Karameh urushi sahifasining manbasini koʻrish

{{Urush bilgiqutisi
|nomi= Karameh urushi
|qismi= [[Vayronagarchilik urushi]] va [[Isroil-Falastin mojarosi]]ning bir qismi
|tasvir= [[File:Karama aftermath 1.jpg|250px]]
|izoh= Qirol Husayn Isroilning tashlab ketilgan tankini tekshirgandan keyin
|sana= 21-mart 1968-yil
|yer= [[Karameh]], [[Iordaniya]]<br/> {{coord|31|57|00|N|35|34|48|E|display=inline,title}}
|sabab=
|natija= Ikkala tomon ham gʻalaba qozonganini daʼvo qilmoqda<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-ETKCgAAQBAJ&pg=PA45|title=Long-lasting peaces: Overcoming the war-peace hiatus for a sustainable future|author=Bruno Basílio Rissi|author2=Débora Hanna F. de Lima|author3=Mila Pereira Campbell|author4=Raquel Fanny Bennet Fagundes|author5=Wladimir Santana Fernandes|date=1 August 2015|publisher=Art Letras|page=45|isbn=9788561326678}}</ref>
* [[Karameh]] lagerining vayron boʻlishi<ref name="pollack333">Pollack (2002), p. 333</ref>
* Isroil [[Yasser Arafat]] qoʻlga ololmadi<ref name="pollack333"/>
* [[Isroil]]ning chekinishi yoki qaytarilishi<ref name="GUERRILLAS">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/1968/03/23/archives/guerrillas-back-at-jordan-camp-attack-by-israelis-failed-to-destroy.html|access-date=26 October 2015|title=Guerrillas Back at Jordan Camp; Attack by Israelis Failed to Destroy Base at Karameh or Wipe Out Commandos|work=The New York Times|date=23 March 1968}}{{subscription required}}</ref>
|holat=
|oʻzgarishlar=
|raqib1= {{flagicon|Israel|23px}} [[Isroil]] ([[Isroil mudofaa kuchlari|IMK]])
|raqib2= {{flagicon|Jordan|23px}} [[Iordaniya]] ([[Iordaniya Qurolli Kuchlari|IQK]])<br />{{flagicon|Falastin|23px}} [[Falastin ozodlik tashkiloti|FOT]]
* [[Fatah]]
* [[File:Emblem_of_the_Palestine_Liberation_Army.svg|21px]] [[Falastin ozodlik armiyasi | FOA]]
|raqib3=
|qomondon1={{flagicon|Israel|23px}} [[Levi Eshkol]]<br />{{flagicon|Israel|23px}} [[Uzi Narkiss]]<br />{{flagicon|Israel|23px}} [[Moshe Dayan]]
|qomondon2= {{flagicon|Jordan|23px}} [[Hussein bin Talal|Qirol Hussein]] <br />{{flagicon|Jordan|23px}} [[Amer Khammash]] <br /> {{flagicon|Jordan|23px}} [[Mashour Haditha]] <br /> {{flagicon|Jordan|23px}} [[Asad Ghanma]] <br />{{flagicon|Falastin|23px}} [[Yasser Arafat]]<br />{{flagicon|Falastin|23px}} [[Abu Iyad]]<br />{{flagicon|Falastin|23px}} [[Khalil Wazir|Abu Jihad]]<br />{{flagicon|Falastin|23px}} [[Abu Ali Iyad]]
|qomondon3=
|harbiy_birlik1=
|harbiy_birlik2=
|harbiy_birlik3=
|quvvat=
|kuch1={{flagicon|Israel|23px}} Taxminan 15 000 ta askar<ref name="tuckerS">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=YAd8efHdVzIC|title=Encyclopedia of the Arab-Israeli Conflict, The: A Political, Social, and Military History: A Political, Social, and Military History|author1=Spencer C. Tucker |author2=Priscilla Roberts |publisher=ABC-CLIO|date=12 May 2005|pages=569–573|isbn=9781851098422}}</ref> <br /> 47 ta tank<ref name="Debacle in the desert" /> <br />
(1 ta zirhli brigada,<br />1 ta piyodalar brigadasi,<br />1 taparashyutchi bataloni,<br />1 ta muhandislik bataloni,<br />5 ta artilleriya batalonlari)
|kuch2={{flagicon|Jordan|23px}} 2-zirhli diviziya<ref>{{cite web|url=http://www.jaf.mil.jo/Photos/Files/c6b14df5-d591-412b-851a-4ab7a66f80b7.pdf|language=ar|access-date=8 January 2016|date=1 January 2010|title=Battle of Karamah|work=JAF|archive-date=17 January 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160117205623/http://www.jaf.mil.jo/Photos/Files/c6b14df5-d591-412b-851a-4ab7a66f80b7.pdf|url-status=dead}}</ref> <br /> (10 ta artilleriya batareyasi<br />4 ta brigada<br />1 ta Patton tank bataloni<ref name="Debacle in the desert" />) <br />{{flagicon|Falastin|23px}} 900<ref name="morris368" />-1000<ref name="carta-1961">{{cite encyclopedia|encyclopedia= Carta's Atlas of Israel|year=1980|publisher=[[Carta (publisher)|Carta]]|location=[[Jerusalem]], [[Israel]]|editor=Evyatar Nur|author=Wallach, Jeuda|author2=Ayalon, Avraham|author3= Yitzhaki, Aryeh|title=Operation Inferno|volume= 2 — The Second Decade 1961–1971|pages=122|language=he}}</ref> ta partizanlar
|kuch3=
|yoqotishlar1= '''Isroil''':
28<ref name="Herzog, The Arab-Israeli Wars page 205"/>- 33 ta qurbon<ref name="morris369" /><br />69<ref name="Herzog, The Arab-Israeli Wars page 205"/> — 161 ta yarador<ref name="morris369" /><br />27 ta tank shikastlangan<ref name="morris369" /><br />2 ta [[Bronetransportyor|BTR]]<ref name="Debacle in the desert" /> <br /> 2 ta transport vositasi<ref name="Debacle in the desert" /> <br />1 ta samolyot<ref name="morris369" />
|yoqotishlar2= '''Iordaniya''':
40<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=WwEMtRm6KVgC&pg=PA181|title=Israel Undercover|author=Steve Posner|publisher=Syracuse University Press|date=14 May 2014|page=181|isbn=9780815652038}}</ref>-84 ta qurbon<ref name="morris369" /><br /> 108<ref>{{cite web|url=http://www.jordantimes.com/news/local/uj-celebrates-47th-anniversary-karameh-battle|title=UJ celebrates 47th anniversary of Karameh Battle|access-date=24 December 2015|date=26 March 2015|work=The Jordan Times|publisher=The Jordan News}}</ref>- 250 ta yarador<ref name="morris369" /><br />4 ta mahbus<ref name="Zeev Maoz page 246" /><br />28 tank shikastlangan, 2 tasi qoʻlga olingan<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=U8NnAAAAMAAJ|page=106|title=The making of a human bomb: state expansion and modes of resistance in Palestine|author=Nasser A. Abufarha|publisher=The University of Wisconsin&nbsp;— Madison|year=2006}}</ref><br />
'''FOT:'''<br />156 ta qurbon<ref name="morris369" /><br />taxminan 100 ta yarador<br />141 kishi qoʻlga olingan<ref name="morris369" />
|yoqotishlar3=175 ta bino vayron qilingan<ref name="morris369" />
|umumiy_yoʻqotishlar=
|ilova=
}}
{{Campaignbox Vayronagarchilik urushi}}

'''Karameh urushi''' ({{lang-ar|معركة الكرامة}}) — [[Isroil Mudofaa Kuchlari]] (IMK) hamda [[Iordaniya Qurolli Kuchlari]] (IQK) va [[Falastin ozodlik tashkiloti]] (FOT) birlashgan kuchlari oʻrtasida [[1968-yil]] [[21-mart]]da [[Iordaniya]] bilan chegaradosh [[Karameh]] shahridagi [[Vayronagarchilik urushi]] paytidagi 15 soat davom etgan urush hisoblanadi. Bu Isroil tomonidan FOT lagerlariga, biri Karameh va yana biri uzoqdagi Safi qishlogʻiga bir vaqtning oʻzida ikkita reyddan biri sifatida rejalashtirilgan edi<ref name="inferno">{{Cite news|last=Ben-Tzedef|first=Eviatar|title=Inferno at Karameh|work=nfc|access-date=3 September 2008|date=24 March 2008|url=http://www.nfc.co.il/Archive/003-D-28622-00.html?tag=10-27-34|archive-url=https://web.archive.org/web/20080921135837/http://www.nfc.co.il/Archive/003-D-28622-00.html?tag=10-27-34|archive-date=21 September 2008|url-status=dead|language=he}}</ref>.

[[Olti kunlik urush|1967-yilda]] Iordaniya [[Gʻarbiy Sohil]] ustidan nazoratni Isroilga qoʻldan chiqargach, fedaiylar nomi bilan tanilgan [[falastin]]lik jangchilar oʻz bazalarini [[Iordaniya]]ga koʻchirishdi va [[Isroil]] va [[Isroil tomonidan bosib olingan hududlar]]ga hujumlarini kuchaytirib, chegaradagi Karameh shahrini oʻz qarorgohi qilib oldilar. IMKning taʼkidlashicha, maqsad Karamehdagi fedaiylar lagerlarini yoʻq qilish va FOT yetakchisi Yasser Arafatni qasos sifatida qoʻlga olish edi<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=s3torytPXdUC&pg=PA405|page=407|title=Middle East Record 1968, المجلد 4|publisher=John Wiley & Sons|author=Dishon|date=1 October 1973|isbn=9780470216118}}</ref>. 21-mart kuni tongda Isroilning yirik qoʻshinlari qiruvchi samolyotlar yordamida shaharga hujum uyushtirdi. Isroil Iordaniya armiyasi jangda qatnashmaslikka qaror qildi, ammo ikkinchisi ogʻir artilleriya oʻqlarini ishga tushirdi, Falastin tartibsizliklari esa partizan urushida qatnashdi. Isroilliklar bir kunlik jangdan soʻng, Karameh lagerining koʻp qismini vayron qilib, 140 ga yaqin FOT aʼzolarini asirga olib, orqaga chekinishdi<ref name="GUERRILLAS" />.

Ikkala tomon ham gʻalabani eʼlon qildi. Taktik jihatdan Isroil Karameh lagerini yoʻq qilishga muvaffaq boʻldi<ref name="Zeev Maoz page 246">Zeev Maoz, ''Defending the Holy Land, A Critical Analysis of Israel’s Security and Foreign Policy,'' University of Michigan Press, 2006, pages 244-246</ref><ref name="Herzog, The Arab-Israeli Wars page 205">Herzog, ''The Arab-Israeli Wars,'' p. 205</ref>. Siyosiy darajada, Iordaniya va FOT isroilliklarga nisbatan katta talofatlar keltirdi, ular Karameh shahrida uchta oʻlik askarni, shuningdek, bir nechta shikastlangan isroil mashinalari va tanklarini qoldirdilar — keyinchalik Iordaniya armiyasi tomonidan [[Amman]]da parad oʻtkazildi<ref name="tuckerS" />. Anjuman, shuningdek, falastinlik jangchilar tomonidan xudkush-terrorchilarning birinchi maʼlum boʻlgan joylashuvi va Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining 248-rezolyutsiyasining chiqarilishi bilan bir qatorda Isroilni oʻt ochishni toʻxtatish chizigʻini buzganligi va nomutanosib kuch qoʻllagani uchun bir ovozdan qoraladi<ref name="Tass">Saada, Tass & Merrill, Dean ''Once an Arafat Man: The True Story of How a PLO Sniper Found a New Life'' Illinois 2008 pp 4-6 {{ISBN|1-4143-2361-1}}</ref><ref name="UNSC">{{cite web|url=https://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/248(1968) |title=The situation in the Middle East |access-date=25 October 2015 |year=1968 |work=United Nations Security Council |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151116153805/http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S%2FRES%2F248%281968%29 |archive-date=16 November 2015 |df=dmy }}</ref>.

Urush Arab dunyosida keng eʼtirofga sazovor boʻldi va keyingi davrda arab mamlakatlari Iordaniyadagi fedaiylarni qoʻllab-quvvatlaganligining guvohi boʻldi. Falastinliklar isroilliklarning qurbonlari boʻlishda cheklangan muvaffaqiyatga erishdilar, biroq [[Hussein bin Talal|Qirol Husayn]] ularga „hammamiz fedaiymiz“ deb eʼlon qilish darajasiga qadar oʻz sharafini olishga ruxsat berdi<ref name="assessment">{{cite magazine|issn=0040-781X|title=The Israeli Assessment|magazine =Time|access-date=3 September 2008|date=13 December 1968|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,839651,00.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20081123100239/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,839651,00.html|url-status=dead|archive-date=23 November 2008}}{{subscription required}}</ref><ref name="neff" />. Biroq, FOTning kuchayib borishi ortidan, fedaiylar [[Hoshimiylar|Hoshimiylar monarxiyasini]] agʻdarish haqida ochiq gapira boshladilar va Iordaniya hukumati bilan yuzaga kelgan ziddiyat oxir-oqibat 1970-yil [[Qora sentyabr]] voqealari paytida [[Livan]]ga surgun qilinishiga olib keldi<ref name="telegraph" />.

== Urushning kelib chiqishi ==
[[Olti kunlik urush]]dan oldin [[Falastin]] guruhlari [[Gʻarbiy Sohil]] va Iordaniyadan [[Isroil]] nishonlariga bir necha marta hujumlar uyushtirgan, ularning baʼzilari [[Qasos operatsiyalari|Isroilning oʻch olishiga]] sabab boʻlgan<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ntLdA8QIgXIC&pg=PA124|title=Britain and the Conflict in the Middle East, 1964–1967: The Coming of the Six-Day War|access-date=8 April 2016|author=Moshe Gat|publisher=Greenwood Publishing Group|year=2003|isbn=9780275975142}}</ref>. [[1967-yil]] iyun oyida [[Olti kunlik urush]]da Iordaniyaning Gʻarbiy sohilini tortib olgandan soʻng, Isroil u yerda mavjud Falastin guruhi Fatah tarmoqlarini yoʻq qildi. Biroq, 1968-yil boshida Fatah partizanlari daryoning Iordaniya tomonidagi bazalardan Isroilga hujumlar uyushtira boshladilar. Ushbu hujumlarning aksariyati Isroil mudofaa kuchlari tomonidan toʻsib qoʻyilgan. Iordaniya armiyasining piyoda askarlari va artilleriya boʻlinmalari Fatah otryadlariga oʻt oʻchirishga yordam berishdi, bu esa IMK va Iordaniya armiyasi oʻrtasida tez-tez toʻgʻridan-toʻgʻri toʻqnashuvlarga olib keldi<ref name="tuckerS" />. 14 — 15-fevral kunlari Iordaniya minomyotlari Beit Shean vodiysi va [[Iordaniya vodiysi]]dagi bir qancha isroillik aholi punktlariga zarba berdi. Isroil artilleriyasi va havo kuchlari Iordaniya bazalari va artilleriya batareyalariga, shuningdek, Amerika tomonidan moliyalashtirilgan Sharqiy Gʻor kanaliga (hozirgi [[Qirol Abdulla kanali]] deb nomlanadi) javob qaytardi. Natijada minglab iordaniyalik dehqonlar sharqqa qochib ketishdi va fedayinlar (Falastin masalasi uchun oʻzlarini qurbon qilishga tayyor agentlar) vodiyga koʻchib ketishdi. Amerika homiyligida sulh tuzildi va qirol Husayn bu guruhlarning Iordaniyadan hujum uchun baza sifatida foydalanishiga toʻsqinlik qilishini eʼlon qildi<ref name="morris367-368">Morris (1999), pp. 367-368</ref>.

Fevral oyida qirol Husayn Fatah guruhiga Karameh shahrini tark etishni buyurish uchun yigirma vagon askar va politsiyani yubordi. U yetib kelganida, ustun oʻzini avtomat tutgan odamlar bilan oʻrab olganini koʻrdi, ularning komandiri „Sizda ketish yoki oʻlish haqida qaror qabul qilish uchun uch daqiqa bor“, dedi. Ular chekinishdi<ref name=brotherhood/>. Mart oyiga kelib, lagerda bir necha yuz tinch aholi, 900 ga yaqin partizanlar, asosan, Fatah guruhidan va shtab-kvartirasi shu yerda boʻlgan FOT rahbari [[Yasser Arafat]] yashagan<ref name="morris368">Morris (1999), p. 368</ref>.

Isroilda [[Harbiy razvedka boshqarmasi (Isroil)|Harbiy razvedka boshqarmasi]] boshligʻi [[Aharon Yariv]] hujum Fatahning obroʻsiga putur yetkazishini aytdi. Boshqa tomondan, [[Tashqi ishlar vazirligi (Isroil)|Isroil tashqi ishlar vaziri]] [[Abba Eban]] va uning byuro boshligʻi Gideon Rafael, Iordaniya va AQSh oʻrtasidagi yaxshi munosabatlar tufayli Amerikaning salbiy munosabatini hisobga olgan holda, hujum begunoh Isroil fuqarolarning oʻlimiga olib kelishi va siyosiy xizmat boʻlishi mumkinligidan xavotirda. [[Bosh shtab boshligʻi (Isroil)|Bosh shtab boshligʻi]] [[Haim Bar-Lev]] „toza harakat“ga vaʼda berdi. [[Mudofaa vazirligi (Isroil)|Isroil mudofaa vaziri]] [[Moshe Dayan]] reyd oʻtkazish uchun „asosiy ruxsat“ soʻragan, biroq bu vazirlar mahkamasi tomonidan rad etilgan. 13-dekabr kuni Karameh operatsiyasi keyingi tunda oʻtkazilishi rejalashtirilgan edi, u parashyutlar korpusining 35-brigadasi va Sayeret Matkal maxsus operatsiyalar kuchlari qoʻliga topshirildi. Operatsiya toʻxtatildi, 12-martga koʻchirildi va keyin yana toʻxtatildi<ref name="Debacle in the desert">{{Cite news|title=Debacle in the desert|work=Haaretz|access-date = 12 March 2021|date=13 May 2011|url=http://www.haaretz.com/weekend/week-s-end/debacle-in-the-desert-1.361453}}</ref>. Dayan boshqa vazirlarni avtobus minaga borib qolishi mumkinligi haqida ogohlantirdi<ref name="segev">{{cite news
| last = Segev
| first = Tom
| title = It started at Karameh
| work = Haaretz
| access-date = 3 September 2008
| url = http://www.haaretz.co.il/hasite/pages/ShArt.jhtml?itemNo=947557
|language=he}}</ref>. 18-mart kuni [[Arava]]dagi [[Be'er Ora]] yaqinida Isroilga tegishli maktab avtobusi mina orqali portlatib yuborildi, natijada ikki ta inson halok boʻldi va oʻn nafar bola yaralandi<ref name="morris368" />. Bu uch oydan sal koʻproq vaqt ichida oʻtkazilgan 38-Fatah operatsiyasi edi<ref name=telegraph/>. Oʻsha tunda vazirlar mahkamasi hujumni maʼqulladi<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=hI844N9leNUC&pg=PA45|pages=45–47|title=The Arab-Israeli Conflict|author=Cath Senker|year=2004|publisher=Black Rabbit Books|isbn=9781583404416}}{{Dead link|date=March 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. AQSh Isroilga qirol Husaynning xabarini yuborish orqali buni oldini olishga harakat qildi. Isroil Bosh vaziri [[Levi Eshkol]] vazirlar mahkamasiga qoʻshimcha maslahat berishga chaqirdi, faqat Milliy diniy partiya rahbari [[Haim-Moshe Shapira]] va Taʼlim vaziri [[Zalman Aran]] hujumga qarshi chiqdi<ref name="segev" />. „Grotius“ kod ismli sobiq Fatah aʼzosi boʻlgan, Karameh va uning atrofidagi baza bilan tanish boʻlgan razvedka maʼlumotchisi bor edi. Grotius [[Olti kunlik urush]] arafasida, Falastin ozodlik armiyasining 421-komando bataloni tarkibida Iordaniyaga kelgani aytiladi. Batalonini tark etgandan soʻng, u Suriyada Hama lagerida mashgʻulot oʻtkazadi va keyinchalik Gʻarbiy Sohilga oʻtadi<ref name="Debacle in the desert" />. Isroil iordaniyaliklar bosqinni eʼtiborsiz qoldiradi deb oʻylagan edi, biroq isroilliklar iordaniyaliklar tomonidan qattiq qarshilikka uchradilar<ref name="telegraph" />.

== Urushning boshlanishi ==
[[File:גשר אדם.JPG|thumb|right|Damiya koʻprigining koʻrinishi]]
4-mart kuni [[Bosh razvedka boshqarmasi (Iordaniya)|Iordaniya razvedkasi]] chegara yaqinida Isroilning faolligini aniqlashga kirishdi. Chunki IMK qoʻshinlari [[Allenbi koʻprigi]] (hozirda Qirol Husayn koʻprigi deb nomlanadi) va [[Damiya koʻprigi]] (hozirgi Odam koʻprigi deb nomlanadi) yaqinida toʻplanishni boshladilar. Iordaniya 1-piyoda diviziyasiga oʻsha koʻpriklar yaqinida va Karameh atrofida pozitsiyalarni egallashni buyurdi<ref name="pollack331-332">Pollack (2002), pp. 331-332</ref>. 17-mart kuni Dayan fedaiylar „yangi terror toʻlqini“ ga tayyorgarlik koʻrayotgani haqida ogohlantirdi, agar Iordaniya qiroli Husayn buni uddalay olmasa, Isroil uni ushlab turish uchun choralar koʻradi. Eshkol bu xabarni [[Knesset]]ga takrorladi va oʻsha kuni Isroil elchisi [[Yosef Tekoah]] „arablarning qayta-qayta tajovuzkorlik harakatlari“ deb atagan narsa ustidan [[Birlashgan Millatlar Tashkiloti]]ga ikkita shikoyat yubordi<ref name="foray">{{Cite magazine
| issn = 0040-781X
| title = Foray into Jordan
| magazine = Time
| access-date = 3 September 2008
| date = 29 March 1968
| url = http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,838079-1,00.html
| archive-url = https://web.archive.org/web/20090625205426/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,838079-1,00.html
| url-status = dead
| archive-date = 25 June 2009
}}{{subscription required}}</ref>.

20-martga kelib Iordaniya Isroilning 7-zirhli brigadasi, 60-zirhli brigadasi, 35-parashyut brigadasi, 80-piyodalar brigadasi, jangovar muhandis bataloni va Allenbi va Damiya koʻpriklari orasidagi beshta artilleriya batalonini aniqladi. Iordaniyaliklar isroilliklar [[Amman]]ga hujum qilishni rejalashtirgan deb taxmin qilishdi va armiya koʻpriklar yaqinida pozitsiyalarni egalladi, 60-zirhli brigada 1-piyoda diviziyasiga qoʻshildi. Iordaniya, shuningdek, zirhli avtomobillari, tankga qarshi va artilleriya boʻlinmalarining koʻp qismini 1-piyoda diviziyasiga qoʻshdi. Umumiy oʻq otish kuchi 105 ta Patton tanki va 88 ta artilleriya boʻlagi edi. Piyoda boʻlinmalari koʻpriklar yaqinida joylashgan boʻlib, ularning har biri tank kompaniyasiga ega edi. Artilleriya asosan Iordaniya vodiysining Karamehga qaragan baland tizmalarida topologik afzalliklarga ega boʻlgan<ref name="pollack331-332">Pollack (2002), pp. 331-332</ref>.

Isroil qoʻshinlari zirh brigadasi, piyodalar brigadasi, parashyut batalonlari, muhandislik batalyonlari va beshta artilleriya batalonlaridan kamroq edi. Boʻlinmalar toʻrtta ishchi kuchga boʻlingan. Ulardan eng kattasi Allenbi koʻprigidan oʻtib janubdan Karamehga yetib borish, ikkinchisi esa Damiya koʻprigidan oʻtib, shimoldan Karamehga yetib borish va shu tariqa qisqich bilan harakatni yakunlash edi. Bu orada, parashyutchilar vertolyotlar bilan shaharga olib kirilishi kerak edi, toʻrtinchi kuch esa Iordaniya qoʻshinlarini Karamehdan tortib olish va asosiy hujumni qoplash uchun [[Qirol Abdulla koʻprigi]]da buzgʻunchilik hujumini amalga oshiradi<ref name="pollack331-332">Pollack (2002), pp. 331-332</ref>.

Hujum oldidan [[Isroil Havo Kuchlari]] (IAF) Iordaniya armiyasiga Isroilning ularga zarar yetkazish niyati yoʻqligi va ularga aralashmasliklari kerakligi haqidagi varaqalarni tashlagan<ref name="iaf">{{cite web
| title = Operation Inferno
| work = iaf.org.il
| access-date = 3 September 2008
| url = http://www.iaf.org.il/Templates/FlightLog/FlightLog.aspx?lang=HE&lobbyID=40&folderID=48&subfolderID=321&docfolderID=828&docID=6835&docType=EVENT
| archive-url= https://web.archive.org/web/20080921135630/http://www.iaf.org.il/Templates/FlightLog/FlightLog.aspx?lang=HE&lobbyID=40&folderID=48&subfolderID=321&docfolderID=828&docID=6835&docType=EVENT| archive-date= 21 September 2008 | url-status= live|language=he}}</ref>. [[Time (jurnal)|''Time'' jurnalining]] xabar berishicha, fedainlar Misr razvedkasi tomonidan oldindan ogohlantirilgan va Karamehdan mashgʻulot bazasi sifatida foydalangan 2000 ta arab qoʻmondonlarining aksariyati isroilliklarga qarata oʻq otish uchun atrofdagi tepaliklarga qaytib ketgan. 200 ga yaqin partizanlar shaharni himoya qilish uchun ichkarida qolishgan<ref name="foray"/>. Keyinchalik Arafatning oʻrinbosari [[Abu Iyad]] oʻz xotiralarida u va Arofatga iordaniyalik zobitlar tomonidan Isroil hujumi haqida maʼlumot berilganini va ular buni Markaziy razvedka boshqarmasidan bilib olishganini daʼvo qilgan<ref name="morris368-369">Morris (1999), pp. 368-369</ref>.

== Urush ==
[[File:Karame battle.png|left|thumb|Iordaniya pozitsiyalari (yashil) va Isroilning oldinga siljishi (koʻk) koʻrsatilgan xarita]]
21-mart kuni ertalab soat 5:30 da Isroil qoʻshinlari uchta koʻprikda bir vaqtning oʻzida hujumga oʻtdi<ref name="dupuy352">Dupuy (2002), p. 352</ref>. Jangovar muhandislar shimolda ponton koʻprigi qurdilar va qoʻshinlar daryoni kesib oʻtdilar. Isroil nayza uchlari Allenbi koʻprigidan oʻtib, [[Shunat Nimreen]] tomon oldinga oʻtdi<ref name="pollack332-333">Pollack (2002), pp. 332-333</ref>.

Ertalab soat 6:30 da Isroil vertolyotlari Karame shimolidagi parashyutchilar batalonining asosiy qismini qoʻndira boshladi.<ref name="dupuy353">Dupuy (2002), p. 353</ref>. Desantchilar shaharni qurshab olgandan soʻng, Isroil samolyoti Fatahga yoʻllangan varaqalarni tashlashi kerak edi. Biroq, qiyin ob-havo sharoiti tufayli desantchilarni uchirayotgan vertolyotlar yigirma daqiqa kechikib yetib keldi. Fatah komandolari va Iordaniya artilleriyasi tomonidan qoʻllab-quvvatlangan Iordaniya qoʻshinlarining qarshiliklariga duch kelgan desantchilar katta yoʻqotishlarga duch kelishdi<ref name="bloody">{{cite web|title=Bloody battle at Karameh|work=Sayeret Zanhanim|access-date=3 September 2008|url=http://www.gal-ed.co.il/zanchanim-palsar/show_item.asp?itemId=55&levelId=59462&itemType=0|archive-url=https://web.archive.org/web/20080921173127/http://www.gal-ed.co.il/zanchanim-palsar/show_item.asp?itemId=55&levelId=59462&itemType=0|archive-date=21 September 2008|url-status=dead|df=dmy-all|language=he}}</ref>. Janub ishchi guruhi shimolga Karameh tomon yurishni boshlaganda, ular zirh, artilleriya va tankga qarshi qurollar bilan qoʻllab-quvvatlangan Iordaniya piyoda brigadasiga duch kelishdi. Isroil harbiy-havo kuchlari havo hujumlarini boshladi, ammo okopdagi iordaniyaliklarga ozgina zarar yetkaza oldi. Iordaniyaliklar oʻzlarining mustahkam pozitsiyalaridan turib jang qilib, Isroilning bir necha hujumlarini qaytardilar<ref name="pollack332-333" />.

Janubda Iordaniya artilleriyasining oʻqqa tutilishi isroilliklarning Abdulla koʻprigi oʻrnida yana bir ponton koʻprigi oʻrnatishiga toʻsqinlik qildi va u yerda Isroilning yurishini toʻxtatdi<ref name="carta-1961">{{cite encyclopedia|encyclopedia= Carta's Atlas of Israel|year=1980|publisher=[[Carta (publisher)|Carta]]|location=[[Jerusalem]], [[Israel]]|editor=Evyatar Nur|author=Wallach, Jeuda|author2=Ayalon, Avraham|author3= Yitzhaki, Aryeh|title=Operation Inferno|volume= 2 — The Second Decade 1961–1971|pages=122|language=he}}</ref>. Allenbiy koʻprigini kesib oʻtgandan soʻng, 7-zirhli brigada Shunadan uch yoʻnalishda tarqaldi. Bir yoki bir nechta kompaniyalar shimolga Karamehga yoʻl oldilar. Piyodalar bataloni va tank bataloni Tuz yoʻlini toʻsish uchun sharqqa qarab harakat qildi. Yana bir piyoda bataloni Abdulla koʻprigini kesib oʻtmoqchi boʻlgan kuchlarga yordam berish uchun janubga qarab harakat qildi<ref name="pollack333"/>. Bu orada Damiya koʻprigidan oʻtgan kuch sharqiy qirgʻoqda oʻzini oʻrnatdi. Muhandislar yangi koʻprik qurishni boshladilar va kuchlar sharqqa Musri chorrahasigacha bordilar. Musrini qoʻlga kiritgandan soʻng, ularning janubga Karamehga borishi Iordaniya 1-divizionining shimoliy brigadasi tomonidan qaytarildi<ref name="pollack333"/>.

[[File:IsraelisoldiersKarameh.jpg|thumb|Isroil askarlari Karamehdagi uyga bostirib kirishdi]]
[[File:Karama Battle 4.jpg|thumb|Karamehdagi Iordaniya artilleriya bataloni]]
Allenbiy koʻprigi orqali Karamehga ketayotgan kuchlar yorib oʻtib, shaharga yoʻl oldi va soat 7:00 ga yaqin vaqt ichida yetib keldi<ref name="morris369">Morris(1999), p. 369</ref>. Soat 8:00 ga kelib, Isroil qoʻshinlari shaharni nazoratga olishdi, bu esa isroilliklar kutganidan koʻra kattaroq FOT bazasi boʻlib chiqdi<ref name="herzog205">Herzog (1982), p. 205</ref>. Desantchilar bilan birgalikda bu Isroil kuchlari 1-divizionning markaziy brigadasi va bir qator Fatah jangchilariga qarshi ogʻir janglar olib bordi. Baʼzi parashyutchilar va zirhlar Fatah lagerida harakat qilish uchun shimolga yoʻl olishdi. Desantchilar lagerning koʻp qismini vayron qildilar, koʻplab falastinliklar, jumladan Arafat sharqqa qarab qochib ketishdi<ref name="morris369">Morris(1999), p. 369</ref>. Allenbiy koʻprigining qolgan qismi Shunaning sharqiy va janubida, 1-divizionning markaziy va janubiy brigadalari elementlari va Tuzdan tank bataloni tomonidan toʻsib qoʻyilgan<ref name="dupuy353" />. Janubdan bostirib kirgan Isroil qoʻshinlarining oʻng qanotida joylashgan kichik isroillik piyoda va qurol-aslaha qoʻshinlari Allenbi koʻprigi kuchlarini Qirol Abdulla koʻprigi yaqinida joylashtirilgan Iordaniya kuchlarining hujumlaridan himoya qilishga harakat qildi. Iordaniyaliklar qandaydir qurol-aslaha bilan hujum qilishdi, ammo isroilliklar qarshilik koʻrsatishdi va jang boshi berk koʻchaga kirib qoldi<ref name="morris369" />.

Isroil piyoda askarlari va qurol-aslahalarining katta kuchi Tuzdan Allenbiy koʻprigigacha boʻlgan yoʻlni toʻsish uchun sharqqa yoʻl oldi va ular Karame mudofaasiga qoʻshilishga urinayotgan Iordaniyaning 60-zirhli brigadasiga duch keldilar. Olingan jangda iordaniyaliklar sakkizta Patton tankini yoʻqotib, Isroil tanklarini yoʻq qildilar, soʻngra isroilliklarga qarata oʻq uzishda davom etish uchun tepaliklarga chekinishdi<ref name="morris369" />. Isroil havo kuchlari Iordaniyaning zirh va artilleriya pozitsiyalariga havo hujumlarini boshladi, biroq otishmani toʻxtata olmadi<ref name="pollack333"/>. Keyingi ikki soat ichida Musri-Karameh yoʻli, Tuz yoʻli va Abdulloh koʻprigi sharqidagi Iordaniya mudofaasiga qarshi Isroil artilleriya oʻqlari va havo hujumlari uyushtirildi. Shuningdek, isroilliklar havo hujumlari va artilleriya bilan Karamehdagi oʻz qoʻllarini mustahkamladilar va lagerni buzib tashlashni boshladilar<ref name="dupuy354">Dupuy (2002), p. 354</ref>. Jami 175 ta uy portlatib yuborilgan<ref name="morris369" />.

Ayni paytda, Asuta operatsiyasi maktab avtobusi minaga urilgan Safi yaqinidagi [[Oʻlik dengiz]]ning janubidagi bir necha kichik partizan bazalariga qarshi oʻtkazildi. Bazalarga Isroil quruqlik kuchlari yaqin havodan yordam koʻrsatgan holda reyd uyushtirgan. 20 ga yaqin iordaniyalik askar va politsiyachi va 20 nafar Fatah jangarisi halok boʻldi, 27 nafari asirga olindi. Isroilliklar hech qanday talofat koʻrmadi<ref name="morris369" />. Butun FOT kuchlarini tuzoqqa tushirish umididan hafsalasi pir boʻlgan isroilliklar tez orada chiqib ketishdi, ammo Isroil hududiga qaytishga toʻgʻri keldi<ref name="foray"/>. Soat 11:00da isroilliklar chekinishni boshladilar, [[Sikorsky H-34]] vertolyotlari qoʻshinlarni evakuatsiya qildi<ref name="iaf"/>. Buyurtmalar imkon qadar koʻproq transport vositalarini qaytarib olish uchun tushganligi sababli, ular faqat 20:40 da olib chiqishni yakunladilar<ref name="carta-1961" />. Ular Iordaniyada qolgan ikkita tankni qutqarishni rejalashtirgan edilar, ammo keyinchalik bu rejadan voz kechdilar<ref name="Debacle in the desert" />.

=== Talofatlar ===
{{See also|Isroilning urushdagi yoʻqotishlari | Falastinliklarning urushdagi yoʻqotishlari}}

Jabrlanganlar soni turlicha:
* '''Isroil''': [[Chaim Herzog]] va [[Kenneth Pollack]] 28 kishi halok boʻlgan va 69 kishi yaralangan deb hisoblasa<ref name="herzog205" /><ref name="pollack334">Pollack (2002), p. 334</ref>, [[Shabtai Teveth]] esa 1000 askardan 32 nafari halok boʻlgan va 70 nafari yaralangan deb hisoblaydi<ref>Teveth, Shabtai (1969/1970) ''The Cursed Blessing. The story of Israel’s occupation of the West Bank.'' Weidenfeld & Nicolson. SBN 297 00150 7. Translated from Hebrew by Myra Bank. Page 261.</ref>. [[Benni Morris]]ning yozishicha, Isroilning 33 ta askari halok boʻlgan va 161 nafari esa yaralangan<ref name="morris369" />. 27 ta Isroil tanki Iordaniya artilleriyasi tomonidan shikastlangan<ref name="pollack334" /> , ulardan 4 tasi orqada qolgan, ikkita yarim iz, oltita zirhli mashina va bitta [[Dassault Ouragan]] samolyoti, uchuvchi xavfsiz joyga parashyut bilan sakrashga muvaffaq boʻlgan<ref name="herzog205" />. „[[Mirage]]“ samolyoti qulab tushishi kerak edi<ref name="morris369" />.
* '''Iordaniya''': [[Zeev Maoz]] va Benni Morris 84 ga yaqin iordaniyalik askar halok boʻlgani va yana 250 nafari yaralangani haqidagi maʼlumotlarni keltirmoqda. Toʻrttasi qoʻlga olingan. 30 ta tank shikastlangan. Boshqa hisob-kitoblarga koʻra, 40 kishi halok boʻlgan va 108 kishi yaralangan<ref name="Zeev Maoz page 246" />.
* '''FOT''': [[Chaim Herzog]]: 200 ta halok boʻlgan, 150 ta asir; Morris: 156 ta halok boʻlgan, 141 asirga olindi<ref name="morris369" />; Pollak: 100 ta halok boʻlgan, 100 yarador, 120-150 asirga olindi<ref name="pollack334"/> . Morrisning soʻzlariga koʻra, Asuta operatsiyasi davomida yana 20 ta FOT partizanlari oʻldirilgan va 27 nafari qoʻlga olingan. Tevethning qayd etishicha, 170 kishi oʻldirilgan va 130 kishi asir olingan<ref name="morris369" />.

=== Galereya ===
<gallery mode="packed">
File:Karama aftermath 2.jpg
File:Karama aftermath 3.jpg
File:Battle of Karameh aftermath 1.png
</gallery>
<div style="text-align: center;">Iordaniya askarlari Isroil tomonidan tashlab ketilgan yoki yoʻq qilingan yuk mashinalari va tanklarni [[Amman]] boʻylab paraddan oʻtkazib, [[Hoshimiylar Plazasi]]da namoyish qilishgan<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Yz4hBQAAQBAJ&pg=PT40|page=150|title=A Country of Words: A Palestinian Journey from the Refugee Camp to the Front Page|date=15 July 2012|author=Abdel Bari Atwan|publisher=Saqi|isbn=9780863568381}}</ref></div>

== Urushdan keyin ==
Isroil Fatah lagerini yoʻq qilish maqsadini amalga oshirdi<ref name="herzog205"/><ref name= Rothrock>James Rothrock, Live by the sword: Israel’s struggle for existence in the Holy Land, WestBow Press (2011) p.53</ref>, jang taktik jihatdan Isroil foydasiga yakunlandi<ref name="Zeev Maoz page 246"/>. „Karama operatsiyasi Iordan daryosi boʻylab joylashgan FLO boʻlinmalarining zaifligini ochib berdi va shuning uchun ular oʻz konsentratsiyasini togʻlarga koʻchirishdi. Bu ularga qoʻshimcha yuklarni keltirib chiqardi va ularning Gʻarbiy Sohildagi operatsiyalarini shu paytgacha boʻlganidan ham qiyinroq va murakkabroq qildi“<ref name="Herzog, The Arab-Israeli Wars page 205"/>". Siyosiy nuqtai nazardan, Isroil jahon fikri tomonidan qattiq qoralandi. AQShning BMTdagi elchisi [[Arthur Goldberg]] shunday dedi: „Biz bundan oldingi zoʻravonlik harakatlariga mutanosib boʻlmagan miqyosda sodir boʻlgan harbiy qarshi harakatlar juda norozi boʻlishiga ishonamiz<ref name="foray"/>.“ AQShning Isroildagi elchisi [[Walworth Barbour]]ning aytishicha, yigirma yildan soʻng tarixchi oʻsha kunni Isroilning vayron boʻlishining boshlanishi sifatida yozib qoʻyadi. Eban elchining bayonotini vazirlar mahkamasiga maʼlum qildi va [[Menachem Begin]] vazirlar mahkamasi yigʻilishida bunday bayonot keltirilmasligi kerakligini aytdi<ref name="segev"/>.[[File:Karama aftermath 6.JPG|thumb|right|Urushdan keyingi Karameh xarobalari]]

Nisbatan yuqori qurbonlar IMK uchun kutilmagan voqea boʻldi va isroilliklarni hayratda qoldirdi<ref name="tuckerS" />. Garchi falastinliklar oʻzlari gʻalaba qozonmagan boʻlsalar-da, qirol Husayn falastinliklarga kredit olishga ruxsat bergan<ref name="assessment"/><ref name="Aviation">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-bXMBQAAQBAJ|page=79|title=Aviation and Airport Security: Terrorism and Safety Concerns|edition=Second|author=Kathleen Sweet|publisher=CRC Press|date=23 December 2008|isbn=9781439894736}}</ref>. Biroq Karameh urushi Fatahga tashviqotni kuchaytirdi<ref name="segev"/>. Bu haqda keyinroq Isroil tashqi ishlar vazirligi byurosi rahbari [[Gideon Rafael]] maʼlum qildi: {{Iqtibos|„Operatsiya Yasser Arafatning Fatah tashkilotiga ulkan yuksalish baxsh etdi va Falastin muammosini boshpanasiz qochqinlarning gumanitar muammosi sifatida emas, balki Falastin davlatchiligiga daʼvo sifatida xalqaro kun tartibiga qaytarib boʻlmas tarzda joylashtirdi<ref name="neff"/>“}}
Operatsiyaga qoʻmondonlik qilgan [[Uzi Narkiss]] urushdan koʻp oʻtmay, Markaziy qoʻmondonlik boshligʻi lavozimidan isteʼfoga chiqdi<ref name="inferno"/>.[[File:Karameh aftermath 9.jpg|thumb|right|Iordaniyalik askar tashlab ketilgan Isroil jihozlari bilan]]

Iordaniya jangda gʻalaba qozonganini daʼvo qildi va Iordaniyaning FOTni qoʻllab-quvvatlashi tufayli [[Balqa gubernatorligi]]ni egallab olish va jazo sifatida xizmat qilishi kerak boʻlgan xavfsizlik bufer zonasiga aylantirish niyatida Isroilning harakatini toʻxtatdi. Iordaniyaliklar jangga kirishayotgan Isroil qoʻshinlarining kattaligini koʻrib, bu taxminni ilgari surdilar<ref>{{cite news|url=https://www.alaraby.co.uk/english/politics/2015/3/23/the-legacy-of-mashhoor-hadeetha-el-jazi-hero-of-karamah|access-date=5 March 2016|title=The legacy of Mashhoor Hadeetha el-Jazi, hero of Karamah|date=22 March 2015|work=Alaraby|publisher=Alaraby}}</ref>. Arofat „Biz qilgan ishimiz butun dunyoni falastinlik endi falonchi qochqinlar soni emas, balki oʻz taqdiri jilovini oʻz qoʻlida ushlab turgan va oʻz kelajagini belgilashga qodir boʻlgan xalqning aʼzosi ekanini anglab etishdir“ dedi<ref name="neff"/>. Falastinliklar va arablar, odatda, jangni shu paytgacha „yengilmas“ deb hisoblangan IMK ustidan qozonilgan psixologik gʻalaba deb bilishgan va partizan boʻlinmalariga yollash koʻpayib ketgan<ref>A. I. Dawisha, ''Arab Nationalism in the Twentieth Century: From Triumph to Despair,'' Princeton University Press, 2003 p.258</ref>. Fatahning xabar berishicha, jangdan keyin 48 soat ichida 5000 ta koʻngilli qoʻshilish uchun ariza bergan<ref name="neff">{{Cite news|issue = March 1998| pages = 87–88| last = Neff| title = Battle of Karameh Establishes Claim of Palestinian Statehood| work = Washington Report on Middle East Affairs| access-date = 3 September 2008| url = http://www.washington-report.org/backissues/0398/9803087.html| archive-url= https://archive.today/20080719232720/http://www.washington-report.org/backissues/0398/9803087.html| archive-date= 19 July 2008 | url-status= live}}</ref>. Mart oyining oxiriga kelib Iordaniyada 20 000 ga yaqin fedaiylar bor edi<ref name="brotherhood">{{Cite magazine| issn = 0040-781X| title = A Brotherhood of Terror| magazine = Time| access-date = 3 September 2008| date = 29 March 1968| url = http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,838080-1,00.html| archive-url = https://web.archive.org/web/20090625195707/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,838080-1,00.html| url-status = dead| archive-date = 25 June 2009}}{{subscription required}}</ref>.

Iroq va Suriya bir necha ming partizanlar uchun tayyorgarlik dasturlarini taklif qildi. [[Quvayt]] boshchiligidagi [[Fors koʻrfazi]] davlatlari oʻz oʻn minglab falastinlik ishchilarining maoshlaridan 5 foizlik soliq toʻlash orqali ular uchun pul yigʻishdi va [[Livan]]dagi jamgʻarma birgina [[Bayrut]]dan 500 000 dollar yigʻishdi. Falastin tashkilotlari jangda halok boʻlgan barcha partizanlarning oilalarini umrbod qoʻllab-quvvatlash kafolatini berishni boshladilar<ref name="brotherhood"/>. Jangdan keyin bir yil ichida Fathning saksonga yaqin mamlakatda boʻlimlari boʻlgan<ref name="kurz56">Kurz (2006), p. 56.</ref>.

Jangdan soʻng Fath aʼzolari koʻpaydi va jang tugaganidan keyin keyingi 48 soat ichida 5000 dan ortiq kishi Fathga qoʻshilish uchun ariza topshirdi<ref>{{cite thesis|author=Yousif Abdualla Al Yousif|title=The PLO: Dynamic forces prompting changes in strategy and objectives |url=https://www.proquest.com/docview/304029770|location=[[University of Denver]]|page=70|isbn=979-8-208-47362-7|degree=PhD|id={{ProQuest|304029770}}|year=1993}}</ref>. Fatah, shuningdek, ommabop mansublikka erishish uchun kommunal loyihalarda qatnasha boshladi<ref name="kurz55">Kurz (2006), p. 55</ref>. Karameh jangi va keyinchalik Falastinlik tashkilotining kuchayishi 1970-yildagi fuqarolar urushining „[[Qora sentyabr]]“ voqealari uchun muhim katalizator boʻldi<ref name="pollack335">Pollack (2002), p. 335</ref>, bunda qirollik Falastin guruhlarini Livanga quvib chiqarishga muvaffaq boʻldi, ular Iordaniya ustidan nazoratni qoʻlga kirita boshladilar<ref name="telegraph">{{cite news|title= 1968: Karameh and the Palestinian revolt|work=Telegraph|access-date=3 September 2008|date=16 May 2002|url=https://www.telegraph.co.uk/news/1400177/1968-Karameh-and-the-Palestinian-revolt.html}}</ref>.

Keyinroq Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi Isroilning Iordaniya hududiga bosqinini va oʻt ochishni toʻxtatish chizigʻini buzganini qoralagan 248-rezolyutsiyani eʼlon qildi, Isroilni harbiy hududlarda tinch aholi xavfsizligini taʼminlashga undagan 237-rezolyutsiyani eslatdi. Rezolyutsiyada repressiyalarga yoʻl qoʻyib boʻlmasligi va bunday qonunbuzarliklarning takrorlanishi Xavfsizlik Kengashini keyingi qadamlar qoʻyishga majbur qilishini tasdiqladi<ref name="UNSC"/>.

Jang isroilliklar va falastinliklar oʻrtasidagi birinchi jang boʻlib, ikkinchisi oʻz joniga qasd qilgan hujumchilardan foydalangan<ref name="Tass"/>. 2011-yilda IMK tomonidan eʼlon qilingan fayllar IMK ikki operatsiyani 1967-yilda, avtobus voqeasidan bir yil oldin rejalashtirishni boshlaganini aniqladi. Ular, shuningdek, IMK 1966-yilda [[Iordan daryosi]]ni kesib oʻtish amaliyotini oʻtkazganini, Iordaniya esa [[Gʻarbiy Sohil]]ni hamon nazorat qilganini aniqladi<ref name="Debacle in the desert" />.

== Tarixshunoslik ==
=== Isroil tarixshunosligi ===
Isroil Karame lagerini yoʻq qilish maqsadiga erishgandan soʻng kelishilgan holda olib chiqishni amalga oshirganini taʼkidlamoqda. Biroq, Karamehda qatnashgan bir necha isroillik harbiy xizmatchilar bu fikrga qoʻshilishadi<ref name="Debacle in the desert"/>.

Markaziy qoʻmondonlik operatsiyalari boʻlimi boshligʻi podpolkovnik Arik Regevga koʻra,

{{cquote|Biz Iordaniya armiyasi xuddi shunday jang qilishini kutmagan edik. Men 7-brigada komandiri o‘zining bunchalik ko‘p tanklari uriladi deb o‘ylaganiga ishonmayman. Ishonchim komilki, dushman artilleriya o‘qlari bilan javob qaytaradi, deb hech kim o‘ylamagan. Agar biz Iordaniya armiyasi xuddi shunday harakat qiladi deb o‘ylaganimizda edi, ishonamanki, havo kuchlari birinchi bo‘lib zarba bergan bo‘lardi.<ref name="Debacle in the desert">{{Cite news|title=Debacle in the desert|work=Haaretz|access-date = 12 March 2021|date=13 May 2011|url=http://www.haaretz.com/weekend/week-s-end/debacle-in-the-desert-1.361453}}</ref>.}}

Jangda ikki oyogʻidan ayrilgan va „Buyuk xizmatlari uchun“ medali bilan taqdirlangan [[Isroil zirhli korpusi]]ning serjanti [[Moshe Barbalat]] keyinroq Karamedagi ishtiroki haqida gapirib berdi: „Atrofimda hamma narsa yonayotgan edi, men har harakat qilsam ham oʻrnimdan turolmasdim“<ref>{{cite web|url=http://www.gvura.org/a345443-%D7%9E%D7%A1%D7%91%D7%99%D7%91%D7%99-%D7%94%D7%9B%D7%9C-%D7%91%D7%A2%D7%A8-%D7%95%D7%91%D7%9B%D7%9C-%D7%A4%D7%A2%D7%9D-%D7%A9%D7%A0%D7%99%D7%A1%D7%99%D7%AA%D7%99-%D7%9C%D7%A7%D7%95%D7%9D-%D7%9C%D7%90-%D7%94%D7%A6%D7%9C%D7%97%D7%AA%D7%99 |script-title=he:מסביבי הכל בער ובכל פעם שניסיתי לקום לא הצלחתי|language=he |publisher=Gvura.org |access-date=21 January 2016}}</ref>.

Doktor Asher Porat „operatsiya saboqlari Iordaniya armiyasiga qarshi jang qilish xato ekanligi ayon boʻldi“ deb taʼkidladi<ref>{{cite web |url=http://www.israeldefense.co.il/he/content/%D7%AA%D7%95%D7%A4%D7%AA |script-title=he:תופת |language=he |publisher=Israel Defense |date=26 March 2014 |access-date=21 January 2016 |sarlavha=arxiv nusxasi |arxivsana=2017-10-12 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20171012104405/http://www.israeldefense.co.il/he/content/%D7%AA%D7%95%D7%A4%D7%AA }}</ref>.

[[Sayeret Matkal]] komando boʻlinmasi qoʻmondoni [[Muki Betser]] oʻz kitobida shunday yozgan: {{cquote|Operatsiya uchun mas'ul bo'lgan harbiy va siyosiy qaror qabul qiluvchilar, jamoatchilik hech qachon buzilish haqida bilmasligiga ishonch hosil qilish uchun harakat qildi. Buning o'rniga, gazetalarga bergan intervyularida va nutqlarida siyosatchilar va generallar Karamehni ajoyib muvaffaqiyatga aylantirdilar<ref name="Secret Soldier">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=qvfrqsUyHYgC&pg=PT23|page=200|date=22 June 2011|author=Muki Betser|title=Secret Soldier|publisher=Grove/Atlantic, Inc.|isbn=9780802195210}}</ref>.}}

2011-yilgi ''[[Haaretz]]'' nashri Isroil ommaviy axborot vositalarida bu jangni „Isroil harbiy tarixidagi eng qorongʻu boblardan biri“ deb taʼriflagan<ref name="Debacle in the desert"/>.

=== Iordaniya va Falastin tarixshunosligi ===

Arab tarixchilarining taʼkidlashicha, Isroil Karameh jangiga oʻz qobiliyatiga haddan tashqari ishongan holda kirgan, chunki bu 1967-yildagi [[Olti kunlik urush]]da Isroil arablarni magʻlub etganidan soʻng sodir boʻlgan. Iordaniyaliklarning taʼkidlashicha, Moshe Dayan oldingi kuni Iordaniyaning gʻarbiy qismini egallab olgandan keyin isroillik jurnalistlarni tushlik qilishga taklif qilgan<ref name="Ammon">{{cite web|url=http://www.ammonnews.net/article.aspx?articleno=83073|script-title=ar:الذكرى الثالثة والأربعون لمعركة الكرامة الخالدة|date=20 March 2011|access-date=25 October 2015|publisher=Ammon News|work=Petra News Agency|language=ar}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=nQXtz41f-kcC&pg=PT242lpg|page=200|title=Fortress Israel: The Inside Story of the Military Elite Who Run the Country—and Why They Can't Make Peace|publisher=Macmillan|author=Patrick Tyler|date=18 September 2012|isbn=9781429944472}}</ref>.

Karame jangi koʻplab sanʼat asarlari, shtamplar va plakatlarga mavzu boʻlgan<ref>{{cite web|url=http://www.palestineposterproject.org/special-collection/battle-of-al-karameh|title=Battle of Al Karameh|work=palestineposterproject.org}}</ref>.

== Adabiyotlar ==
* {{Cite book|publisher=Military Book Club|last=Dupuy|first=Trevor N.|title=Elusive Victory: The Arab-Israeli Wars, 1947–1974|year=2002}}
* {{Cite book|publisher=Vintage|isbn=1-4000-7963-2|last=Herzog|first=Chaim|author2=Shlomo Gazit|title=The Arab-Israeli Wars: War and Peace in the Middle East|date=12 July 2005|url-access=registration|url=https://archive.org/details/arabisraeliwarsw0000herz}}
* {{Cite book|publisher=Sussex Academic Press|isbn=978-1-84519-032-3|last=Kurz|first=Anat N.|title=Fatah and the Politics of Violence: The Institutionalization of a Popular Struggle|url=https://archive.org/details/fatahpoliticsofv0000kurz|date=30 January 2006}}
* {{Cite book|publisher=Vintage|isbn=978-0-679-74475-7|last=Morris|first=Benny|title=Righteous Victims: A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881–2001|date=August 2001|url-access=registration|url=https://archive.org/details/righteousvictims00morr_0}}
* {{Cite book|publisher=Bison Books|isbn=978-0-8032-8783-9|last=Pollack|first=Kenneth M.|title=Arabs at War: Military Effectiveness, 1948–1991|date=1 September 2004}}

== Manbalar ==
{{manbalar}}
[[Turkum:1968-yildagi mojarolar]]
== Havolalar ==
{{Commons category|Battle of Karameh}}
* {{cite web
 |title=S/PV.1406 of 23 March 1968 — The United Nations discussion on the battle 
 |access-date=3 September 2008 
 |url=http://domino.un.org/unispal.nsf/59c118f065c4465b852572a500625fea/e51eb57a95fd2c72052567fb0053748f!OpenDocument 
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080923023727/http://domino.un.org/unispal.nsf/59c118f065c4465b852572a500625fea/e51eb57a95fd2c72052567fb0053748f%21OpenDocument 
 |archive-date=23 September 2008 
 |url-status=dead 
}}
* [https://www.youtube.com/watch?v=ZbRUUUSn-0o King Hussein speech after the Battle of Karameh]