Ватандашлык

Ватандашлык
	Ватандашлык
Нигезсалгыч текст	Кеше хокукларының гомуми декларациясе
Тәртипне билгеләүче төп текст	Европейская конвенция о гражданстве[d] һәм Конвенция о сокращении безгражданства[d]
	Ватандашлык Викиҗыентыкта

Ватандашлык (ешрак рус алынмасы гражданствоны, яки анын нигезендә чыгарылган гражданлыкны күреп була) — шәхес һәм дәүләт арасындагы бер-берсенә таба хаклар һәм вазыйфалар мәсъәләләрдәге тотрыклы сәяси-хокукый мөнәсәбәт.

Аерым дәүләтләрнең ватандашлык үзенчәлекләре

АКШ

АКШның федераль системасында шәхес яшәгән штатының, мәс. Нью-Джерси штаты яки Калифорния штаты, шул ук арада АКШ ватандашы (ингл.) дип санала. Аерым штатларның конституцияләре АКШ конституциясе (ингл.) эчендә билгеләнмәгән хокукларны һәм җаваплылыкларны (мәсьәлән, суверен салымнар җыю һәм хәрби хезмәт) кебек билгели ала.

Россия Федерациясе

Төп мәкалә: Россия Федерациясе ватандашлыгы

Россия Федерациясе Конституциясе нигезендә ватандашлык мәсьәләләре Россия Федерациясе вәкаләтләренә караганы билгеләнә. Дәүләт дип саналган республикаларның аерым ватандашлыгы статусына хокукы сакланса да, ул символик кына.^[1]

Швейцария

Швейцарияның ватандашлык системасының төзелеше: системасының фундаменталь нигезе – шәхеснең аерым коммунаның (ингл.) ватандашы булуы. Соңгысы шәхеснең бу коммуна кергән кантон (ингл.) һәм тулаем Конфедерациясенең ватандашлыгын билгели.

Халыкара ватандашлыгы

Соңгы еллар эчендә, кайбер дәүләтара оешмалары ватандашлык белән бәйле төшенчә һәм терминологиянең мәгънәсен халыкара мөнәсәбәтләр киңлегенә чыгара башладылар,^[2] — бу оешмаларның әгъза-илләре ватандашларына кагылышлы дип билгеләүләре белән. Бу дәрәҗәдәге ватандашлык икенчел дәрәҗә төшенчә, аның хокуклары милли дәүләтнең ватандашлыгы билгеләгән хокуклардан бәйле.

Европа Берлеге ватандашлыгы

Төп мәкалә: :en:Citizenship of the European Union

Европа Берлеге ватандашлыгы (ингл.) төшенчәсе Маастрихт килешүе (ингл.) нигезендә барлыкка килде. Европа Берлеге турындагы килешүнең (ингл.) 17 (1) матдәсе билгеләгәнчә^[3]:

Бу матдә нигезендә Аурупа Берлегенең ватандашлыгы барлыкка килә. Әгъза-илнең ватандашы булган һәрбер кеше Берлекнең ватандашы була. Берлек ватандашлыгы өстәмә бер статус һәм милли дәүләтнең ватандашлыгын алыштырмый.^[4]

Милләтләр Дуслыгы ватандашлыгы

"Милләтләр Дуслыгы ватандашлыгы (ингл.)" төшенчәсе Милләтләр Дуслыгының барлыкка килүеннән бирле куллана. Аурупа Берлеге белән кебек үк, кеше Милләтләр Дуслыгы ватандашлыгына Милләтләр Дуслыгы әгъза-илнең ватандашы булып кына ирешә ала. Шундый ватандашлык рәвеше кайбер Милләтләр Дуслыгы илләрендә кайбер өстенлекләр тәкъдим итә:

Кайбер шундый илләр башка Милләтләр Дуслыгы әгъза-ил ватандашларыннан илләренә керү өчен түрист виза таләп итми.
Кайбер Милләтләр Дуслыгы илләрендә башка Милләтләр Дуслыгы әгъза-илләренең даими резидент ватандашлары сәяси хокукларга ия, мәс., җирле һәм ил-күләм сайлауларда тавыш бирү, кайбер очракларда – сайланган сәяси постка дәгъва кылучы намзәте булырга.
Кайбер очракларда, махсус билгеләнгән постлардан тыш (мәс. Хәрби департаментларда, Генерал-губернатор яки Президент яки Премьер-министр) теләсә нинди постта (дәүләт хезмәтендә дә) эшләргә рөхсәт ителә.

Субъект ватандашлыгы

Ватандашлык гадәттә бәйсез милли дәүләтнең әгзасы булуына караган төшенчә, ләкин бу термин шул ук арада субъект дәрәҗәсендә дә кулланыла ала. Субъектның сәяси тормышында катнашу яки аның хөкүмәте тәкъдим иткән башка өстенлекләрне куллана алу өчен Дәүләт субъектлар (ингл.) яшәү урыны (ингл.) кебек төрле шартларны билгели алалар. Шундый очракларда, бу шартларга туры килгәннәре кайбер очракларда бәйле дәүләт, провинция яки регионның ватандашлары дип тә санала. Бу системаның үрнәге Швейцарияның ватандашлык системасының төзелеше: системасының фундаменталь нигезе – шәхеснең аерым коммунаның (ингл.) ватандашлыгы, соңгысы шәхеснең бу коммуна кергән кантон (ингл.) һәм тулаем Конфедерациясенең ватандашлыгын билгели. Башка бер үрнәге — Финләндия эчендәге махсус провинциаль ватандашлык (hembygdsrätt) хокукына ия булган Аланд утраулары резидентлары.

АКШның федераль системасында шәхес яшәгән штатының, мәс. Нью-Джерси штаты яки Калифорния штаты, шул ук арада АКШ ватандашы (ингл.) дип санала. Аерым штатларның конституцияләре АКШ конституциясе (ингл.) эчендә билгеләнмәгән хокукларны һәм җаваплылыкларны (мәсьәлән, суверен салымнар җыю һәм хәрби хезмәт) кебек билгели ала. Һәрбер штат иң әзеннән бер милли милиция трансфер хезмәтенә кергән хәрби көчне (штатның милли гвардиясе), һәм кайберәүләр национализацияга дүчар була алмаган өстәмә икенчел хәрби көчләрен тоталар.

Шулай ук карагыз

	Хокук порталы
	Җәмгыять порталы

Искәрмәләр

↑ Шаймиев:Понятие "гражданство Татарстана" носит символический характер и связано с тем, что республика считается государством, но в жизни никаких реальных отношений это понятие не регулирует., Татарстан переписал свой основной закон, Юрий НИКОЛАЕВ, газета Известия, 28 февраля 2002 г.
↑ Daniele Archibugi, "The Global Commonwealth of Citizens. Toward Cosmopolitan Democracy", Princeton University Press, Princeton, 2008
↑ Note: the consolidated version.
↑ Consolidated versions of the Treaty on European Union, archived from the original on 2012-10-28, retrieved 2013-03-02

Әдәбият

Гражданство и апатридство: руководство для парламентариев(ингл.) Межпарламентский союз, 2005 ISBN 92-9142-262-2
Конвенция, регулирующая некоторые вопросы, связанные с коллизией законов о гражданстве 2011 елның 13 сентябрь көнендә архивланган., Лига Наций, 1930
Конвенция о гражданстве замужней женщины 2011 елның 5 июнь көнендә архивланган., ООН, 1957
Европейская конвенция о гражданстве, СЕ, 1997

Сылтамалар

Портал Совета Европы о гражданстве(ингл.)(фр.)
Обсерватория по демократии в Европейском союзе — гражданство 2017 елның 21 декабрь көнендә архивланган.(ингл.)
Центр изучения проблем гражданства и идентичности 2014 елның 2 ноябрь көнендә архивланган.. Проект Института Философии РАН, посвященный специфике гражданства и национальной идентичности в условиях глобализации

[1] Шаймиев:Понятие "гражданство Татарстана" носит символический характер и связано с тем, что республика считается государством, но в жизни никаких реальных отношений это понятие не регулирует., Татарстан переписал свой основной закон, Юрий НИКОЛАЕВ, газета Известия, 28 февраля 2002 г.

[2] Daniele Archibugi, "The Global Commonwealth of Citizens. Toward Cosmopolitan Democracy", Princeton University Press, Princeton, 2008

[3] Note: the consolidated version.

[Rome-4] Consolidated versions of the Treaty on European Union, archived from the original on 2012-10-28, retrieved 2013-03-02

[1]

[2]

[3]

[4]

Сүзлекләр һәм энциклопедияләр	Зур каталон · Британника (11-th) · Британника (онлайн)
Норматив контроль	BNF: 120990114 · GND: 4056630-4 · LCCN: sh85026205 · NKC: ph116310, ph257867

к б ү Бу теманың Татнет ресурсларында яктыртылуы
Мәгълүмат агентлыклары	«Tatar-inform.tatar» сайтындагы мәкаләләр исемлеге.
Татарстан ММЧлары	«Безнең гәҗит» сайтындагы мәкаләләр җыентыгы. «Ватаным Татарстан» газетасы сайтындагы мәкаләләр җыентыгы. Интертат сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Мәдәни Җомга» газетасы сайтындагы мәкаләләр җыентыгы. «Сөембикә» журналы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Татарстан» телерадиокампаниясе сайтында татарча материаллар исемлеге. «Татарстан — Яңа Гасыр» телерадиокомпаниясе сайтындагы татарча мәкаләләр исемлеге.
Татар телле Россия күләм ММЧлары	Федераль һәм халыкара дәрәҗә көн тәртибен яктыртып торучы ресурслар бар микән?
Татар телле чит ил ММЧлары	Азатлык радиосы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. TRT-TATAR радиосы сайтындагы мәкаләләр исемлеге.
Татарстанның муниципаль татар телле ММЧлары	«Әлмәт таңнары» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Бөгелмә авазы» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Заман сулышы» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Кайбыч таңнары» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Минзәлә» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Мөслим-информ» сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Саба таңнары» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. Түбән Каманың «Туган як» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Шәһри Казан» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Шәһри Чаллы» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге.
Татар телле Россия төбәк ММЧлары	«Авыл таңнары» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Кызыл таң» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Тәтешле хәбәрләре» газетасы сайтындагы мәкаләләр исемлеге.
Тематик ресурслар	«Белем.РУ» сайтындагы мәкаләләр исемлеге. «Бөтендөнья татар конгрессы» сайтындагы татарча мәкаләләр исемлеге. «Гыйлем.tatar» порталындагы материалларда очравы. «Матбугат.ру» сайтындагы материалларда очравы. «Сәләт» сайтындагы язмаларда очравы. «Tatarica энциклопедияcе» сайтындагы татарча мәкаләләр исемлеге. «Татарстан китап нәшрияты» сайтындагы материалларда очравы.