Urmiya koʻli sahifasining manbasini koʻrish

{{Koʻl
|Nomi=                       Umriya koʻli
|Milliy nomi=                fa/دریاچه ارومیه

|Mamlakat=                   Eron

|Koordinatalar=              37.7/45.3167
|Tasvir=                     Lake_urmia.jpg
|Tasvir imzosi=              1984-yilda samodan olingan tasvir
|Dengiz sathidan balandligi= 1275
|Eng katta chuqurligi=       16
|Oʻrtacha chuqurligi=        5
|Minerallanish turi=         Shoʻr
|CoordScale=                 100000
}}

'''Urmiya'''({{lang-fa|دریاچه ارومیه}} , {{lang-az|Urmiya gölü}}, {{lang-hy|Ուրմիա լիճ}}<ref>{{Книга|автор=Вачаган Адибекович Саргсян|заглавие=9-й день творения|год=2005|оригинал=Արարման 9-րդ օրը|издательство=Девятое чудо (9-րդ հրաշալիք)|страницы=139|страниц=211|isbn=9789994156009}}</ref><ref>{{Книга|автор=Тадевос Хачатурович Акопян|заглавие=Հայաստանի պատմական աշխարհագրություն|год=1960|оригинал=Очерки по исторической географии Армении|место=|издательство=Издательство Ереванского Университета (Երեւանի համալսարանի հրատարակչություն)|страницы=43, 461|страниц=479}}</ref>) — irmogʻsiz, [[Mineral koʻllar|shoʻr]] koʻl. [[Eron]] shimoli-gʻarbidagi [[Sharqiy Ozarbayjon ustoni|Sharqiy]] va [[Gʻarbiy Ozarbayjon ustoni|Gʻarbiy Ozarbayjon]] tumanlari oraligʻidagi [[Armaniston togʻligi|Armaniston togʻlari]]da joylashgan.

== Nomilari ==

* "[[Avesto]]"da u „shoʻr suvli chuqur koʻl“ 
* '''''Chechasht''''' („porayotgan oq“) sifatida tanilgan va bu nom ostida XIV asr fors mualliflari tomonidan tilga olingan.
* „'''''Buhayrat ash-Shurot'''''“ — „bid’atchilar koʻli“ deb Istaxrlar ataydi.
* Oʻrta asrlarda u „'''Shoʻr koʻl'''“ deb ham atalgan;
* '''''Kabudan''''' ([[Fors tili|Eron.]] ''Daryacha-yi Kabudan'' — „koʻk koʻl“<ref>Kratkie soobщeniya instituta narodov Azii, Vipuski 62-66, 1964</ref>, {{lang-hy|Կապուտան}} (Kaputan));
* '''''Tala''''' (Qal’ada).
* 1926-yilda u Shoh [[Rizoshoh Pahlaviy|Rizo Pahlaviy]] sharafiga '''Rezoye''' deb oʻzgartirildi; 
* 1970-yillarda avvalgi nomi qaytarildi. 
* Hozirgi vaqtda koʻl gʻarbiy qirgʻoqdagi xuddi shu nomdagi Umriya shahri sharafiga qoʻyigan.

Mintaqaning boshqa tillaridagi zamonaviy nomi:

- {{lang-az|Urmiya gölü}},

- {{lang-hy|Ուրմիա լիճ}} (Urmiya lich)<ref>{{Книга|автор=Сандро Сардарян|заглавие=Армения - колыбель цивилизации|год=2004|оригинал=Հայաստանը քաղաքակրթության օրրան|издательство=Издательство Ереванского Университета (Երեւանի համալսարանի հրատարակչություն)|страницы=435, 495|страниц=496|isbn=9785808405790}}</ref>,

- {{lang-ku|Gola Urmiyê}}.

== Hozirgi holati ==
[[Fayl:Urmia_lake_drought.gif|left|thumb| 1984 — 2014-yilar oraligʻida sunʼiy yoʻldosh tasvirlarini solishtiruvchi animatsiya.]]
Bugungi kunga kelib, koʻl yoʻq boʻlib ketish arafasida. 1998-yilda boshlangan qurgʻoqchilik, atrofdagi shahar va qishloqlar aholisining koʻl suvini haddan tashqari isteʼmol qilishi, shuningdek, unga quyiladigan daryolarga toʻgʻonlar qurilishi tufayli Urmiya hududining 70 % dan ortiq qisqardi.<ref name="newsc">{{Veb manbasi|muallif=|url=https://www.newscientist.com/article/dn25850-iran-to-spend-500-million-to-save-shrunken-lake-urmia.html#.U7nrg41dXvI|sarlavha=Iran to spend $500 million to save shrunken Lake Urmia|til=en|ish=www.newscientist.com|sana=|kirish sanasi=2019-05-25}}</ref><ref name="vk">{{Veb manbasi|muallif=|url=http://vestikavkaza.ru/news/Ozero-Urmiya-v-Irane-mozhet-spasti-voda-iz-Kaspiya.html|sarlavha=Озеро Урмия в Иране может спасти вода из Каспия|til=ru|ish=www.vestikavkaza.ru|sana=|kirish sanasi=2019-05-25}}</ref>. Urmiya shahri munitsipaliteti vakili Javad Jahongirzodaning soʻzlariga koʻra, agar koʻl toʻliq qurib qolsa, oʻz oʻrnida 10 milliard tonna tuz qoladi va 14 millionga yaqin odam chiqib ketishga majbur boʻladi. Har yili koʻldan taxminan 3 milliard m³ suv bugʻlanadi<ref name="newsc" />.

2011-yilda mahalliy aholining Urmiyani qutqarish uchun favqulodda vaziyat rejasini qabul qilish haqidagi navbatdagi talablari parlament tomonidan rad etildi. Hukumatni koʻlni qutqarishga chaqirish maqsadida uyushtirilgan mitingning 60 nafar ishtirokchisi 2011-yil 4-sentabrda hibsga olindi<ref>{{Veb manbasi|url=https://www.bbc.co.uk/russian/mobile/rolling_news/2011/09/110904_rn_iran_lake.shtml|sarlavha=Демонстранты в Иране требуют спасти пересыхающее озеро|sana=2011-09-04|nashriyot=[[Русская служба Би-би-си]]|kirish sanasi=2011-10-10|arxivurl=https://www.webcitation.org/65Bvs1qTR?url=http://www.bbc.co.uk/russian/mobile/rolling_news/2011/09/110904_rn_iran_lake.shtml|arxivsana=2012-02-04}}</ref>.

Mutaxassislar 2014-yil holatiga koʻra, koʻlni qutqarish boʻyicha chora tadbirlar tadbiq etilmasa, Urmiya koʻli toʻrt yildan soʻng botqoqqa aylanib qolishini taxmin qilishgan<ref name="vk"/>.

=== Koʻlni qutqarish ===
[[Fayl:Lake_Urmia_Shrinkage.png|right|thumb| 2014-yil oktabr oyida koʻlning holati]]
Koʻlni saqlab qolish uchun bir nechta rejalar mavjud edi. Shunday qilib, 2012-yil avgust oyida Eron atrof-muhitni muhofaza qilish tashkiloti rahbari Muhammad-Javad Muhammadizoda Armaniston Eronga suv tashish orqali Urmiyadagi suv sathini tiklashga yordam berishga rozilik olganini eʼlon qildi. Qayta tiklash rejasi [[Sharqiy Ozarbayjon ustoni|Sharqiy Ozarbayjon]] viloyatidan suv tashishni ham oʻz ichiga olgan.

[[Araz|Araks daryosidan]] suv oʻtqazish rejasi ham bor edi, buning uchun 950 milliard eron reali ajratildi, biroq [[Ozarbayjon|Ozarbayjonning]] eʼtirozlari sababli loyihadan voz kechishga qaror qilindi<ref>{{Veb manbasi|muallif=|url=http://www.payvand.com/news/12/aug/1010.html|sarlavha=Armenia to help Iran save drying lake Oroumiyeh|til=|ish=www.payvand.com|sana=|kirish sanasi=2019-05-25|qaralgan sana=2022-06-10|arxivsana=2016-03-04|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160304205156/http://www.payvand.com/news/12/aug/1010.html}}</ref><ref name="newsam">{{Veb manbasi|url=http://news.am/rus/news/115709.html|sarlavha=Иранский чиновник: Армения поможет Ирану спасти высыхающее озеро Урмия|kirish sanasi=2015-03-03|arxivurl=https://web.archive.org/web/20150402144441/http://news.am/rus/news/115709.html|arxivsana=2015-04-02}}. IA Novosti Armenii — NEWS.am 03.08.2012</ref>.

2013-yilda Eron hukumati [[Kaspiy dengizi]] suvini burish orqali koʻlni saqlab qolish loyihasini ishlab chiqishni boshladi<ref>{{Veb manbasi|url=http://www.itar-tass.com/c11/881489.html|sarlavha=Иранское озеро Урмия могут спасти за счет Каспийского моря|sana=2013-09-18|nashriyot=ИТАР-ТАСС|kirish sanasi=2013-10-01|arxivurl=https://web.archive.org/web/20131004215719/http://www.itar-tass.com/c11/881489.html|arxivsana=2013-10-04}}</ref>. 2014-yil oxiriga kelib loyiha yakuniy bosqichiga yetdi, xorijiy maslahatchilarni jalb qilgan holda turli variantlarni oʻrganish boshlandi<ref name="vk"/>.

2014-yil mart oyida Eron Atrof-muhit vazirligi BMT Taraqqiyot dasturi bilan birgalikda koʻl va qirgʻoq boʻyidagi botqoq erlarni saqlab qolish rejasini ishlab chiqdi. Loyiha birinchi yilida 225 million dollar va butun loyiha uchun(umumiy) 1,3 milliard dollar talab qildi.

Eron hukumati nafaqat boshqa manbalardan koʻlga suv tashish loyihalarini, balki koʻldagi suv darajasini tiklashning boshqa usullarini ham moliyalashtirish niyatida. Shunday qilib, 2014-yil iyul oyida Eron prezidenti [[Hasan Ruhoniy]] koʻldan suv oqimi samaradorligini oshirish boʻyicha ishning birinchi yili uchun toʻlash uchun taxminan 14 trillion eron riali (500 million dollardan ortiq) ajratishga qaror qildi, buning natijasida suv oqimini kamaytirish rejalashtirilgan. Ushbu loyiha qishloq xoʻjaligida, shuningdek, atrof-muhitni tiklashda foydalaniladigan suv miqdori kamaytirish orqali rejalashtirilgan<ref name="newsc"/>.

Gʻarbiy Ozarbayjon viloyati hudud suv xoʻjaligi rahbari Yaser Raxbardinning soʻzlariga koʻra, 2021-yilda Urmiya koʻlining maydoni oʻtgan yilning shu sanasiga nisbatan 1546 kvadrat kilometrga qisqargan<ref>[https://www.tehrantimes.com/news/465314/Lake-Urmia-shrinks-by-over-1-500-km2 Lake Urmia shrinks by over 1,500 km2]</ref><ref>[https://www.irna.ir/news/84509665/حجم-آب-دریاچه-ارومیه-نصف-شد حجم آب دریاچه ارومیه نصف شد]</ref>.

== Havolalar ==
{{Manbalar}}

== Manbalar ==

* Urmiya // Slovar sovremennix geograficheskix nazvaniy / Rus. geogr. o-vo. Mosk. sentr; Pod obщ. red. akad. V. M. Kotlyakova. Institut geografii RAN. — Yekaterinburg: U-Faktoriya, 2006.
* Rezaye (ozero) // Bolshaya sovetskaya ensiklopediya : [v 30 t.] / gl. red. A. M. Proxorov. — 3-e izd. — M. : Sovetskaya ensiklopediya, 1969—1978.
* {{Veb manbasi|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/619901/Lake-Urmia|sarlavha=Lake Urmia|ish=[[Британская энциклопедия|Encyclopædia Britannica]]|kirish sanasi=2010-11-08|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/61BECWvXU?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/619901/Lake-Urmia|arxivsana=2011-08-24}}
* {{Veb manbasi|url=http://www.unesco.org/mabdb/br/brdir/directory/biores.asp?mode=all&code=IRA+07|sarlavha=Lake Oromeeh. Biosphere Reserve Information|nashriyot=[[ЮНЕСКО|UNESCO]] [[Человек и биосфера|Man and the Biosphere Programme]]|kirish sanasi=2010-11-08|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/61BEDPhfs?url=http://www.unesco.org/mabdb/br/brdir/directory/biores.asp?mode=all|arxivsana=2011-08-24}}
* {{Veb manbasi|url=http://www.salinesystems.org/content/2/1/9|muallif=Alipour S.|sarlavha=Hydrogeochemistry of seasonal variation of Urmia Salt Lake, Iran|nashriyot=Saline Systems|kirish sanasi=2010-11-08|til=en|arxivurl=https://www.webcitation.org/61BEEP6pX?url=http://www.salinesystems.org/content/2/1/9|arxivsana=2011-08-24}}
* {{Книга|заглавие=E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936|часть=The Lake of Urmiya|ссылка=https://books.google.co.uk/books?id=wpM3AAAAIAAJ&lpg=PA1037&hl=ru&pg=PA1037#v=onepage&q&f=false|ответственный=M. T. Houtsma|издание=reprinted|издательство=Brill|год=1987|том=2|страницы=1037|isbn=9004082654}}
[[Turkum:Koʻllar]]
[[Turkum:Eron Kurdistoni]]
[[Turkum:Eron koʻllari]]