Kacu tekst Gvinei-Bisau

{{10000}}{{A10000}}
{{Valdkund
| Nimi = Gvinei-Bisaun Tazovaldkund<br />República da Guiné-Bissau
| Valdkundznam = Emblem of Guinea-Bissau.svg
| Flag = Flag of Guinea-Bissau.svg
| Valdkundznam text = Gvinei-Bisaun valdkundznam
| Flag text = Gvinei-Bisaun flag
| Pälidn = Bisau
| Eläjiden lugu = 1,833,247<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pu.html Gvinei-Bisaun ristitišton endustuz vn 2018 heinkus // Mail'man faktoiden kirj. — ''Cia.gov''.] {{ref-en}}</ref>
| Voz' = 2018
| Pind = 36,125
| Kart = LocationGuineaBissau.svg
| Kel' = [[portugalijan kel'|portugalijan]]
| Valdkundan pämez' = [[Embalo Umaru Sisoku|Umaru Sisoku Embalo]]
| Päministr = [[Martins Džeral'do|Džeral'do Martins]]
| Religii = [[islam]], [[paganuz]], [[hristanuskond]]
| Valüt = [[KFA:n frank]] (XOF)
| Internet-domen = [[.gw]]
| Telefonkod = +245
| Aigvö = [[UTC]]+0
}}
'''Gvinei-Bisau''', täuz' oficialine nimi — '''Gvinei-Bisaun Tazovaldkund''' ({{lang-pt|República da Guiné-Bissau}} [ʁɛˈpublikɐ dɐ ɡiˈnɛ biˈsau]), om valdkund [[Päivlaskmaine Afrik|Päivlaskmaižes Afrikas]], [[Atlantine valdmeri|Atlantižen valdmeren]] randal. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om [[Bisau]].

== Istorii ==
Vozil 1471−75 portugalijalaižed [[Kabo Verde]]späi zavodihe otta kävutamižhe nügüdläižen valdkundan territorijad, mödes igähižid rahvahid [[Brazilii|Brazilijha]] orjikš. Vozil 1879−1973 valdkundan nimi oli '''Portugaline Gvinei'''. Vhesai 1886 nügüdläižen [[Gvinei|Gvinejan]] territorii mugažo mülüi sigä, no sid' mäni [[Francii|Francijan]] tobmuden alle.

Vl 1973 sügüz'kun 24. päiväl Gvinei-Bisau tedištoiti ičeze ripmatomudes [[Portugalii|Portugalijaspäi]]. Ližatihe pälidnad valdkundan nimitushe, miše erištada susedližes Gvinejaspäi. Voziš 1998−1999 Rahvahanikoiden soda oli valdkundas. Koume sodakukerdust (vl 2003, 2011, 2012) jäi valdkundan istorijas.

Jäl'gmaine Konstitucii<ref>[http://www.constitutionnet.org/files/Guinea-Bissau%20Constitution.pdf Gvinei-Bisaun Konstitucijan tekst ''constitutionnet.org''-saital.] {{ref-en}}</ref> om hüvästadud kaiken rahvahan referendumal vl 1984, se om väges vn 1991 vajehtusidenke.

== Geografijan andmused ==
[[Fail:Guinea-Bissau Topography.png|thumb|left|250px|Gvinei-Bisaun topografine kart]]
Gvinei-Bisaul om mavaldkundröunoid [[Senegal]]anke pohjoižes (röunan piduz — 338 km, se om oiged jono päivnouzmaspäi päivlaskmha) da [[Gvinei|Gvinejanke]] suvipäivnouzmas (386 km). Ühthine röunoiden piduz madme — 724 km. [[Atlantine valdmeri|Atlantižen]] valdmererandan piduz om 350 km.

Tahoidme sodunu lapak mererandaline alangišt otab valdkundan pindan tobjan palan. Veden pind otab man territorijan kahesandest. Aigan mändes täuz'vezižed joged ([[Žeb]], [[Kašeu]], [[Korubal]], [[Balan]]) oma čapelnu valdmeren randanpirdad i sädihe [[Bižagoš]]-sarištod. Kaikiš korktemb čokkoim om nimetoi taho [[Futa Džalon]]-platol valdkundan pohjoižpäivnouzmpoles, 300 m valdmeren pindan päl.

Klimat om [[subekvatorialine vö|subekvatorialine]] mussonine, paneb sadegid kezakus-elokus tobjimalaz. Voden keskmäine lämuz om +26 C°, läz vajehtusita kuidme. Valdmererandal paneb 3000 mm sadegid, i päivnouzmal — 1200 mm (sigä oleskeleb letetorokoid-ki).

Londuseližiden pävaroiden keskes om [[kivivoi]]d da [[londuseline gaz|londuselišt gazad]] (šel'fas), [[alüminii|boksitoid]], [[fosfor|fosfatoid]], [[mec]]oid, [[ozrikkivi]]d. Niišpäi vaiše mec om ottud radho.

== Politine sistem ==
[[Fail:Assembleia Nacional da Guiné-Bissau.jpg|thumb|right|200px|Kolinas de Boe (''Colinas de Boé'')-pert'kulu om parlamentan sauvuz [[Bisau]]s.]]
Ohjandusen form om unitarine konstitucine [[prezidentiž-parlamentine tazovaldkund|segoitadud]] tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident ({{lang-pt|Presidente da Guiné-Bissau}}), kaik rahvaz valičeb händast videks vodeks. Prezidentan ohjandamižen strokuiden lugu ei ole röunatud, no vspäi 1974 valdkundas ei olend ni üht prezidentad, ken ištuiži ičeze ezmäižen vižvoččen strokun lophusai kogonaz, [[Žoze Mariu Vaš]] (2014−2019) om ezmäine. Prezident paneb päministrad (port. ''Primeiro-Ministro'') radnikusele.

Parlament om üks'kodine Nacionaline Rahvahaline Suim ({{lang-pt|Assembleia Nacional Popular da Guiné-Bissau}}), kaik rahvaz valičeb sen 100 ühtnijad nelläks vodeks.

Ülembaine Käskuzkund ({{lang-pt|Supremo Tribunal da Justiça}}) om käskuzkundaližen tobmuden pä.

Gvinei-Bisaun parlamentan edelstrokuižed valičendad oliba vn 2023 kezakun 4. päiväl. Valitihe prezidentad järgkerdan vn 2019 kahtel tural: 24. päiväl kül'mkud i 29. päiväl tal'vkud. [[Umaru Sisoku Embalo]] sai 27,65 % ühtendes turas i 53,55 % kahtendes turas, radab prezidentaks vn 2020 uhokun 27. päiväspäi. [[Džeral'do Martins]] radab päministran vn 2023 elokun 8. päiväspäi.

== Administrativiž-territorialine jagand ==
&nbsp;&nbsp;&nbsp;''Kacu kirjutuz: [[Gvinei-Bisaun administrativiž-territorialine jagand]].''

Gvinei-Bisau jagase ühesaks regionaks (üks'lugu {{lang-pt|regiao}}). Üks' niišpäi om pälidn (kaikiš suremb region ristitišton lugun mödhe), i völ üks' sijadase [[Bižagoš]]-sarištol (kaikiš penemb region ristitišton lugun mödhe).

== Eläjad ==
Gvinei-Bisaus elädas [[bisaugvinejalaižed]]. Vl 2014 valdkundan ristitišt oli 1 514 451 eläjad<ref>[http://www.stat-guinebissau.com/ Gvinei-Bisaun ristitišt. — Gvinei-Bisaun Statistikan Nacionaline institut (''stat-guinebissau.com'').] {{ref-pt}}</ref>. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Portugalijan kel' kävutase rahvahidenkeskeižiden kontaktoiden abutuseks, om levitadud avaros kut kahtenz' i koumanz' kel'.

Uskondan mödhe (2008): [[islam]]anuskojad — 45,1 %, [[hristanuskond|hristanuskojad]] — 22,1 %, [[animizm|animistad]] — 14,9 %, religijatomad — 2 %, märhapanendata — 15,9 %.

Valdkundan kaikiš suremb lidn om [[Bisau]]. Toižed sured lidnad (enamba 12 tuh. ristituid vl 2005, surembaspäi penembha) oma [[Bafat]], [[Gabu]] i [[Bisor]].

== Ižanduz ==
Vl 2012 Gvinei-Bisaun eksportan päpaloin oli arahis da [[pähkim|pähkmed]] (kokospal'man, brazilijan da kešjupähkmed) (93 %); toižed eksportiruidud tavarad — [[kuld]], [[pu (material)|pumaterialad]], [[kala]], [[puvill]], [[ris]].

== Homaičendad ==
<references />

== Irdkosketused ==
* [http://www.parlamento.gw/ Gvinei-Bisaun parlamentan oficialine sait (''parlamento.gw'').] {{ref-pt}}
* [http://www.gov.gw/ Gvinei-Bisaun Tazovaldkundan ohjastusen portal (''gov.gw'').] {{ref-pt}}
{{Commons|Guinea-Bissau}}

{{Afrik}}

[[Kategorii:Gvinei-Bisau| ]]