Çorum
Çorum | |
|---|---|
 Çorum Archaeological Museum | |
  Turkiyadagi joylashuvi | |
| Koordinatalari: 40°32′44″N 34°57′25″E / 40.5455°N 34.957°E | |
| Davlat | Turkiya |
| Viloyat | Çorum |
| Tuman | Çorum |
| Hukumat | |
| • Mayor | Halil İbrahim Aşgın |
| Aholisi (2022)[1] |
269 595 |
| Vaqt mintaqasi | TRT (UTC+3) |
| Veb-sayt | corum.bel.tr |
Çorum (Oʻrta asr yunon tilida: Ευχάνεια, rumincha: Euchaneia) – Turkiya shimoliy Onadoʻlida joylashgan shahar. Çorum Turkiyaning Markaziy Qora dengiz mintaqasi ichida joylashgan, Anqaradan taxminan 244 km (152 mi) va Istanbuldan 608 km (378 mi) uzoqlikda joylashgan. Shahar Çorum viloyati va Çorum tumani markazi hisoblanadi[2]. Uning aholisi 2022-yil holatiga koʻra 269 595 kishini tashkil etgan[1]. Shahar dengiz sathidan 801 m (2,628 ft) balandlikda joylashgan.
Çorum asosan Frigiya va Xettlar arxeologik joylari, issiqlik buloqlari va milliy ravishda leblebi deb ataluvchi mahalliy qovurilgan noʻxat gazaklari bilan tanilgan.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Paleolit davrdan beri bu yerda inson mavjudligi haqida koʻplab arxeologik dalillar mavjud[3]. Bu hudud bronza davrida, miloddan avvalgi 1650-1200-yillar Xettlar imperiyasi paydo boʻlishi bilan gullab-yashnagan. Xett poytaxti Xattusa, oʻziga xos geografik himoyasi va mintaqaviy Karum tizimi tomonidan qoʻllab-quvvatlangan, yaxshi tashkil etilgan mahalliy iqtisodiyot tufayli mintaqada joylashgan edi.
Vizantiyaliklarning Evxaniya shahri zamonaviy shahar joyida yoki uning yaqinida boʻlgani haqida taxmin bor, ammo boshqalar Evxaniyani yanada sharqda, Euchaitaga joylashtiradi. Qadimgi yunon manbalariga koʻra, Çorum Nikonia (Nikonya) va Vizantiya imperiyasi davrida Evkaite deb ataluvchi nomlar bilan atalgan[4].
Çorumning joylashuvi faqat XVI asrga toʻgʻri keladi. Bu nomning kelib chiqishi nomaʼlum va birinchi marta Evliya Çelebi tomonidan Usmonli turklar yozuvlarida Saljuq qal`a Çorum qal`asi haqida tasvirlangan[5]. XVI asrning oʻrtalarida qalʼa toʻrtta mahallaga boʻlindi. 1867-yildan 1922-yilgacha Çorum Angora viloyati bir qismi edi.
Bugungi Çorum
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bugungi kunda shahar mahalliy mashhur qishloq joylari bilan odatda toza va yoqimli. Markaziy Onadoʻli va Qora dengiz ichki shaharlari kabi, aholining koʻpchiligi eskilik tarafdori boʻlib, garchi bu yerda zamonaviy va anʼanaviy turk folklor musiqasini taklif qiladigan barlar, qovoqxonalar va kafelar mavjud boʻlsa-da, umumiy ravishda quruq muassasalarni afzal koʻruvchi cheklangan tungi hayotga olib keladi. Shahar ichida doʻkonlar, kafelar va restoranlar, ovqat pishirish joylarining keng assortimenti mavjud boʻlib, ularda turli xil pishiriqlar, jumladan, milliy tanilgan Çorum mantisi – gʻishtli pechda sekin pishiriladigan ravioli yoki bugʻda pishiriladigan mol goʻshti shoʻrvasiga oʻxshash mashhur taomlari mavjud. Arxeologik va boshqa tarixiy joylar bilan birga, Çorum atrofidagi qishloq joylarda piknik uchun koʻplab joylar mavjud, ayniqsa Çomar suv ombori yoki viloyat atrofidagi togʻlar.
Eski Usmonli turk uylari, XIX asrdagi soat minora va hududdagi qazilmalardan olingan koʻplab artefaktlarni koʻrsatadigan Çorum muzeyi mashhur sayyohlik joylari hisoblanadi. Har uch yilda Çorum shahrida International Hittite Congress arxeologlari kongressi oʻtkaziladi.
Iqtisodiyoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Garchi shaharning iqtisodiy mahsuloti tarixiy jihatdan nisbatan kichik boʻlsa-da, miskarlik, oshlash, toʻquvchilik, qishloq xoʻjaligi va chorvachilik kabi anʼanaviy hunarmandchilikka eʼtibor qaratilgan, soʻnggi ikki oʻn yil ichida shaharda ishlab chiqarish va yengil muhandislik sohasida sezilarli oʻsishni koʻrsatdi, bu uni shahar aholisi soniga nisbatan sanoat jihatidan eng ilgʻor shaharlardan biriga aylantirdi.
Dastlab 20 ga yaqin plitka va gʻisht ishlab chiqarish korxonalari joylashgan va 10 ta un va yem tegirmoni joylashgan, shahar bugun keng turdagi mahsulotlar sementdan tortib avtomobil qismlari, tozalangan shakar, sut mahsulotlari, toʻqimachilik, kompyuter qismlari va yaqinda tovuq yetishtirish orqali parrandachilikkacha ishlab chiqaradi[6].
Aholisi
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Çorum shahrining aholisi | |
|---|---|
| 2017 | 227,863 |
| 2009 | 206,600 |
| 2000 | 161,321 |
| 1990 | 116,810 |
| 1985 | 96,725 |
| 1980 | 75,726 |
| 1970 | 57,576 |
Geografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Çorum Markaziy Onadoʻli platolarining shimoliy chekkasida joylashgan. Shahar togʻlar bilan oʻrab olingan tekislikda joylashgan[7]. Shimoliy Onadoʻli yorigʻining Merzifon tarmogʻi Çorumdan taxminan 25 km (16 mi) shimoldan oʻtadi, asosiy yorilish chizigʻi esa 60 km (37 mi) shimoldan oʻtadi[8].
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Çorumda Issiq yozgi kontinental iqlim (Köppen iqlim tasnifi: Dfb yoki Trewartha iqlim tasnifi: Dcb) boʻlib, quruq yozlari va sovuq, qorli qishlari mavjud. Shuningdek, mayin, salqin va nam bahori bor, kuzda yengil yomgʻir yogʻadi.
| Çorum (1991–2020, extremes 1929–2021) iqlim koʻrsatkichlari | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oy | Yanvar | Fevral | Mart | Aprel | May | Iyun | Iyul | Avgust | Sentyabr | Oktyabr | Noyabr | Dekabr | Yil |
| Yuqori harorat °C (°F) | 20.6 (69.1) |
20.4 (68.7) |
28.6 (83.5) |
30.4 (86.7) |
35.1 (95.2) |
37.5 (99.5) |
42.6 (108.7) |
40.2 (104.4) |
38.7 (101.7) |
33.6 (92.5) |
25.6 (78.1) |
19.2 (66.6) |
42.6 (108.7) |
| Oʻrtacha yuqori harorat °C (°F) | 4.6 (40.3) |
7.4 (45.3) |
12.5 (54.5) |
17.9 (64.2) |
22.9 (73.2) |
26.8 (80.2) |
30.2 (86.4) |
30.7 (87.3) |
26.7 (80.1) |
20.7 (69.3) |
12.9 (55.2) |
6.5 (43.7) |
18.3 (64.9) |
| Kunlik oʻrtacha harorat °C (°F) | −0.2 (31.6) |
1.4 (34.5) |
5.6 (42.1) |
10.4 (50.7) |
15.0 (59.0) |
18.7 (65.7) |
21.7 (71.1) |
21.9 (71.4) |
17.8 (64.0) |
12.5 (54.5) |
5.6 (42.1) |
1.6 (34.9) |
11.0 (51.8) |
| Oʻrtacha past harorat °C (°F) | −4.1 (24.6) |
−3.5 (25.7) |
−0.3 (31.5) |
3.4 (38.1) |
7.4 (45.3) |
10.7 (51.3) |
12.8 (55.0) |
13.1 (55.6) |
9.6 (49.3) |
5.7 (42.3) |
0.2 (32.4) |
−2.2 (28.0) |
4.4 (39.9) |
| Minimum past harorat °C (°F) | −25.6 (−14.1) |
−27.2 (−17.0) |
−23.3 (−9.9) |
−9.4 (15.1) |
−4.3 (24.3) |
0.2 (32.4) |
3.4 (38.1) |
3.0 (37.4) |
−3.0 (26.6) |
−6.3 (20.7) |
−15.7 (3.7) |
−21.6 (−6.9) |
−27.2 (−17.0) |
| Oʻrtacha yogʻingarchilik sm (dyuym) | 37.4 (1.47) |
28.5 (1.12) |
42.0 (1.65) |
46.6 (1.83) |
61.7 (2.43) |
63.5 (2.50) |
21.4 (0.84) |
19.0 (0.75) |
24.9 (0.98) |
27.9 (1.10) |
32.9 (1.30) |
43.0 (1.69) |
448.8 (17.67) |
| Yogʻingarchilik kuzatiladigan oʻrtacha kunlar | 12.30 | 10.57 | 13.57 | 13.73 | 15.77 | 12.00 | 5.10 | 4.10 | 6.60 | 8.43 | 8.70 | 12.37 | 123.2 |
| Oylik o‘rtacha quyoshli soatlar | 68.2 | 98.9 | 145.7 | 192.0 | 235.6 | 267.0 | 316.2 | 310.0 | 246.0 | 173.6 | 117.0 | 62.0 | 2 232,2 |
| Mean daily sunshine hours | 2.2 | 3.5 | 4.7 | 6.4 | 7.6 | 8.9 | 10.2 | 10.0 | 8.2 | 5.6 | 3.9 | 2.0 | 6.1 |
| Manba: Turkish State Meteorological Service[9] | |||||||||||||
Egizak shaharlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mashhur mahalliy insonlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Mahmut Atalay – jahon chempioni va olimpiya medalchisi, kurashchi
- Tevfik Kış – jahon chempioni va olimpiya medalchisi, kurashchi
- Cevdet Cerit – Istanbul texnik universiteti matematika fani professori
- Komet yoki Gürkan Koşkun – taniqli turk rassomi
- Soner Yalçın – taniqli turk jurnalisti Ergenekon sudlari uchun hibsga olingan.
- İbrahim Kaypakkaya- Türkiye Komünist Partisi/Marxist-Leninist asoschisi
- İsmail Beşikçi- Yozuvchi
- Aşık Gülabi (Gülabi Gültekin) – qoʻshiqchi
- General Ahmet Çörekçi – Turkiyaning havo kuchlarining sobiq bosh qoʻmondoni
- Savaş Yurderi Kool Savas – nemis reperi va hip hop sanʼatkori
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Address-based population registration system (ADNKS) results dated 31 December 2022, Favorite Reports“ (en) (XLS). TÜİK. Qaraldi: 2023-yil 13-mart.
- ↑ İlçe Belediyesi, Turkey Civil Administration Departments Inventory. Retrieved 1 March 2023.
- ↑ „History of Çorum“. 2013-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 13-iyun.
- ↑ Christopher Walter, The Warrior Saints in Byzantine Art and Tradition (2016), citing Hippolyte Delehaye (1909).
- ↑ „Nişanyan Yeradları - Türkiye ve Çevre Ülkeler Yerleşim Birimleri Envanteri“.
- ↑ „Economy of Çorum“. 2013-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 13-iyun.
- ↑ „COĞRAFYA“ (tr). corum.ktb.gov.tr. Qaraldi: 2024-yil 7-fevral.
- ↑ https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/hizmetler/doc/diri_fay_haritalari/corum.pdf
- ↑ „Resmi İstatistikler: İllerimize Ait Mevism Normalleri (1991–2020)“ (tr). Turkish State Meteorological Service. Qaraldi: 2021-yil 28-iyun.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Shaharning atrofdagi xittliklar bilan bogʻlangan rasmlari
Chisholm, Hugh, ed. (1911) "Chórum" Encyclopædia Britannica 6 (11chi nashri) Cambridge University Press p. 270
