İçeriğe atla

Başak Süperkümesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
"Yerel süperküme" buraya yönlendirilmektedir. 2014 yılında keşfedilen ve "Yerel Süperküme" teriminin daha kapsamlı bir karşılığı olarak kullanılan süperküme için Laniakea Süperkümesi sayfasına bakınız.
Başak Süperkümesi
Başak Süperkümesi. Yerel Grup da dahil olmak üzere diğer grup ve kümelerin konumu.
Gözlem verisi (Dönem J2000)
Ana yapıLaniakea Süperkümesi
Özellikler
Bağlanma kütlesi (U)~1,48 × 1015[1] M☉
Aydınlatma gücü3×1012 L☉[1] (toplam)
Katalog belirtmeleri
Local Supercluster, LSC, LS

Başak Süperkümesi (Virgo SC) veya Yerel Süperküme (LSC veya LS), Samanyolu ve Andromeda gökadaları ile diğerlerini de içeren Başak Kümesi ve Yerel Grup'u barındıran süperkümedir. Çapı yaklaşık 33 megaparsek (110 milyon ışık yılı) olan bu süperkümede en az 100 adet gökada grubu ve kümesi bulunmaktadır. Gözlemlenebilir evrendeki yaklaşık 10 milyon süperkümeden biri olan Başak Süperkümesi, Balıklar-Balina Süperküme Kompleksi adı verilen bir gökada iplikçiği içinde yer alır.

2014 yılında yapılan bir araştırma, Başak Süperkümesi'nin daha büyük bir süperküme olan Laniakea'nın bir parçası olduğunu göstermektedir. Laniakea, Büyük Çekici'nin merkezinde yer alan ve "Yerel Süperküme" teriminin daha kapsamlı bir karşılığı olarak kullanılmaktadır.[2]

Arka plan

[değiştir | kaynağı değiştir]

William ve John Herschel tarafından 1863 yılında yayımlanan ilk büyük bulutsu örneklerinden itibaren, kuzey galaktik kutbu yakınlarındaki Başak takımyıldızında belirgin bir şekilde fazla sayıda bulutsu alanı olduğu biliniyordu. 1950'lerde Fransız-Amerikalı gök bilimci Gérard de Vaucouleurs, bu fazlalığın büyük ölçekli gökada benzeri bir yapı olduğunu savunan ilk isim oldu. 1953'te "Yerel Süpergalaksi" terimini kullandı ve daha sonra 1958'de bunu "Yerel Süperküme" (LSC[3]) olarak değiştirdi. Harlow Shapley ise 1959 tarihli Of Stars and Men adlı kitabında Metagalaksi terimini önerdi.

1960'lar ve 1970'ler boyunca, Yerel Süperküme'nin (LS) gerçek bir yapı mı yoksa gökadaların tesadüfi bir hizalanması mı olduğu konusunda tartışmalar devam etti.[4] Bu sorun, 70'lerin sonu ve 80'lerin başında yapılan geniş çaplı kırmızıya kayma araştırmalarıyla çözüme kavuşturuldu. Bu araştırmalar, gökadaların süpergalaktik düzlem boyunca basık bir şekilde uzanmış yoğunlaşma sergilediğini ikna edici bir şekilde gösterdi.[5]

Yapı

[değiştir | kaynağı değiştir]

1982 yılında R. Brent Tully tarafından kaleme alınan kapsamlı bir makalede, Yerel Süperküme'nin temel yapısı hakkındaki araştırmasının sonuçları sunuldu. Yerel Süperküme iki bileşenden oluşur: Süperkümenin parlak gökadalarının üçte ikisini içeren, belirgin şekilde basık bir disk ve geri kalan üçte birini içeren kabaca küresel bir hale.[6] Diskin kendisi, uzun eksen / kısa eksen oranı en az 6'ya 1 ve muhtemelen 9'a 1 olan ince (~1 Mpc) bir elipsoittir.[7] Haziran 2003'te yayınlanan 5 yıllık "İki Derece Alanlı Gökada Kırmızıya Kayma Araştırması (2dF)" (Two-degree-Field Galaxy Redshift Survey) verileri, gök bilimcilerin LS'yi diğer süperkümelerle karşılaştırmasına imkan sağladı. LS, nispeten küçük boyutlu tipik olarak fakir (yani, yüksek yoğunluklu çekirdekten yoksun) bir süperkümeyi temsil eder. Merkezde zengin bir gökada kümesi, çevresinde ise gökada iplikçikleri ve fakir gruplar bulunur.[1]

Yerel Grup, Ocak Kümesi'nden Başak Kümesi'ne uzanan ipliksi bir yapı içerisinde Yerel Süperküme'nin eteklerinde yer alır.[5] Başak Süperkümesi'nin hacmi, Yerel Grup'tan yaklaşık olarak 7000 kat, Samanyolu'ndan ise 100 milyar kat daha fazladır.

Gökada dağılımı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Başak kümesi, NASA

Yerel Süperküme'nin merkezine yakın Başak Kümesi civarında, gökadaların sayısal yoğunluğu merkeze olan uzaklığın karesiyle azalır. Bu da, kümenin rastgele konumlanmadığını gösterir. Genel olarak, parlak gökadaların (mutlak büyüklüğü -13'ten daha az) ezici çoğunluğu, az sayıdaki bulutlarda (gökada kümesi grupları) yoğunlaşmıştır. Bu bulutların %98'i, parlak gökada sayısına göre azalan sırayla sıralandığında şu 11 bulutta bulunur: Av Köpekleri, Başak Kümesi, Başak II (güney uzantısı), Aslan II, Başak III, Kupa (NGC 3672), Aslan I, Küçük Aslan (NGC 2841), Ejderha (NGC 5907), Pompa (NGC 2997) ve NGC 5643.

Diskte bulunan parlak gökadaların üçte biri Başak Kümesi'ndedir. Geri kalan kısım ise Av Köpekleri Bulutu, Başak II Bulutu ve ayrıca nispeten önemsiz olan NGC 5643 Grubu'nda bulunur.

Haledeki parlak gökadalar az sayıda bulutta yoğunlaşmıştır (%94'ü 7 bulutta). Bu dağılım, "süpergalaktik düzlem hacminin çoğunun büyük bir boşluk" olduğunu gösterir.[7] Gözlemlenen dağılıma uyan faydalı bir benzetme, sabun köpüğü benzetmesidir. Basık kümeler ve süperkümeler, uzayda 20-60 Mpc çapında büyük, kabaca küresel boşluklar olan kabarcıkların kesişme noktalarında bulunur.[8] Uzun ipliksi yapılar hakim gibi görünmektedir. Buna bir örnek, Başak Süperkümesi'ne en yakın süperküme olan Suyılanı-Erboğa Süperkümesi'dir. Bu süperküme yaklaşık 30 Mpc mesafeden başlayıp 60 Mpc'ye kadar uzanır.[9]

Kozmoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük ölçekli dinamikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

1980'lerin sonlarında keşfedilen, sadece Yerel Grup'un değil aynı zamanda en azından 50 Mpc mesafedeki tüm maddenin, Cetvel Kümesi (Abell 3627) yönünde yaklaşık 600 km/s mertebesinde kitlesel bir akış yaşadığı görülmektedir.[10] Lynden-Bell ve ark. (1988), bunun sebebini "Büyük Çekici" olarak adlandırdı. Büyük Çekici'nin, Başak Süperkümesi (Yerel Grup dahil) ile birlikte Suyılanı-Erboğa Süperkümesi'ni, Pavo-Indus Süperkümesi'ni ve Ocak Grubu'nu da içeren ve "Laniakea" olarak adlandırılan daha büyük bir süperküme yapısının kütle merkezi olduğu anlaşılmıştır.

Büyük Çekici'nin, tüm süperküme ile birlikte Shapley Çekicisi'nin merkezinde bulunan Shapley Süperkümesi'ne doğru hareket ettiği görülüyor.[11]

Karanlık madde

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başak Süperkümesi'nin (LS) toplam kütlesi M ≈ 1015 M☉ ve toplam optik aydınlatma gücü L ≈ 3×1012 L☉'dir.[1] Bu da, Güneş kütlesi ile karşılaştırıldığında yaklaşık 300 kat daha fazla kütle-ışık oranını (M☉/L☉ = 1) gösterir ve diğer süperkümeler için elde edilen sonuçlarla tutarlıdır.[12][13] Karşılaştırma yapmak gerekirse Samanyolu için kütle-ışık oranı, 4,83 Güneş mutlak büyüklüğü,[14] -20,9 Samanyolu mutlak büyüklüğü[15] ve 1,25×1012 M☉ Samanyolu kütlesi[16] varsayıldığında 63,8'dir. Bu oranlar, evrende büyük miktarlarda karanlık madde varlığı lehine ana argümanlardan birini oluşturur. Eğer karanlık madde olmasaydı, çok daha küçük kütle-ışık oranları beklenirdi.

Haritalar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Başak kümesiCentaurus A/M83 GrubuM81 GrubuMaffei GrubuNGC 1023 GrubuM101 GrubuNGC 2997 GrubuM94 GrubuNGC 5033 GrubuBüyük Ayı KümesiM96 GrubuNGC 6744 GrubuKılıçbalığı GrubuBaşak III GruplarıNGC 4697 GrubuAslan II GruplarıNGC 7582 GrubuOcak KümesiIrmak KümesiYerel GrupHeykeltraş Grubu
Bu harita, Dünya'dan 100 milyon ışık yılı mesafedeki yakın evreni göstermektedir. Süpergalaktik koordinatlarda, alt solda Güney Süperkümesi'nin bir kısmı, sağda ise Başak Süperkümesi (daha fazla bilgi için özellik isimlerine tıklayın)
NGC 55SamanyoluBüyük Macellan BulutuNGC 3109Messier 31Messier 33NGC 247Pergel gökadasıNGC 5128NGC 5253NGC 5102NGC 5128 GrubuIC 4662Messier 83Başak kümesiESO 274-01NGC 1313NGC 625NGC 7793NGC 4945NGC 45NGC 253Heykeltraş GrubuYerel GrupNGC 1569NGC 300IC 342Maffei GrubuNGC 404NGC 784Maffei 1 KümesiMaffei 2 GrubuDwingeloo 1NGC 1560Messier 81IC 2574Messier 82NGC 3077NGC 2976NGC 4605NGC 6503NGC 5204NGC 3738NGC 4236NGC 2366NGC 2403NGC 4305NGC 5023Messier 94NGC 4244NGC 4214NGC 4449NGC 4395M94 GrubuM81 Grubu
Süpergalaktik düzleme yansıtılan en yakın gökada grupları (daha fazla bilgi için özellik isimlerine tıklayın)

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d Einasto, M.; ve diğerleri. (Aralık 2007). "The richest superclusters. I. Morphology". Astronomy and Astrophysics. 476 (2). ss. 697-711. arXiv:0706.1122 $2. Bibcode:2007A&A...476..697E. doi:10.1051/0004-6361:20078037. 
  2. ^ R. Brent Tully; Hélène Courtois; Yehuda Hoffman; Daniel Pomarède (2 Eylül 2014). "The Laniakea supercluster of galaxies". Nature. 513 (7516) (4 Eylül 2014 tarihinde yayınlandı). ss. 71-73. arXiv:1409.0880 $2. Bibcode:2014Natur.513...71T. doi:10.1038/nature13674. PMID 25186900. 
  3. ^ cfa.harvard.edu, The Geometry of the Local Supercluster 10 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., John P. Huchra, 2007 (Erişim tarihi: 12 Aralık 2008)
  4. ^ de Vaucouleurs, G. (Mart 1981). "The Local Supercluster of Galaxies". Bulletin of the Astronomical Society of India. Cilt 9. s. 6 (nota bakınız). Bibcode:1981BASI....9....1D. 
  5. ^ a b Klypin, Anatoly; ve diğerleri. (Oct 2003). "Constrained Simulations of the Real Universe: The Local Supercluster". The Astrophysical Journal. 596 (1). ss. 19-33. doi:10.1086/377574. 19 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2009. 
  6. ^ Hu, F. X.; ve diğerleri. (Nisan 2006). "Orientation of Galaxies in the Local Supercluster: A Review". Astrophysics and Space Science. 302 (1-4). ss. 43-59. arXiv:astro-ph/0508669 $2. Bibcode:2006Ap&SS.302...43H. doi:10.1007/s10509-005-9006-7. 
  7. ^ a b Tully, R. B. (15 Haziran 1982). "The Local Supercluster". Astrophysical Journal. 257 (1). ss. 389-422. Bibcode:1982ApJ...257..389T. doi:10.1086/159999. 
  8. ^ Carroll, Bradley; Ostlie, Dale (1996). An Introduction to Modern Astrophysics. New York: Addison-Wesley. s. 1136. ISBN 0-201-54730-9. 
  9. ^ Fairall, A. P.; Vettolani, G.; Chincarini, G. (Mayıs 1989). "A wide angle redshift survey of the Hydra-Centaurus region". Astronomy and Astrophysics Supplement Series. 78 (2). s. 270. Bibcode:1989A&AS...78..269F. ISSN 0365-0138. 
  10. ^ Plionis, Manolis; Valdarnini, Riccardo (Mart 1991). "Evidence for large-scale structure on scales about 300/h MPC". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. Cilt 249. ss. 46-61. Bibcode:1991MNRAS.249...46P. doi:10.1093/mnras/249.1.46. 
  11. ^ "What is the Great Attractor?". 14 Temmuz 2014. 5 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ Small, Todd A.; ve diğerleri. (Ocak 1998). "The Norris Survey of the Corona Borealis Supercluster. III. Structure and Mass of the Supercluster". Astrophysical Journal. 492 (1). ss. 45-56. arXiv:astro-ph/9708153 $2. Bibcode:1998ApJ...492...45S. doi:10.1086/305037. 
  13. ^ Heymans, Catherine; ve diğerleri. (Nisan 2008). "The dark matter environment of the A901 abell A901/902 supercluster: a weak lensing analysis of the HST STAGES survey". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 385 (3). ss. 1431-1442. arXiv:0801.1156 $2. Bibcode:2008MNRAS.385.1431H. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.12919.x. 
  14. ^ Williams, D. R. (2004). "Sun Fact Sheet". NASA. 22 Şubat 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2012. 
  15. ^ Jerry Coffey. "Absolute Magnitude". 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2010. 
  16. ^ McMillan, Paul J. (July 2011), "Mass models of the Milky Way", Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 414 (3), ss. 2446-2457, arXiv:1102.4340 $2, Bibcode:2011MNRAS.414.2446M, doi:10.1111/j.1365-2966.2011.18564.x 

Daha fazla bilgi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • The Atlas of the Universe, astrofizikçi Richard Powell tarafından oluşturulan ve yerel evrenimizin bir dizi farklı ölçekte haritalarını gösteren bir web sitesi (yukarıdaki haritalara benzer).
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Başak_Süperkümesi&oldid=33040967" sayfasından alınmıştır