali'ye uzun bir video ile saygı duruşunda bulundu ve Ali'yi başarılarından ve birçok UFC şampiyonuna ilham vermesinden dolayı takdir etti.[137]

Ali'nin yası tüm dünyada tutuldu ve bir aile sözcüsü ailenin "Muhammed'in bir dünya vatandaşı olduğuna kesinlikle inandıklarını... ve dünyanın onunla birlikte yas tuttuğunu bildiklerini" söyledi.[138] Barack Obama, Hillary Clinton, Bill Clinton, Donald Trump, David Cameron ve daha birçok siyasetçi Ali'yi saygıyla andı. Ali'ye spor dünyasından da Michael Jordan, Tiger Woods, Floyd Mayweather, Mike Tyson, Miami Marlins, LeBron James, Steph Curry ve daha birçok isim övgüler yağdırdı. Louisville Belediye Başkanı Greg Fischer, "Muhammed Ali dünyaya aittir. Ama onun sadece bir memleketi var." dedi.[138]

Popüler kültürdeki yeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya şampiyonu bir boksör, sosyal aktivist ve popüler kültür ikonu olarak Ali, kitaplar, filmler, müzik, video oyunları, TV şovları ve diğerleri dahil olmak üzere çok sayıda yaratıcı çalışmaya konu oldu. Muhammed Ali medyada sıklıkla dünyanın "en ünlü" kişisi olarak adlandırıldı.[139][140] Dövüşlerinin birçoğu 1974 ve 1980 yılları arasında tahminen 1-2 milyar izleyici tarafından izlendi ve 1996 Atlanta Olimpiyatları'nda meşaleyi yakması tahminen 3,5 milyar izleyici tarafından izlendi.[141]

John Stango'dan Muhammed Ali pop art tablosu

Ali, Michael Jordan'ın 50 kapağından sonra ikinci olarak 38 farklı kez Sports Illustrated'ın kapağında yer aldı.[142][143] Ayrıca 5 kez de Time dergisinin kapağında yer aldı.[144] 2015 yılında Harris Poll, Ali'nin Michael Jordan ve Babe Ruth ile birlikte Amerika Birleşik Devletleri'nin en tanınmış üç sporcusundan biri olduğunu ortaya koydu.[145]

Özgürlük Yolu setinde Kanadalı şarkıcı-söz yazarı Michel ile tanışan Ali,[146] daha sonra Michel'in The First Flight of the Gizzelda Dragon albümünün ve ikilinin yer aldığı yayınlanmamış bir televizyon özel programının oluşturulmasına yardımcı oldu.[147]

Madame Tussauds, Londra'da bulunan Ali'nin balmumu heykeli

Ali, 1978 yılında Eamonn Andrews tarafından sürpriz bir şekilde İngiliz televizyon programı This Is Your Life'a konuk oldu.[148] Ali, 1978 tarihli DC Comics çizgi romanı Superman vs. Muhammad Ali'de şampiyon ile süper kahramanı karşı karşıya getirdi. 1979'da Ali, NBC sitcomu Diff'rent Strokes'un bir bölümünde konuk oyuncu olarak rol aldı. Dizinin adı, 1966 yılında Ali tarafından popülerleştirilen "Different strokes for different folks" sözünden esinlenilmiştir ve aynı zamanda pop müzik tarihinin en çok örneklenen şarkılarından biri olan 1967 tarihli Syl Johnson şarkısı "Different Strokes"un başlığına da ilham vermiştir.[149]

Ayrıca kariyeri hakkında The Greatest: My Own Story and The Soul of a Butterfly da dahil olmak üzere çok satan birkaç kitap yazdı. Adını Ali'den alan Muhammed Ali etkisi, 1980'lerde psikolojide kullanılmaya başlanan bir terimdir ve Ali'nin The Greatest kitabında belirttiği gibi: "Ben sadece en büyük olduğumu söyledim, en zeki olduğumu değil."[150] Bu etkiye göre, insanlardan zekâlarını ve ahlaki davranışlarını diğerlerine kıyasla değerlendirmeleri istendiğinde, insanlar kendilerini diğerlerinden daha zeki değil, daha ahlaklı olarak değerlendireceklerdir.[151][152] Ali, Muhammad Ali: His Life and Times adlı biyografi için Thomas Hauser ile işbirliği yaptı. Sözlü hikâye 1991 yılında yayımlandı.

Profesyonel boks kaydı

[değiştir | kaynağı değiştir]
56 galibiyet (37 nakavt, 19 karar), 5 kayıp (4 karar, 1 çekilme), 0 berabere[153]
Sonuç Rakip Tip Rd., Zaman Tarih Yer Notlar
Kayıp Trevor Berbick Karar (oybirliği) 10 (10) 1981-12-11 Bahamalar Nassau Bahamalar
Kayıp Larry Holmes RTD (Köşe çekilmesi) 10 (15) 1980-10-02 Amerika Birleşik Devletleri Las Vegas, NV Maç WBC Ağırsiklet unvanı içindi
Galibiyet Leon Spinks Karar (oybirliği) 15 (15) 1978-09-15 Amerika Birleşik Devletleri New Orleans, LA WBA Ağırsiklet unvanını kazandı;
1979-09-06 unvan boştu
Kayıp Leon Spinks Karar (ikiye ayrılma) 15 (15) 1978-02-15 Amerika Birleşik Devletleri Las Vegas, NV WBA/WBC Ağırsiklet unvanını kaybetti
Galibiyet Earnie Shavers Karar (oybirliği) 15 (15) 1977-09-29 Amerika Birleşik Devletleri New York, NY WBA/WBC unvanını korudu
Galibiyet Alfredo Evangelista Karar (oybirliği) 15 (15) 1977-05-16 Amerika Birleşik Devletleri Landover, MD WBA/WBC unvanını korudu
Galibiyet Ken Norton Karar (oybirliği) 15 (15) 1976-09-28 Amerika Birleşik Devletleri The Bronx, New York WBA/WBC unvanını korudu
Galibiyet Richard Dunn TKO 5 (15) 1976-05-24 Almanya Munich, Almanya WBA/WBC unvanını korudu
Galibiyet Jimmy Young Karar (oybirliği) 15 (15) 1976-04-30 Amerika Birleşik Devletleri Landover, MD WBA/WBC unvanını korudu
Galibiyet Jean-Pierre Coopman KO(Nakavt) 5 (15) 1976-02-20 Porto Riko San Juan, Porto Riko Retained WBA/WBC Heavyweight titles
Galibiyet Joe Frazier TKO 14 (15), 0:59 1975-10-01 Filipinler Quezon City, Philippines "The Thrilla in Manila";
WBA/WBC unvanını korudu
Galibiyet Joe Bugner Karar (oybirliği) 15 (15) 1975-06-30 Malezya Kuala Lumpur, Malaysia WBA/WBC Ağırsiklet unvanını korudu
Galibiyet Ron Lyle TKO 11 (15) 1975-05-16 Amerika Birleşik Devletleri Las Vegas, NV WBA/WBC unvanını korudu
Galibiyet Chuck Wepner TKO 15 (15), 2:41 1975-03-24 Amerika Birleşik Devletleri Richfield, OH WBA/WBC unvanını korudu
Galibiyet George Foreman KO 8 (15), 2:58 1974-10-30 Zaire Kinşasa, Zaire "The Rumble in the Jungle";
WBA/WBC Ağırsiklet unvanını kazandı
Galibiyet Joe Frazier Karar (oybirliği) 12 (12) 1974-01-28 Amerika Birleşik Devletleri New York City, NY NABF Ağırsiklet unvanını korudu;
unvan 1974'ten sonra boştu
Galibiyet Rudi Lubbers Karar (oybirliği) 12 (12) 1973-10-20 Endonezya Cakarta, Endonezya
Galibiyet Ken Norton Karar (ikiye ayrılma) 12 (12) 1973-09-10 Amerika Birleşik Devletleri Inglewood, CA NABF Ağırsiklet unvanını kazandı
Kayıp Ken Norton Karar (ikiye ayrılma) 12 (12) 1973-03-31 Amerika Birleşik Devletleri San Diego, CA NABF Ağırsiklet unvanını kaybetti
Galibiyet Joe Bugner Karar (oybirliği) 12 (12) 1973-02-14 Amerika Birleşik Devletleri Las Vegas, NV
Galibiyet Bob Foster KO 7 (12) 1972-11-21 Amerika Birleşik Devletleri Stateline, NV NABF Ağırsiklet unvanını elde etti
Galibiyet Floyd Patterson TKO 7 (12) 1972-09-20 Amerika Birleşik Devletleri New York City, NY NABF unvanını korudu
Galibiyet Alvin Lewis TKO 11 (12), 1:15 1972-07-19 İrlanda Dublin, Ireland
Galibiyet Jerry Quarry TKO 7 (12), 0:19 1972-06-27 Amerika Birleşik Devletleri Las Vegas, NV NABF unvanını korudu
Gaibiyet George Chuvalo Karar (oybirliği) 12 (12) 1972-05-01 Kanada Vancouver, Canada NABF unvanını korudu
Galibiyet Mac Foster Karar (oybirliği) 15 (15) 1972-04-01 Japonya Tokyo, Japonya
Galibiyet Jürgen Blin KO 7 (12), 2:12 1971-12-26 Zürih, İsviçre
Galibiyet Buster Mathis Karar (oybirliği) 12 (12) 1971-11-17 Amerika Birleşik Devletleri Houston, TX NABF unvanını korudu
Galibiyet Jimmy Ellis TKO 12 (12), 2:10 1971-07-26 Amerika Birleşik Devletleri Houston, TX Boş olan NABF Ağırsiklet unvanını elde etti
Kayıp Joe Frazier Karar (oybirliği) 15 (15) 1971-03-08 Amerika Birleşik Devletleri New York City, NY "The Fight of the Century";
Maç WBA/WBC Ağırsiklet unvanı içindi
titles
Galibiyet Oscar Bonavena TKO 15 (15), 2:03 1970-12-07 Amerika Birleşik Devletleri New York City, NY NABF Ağırsiklet unvanını kazandı;
Unvan 1971 de boştu
Galibiyet Jerry Quarry TKO 3 (15) 1970-10-26 Amerika Birleşik Devletleri Atlanta, GA
Galibiyet Zora Folley KO 7 (15), 1:48 1967-03-22 Amerika Birleşik Devletleri New York City, NY Retained WBA/WBC Heavyweight titles;
Stripped of titles on 1967-04-28
Galibiyet Ernie Terrell Karar (oybirliği) 15 (15) 1967-02-06 Amerika Birleşik Devletleri Houston, TX Retained WBC Heavyweight title,
WBA Ağırsiklet unvanını kazandı
Galibiyet Cleveland Williams TKO 3 (15) 1966-11-14 Amerika Birleşik Devletleri Houston, TX WBC unvanını korudu
Galibiyet Karl Mildenberger TKO 12 (15) 1966-09-10 Almanya Frankfurt, Almanya Retained WBC Heavyweight title
Galibiyet Brian London KO 3 (15) 1966-08-06 Birleşik Krallık Londra İngiltere WBC unvanını korudu
Galibiyet Henry Cooper TKO 6 (15), 1:38 1966-05-21 Birleşik Krallık London, England WBC unvanını korudu
Galibiyet George Chuvalo Karar (oybirliği) 15 (15) 1966-03-29 Kanada Toronto, Canada WBC unvanını korudu
Galibiyet Floyd Patterson TKO 12 (15), 2:18 1965-11-22 Amerika Birleşik Devletleri Las Vegas, NV WBC unvanını korudu
Galibiyet Sonny Liston KO 1 (15), 2:12 1965-05-25 Amerika Birleşik Devletleri Lewiston, ME WBC unvanını korudu
Galibiyet Sonny Liston Corner retirement 7 (15) 1964-02-25 Amerika Birleşik Devletleri Miami Beach, FL WBA/WBC Ağırsiklet unvanını kazandı;
Stripped of WBA title on 1964-06-19
Galibiyet Henry Cooper TKO 5 (10), 2:15 1963-06-18 Birleşik Krallık Londra, İngiltere
Galibiyet Doug Jones Karar (oybirliği) 10 (10) 1963-03-13 Amerika Birleşik Devletleri New York City, NY
Galibiyet Charley Powell KO 3, 2:04 1963-01-24 Amerika Birleşik Devletleri Pittsburgh, PA
Galibiyet Archie Moore TKO 4 (10), 1:35 1962-11-15 Amerika Birleşik Devletleri Los Angeles, CA
Galibiyet Alejandro Lavorante KO 5 (10), 1:48 1962-07-20 Amerika Birleşik Devletleri Los Angeles, CA
Galibiyet Billy Daniels TKO 7 (10), 2:21 1962-05-19 Amerika Birleşik Devletleri Los Angeles, CA
Galibiyet George Logan TKO 4 (10), 1:34 1962-04-23 Amerika Birleşik Devletleri New York City, NY
Galibiyet Don Warner TKO 4, 0:34 1962-03-28 Amerika Birleşik Devletleri Miami Beach, FL
Galibiyet Sonny Banks TKO 4 (10), 0:26 1962-02-10 Amerika Birleşik Devletleri New York City, NY
Galibiyet Willi Besmanoff TKO 7 (10), 1:55 1961-11-29 Amerika Birleşik Devletleri Louisville, KY
Galibiyet Alex Miteff TKO 6 (10), 1:45 1961-10-07 Amerika Birleşik Devletleri Louisville, KY
Galibiyet Alonzo Johnson Karar (oybirliği) 10 (10) 1961-07-22 Amerika Birleşik Devletleri Louisville, KY
Galibiyet Duke Sabedong Karar (oybirliği) 10 (10) 1961-06-26 Amerika Birleşik Devletleri Las Vegas, NV
Galibiyet LaMar Clark KO 2 (10), 1:27 1961-04-19 Amerika Birleşik Devletleri Louisville, KY
Galibiyet Donnie Fleeman TKO 7 (8) 1961-02-21 Amerika Birleşik Devletleri Miami Beach, FL
Galibiyet Jimmy Robinson KO 1 (8), 1:34 1961-02-07 Amerika Birleşik Devletleri Miami Beach, FL
Galibiyet Tony Esperti TKO 3 (8), 1:30 1961-01-17 Amerika Birleşik Devletleri Miami Beach, FL
Galibiyet Herb Siler KO 4 (8) 1960-12-27 Amerika Birleşik Devletleri Miami Beach, FL
Galibiyet Tunney Hunsaker Karar (oybirliği) 6 (6) 1960-10-29 Amerika Birleşik Devletleri Louisville, KY

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Cassius Clay". sports-reference.com. Sports Reference LLC. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  2. ^ Wells, John C. (2008). "Ali". Longman Pronunciation Dictionary. 3. Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0. 
  3. ^ Peter, Josh (11 Temmuz 2016). "Why Muhammad Ali never legally changed name from Cassius Clay". USA Today. 11 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2016. 
  4. ^ a b c Johnson, Rafer (2002). Great Athletes. revised. 1. Salem Press. ss. 38-41. ISBN 978-1-58765-008-6. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  5. ^ "Barber Can Relax Hair". The Philadelphia Inquirer. 15 Ekim 1997. 25 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2009. 
  6. ^ "Cassius Marcellus Clay Sr., Former Champion's Father, 77". The New York Times. Associated Press. 10 Şubat 1990. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2009. 
  7. ^ Egerton, John (1991). Shades of Gray: Dispatches from the Modern South. LSU Press. s. 134. ISBN 978-0807117057. Erişim tarihi: 24 Haziran 2016. 
  8. ^ "Muhammad Ali: Boxer's ancestral Irish town pays tribute after death". BBC. 4 Haziran 2016. 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2016. 
  9. ^ "Ali has Irish ancestry". BBC News. 9 Şubat 2002. 7 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2009. 
  10. ^ Reitwiesner, Williams Addams. "Ancestry of Muhammad Ali". 22 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2011. 
  11. ^ "Muhammad Ali's Irish roots". IrishCentral.com. 3 Haziran 2020. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021. 
  12. ^ "Muhammad Ali: Boxer's ancestral Irish town pays tribute after death". BBC News. 4 Haziran 2016. 27 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2018. 
  13. ^ a b c d Hauser 2004
  14. ^ Eig, Jonathan (2017). Ali: A Life: Shortlisted for the William Hill Sports Book of the Year 2017. Simon & Schuster. ISBN 9781471155963. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  15. ^ Hauser, Thomas. "The Importance of Muhammad Ali". Gilder Lehrman Institute. 8 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2016. 
  16. ^ Hampton, Henry; Fayer, Steve; Flynn, Sarah (1990). Voices of Freedom: An Oral History of the Civil Rights Movement from the 1950s through the 1980s. Bantam Books. s. 321. ISBN 978-0-553-05734-8. 
  17. ^ Gorn, Elliott (1998). Muhammad Ali: The People's Champ. University of Illinois Press. ss. 76-77. ISBN 978-0-252-06721-1. 
  18. ^ Kandel, Elmo (1 Nisan 2006). "Boxing Legend – Muhammad Ali". Article Click. Elmo Kandel. 11 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2009. 
  19. ^ "Muhammad Ali". University of Florida. 31 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2008. 
  20. ^ The Soul of a Butterfly: Reflections on Life's Journey. Simon and Schuster. 2013. s. 18. 
  21. ^ Fernandez, Pedro Fernandez (2 Eylül 2007). "'Godfather' Of Cutmen-Chuck Bodak Suffers Stroke". RingTalk. 14 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2015. 
  22. ^ Gray, Geoffey (4 Haziran 2016). "How Muhammad Ali Became a Boxer – Daily Intelligencer". New York. 9 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2016. 
  23. ^ Ward, Nathan (Ekim 2006). "A Total Eclipse of the Sonny". American Heritage. 11 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  24. ^ Calkins, Matt (17 Kasım 2014). "Archie Moore was the KO king". U-T San Diego. 11 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016. 
  25. ^ Krantz, Les (2008). Ali in Action: The Man, the Moves, the Mouth. Globe Pequot. ISBN 9781599213026. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016 – Google Books vasıtasıyla. 
  26. ^ Velin, Bob (4 Haziran 2016). "Fight by fight: Muhammad Ali's legendary career". USA Today. 15 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016. 
  27. ^ Bob Mee, Ali and Liston: The Boy Who Would Be King and the Ugly Bear, 2011.
  28. ^ Capouya, John (12 Aralık 2005). "King Strut". Sports Illustrated. 3 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2017. 
  29. ^ Burkholder, Denny (6 Haziran 2016). "How Muhammad Ali's fascination with pro wrestling fueled his career, inspired MMA". CBS Sports. 7 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2016. 
  30. ^ Irusta, Carlos (17 Ocak 2012). "Dundee: Ali was, still is 'The Greatest'". ESPN. 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2012. 
  31. ^ Haygood, Wil (2011). Sweet Thunder: The Life and Times of Sugar Ray Robinson. Chicago Review Press. s. 378. ISBN 9781569768648. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2016. 
  32. ^ a b Lipsyte, Robert (26 Şubat 1964). "Clay Wins Title in Seventh-Round Upset As Liston Is Halted by Shoulder Injury". The New York Times. 10 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008. 
  33. ^ Sugar, Bert Randolph (2003). Bert Sugar on Boxing: The Best of the Sport's Most Notable Writer. Globe Pequot. s. 196. ISBN 978-1-59228-048-3. 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  34. ^ McLeod, Kembrew, Pranksters: Making Mischief in the Modern World, ss. 223-224.
  35. ^ Cassius Clay versus Sonny Liston. Theatre Network Television. ESPN Classic. 25 Şubat 1964. 3 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2023 – kumite27 (YouTube) vasıtasıyla. 
  36. ^ Cuddy, Jack (14 Kasım 1964). "Clay Undergoes Surgery; Fight Is Off Indefinitely". The Bridgeport Telegram. s. 1. 15 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2017 – Newspapers.com vasıtasıyla.  icon of an open green padlock
  37. ^ Archived at Ghostarchive and the "Muhammad Ali vs Sonny Liston I & II – Highlights (Ali Becomes World Champion & Phantom Punch Fight!)". YouTube. 6 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2018. : "Muhammad Ali vs Sonny Liston I & II – Highlights (Ali Becomes World Champion & Phantom Punch Fight!)". YouTube. 27 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2018. 
  38. ^ Anderson, Dave (16 Ocak 1992). "Sports of The Times; On His 50th, Ali Is Still 'The Greatest'". The New York Times. 21 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2012. 
  39. ^ Vachss, Andrew (2003). Only Child. Vintage. s. 89. 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016.  Vachss further explains the way such a fix would have been engineered in Two Trains Running. Pantheon. 2005. ss. 160-165, 233. 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2016. 
  40. ^ a b Belth, Alex (27 Ağustos 2012). "Ali–Patterson: The Real Story". Sports on Earth. Sports on Earth. 8 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2016. 
  41. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; tribune isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  42. ^ Foley, Michael (2003), Confronting the War Machine: Draft Resistance during the Vietnam War, University of North Carolina Press, ISBN 978-0-8078-5436-5, 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi 
  43. ^ "Clay may be put into 1-A class today". Lodi News-Sentinel. United Press International. 10 Şubat 1967. s. 13. 7 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020. 
  44. ^ Neel, Eric. "Page2 – Muhammad Ali from A to Z". ESPN. 2 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013. 
  45. ^ Roberts, Randy (1991). Winning is the Only Thing: Sports in America Since 1945. Johns Hopkins University Press. ss. 171-172. 
  46. ^ Network, Warfare History. "Vietnam War: Muhammad Ali's Draft Controversy". The National Interest. 17 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2022. 
  47. ^ Remnick, David (1998). King of the World: Muhammad Ali and the Rise of an American Hero. Random House. s. 287. ISBN 978-0-375-50065-7. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  48. ^ Haas, Jeffrey (2009). The Assassination of Fred Hampton: How the FBI and the Chicago Police Murdered a Black Panther. Lawrence Hill Books. s. 27. ISBN 978-1-55652-765-4. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  49. ^ Hallett, Alison. "Not So Fast". Portland Mercury. 13 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2013. 
  50. ^ Rhoden, William C. (20 Haziran 2013). "In Ali's Voice From the Past, a Stand for the Ages". The New York Times. 16 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2017. 
  51. ^ "Muhammad Ali refuses Army induction". History.com. 6 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2020. 
  52. ^ Kellum, B. F. (29 Nisan 1967). "Appeals Could Take 18 Months". The Asheville Citizen. AP. s. 11. 20 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023 – Newspapers.com vasıtasıyla. 
  53. ^ Branson Wright, The Plain Dealer (3 Haziran 2012). "Remembering Cleveland's Muhammad Ali Summit, 45 years later". cleveland (İngilizce). 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2024. 
  54. ^ "Conversation with Muhammad Ali". WGBH, Library of Congress, American Archive of Public Broadcasting (WGBH and the Library of Congress), Boston, MA and Washington, DC. 7 Temmuz 1968. 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2020. 
  55. ^ "Cassius Marsellus CLAY, Jr. also known as Muhammad Ali, Petitioner, v. United States". LII / Legal Information Institute. 20 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2017. 
  56. ^ ""The Greatest" Is Gone". Time. 27 Şubat 1978. s. 5. 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2007. 
  57. ^ "Cassius Marsellus Clay, Jr. also known as Muhammad Ali, Petitioner, v. United States. | LII / Legal Information Institute". Law.cornell.edu. 20 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013. 
  58. ^ "Clay v. United States | The Oyez Project at IIT Chicago-Kent College of Law". Oyez.org. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013. 
  59. ^ Day at Night: Muhammad Ali, legendary boxing champion. CUNY TV. 19 Şubat 1974. Etkinlik zamanı: 21:50. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2023. 
  60. ^ "Interview with Muhammad Ali". digital.wustl.edu. 10 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2020. 
  61. ^ "Oprah Talks to Muhammad Ali". Oprah.com (İngilizce). 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2020. 
  62. ^ Matthew (1 Ekim 2005). "Knockout: An oral history of Muhammad Ali, Atlanta, and the fight nobody wanted". Atlanta Magazine (İngilizce). 31 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2019. 
  63. ^ "Clay granted New York ring license". The Palm Beach Post. Associated Press. 15 Eylül 1970. s. B4. 12 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016. 
  64. ^ a b Kang, Jay Caspian (4 Nisan 2013). "The End and Don King". Grantland. ESPN. 6 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2013. 
  65. ^ Keating, Steve (5 Mart 2021). "Ali, Frazier 'Fight of the Century' still packs a punch 50 years on". Reuters. 6 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2021. 
  66. ^ "Ali's Remark Ended Wilt's Ring Career". Los Angeles Times. 15 Ocak 1989. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2020. 
  67. ^ O'Reilly, Terry (3 Mart 2016). "Achilles Heel Advertising: Repositioning the Competition". Canadian Broadcasting Corporation. 28 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2018. 
  68. ^ "Victor, at 220½, in Command of Houston Bout". The New York Times. 27 Temmuz 1971. 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2022. 
  69. ^ Ghostarchive ve "Muhammad Ali – The Rumble In The Jungle(Röportaj)". YouTube. 22 Mart 1967. 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2013. 'de arşivlendi: "Muhammad Ali – The Rumble In The Jungle(Röportaj)". YouTube. 22 Mart 1967. 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2013. 
  70. ^ Ghostarchive[ölü/kırık bağlantı] ve "Muhammad Ali Inspirational Speech (Cassius Clay Boxing Motivation)". YouTube. 14 Eylül 2012. 17 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2013. 'de arşivlendi: "Muhammad Ali Inspirational Speech (Cassius Clay Boxing Motivation)". YouTube. 14 Eylül 2012. 17 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2013. 
  71. ^ Micklos, John Jr. (2010). Muhammad Ali: "I Am the Greatest". Berkeley Heights, NJ: Enslow Publishers. s. 54. ISBN 978-0-7660-3381-8. 
  72. ^ a b "Ep. 6: "How Much You Gonna Pay Me?" – Rahman Ali". Ali: A Life. 3 Temmuz 2017. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2020. 
  73. ^ Hauser, Thomas (2012). Muhammad Ali: His Life and Times. Open Road Integrated Media. s. 252. ISBN 978-1-4532-4119-6. 
  74. ^ Hauser, Thomas (2012). Muhammad Ali: His Life and Times. Open Road Integrated Media. s. 288. ISBN 978-1-4532-4119-6. 
  75. ^ "The Secrets of Ali: Former Wife of Boxing Champ Tells All". nbcmiami.com (İngilizce). 25 Temmuz 2019. 6 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2022. 
  76. ^ "Muhammad Ali's Daughter, May May Ali, Writes Children's Book About His Boxing Career". Jet. 104 (24). 8 Aralık 2003. ss. 38-39. ISSN 0021-5996. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023 – Google Books vasıtasıyla. 
  77. ^ "Muhammad Ali's son shut off from dad, living in poverty". 26 Ocak 2014. 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021. 
  78. ^ "For Muhammad Ali's grandson, family legacy extends beyond the ring". Washington Post. 10 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2021. 
  79. ^ Rush, George; Joanna Molloy; Lola Ogunnaike; Kasia Anderson (18 Mart 2001). "Ali Daughter Tosses Book in Ring". New York Daily News. 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016. 
  80. ^ "Former three-time heavyweight boxing champion Muhammad Ali agreed Tuesday ..." UPI. 28 Ocak 1986. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016. 
  81. ^ "Muhammed Ali Biography (sic)". Lifetime. 23 Mayıs 2006. 4 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2015. 
  82. ^ Peter, Josh (6 Haziran 2016). "Muhammad Ali's ex-wife reveals details about their secret wedding". USA Today. 5 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016. 
  83. ^ "Laila Ali expecting a baby". Sandrarose.com. 26 Mart 2008. 7 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2015. 
  84. ^ Pitzer, Kurt (9 Haziran 2016). "How Muhammad Ali's Ex-Wives Forgave His Infidelity: Cheating 'Never Meant Anything to Him'". People (İngilizce). 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2020. 
  85. ^ a b Crouse, Karen (9 Haziran 2016). "Muhammad Ali Was Her First, and Greatest, Love". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 3 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2021. 
  86. ^ "Brother: Muhammad Ali's health failing". United Press International. 13 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2014. 
  87. ^ Brewer, Dale (16 Eylül 2018). "When Ali was King". The Herald-Palladium. 16 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2018. 
  88. ^ Shafer, Sheldon S. (25 Ocak 2007). "Ali coming home, buys house in Jefferson County" (PDF). The Courier-Journal. 25 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2007. 
  89. ^ Sheridan, Patricia (3 Aralık 2007). "Patricia Sheridan's Breakfast With ... Lonnie Ali". Pittsburgh Post-Gazette. 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2024. 
  90. ^ "Laila Ali". Womenboxing.com. 23 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2012. 
  91. ^ "Boxing- Muhammad Ali". Womenboxing.com. 8 Haziran 2001. 27 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2012. 
  92. ^ "Laila Ali, With Her Father Watching, Stays Undefeated". The New York Times. 12 Haziran 2005. 27 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2018. 
  93. ^ Cepeda, Elias (4 Haziran 2016). "Kevin Casey will fight at UFC 199 despite passing of father-in-law Muhammad Ali". Fox Sports. 6 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016. 
  94. ^ Mohammed, Sagal (2 Eylül 2018). "My dad, the greatest: Hana Ali recalls the crushing heartache that would haunt her father his whole life". You Magazine (İngilizce). 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2020. 
  95. ^ "Muhammad Ali confesses illness put a stop to his 'girl chasing,' but his son is just starting". Jet. 91 (10). 27 Ocak 1997. ss. 32-33. ISSN 0021-5996. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2017 – Google Books vasıtasıyla. 
  96. ^ Miller, Davis (12 Eylül 1993). "Still Larger Than Life – To Millions, Muhammad Ali Will Always Be The Champ". The Seattle Times. 10 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2021. 
  97. ^ Laufenberg, Norbert B. (2005). Entertainment Celebrities. Trafford Publishing. s. 9. ISBN 978-1-4120-5335-8. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2010. 
  98. ^ Bollinger, Rhett. "Angels draft boxing legend Ali's son". Major League Baseball. 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2016. 
  99. ^ Bucktin, Christopher (13 Eylül 2014). "Muhammad Ali's secret daughter begs to see boxing legend one more time 'before he dies'". Daily Mirror. 5 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016. 
  100. ^ Ofori-Mensah (5 Haziran 2016). "6 Facts About Kiiursti Mensah Ali, Muhammed Ali's Ghanaian Daughter You Need To Know (sic)". omgvoice.com. 6 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016. 
  101. ^ Foster, Peter; Allen, Nick (4 Haziran 2016). "Muhammad Ali's tangled love life leaves troubled legacy". The Daily Telegraph. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016. 
  102. ^ "Ali's alleged lovechild talks to tabloids". The Daily Express. 11 Şubat 2010. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016. 
  103. ^ "An 18-year-old woman has filed suit seeking $3 million ..." United Press International. 24 Nisan 1981. 28 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2018. 
  104. ^ "Temica Williams a/k/a Rebecca Jean Holloway, Plaintiff-Appellant, v. Muhammad Ali, Defendant-Appellee". All Court Data. 19 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016. 
  105. ^ Eig, Jonathan (2017). Ali: A Life: Shortlisted for the William Hill Sports Book of the Year 2017 (İngilizce). Simon & Schuster UK. ISBN 978-1-4711-5596-3. 24 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  106. ^ Eig, Jonathan (2017). Ali: A Life. Londra: Simon & Schuster. s. 416. ISBN 978-1471155932. OCLC 968294310. 
  107. ^ "'Ali: A Life': A biography that's not The Greatest – The Ring". The Ring (İngilizce). 29 Eylül 2017. 17 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2020. 
  108. ^ a b Mitchell, Kevin (4 Haziran 2016). "From the Vietnam war to Islam – the key chapters in Ali's life". The Guardian. 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2016. 
  109. ^ "Muslim Charge Clams Up Clay". The Pittsburgh Press. 7 Şubat 1964. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020. 
  110. ^ Schwartz, Larry. "He is simply ... The Greatest". ESPN. 13 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2018. 
  111. ^ Steinberg, Neil (4 Haziran 2016). "For a time, Ali called Chicago home". Chicago Sun-Times. 5 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2016. 
  112. ^ a b "History website, Muhammad Ali: "Cassius Clay is my slave name"". BBC. 28 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2013. 
  113. ^ "Heritage of a Heavyweight". The New York Times. 15 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2020. 
  114. ^ "'I am America': Muhammad Ali's fight for civil rights". 9News, Australia. Agence France-Presse. 5 Haziran 2016. 5 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2016. 
  115. ^ Handler, M. S. (9 Mart 1964). "Malcolm X Splits with Muhammad". The New York Times. 20 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2008. 
  116. ^ "The Champ and Mr. X". National Review. 29 Şubat 2016. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2016. 
  117. ^ Ali, Muhammad; Ali, Hana Yasmeen (2004). The Soul of a Butterfly: Reflections on Life's Journey. Simon & Schuster. ISBN 978-0-7432-6286-6. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2016. 
  118. ^ Hauser, Thomas (1992). Muhammad Ali: His Life and Times (İngilizce). Simon and Schuster. ISBN 978-0-671-77971-9. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  119. ^ Ali, Muhammad; Ali, Hana Yasmeen (2013). The Soul of a Butterfly. Simon & Schuster. s. 85. 
  120. ^ "Muhammed Ali's Pilgrimage to Makkah (sic)". Emel, 17. Şubat 2006. 14 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2016. 
  121. ^ Bryan, Chloe (4 Haziran 2016). "Muhammad Ali had a thought-provoking response when asked about his retirement plans". Mashable. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2016. 
  122. ^ Rajeev, K R (5 Haziran 2016). "Muhammad Ali's visit was Kozhikode's knockout moment". The Times of India. 10 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2016. 
  123. ^ "Muhammad Ali: The face of 'real Islam'". Al Jazeera. 6 Haziran 2016. 17 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2016. 
  124. ^ "Muhammad Ali Handed Humanitarian Honour". Sky News. 14 Eylül 2012. 13 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2018. 
  125. ^ "A Tribute To Muhammad Ali: The Athlete, Philanthropist And Legend". Odyssey (İngilizce). 6 Haziran 2016. 13 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2018. 
  126. ^ Christopher, Paul J.; Smith, Alicia Marie (2006). Greatest Sports Heroes of All Times: North American Edition (İngilizce). Encouragement Press, LLC. s. 20. ISBN 9781933766096. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  127. ^ Ezra, Michael (2009). "Muhammad Ali's Main Bout: African American Economic Power and the World Heavyweight Title". Muhammad Ali: The Making of an Icon. Temple University Press. s. 82. ISBN 9781592136612. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  128. ^ "In pictures: Muhammad Ali's love affair with Africa". BBC News. 9 Haziran 2016. 5 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2018. 
  129. ^ Zirin, Dave (8 Haziran 2016). "Andrew Cuomo Would Have Blacklisted Muhammad Ali". The Nation. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2016. 
  130. ^ "Muhammad Ali, We Still Love You: Unsteady Dreams of a "Muslim International"". The New Inquiry. 19 Haziran 2016. 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2022. 
  131. ^ Rahman, Mizan (6 Haziran 2016). "Muhammad Ali's forgotten land in Bangladesh". Gulf Times. 12 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2016. 
  132. ^ Schilling, Vincent (4 Haziran 2016). "'The Greatest' Muhammad Ali Walks On". Indian Country Today Media Network. 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2016. 
  133. ^ Martin, Jill (2 Haziran 2016). "Muhammad Ali hospitalized with respiratory issue". CNN. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2016. 
  134. ^ "Muhammad Ali Dies: 'The Greatest' Boxer Dead at 74". ABC News. 4 Haziran 2016. 5 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016. 
  135. ^ Lipsyte, Robert (3 Haziran 2016). "Muhammad Ali Dies at 74: Titan of Boxing and the 20th Century". The New York Times. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2016. 
  136. ^ Schuppe, Jon (4 Haziran 2016). "Muhammad Ali Died of Septic Shock, Will Be Honored at Public Funeral: Spokesman". NBC News. 6 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016. 
  137. ^ Emery, Debbie (4 Haziran 2016). "UFC 199 Invades LA Forum, Honors Boxing Legend Muhammad Ali". The Wrap. 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2020. 
  138. ^ a b "Ali: 'Citizen' of the world'". Columbian. 6 Haziran 2016. 6 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016. 
  139. ^ Lassiter, Jim (29 Haziran 1979). "Jones' Decision to Fight May Be Too Tall an Order". The Daily Oklahoman. 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023 – newspapers.com vasıtasıyla. 
  140. ^ "The Most Famous Person Ever". Voice of America (İngilizce). 6 Haziran 2016. 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2023. 
  141. ^ Hajeski, Nancy J. (2013). Ali: The Official Portrait of "The Greatest" of All Time. Simon and Schuster. s. 293. ISBN 9781607109839. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  142. ^ "Muhammad Ali Covers". Sports Illustrated Vault. Sports Illustrated. 11 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2019. 
  143. ^ Beslic, Stephen (17 Kasım 2022). "On this date: Michael Jordan appeared on the cover of Sports Illustrated for the fourth time". FanNation. Sports Illustrated. 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  144. ^ Reilly, Katie (4 Haziran 2016). "Behind TIME's New Muhammad Ali Cover". Time. 13 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. Ali—who has been featured on the cover of TIME four times (before this time)—first appeared on the cover in the issue published March 22, 1963, when his name was still Cassius Clay. 
  145. ^ Rovell, Darren (31 Aralık 2015). "Michael Jordan remains top-ranked athlete in history by Harris Poll". ESPN. 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  146. ^ Smith, Amy (9 Haziran 2016). "Meet the London busker who worked as Muhammad Ali's personal musician". Time Out. 16 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2016. 
  147. ^ Michel (4 Ocak 2014). "Experience: Muhammad Ali was my mentor". The Guardian. 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2016. 
  148. ^ Anthony, Andrew (4 Haziran 2016). "A special relationship: how the British took Ali to their hearts". The Guardian. 15 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  149. ^ "10 things you never knew about 'Diff'rent Strokes'". MeTV. 6 Şubat 2018. 3 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2024. 
  150. ^ Ali, Muhammad; Durham, Richard (1975). The Greatest: My Own Story. New York: Random House. ISBN 978-0-394-46268-4. OCLC 1622063. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2023. 
  151. ^ Allison, Scott T.; Messick, David M.; Goethals, George R. (1989). "On Being Better but not Smarter than Others: The Muhammad Ali Effect". Social Cognition. 7 (3): 275-295. doi:10.1521/soco.1989.7.3.275. ISSN 0278-016X. 
  152. ^ Van Lange, P. A. M. (1 Aralık 1991). "Being Better but Not Smarter than Others: The Muhammad Ali Effect at Work in Interpersonal Situations" (PDF). Personality and Social Psychology Bulletin. 17 (6): 689-693. doi:10.1177/0146167291176012. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  153. ^ http://www.boxrec.com/list_bouts.php?human_id=180&cat=boxer 21 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. boksör: Muhammad Ali,BoxRec

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Muhammed Ali
hakkında daha fazla bilgi edinin
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
Vikisöz'de ara Vikisöz'de alıntılar
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Muhammed_Ali&oldid=34046963" sayfasından alınmıştır