İçeriğe atla

Kızılçam

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kızılçam
Korunma durumu

Asgari endişe altında (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Tracheophyta
Sınıf: Pinopsida
Takım: Pinales
Familya: Pinaceae
Cins: Pinus
Tür: P. brutia
İkili adlandırma
Pinus brutia
Ten., Fl. Napol. 1(Prodr.): LXXII (1815).
Kızılçam dağılım aralığı
P.Brutia Eldarica alt türü, Afganistan, İran ve son zamanlarda Güneybatı Amerika Birleşik Devletleri'nde kullanılan kuraklığa en dayanıklı türdür .
Kızılçam kozalağı

Kızılçam (Pinus brutia), Çamgiller (Pinaceae) familyasından Doğu Akdeniz Havzasına özgü, elverişli yetişme ortamlarında 25 metreye kadar uzayabilen bir çam türüdür. Akdeniz ikliminin müşir türlerinden olup tipik bir ışık ağacıdır. Kurak koşullara son derece dayanıklı, çok farklı toprak koşullarında başarıyla yetişen ve yetiştirilen, Türkiye'nin de en önemli hızlı gelişen ağaç türüdür. Sadece Türk ormancılığında değil, yabancı kaynaklarda da son dönemde Türk kızılçamı (Türk çamı) olarak kullanımı yaygınlaşmaktadır.[1] Deniz seviyesinden 1300–1550 m yüksekliğe kadar meşcere kuruluşu yaparak yayılış gösterir. Dikey yayılışında 1650 metreye kadar çıkar. Kumsallarda, zayıf kayalık kireçli yerlerde yetişebilir. Ortalama 80-90 yıl ömürleri vardır.[2]

Morfolojik özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genç sürgünleri kalın ve kızıl renktedir. Kabuk genç bireylerde düzgün boz renkte iken yaşlılarda derince yarılır, esmer kırmızımsı renkte ve kalın kabuk durumunda görülür. İğne yapraklar 10–16 cm uzunluğunda kalın sert ve koyu yeşil renktedir. Kozalak 6–11 cm boyunda, parlak açık kahverengi olup topaç biçimindedir. Çok kısa saplı kozalak sürgünlere dik oturur ya da yan durumlu olarak çoğunlukla 2-6 adedi bir arada çevrel olarak bulunur.

Doğal yayılışı

[değiştir | kaynağı değiştir]

- Genel coğrafi yayılışı Doğu Akdeniz Havzası ve özellikle Türkiye topraklarıdır. Yayılışı Yunanistan'ın kuzeyinden Rodop Dağlarından (Batı Trakya'dan) doğuya doğru ilerler ve dünyada en geniş ve zengin yayılışını Türkiye'de yapar.

- Türkiye’de en doğudaki yayılışı ise, Dicle Nehrinin de doğusunda ve Cizre Orman İşletme Şefliği sınırları içindedir. Fındık B Serisinin 150 numaralı bölmesinde ve 31,8 hektar genişliğinde bir sahada ve yakın çevrede yayılış gösterir. Yayılış sahası, Şırnak-Güçlükonak ilçesi Kırkağaç (Benate) köyünde, güneye doğru Dicle’ye inen Geli Benate havzasındadır. Şırnak iline bağlı Güçlükonak’dan kuş uçuşu 7,8 km doğuda, 940–600 m rakım aralığında, Kırkağaç köyünün mülki hudutları içinde ve köyün batısındadır. UTM WGS84 projeksiyonunda ortalama koordinatı; X: 4153108,467 ve Y: 234969,912’dir.

- Toros dağ silsilelerini takip ederek Cizre Orman İşletmesindeki yayılışından sonra Türkiye sınırlarını aşar ve güneyde Suriye, Lübnan, Filistin ve Ürdün ile güneydoğuda yayılışının en doğu boylamı olan Irak’ta (Zavita-Atruş yöresi) doğal yayılış yapar. Karadeniz’in kuzeyinde, Akdeniz ikliminin baskın olduğu Kırım Yarımadası'nda da yayılış gösterir. Yayılışının en batı boylamı ise, İtalya’nın Kalabriya Yarımadasıdır. Bu nedenle bazı eski İngilizce adlandırmalarında “Calabrian cluster pine” şeklinde bu yarımadanın adı ile de anılır. Ancak bilimsel açıdan en doğru adlandırma "Turkish pine" veya "Turkish red pine" şeklindedir.[3]

- Türkiye'de en geniş yayılışını Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgelerinde yapmaktadır. Ayrıca Karadeniz sahilleri boyunca örneğin Sinop Çam gölü yöresinde küçük adacıklar halinde de doğal yayılışı bulunur. Yine Karadeniz'e dökülen (Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya vb.) ırmakların ve kollarının vadileri boyunca, oldukça içerilere kadar, İç Anadolu'ya doğru sarkan yayılışları bulunur (Ankara-Beypazarı, Eskişehir-Sarıcakaya, Tokat-Turhal, Amasya-Göynücek ve Amasya-Aydınca vb. örneklerde olduğu gibi). Girit ve Kıbrıs adaları ile Ege adalarının tamamında da yaygın yayılışı bulunur (Dağdaş, 1998, s. 269-270). Sert karasal koşulların belirleyici olduğu Akdeniz Ardı orman ekosistemlerinden Konya-Beyşehir Gölünün batı yakasında ve güneyinde de meşcere kurduğu doğal yayılış alanları ortaya çıkarılmıştır (Dağdaş ve ark., 2016, s. 24-31). Beyşehir Gölü Kapalı Havzası yanındaki 1241 – 1387 m rakımlardaki yayılışı yanında, Eskişehir-Mihalıççık Orman İşletme Müdürlüğü-Değirmendere Orman İşletme Şefliği'nin 178 numaralı bölmesinde, 990 m rakımda Ağaçhisar köyü yakınlarında Kızılçamın yeni bir doğal yayılışı daha tespit edilmiştir (Dağdaş ve ark, 2016b, s. 25-28). İstanbul Adaları'ndaki ormanları oluşturan kızılçamların ortaya çıkışının doğal olup olmadığı süregelen bir tartışma konusudur. Adalardaki kızılçam oluşumunun doğal olmadığını ve dikimle gerçekleştiğini iddia eden bir kısım bilim insanına karşı diğer bir grup bilim insanı, bölgenin iklim koşullarının kızılçam formasyonuna elverişli olduğunu ve bölgede var olan diğer bitki örtülerinin kızılçam ile organik bir ilişki içerisinde olduklarının altını çizerek muhalefet etmiştir. Örneğin, Yaltırık'a göre (1993) adalardaki kızılçamların oluşma sebebi, ihtiyar ağaçların tabii yollarla saçtığı tohumlardır. Adaların tarihine bakılıp arşivler incelendiğinde de ne Osmanlı ne de Cumhuriyet dönemlerinde, yangın ıslahı dışında, adaların ağaçlandırmasına ilişkin bir kayıt bulunmaktadır. Aksine, Efesli bilgin Artemidorus'un notlarından edinilen bilgiler, kendisinin İstanbul Adaları'na Pitiuso (Çamlı ada) ismini taktığını göstermekte ve kızılçamların tarihinin aslında ne kadar eskilere uzandığına ışık tutmaktadır.[4] Adalar'da bulunan 260 yaşından fazla olan bir kızılçam anıt ağaç olarak tescillenmiştir. 10 metre boya 101 santimetre çapa sahiptir.[5]

- Dünyada en geniş ve verimli yayılış sahaları Türkiye topraklarında bulunan kızılçam, bu özelliğinden dolayı yerli ve yabancı İngilizce yayınlarda son dönemde genel olarak Türk kızılçamı (Turkish red pine) olarak adlandırılmaktadır. Son envanter verileri ışığında Türkiye'de 3.207.914 ha'ı verimli, 2.646.759 ha'ı verimsiz orman olmak üzere toplam 5.854.673 hektara ulaşan doğal yayılışı bulunmaktadır (OGM - Türkiye Orman Varlığı - 2012).

Varyeteleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Kızılçamın dört varyetesi bulunur. Bunlar sırasıyla:
  • Pinus brutia Ten. var. agrophiotii Papaj. (Dipten çok dallı ve yuvarlak tepeli). 1936'da Midilli Adasında tespit edilmiştir.
  • Pinus brutia Ten. var. densifolia Yalt. ve Boydak (Yoğun iğne yapraklıdır. Yaygındır.). 1989 yılında tespit edilmiştir.
  • Pinus brutia Ten.var.pendulifolia Frankis (Uzun iğne yapraklıdır. Muğla civarında görülür.). 1993 yılında tespit edilmiştir.
  • Pinus brutia Ten. var. pyramidalis Selik'tir (Piramidal tepelidir). 1961 yılında Edremit civarında tespit edilmiştir (Boydak ve ark., 2006, s. 22-28; Akkemik (editör), 2014, s. 182. Finike-Boldağ-Alkaya Mevkii'nde de bir örnek tespit edilmiştir (Dağdaş ve ark., 2016, s. 10-12).

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". www.ogm.gov.tr. 16 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2023. 
  2. ^ Tolunay, Doğanay (22 Mayıs 2023). "Orman varlığı ve yangınlar". Sarkaç. 11 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2024. 
  3. ^ "KIZILÇAMIN (Pinus brutia Ten.) BATI KARADENİZ BÖLGESİ'NDEKİ DOĞAL YAYILIŞINA KATKI". ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi. 2004. 31 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023. 
  4. ^ İstanbul adalarında bitki örtüsü-iklim ilişkisi. Türk Coğrafya Dergisi. 28 Ekim 2014. s. 107-114. Erişim tarihi: 18 Nisan 2023. 
  5. ^ "Tüm Ağaçlarımız | ANIT AĞAÇ İSTANBUL". anitagac.istanbul. 12 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023. 

Genel

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kızılçam&oldid=34182580" sayfasından alınmıştır