Mamatzminda Kilisesi
 Mamatzminda Kilisesi, Pavlinov, 1888. | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | İbrikli, Borçka |
| Koordinatlar | 41°20′00″K 41°43′03″D / 41.33333°K 41.71750°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Mimari | |
| Mimar(lar) | Zakara Kibabidze |
| Mimari tür | Şapel |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | 15-16. yüzyıl |
| Özellikler | |
| Kubbe sayısı | 1 |
| Malzemeler | Taş |
Mamatzminda Kilisesi (Gürcüce: მამაწმინდის ეკლესია; “mamatzmindis ek’lesia”), tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı ve eski adı Ebrika olan İbrikli köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Köyün bugünkü adından dolayı İbrikli Kilisesi de denir. Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Şehitlik köyünde ortadan kalkmış olan Gürcü kilisesi de Mamatzminda Kilisesi adını taşıyordu.[1][2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Köyün adından dolayı Ebrika Kilisesi ya da İbrikli Kilisesi denilen kilisenin kime adandığı kesin olarak bilinmemektedir. Ancak iç mekânda Azize Marine'nin (Azize Marina) hayatı tasvir edildiği için ona adanmış olabileceği ve kilisenin adının Mamatzminda Kilisesi değil, Marinetsminda Kilisesi (Azize Marine Kilisesi) olabileceği ileri sürülmüştür.[3]
Mamatzminda Kilisesi, Gürcü Bagratlılar hanedanı döneminde inşa edilmiştir. Ancak ne zaman inşa edildiği bilinmemektedir. Yapısal özelliklerine bakarak en geç 16. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir. Klarceti mimarisi araştırmalarının temelini atanlardan biri olan Aleksandr Pavlinov da 1888'de gördüğü Mamatzminda Kilisesi'nin inşa tarihini 16. yüzyıl olarak belirlemiştir.[4] Bölgenin 16. yüzyılın ilk yarısında Osmanlıların eline geçmesinden sonra yeni kilise inşa edilmediği düşünülürse, Mamatzminda Kilisesi en geç 16. yüzyılın ilk yarısında inşa edildiği söylenebilir. 15. yüzyılda inşa edilmiş olma olasılığı da vardır.[3] Öte yandan kilisedeki tasvirlerin 15. yüzyılın sonu ile 16. yüzyılın başı tarzında olduğu belirtilmiştir.[5]
Mamatzminda Kilisesi 19. yüzyılın son çeyreğinde ayakta duruyordu. Kilisenin çevresinde çok yaşlı asma ve ceviz ağaçları vardı. Kilisenin uzunluğu yaklaşık 10 metre, genişliği de yaklaşık 5 metreydi. Kubbedeki ve duvarlardaki freskler sağlam biçimde duruyordu. Bazı fresklerde Yunanca, bazı fresklerde Gürcüce yazılar vardı. Bu dönemde kilisenin duvarları sağlamdı.[6] Bölgenin 16. yüzyılın sonlarında Osmanlıların eline geçtikten sonra kilisenin işlevine devam edip etmediği ve Osmanlı döneminde başka amaçla kullanılıp kullanılmadığı bilinmemektedir. Günümüzde Mamatzminda Kilisesi harap haldedir ve günümüze ulaşan kısımları ağaçlar arasında zor seçilmektedir.
Mimari ve tasvirler
[değiştir | kaynağı değiştir]Mamatzminda Kilisesi, oldukça küçük boyutlu ve serbest haç plana sahip bir yapıdır. Haç kolları dıştan iki pahlı çatıya oturmaktadır. Haç kollarının arasında kalan orta mekânın üzerinde yapıya göre abartılmış yükseklikte silindirik gövdeli ve üstü konik külahlı bir kasnak bulunur. Kasnak gövdesinin her birinin ekseninde yuvarlak kemerli, dar, uzun ve dikdörtgen formunda dört pencere vardır. Girişi batıdan olan kilisenin içi iki bölümden oluşur. Batı kısmında üzeri doğu-batı doğrultusunda tonoz örtülü mekân ve bunun devamında ana mekân yer alır. Ana mekân 4.40x4.40 metre ölçülerinde kare bir alandır.[7]
Kilise bütünüyle fresklerle donatılmış, ama günümüzde bu süslemeler büyük ölçüde zarar görmüş haldedir. Bununla birlikte tasvirler pek çok yerde seçilebilir durumdadır. Bu tasvirlerle ilişkili Yunanca ve Gürcüce yazılar günümüze ulaşmıştır. Ne var ki bu güne kadar bu yazılar üzerine bir çalışma yapılmamıştır. Kilisenin tasvir ve yazılarının kilisenin inşa edildiği tarihe ait olma ihtimali güçlüdür. Birkaç parça gibi görünen yazı aslında tek bir yazı olup metnin içinde kilisenin banisinin adı da geçmektedir.[3]
Kitabeye göre yapı feodal bir bey olan Avdulma'nın eşi Gulmana ve oğulları için Rahip Papa Sasaparidze'nin gözetiminde Mimar Zakara Kibabidze'ye inşa ettirilmiştir.[3][8][9]
Efsane
[değiştir | kaynağı değiştir]Klarceti bölgesinde bulunan kiliselerin çoğu yıkılmışken, 19. yüzyılın son çeyreğinde Ebrika Kilisesi'nin ayakta kalmasını köyde yaşayan insanlar şöyle açıklamıştır: “Biz kiliseyi yıkmıyoruz, çünkü atalarımız da yıkmamış. Bu kiliseyi yıkmaya kalkanlar hasta olur ve iyileşmesi mümkün değil. Bir zamanlar Osmanlı paşasının emriyle kiliseyi yıkmaya gelmişler. Çünkü paşaya köyde yaşayan Gürcülerin kiliseyi yıkmayıp gizlice ibadet ettikleri, mum yaktıkları şikâyet edilmiş. Bu şikâyeti yapan hoca balyozla kilisenin çatısına çıkıp binayı yıkmak istemiş. Ne var ki balyozu kubbeye indirdiği anda yuvarlanıp yere düşmüş. Kemikleri un ufak olmuş ve orada ölmüş. O gün bugündür bu kiliseye kimse elini sürmeye cesaret edemiyor.”[10]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Mine Kadiroğlu-Leube, Turgay Yazar, Zafer Karaca - "1995 Yılı Tao- Klardjetie Yüzey Araştırması", I. cilt, s. 401" (PDF). 6 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.
- ^ "Fahriye Bayram, Turgay Yazar - "2005 Yılı Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması", I. cilt, s. 457" (PDF). 12 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.
- ^ a b c d Buba Kudava, მამაწმინდის ეკლესიის საქტიტორო წარწერა (Mamatzminda Kilisesi’nin Ktetor Yazıtı) (Gürcüce), Georgian Antiquities, 2016, sayı 19, sayfa 144-162.
- ^ "მამაწმინდის ეკლესია (Mamatzminda Kilisesi)". 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 173 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 144" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Nisan 2022.
- ^ "İbrikli Kilisesi". 30 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ CANÖZ, Muhammed Enes (2019). Artvin’deki bir grup orta çağ Bagratlı dönemi kilise mimarisinde Bizans etkileri. Hiperlink. ss. 115-156. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.
- ^ Canöz, Muhammed Enes (2019). Artvin'deki bir grup orta Çağ Bagratlı Dönemi kilise mimarisinde Bizans etkileri (Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan’daki Köyleri (მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში : გამოცემული იაკობ ალექსანდრეს ძე მანსვეტაშვილის საფასით), 1913, Tiflis, s. 144-145.