Almanya'daki Danimarkalı azınlık

Güney Schleswig Derneği'nin flaması

Almanya'daki Danimarkalı azınlık, Almanya'da resmen azınlık olarak kabul edilen ve kuzeydeki Schleswig-Holstein eyâletinde yaşayan etnik grup. Sayıları, farklı kaynaklara ve tanımlamalara göre 8.000 ile 50.000 bin arasında değişmektedir.

Azınlık statüsü

Danimarkalı azınlık, Sorblar, Frizler, Sinti ve Romanlar ile birlikte 1 Şubat 1998 tarihinde resmen yürürlüğe giren Avrupa Konseyi'nin etnik azınlıkların korunmasına ilişkin Çerçeve Sözleşmesi kapsamında değerlendirilen ve Alman federal hükûmeti tarafından bu özellikleri onaylanan, Almanya'daki etnik azınlıklar kapsamına girmektedir.

Almanya'daki Danimarkalı azınlığın statüsüne 1955 tarihli Bonn-Kopenhagen Bildirgesi'nde açıklık getirilmiştir. Belgede, Alman federal hükûmeti Danimarkalı azınlığın korunmasını taahhüt ederken Danimarka da benzer hakları Danimarka'da yaşayan Alman azınlık için güvence altına almıştır.

Almanya'daki Danimarkalı azınlığın resmi siyasi temsilcisi kabul edilen parti, Seçim Kanunu uyarınca 1955'ten beri Schleswig-Holstein eyalet parlamentosu için geçerli yüzde 5 barajından muaftır. SSW, yine 1953'ten beri Almanya Federal Parlamentosu'na girebilmek için geçerli yüzde 5 seçim barajından, Federal Seçim Yasası'nın 6. maddesi'nin 6. paragrafı 2. bendinde ifade edildiği üzere muaf tutulmaktadır. Güney Schleswig Danca Eğitim Birliği kamu kaynaklarından destek aktarılmakta, Danimarka ile dini, kültürel ve diğer bazı konularda irtibatın geliştirilmesi teşvik edilmektedir.

Danimarkalı azınlığın sayısal olarak durumu

Danimarkalı azınlığı ilgilendiren tüm meseleler 1965 yılından bu yana federal içişleri bakanlığı bünyesinde kurulan danışma kurulunca („Beratenden Ausschuß für Fragen der dänischen Minderheit beim Bundesminister des Innern“) ele alınmaktadır. İçişleri bakanının başkanlığını yaptığı kurul, içişleri bakanlığının ilgili müsteşarı, federal mecliste grubu bulunan partilerden ikişer temsilci, ikisi SSW üyesi olmak üzere Danimarkalı azınlığın üç temsilcisi ve Schleswig Holstein eyâlet yönetiminin azınlık temsilcisinden meydana gelmektedir. Danimarkalı azınlıkla ilgili tüm resmi açıklamalara bu kurulda son şekli verilmektedir. Ele alınan konunun özelliğine göre, geçici olmak kaydıyla içişleri bakanlığı haricindeki diğer bakanlıkların temsilcileri de kurula zaman zaman dahil edilmektedir.

Söz konusu kurulun SSW gibi Danimarkalı azınlığın resmi temsilcisi statüsündeki kurumlara dayandırdığı rakamlara göre azınlık nüfusu yaklaşık 50 bini bulmaktadır. Bu rakam hesaplanırken bir taraftan SSW'ye seçimlerde verilen oylar göz önünde bulundurulurken diğer taraftan azınlık üyeleri tarafından kurulan spor kulüpleri, dernekler, ana okulları, ilk ve orta okullar, kütüphaneler ve kilise cemaatlerinin üye sayıları temel alındı. Bunların bazılarının birden fazla sivil toplum kuruluşunda üye olabileceği göze alındı. Bonn-Kopenhag Bildirgesi uyarınca kendini Danimarkalı olarak tanımlayan Danimarkalı olarak kabul edilmektedir.

Danimarkalı azınlığın resmi temsilcisi statüsündeki kurumların işaret ettiği tahmini 50 bin rakamı, dil esasına dayanmaktadır. Buna göre Schleswig Holstein eyaletinde en az 8 ila 10 bin arasında Dan dilinde konuşan kişinin varlığı öngörülmektedir. Azınlık tanımlamalarında farklı uluslararası kriter ve kesin sayının belirlenmesinin güçlüğü, zaman zaman Danimarkalı azınlıkla ilgili çok farklı rakamların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Fischer Yıllığı 1994'e kadar Almanya'daki Danimarkalı azınlığı 30 bin olarak verirken 1995'te bu rakam iki katı artışla 60 bine çıkarılmış, 2001'ten itibaren 50 binlerde seyretmiştir.

Almanya'daki Danimarkalı azınlığa ilişkin rakamlar hesaplanırken bazı tarihi veriler de dikkate alınmaktadır:

• Alman İmparatorluğu döneminde, 1900'de yapılan nüfus sayımında milliyet sorusu da yöneltilmiştir. Günümüzün Schleswig Holstein eyâletinin yanı sıra Danimarka'ya bağlı Sønderjylland'ı da kapsayan Schleswig bölgesi sonuçlarına göre 140 bin kişi Danimarkalı olduğunu beyan etmiştir. Flensburg % 6,8, Husum, Eiderstedt, Schleswig ve Eckernförde de % 5'i aşan oranlarla Danimarkalı azınlığın yoğunlaştığı bölgeler olmuştur. Yine aynı nüfus sayımında 21 bin kişi kendisini Friz milliyetinden beyan etmiştir. Frizler'in Husum'da oranı % 11,6, Tondern'de ise % 22,5'u bulmuştur.
• 1920 tarihli, Schleswig'in hangi devletin egemenlik sahasında yer alacağına dair referandum. Flensburg, Tondern ve Husum'dan meydana gelen, Schleswig'in kuzey kesimlerinen oluşan 2. Bölge'de toplam 12.800 kişi tercihini Danimarka yönünde belirtmiştir.
• Schleswig-Holstein Eyâleti Tarih Araştırma Cemiyeti'nin Danimarkalı azınlığın 1920 - 1945 tarihleri arasındaki durumuna ilişkin araştırmaları: Buna göre 1920'lerde yaklaşık 10 bin olarak tahmin edilen Danimarkalı azınlık, 1930'lara kadar yaklaşık 7 bin, 1945'e kadar 3 ila 6 bin arası.
• Güney Schleswig Birliği'nin (Sydslevisk-Forening) 1945 sonrası üye kayıtları: 1946'da 12.000 olan bu sayı yaklaşık bir yıllık süre içinde 68.000'e tırmanmış, 1947'de ise yaklaşık 75.000'e ulaşmıştır. 1949'da Federal Alman Cumhuriyeti'nin kuruluşundan itibaren her yıl yüzde 10 civarında üye sayısı gerilemiştir. 1958'de Güney Schleswig Birliği'nin üye sayısı 33.000'e kadar düşmüştür. 70'lerin ortalarına kadar üye sayısı yıllık yüzde 3 ila 4 olmak üzere eksilmeye devam etmiş, 1980'lerin başına kadar göreceli olarak üye sayısının sabit olduğu bir evre yaşamıştır. Daha sonra gerileme yeniden yıllık yüzde 2 olmak üzere üye tabanını eritmeye devam etmiş, bu gerileme ilk kez 2005 yılında yüzde 3'lük bir artışla tersine çevrilmiştir.
• Danimarkalı azınlığın sayısal durumu tartışılırken başka veriler de dikkate alınmaktadır. Tehdit Altındaki Milletler Cemiyeti'nin yanı sıra Danimarka Sınır Bölgesi Araştırmaları Enstitüsü'nün sağladığı veriler konuya ışık tutar niteliktedir. Buna göre Dancayı günlük konuşma dilinde kullananların sayısı 8.000 ila 10.000 arasında değişmektedir. Dan Kültür Derneği de Dancayı anadili olarak beyan edenlerin sayısını yaklaşık 10.000 olarak aktararak bu rakamları desteklemektedir.

1955 tarihli Bonn-Kopenhagen Bildirgesi, ilgili dernek ve sivil toplum kuruluşlarının Danimarkalı azınlıkla ilgili rakamlarının resmi kurumlar tarafından denetlenmesine izin vermemektedir...

Tarih

Güney Schleswig'deki Danimarkalı azınlık ya da Danimarka'daki Alman azınlık 1920 tarihinde Schleswig'de yapılan referandumla ortaya çıkmıştır.

Almanlar ve Danimarkalılar, kral ve kraliçelerin belli hanedan aileler arasından seçildiği uzun yüzyıllar boyunca barış içinde yan yana yaşadılar. Bu dönemi takip eden liberal Danimarka mutlakiyet rejiminde de önemli sorunlar yaşanmadı. Ancak 19. yüzyılla birlikte yükselen milliyetçi düşünceler bölgede de etkili oldu; hak talepleri, iki milliyet arasında çeşitli ihtilaflar doğurdu.

Bölgede 1848 yılında Danimarka yönetimine karşı bir isyan patlak verdi. Gelişmeye komşular da müdahale edince Danimarka ile Prusya-Avusturya savaşı yaşandı. Danimarka savaşı kaybedince 1864 - 1920 yılları arasında Schleswig bölgesinin tamamı Prusya'nın egemenlik alanında kaldı. 1920 tarihinde Schleswig'de yapılan referandumla kuzey kesimi Danimarka'ya bırakıldı. 1920 referandumu sonrası günümüzde hala geçerli olan sınır ve sınırın her iki yakasında farklı milliyetlerden azınlıklar ortaya çıktı.

Tarih

Güney Schleswig'deki Danimarkalı azınlık, 1920'de Schleswig'de yapılan referandumla ortaya çıkmıştır. Sınır belirlenirken, Danimarka'ya daha fazla toprak sağlayabilme gayesiyle, Almanca ve Dancanın yoğun olarak konuşulduğu bölgelerin somut olarak belirlenmesinden uzak duruldu. Bu tutum sınırın her iki yakasında da önemli büyüklükte milli azınlıkların ortaya çıkışına vesile oldu. 1920 tarihli, Schleswig'in hangi devletin egemenlik sahasında yer alacağına dair referandum. Flensburg, Tondern ve Husum'dan meydana gelen, Schleswig'in kuzey kesimlerinden oluşan 2. Bölge'de toplam 12.800 kişi tercihini Danimarka yönünde belirtti. Danimarkalı azınlığın sayısı ilerleyen yıllarda 7.000'e kadar geriledi. Danimarkalı azınlık, 1933 - 1945 yılları arasındaki Nazi rejimi döneminde doğrudan hedef alınmasa da baskılara maruz kaldı. Buna karşılık azınlık üyeleri diğer vatandaşların zorunlu olarak katılmak zorunda oldukları faaliyetlerden muaf tutuldular. Söz konusu dönemde 1.000'den fazla azınlık mensubu milliyetini terk etti. Schleswig-Holstein Eyeleti Tarih Araştırma Cemiyeti, savaş sonunda örgütlü Danimarkalı azınlık mensubunun sayısını 2.700 olarak belirtmektedir.

1945-1955

İkinci Dünya Savaşı sonrası Danimarkalı azınlığın derneklerinin üye sayısında adeta patlama yaşandı. Savaşın iki yıl ardından kendini "Danimarkalı azınlık" olarak tanımlayanların sayısı yaklaşık 100.000'i buldu. (Bu rakam Kühl tarafından 120.000 – 150.000, Schleswig-Holstein Eyâleti Tarih Araştırma Cemiyeti'nce (GSHG) 62.000 olarak aktarılmaktadır). 1945'te Danimarkalı azınlığın 9 okulunda 500 öğrenci eğitim görürken bu rakam 1948'de 60 okulda 14.500 öğrenciye yükseldi. 1947'de yapılan ilk eyalet seçimlerinde azınlığın adayları toplam 99.500 oy aldılar. 1948 yılının başında Danimarka Kültür Derneği 78.000 üye sayısına ulaştı.

Ancak araştırmacılar, savaş sonrası ortaya çıkan bu gelişmede "Yeni Danimarkalı" adı verilen toplumsal kesimin etkili olduğuna işaret ediyorlar. Danimarka milliyetinde olmayan bu kesim, Danca da bilmiyordu: Kühl, bu gelişmede siyasi ve milli etkenlerin yanı sıra maddi kaygıların da rol oynadığını savunuyor. Kühl'e göre savaş sonrası Almanya'nın eski, doğu bölgelerinden gelen sürgün ve mültecilerin yoğun olarak yerleştirildiği Schleswig Holstein'ın yerlileri Danimarkalı azınlık seçeneğine yöneldiler. Yerliler, Almanya'dan bağımsız Güney Schleswig devletini mülteci akınından kurtuluş imkânı olarak gördüler. Schleswig-Holstein Eyeleti Tarih Araştırma Cemiyeti de benzer bir tespitte bulunmaktadır: „Kendilerini 'Yeni Danimarkalı' olarak niteleyenler arasında Dan dili ve kültürüne tamamen yabancı olanlar da vardı. Bunlar, Güney Schleswig'in Almanya'dan ayrılmasını, Danimarka'ya bağlanmasını umuyor ve talep ediyorlardı. Bu adım, bölge yerlilerinin kimliklerini tehdit edici nitelikte görülen ve bir yük olarak algılanan mültecilerin sınır dışı edilmesini de mümkün kılacaktı."

Gerçekten de Schleswig-Holstein Almanya'nın doğu bölgelerinden gelen mültecilerin yerleştirildiği eyaletlerin başında geliyordu. Schleswig-Holstein Eyeleti Tarih Araştırma Cemiyeti yerli-mülteci oranını 1946 Ekim'inde 4:3 olarak vermektedir. Hemen her eve bir mülteci yerleştirilirken gıda maddeleri uzun süre karneyle dağıtıldı. 1950'de eyalet nüfusunun yüzde 33'ü mültecilerden meydana geliyordu. Bu oran, açık arayla en yüksek sayıyı meydana getirmektedir.

Bu süreçte yerel siyaset dünyasında özellikle Sosyal Demokratlar Danimarka'ya yaklaşımı savundular. Buna karşılık merkez ve sağ yelpazeden de Danimarka'yı talep edenler çıktı. 1945 yazında, daha sonra eyâletin başbakanlığını yapacak Hristiyan Demokrat politikacı Friedrich-Wilhelm Lübke Angeln'de yaptığı bir konuşmada Danimarka'ya bağlanma arzusunu dile getirdi. Ancak aynı Lübke bu konuşmanın bir yıl ardından sınır operasyonuna şiddetle karşı çıkan grubun sözcüleri arasında yer aldı.

Eyalet yönetimi 1953'te "Kuzey Programı" adını verdiği bir projeyi uygulamaya koydu. Projenin amacı, ekonomik zayıflığı mülteci akınıyla daha da derinleşen kuzey bölgelerinin güçlendirilmesiydi. Proje, umudunu Danimarka ile birleşmeye bağlayanların önünü kesmeyi hedefliyordu. Bu kapsamda özellikle Almanya - Danimarka sınır bölgesinde geniş kesimler imar ve tarıma açıldı; yeni çiftlik bölgelerine mülteciler yerleştirildi. Danimarka hareketine önemli darbe indiren bu müdahale toplumsal yapıyı da değiştirdi. İster Danimarkalı isterse Alman olsun bölge halkınca uzun yıllardır konuşulan "Güney Jüt" ağzı hızla geriledi.

1990 sonrası

Günümüzde azınlığın siyasi temsilcisi SSW özellikle diğer eyaletlerden gelen seçmenler tarafından desteklenmektedir. "Yeni Danimarkalı" olgusu, azınlık kimliği açısından tehdit olarak algılanmaktadır. 90'lı yıllarda yerel seçimlerde önemli başarı sağlamasına rağmen partinin temsilcileri hem dil hem de azınlıkla ilgili yetersiz bilgiye sahip olmaları dikkat çekti. Güney Schleswig Derneği'nin üye sayısı son 10 yılda yaklaşık 3.500'e düştü. Aynı şekilde Danca eğitim veren okullardaki öğrenci sayısı yaklaşık 300 civarında geriledi.

Güncel durum

Schleswig'in güneyinde yaşayan Danimarkalılar Güney Schleswig Derneği'nde örgütlüdür. Bu derneğin yanı sıra Güney Schleswig Eğitim Birliği, Güney Schleswig için Danca Merkez Kütüphanesi ve Güney Schleswig Dan Kilisesi gibi oluşumlar da faaliyet göstermektedir. Danimarkalı, Friz azınlık tarafından kurulan Friz Birliği (Friisk Foriining) ile ortak çalışmalar yapmaktadır. Eyâlette azınlığın haricinde 6.000 dolayında Danimarka vatandaşı da yaşamaktadır.

Siyasi hayata katılım

SSW, Danimarkalı azınlığı Almanya genelinde temsil etmektedir. Seçim Kanunu uyarınca 1955'ten beri Schleswig-Holstein eyâlet parlamentosu için geçerli yüzde 5 barajından muaftır. 80'li yılların sonuna kadar SSW'nin oyları 20.000 - 25.000 arasında değişti. 2000 yılında Seçim Kanunu'nda yapılan değişiklikle "İkinci Oy" uygulaması getirildi. Yeni düzenleme, SSW'yi Schleswig'in haricinde Holstein'da da seçimlere girmesine izin verdi. SSW, Danimarkalı azınlığın ya da Frizlerin yaşamadığı Holstein bölgesinde ikinci oy sistemi sayesinde oy patlaması yaşadı. Böylece oyları günümüzde 50.000'in üzerine çıktı.

Okuma listesi

• Jørgen Kühl/Robert Bohn (Hrg.): Ein europäisches Modell? Nationale MInderheiten im deutsch-dänischen Grenzland 1945-2005, Verlag für Regionalgeschichte, 2005, ISBN 3-89534-541-5
• Bodo Pieroth/Tobias Aubel: Der Begriff der dänischen Minderheit im Schleswig-Hosteinischen Landeswahlrecht, in: NordÖR 2001, S. 141-147
• Gesellschaft für bedrohte Völker: „Über die Lage der Sprachminderheiten in der EU“, Bozen 2000
• Study on the Rights of Persons belonging to Ethnic, Religious and Linguistic Minorities, UN Document E/CN.4/Sub.2/384/Add.1-7, 1977 und Proposal Concerning a Definition of the Term 'Minority', UN Document E/CN.4/Sub.2/1985/31, 1985.

Dış bağlantılar

• Alman Federal İçişleri Bakanlığı'nın resmi sayfası
• Schleswig Holstein Tarihi Cemiyeti'nin Danimarkalı azınlıkla ilgili verileri
• Alman siyaset eğitimi kuruluşunun verileri 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Flensburg Üniversitesi kapsamında yapılan bir araştırma 11 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Sydslesvig.de 18 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Danimarkalı azınlık kendini tanıtıyor