Xem mã nguồn của Giambattista Vico

{{Infobox philosopher
| region = [[Triết học phương Tây]]
| era = [[Triết học thế kỷ 18]]
| name = Giambattista Vico
| image = GiambattistaVico.jpg
| alt = Chân dung
| caption = [[Chân dung]] bởi [[Francesco Solimena]] 
|birth_namee=Giovan Battista Vico 
| birth_date = {{Birth date|1668|6|23|df=yes}}
| birth_place = [[Napoli]], [[Vương quốc Napoli]]
| death_date = {{Death date and age|1744|1|23|1668|6|23|df=yes}}
| death_place = Napoli, Vương quốc Napoli
| nationality = [[Ý]]
| education = [[Đại học Napoli Federico II|University of Naples]]<br>([[LL.D.]], 1694)
| institutions = [[Đại học Napoli Federico II|University of Naples]]
| school_tradition = [[Chủ nghĩa lịch sử]]<br>[[Chủ nghĩa nhân đạo Cơ đốc Giáo]]
| main_interests = [[Tu từ học]], [[Triết học chính trị]], [[Tri thức luận]], [[Triết học lịch sử]], [[Luật học]]
| notable_works = {{Nowrap|''[[Principî di Scienza Nuova]]''<br />''De antiquissima Italorum sapientia''}}
| influences = [[Plato]], [[Aristotle]], [[Cicero]], [[Varro]], [[Tacitus]], [[Augustine of Hippo|St. Augustine]], [[Duns Scotus]], [[Thomas Aquinas|St. Thomas Aquinas]], [[Dante]], [[Machiavelli]], [[Francisco Suárez|Suárez]], [[John Selden|Selden]], [[Thomas Hobbes|Hobbes]], [[Nicolas Malebranche|Malebranche]], [[Francis Bacon]], [[Hugo Grotius]], [[Samuel Pufendorf|Pufendorf]], [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], [[Herodotus]]
| influenced = [[Erich Auerbach|Auerbach]]<ref name="Piperno">{{chú thích tạp chí |last1=Piperno |first1=Martina |title=Giambattista Vico's 'Constructive' Language and its Post-Revolutionary Readers |journal=Comparative Critical Studies |date=2018 |volume=15 |issue=2 |pages=261–278|doi=10.3366/ccs.2018.0292 }}</ref>, [[Isaiah Berlin|Berlin]], [[Edward Said|Said]], [[Cornelius Castoriadis|Castoriadis]], [[Carlo Cattaneo|Cattaneo]]<ref name="Piperno" />, [[Samuel Taylor Coleridge|Coleridge]], [[R. G. Collingwood|Collingwood]], [[Benedetto Croce|Croce]], [[Vincenzo Cuoco|Cuoco]]<ref name="Piperno" />, [[Julius Evola|Evola]], [[Giuseppe Ferrari (nhà triết học)|Ferrari]]<ref name="Piperno" />, [[Ugo Foscolo|Foscolo]]<ref name="Piperno" />, [[Northrop Frye|Frye]], [[Antonio Gramsci|Gramsci]], [[Hegel]], [[James Hillman|Hillman]], [[Vittorio Hösle|Hösle]], [[James Joyce|Joyce]], [[Carlo Levi|Levi]]<ref name="Piperno" />, [[Francesco Lomonaco|Lomonaco]]<ref name="Piperno" />, [[Joseph de Maistre|Maistre]], [[Karl Marx|Marx]], [[Marshall McLuhan|McLuhan]], [[Jules Michelet|Michelet]], [[Costanzo Preve|Preve]], [[Edgar Quinet|Quinet]], [[Georges Sorel|Sorel]], [[Eric Voegelin|Voegelin]], [[Juan Bautista Alberdi|Alberdi]], [[Hayden White|White]].
| notable_ideas = ''Verum esse ipsum factum'' ([[chủ nghĩa kiến tạo]])
| signature =
}}
'''Giambattista Vico''' (tên khai sinh là '''Giovan Battista Vico''', {{IPAc-en|ˈ|v|iː|k|oʊ}}; {{IPA-it|ˈviko|lang}}, [[23 tháng 6]] [[năm]] [[1668]] - [[23 tháng 1]] năm [[1744]]) là [[triết gia chính trị]], [[tu từ gia]], [[sử gia]] và [[luật gia]] thuộc [[thời kỳ Khai sáng]]. Ông đã chỉ trích sự mở rộng và phát triển của [[chủ nghĩa duy lý]] hiện đại và là một người [[biện giải]] cho [[Cổ đại Hy-La]] và là người báo trước [[tư tưởng]] phức tạp và có hệ thống, trong sự đối lập với [[phương pháp Descartes]] và những dạng khác của [[chủ nghĩa rút gọn]] và là người mô tả đầu tiên những nền tảng của môn [[khoa học xã hội]] và [[ký hiệu học]].

Câu cách ngôn bằng [[tiếng Latin]] ''Verum esse ipsum factum'' (cái gì đúng là chính xác cái được tạo ra) được đề xuất bởi Vico là một ví dụ khởi đầu của chủ nghĩa kiến tạo.<ref>Ernst von Glasersfeld, ''An Introduction to Radical Constructivism''.</ref><ref>Bizzell and Herzberg, ''The Rhetorical Tradition'', p. 800.</ref> Ông mở đầu lĩnh vực hiện đại của triết học của lịch sử, và mặc cho cụm từ ''triết học của lịch sử'' không xuất hiện trong các bài viết của ông, Vico đã nói là "[[lịch sử]] của triết học được thuật lại một cách triết học".<ref>The contemporary interpretation of Vico is by Verene, Donald Philip. See: "Giambattista Vico" (2002), ''A Companion to Early Modern Philosophy'', Steven M. Nadler, ed. London:Blackwell Publishing, {{ISBN|0-631-21800-9}}, p. 570.</ref> Mặc dù không phải là một người theo chủ nghĩa lịch sử, mối quan tâm đương thời của Vico thường được thúc đẩy bởi các nhà chủ nghĩa lịch sử, ví dụ như [[Isaiah Berlin]], một triết gia và là người nghiên cứu [[lịch sử các tư tưởng]],<ref>''Vico and Herder: Two Studies in the History of Ideas''</ref> [[Edward Said]], một nhà phê bình văn học, và [[Hayden White]], một nhà [[siêu lịch sử]].<ref>Giambattista Vico (1976), "The Topics of History: The Deep Structure of the New Science", in Giorgio Tagliacozzo and Donald Philip Verene, eds, ''Science of Humanity'', Baltimore and London: 1976.</ref><ref>''Giambattista Vico: An International Symposium''. Giorgio Tagliacozzo and Hayden V. White, eds. Johns Hopkins University Press: 1969. Attempts to inaugurate a non-historicist interpretation of Vico are in ''Interpretation: A Journal of Political Philosophy'' [http://www.interpretationjournal.com/], Spring 2009, Vol. 36.2, and Spring 2010 37.3; and in ''Historia Philosophica'', Vol. 11, 2013 [http://www.libraweb.net/sommari.php?chiave=5].</ref>

Sinh thời, Vico hầu như không được người ta biết đến. Tuy nhiên, từ [[thế kỷ 19]] trở đi, tư tưởng của ông đã được phổ biến rộng rãi trong các ngành khoa học xã hội và nhân văn.<ref>[[Lịch sử triết học phương Tây]], [[Phó giáo sư]]-[[Tiến sĩ]] [[Nguyễn Tiến Dũng]], [[Nhà xuất bản Khoa học xã hội]], xuất bản năm [[2015]]</ref>

Tác phẩm kinh điển của Vico là cuốn ''[[Scienza Nuova]]'' ([[1725]], [[Khoa học]] mới), tác phẩm thể hiện sự cố gắng xây dựng một tổ chức có hệ thống cho lĩnh vực [[nhân văn học]] như là một môn khoa học riêng biệt, môn ghi chú và giải thích những chu kỳ lịch sử bởi những [[xã hội]] lớn mạnh và sụp đổ.<ref>''The Penguin Encyclopedia'' (2006), David Crystal, ed., p. 1,409.</ref> 
==Tiểu sử==
Sinh ra trong [[gia đình]] có cha là người bán [[sách]] tại Napoli, Ý, Giovan Battista Vico đã tham gia một số [[trường]], nhưng [[sức khỏe]] kém và sự không hài lòng với [[triết học kinh viện]] của các [[tu sĩ]] [[dòng Tên]] đã dẫn đến việc ông tự học ở nhà với các [[gia sư]]. Bằng chứng từ tác phẩm tự truyện của ông đã cho thấy rằng ông gần như tự học với ảnh hưởng từ bên nội, trong khoảng [[thời gian]] 3 năm vắng mặt tại trường học, đó là hệ quả của một cú ngã tình cờ khi Vico được 7 tuổi.<ref name="SEP">{{chú thích web|last=Costelloe|first=Timothy|title=Giambattista Vico|url=http://plato.stanford.edu/entries/vico/|accessdate =ngày 6 tháng 3 năm 2014}}</ref> Việc học chính thức của Vico là ở [[Đại học Napoli]], nơi ông tốt nghiệp vào năm [[1694]] như một [[tiến sĩ]] về [[giáo luật]] và [[luật dân sự]].<ref name="SEP"/>

Vào năm [[1686]], sau khi thoát khỏi một trận [[sốt phát ban (typhus)|sốt phát ban]], ông nhận một công việc gia sư ở [[Vatolla]], [[phía nam]] [[Salerno]], nơi ông đã gắn liền trong vòng 9 năm, cho đến năm [[1695]].<ref name="SEP"/> Bốn năm sau, [[1699]], Vico kết hôn với Teresa Caterina Destito, một người bạn từ thuở thơ ấu, và chấp nhận một chức vụ về tu từ học ở Đại học Napoli và ông ở chức vụ đó cho đến khi ông nghỉ hưu vào năm [[1741]].<ref name="SEP"/> Xuyên suốt sự nghiệp hàn lâm của mình, ông mong muốn, nhưng không đạt được, chức vụ được tôn trọng nhất về luật học. Tuy nhiên, vào năm [[1734]], ông được [[danh hiệu]] [[Nhà sử học Hoàng gia]] bởi [[Carlos III của Tây Ban Nha]], vủa của Napoli, với một mức lương cao hơn những gì ông kiếm được ở chức vụ giáo sư đại học.
==Tu từ học và chủ nghĩa nhân đạo của Vico==
Cái nhìn của Vico về tu từ học là sản phẩm của những mối quan tâm đầy tính nhân đạo và mang tính giáo dục của ông. Trong một bài phát biểu mở đầu vào năm [[1708]] có tên ''[[De Nostri Temporis Studiorum Ratione]]'' (Về trật tự của những kỷ luật học thuật trong thời đại của chúng ta), Vico nói rằng dù là ai "có đang dự định một [[công việc]] trong cuộc sống công cộng, dù là ở [[tòa án]], nghị viện hay bục giảng" cũng nên được dạy để "nâng tầm nghệ thuật của những chủ đề và để bảo vệ tất cả các bên của một cuộc [[tranh luận]], trên nền tảng [[tự nhiên]], con người hay [[chính trị]], theo phong cách tự do hơn và sáng sủa hơn về sự thể hiện, vì thế anh ta có thể học để hòa giải những tranh luận như thế này ở mức có thể nhất và đạt được mức độ cao nhất của [[sự minh bạch]]". Tuy nhiên, trong cuốn ''Khoa học mới'', ông còn tố cáo việc bảo vệ các bên trong các cuộc tranh luận là một ''sự hùng biện lầm lỗi''.

Với vai trò là Giáo sư Hoàng gia về Hùng biện bằng tiếng Latin, Vico đã chuẩn bị cho những người học ở cấp độ cao hơn trong các lĩnh vực về luật và luật học. Vì thế, những bài học của ông là vè những khía cạnh chính thức của luật giáo hội của tu từ học, bao gồm cả sự sắp xếp và truyền tải của một cuộc tranh luận. Nhưng ông lại chọn sự liên tưởng về tu từ học của [[Aristotle]] với [[logic]] và [[biện chứng]], do đó đặt kết thúc (biện chứng) vào trung tâm của nó. Sự phản đối của ông đối với tu từ học hiện đại là bởi nó đã bị ngăn cách với [[lẽ thường]] (''sensus communis''), thứ được mô tả là "lẽ mang tầm [[thế giới]]" phổ biến với tất cả mọi người.

Trong các bài giảng và xuyên suốt các tác phẩm của mình, phép tu từ học của Vico bắt đầu bằng một cuộc tranh luận trung tâm (''medius terminus''), thứ được làm rõ bởi việc đi theo trật tự của các sự vật theo chiều phát triển trong trải nghiệm của chúng ta. Khả năng và hoàn cảnh duy trì tính quan trọng theo [[tỷ lệ]] của nó, và [[sự khám phá]] - dựa vào các chủ đề (''loci'') - thay thế các [[tiên đề]] xuất phát từ suy nghĩ mang tính trừu tượng và phản chiếu. Trong truyền thống của phép tu từ học La Mã kinh điển, Vico đã đưa ra để dạy các [[nhà hùng biện]] (hay các nhà tu từ học) như là những người điều khiển của ''oratio'', một dạng bài phát biểu với ''ratio'' ([[lý do]]) nằm ở trung tâm. Điều đáng chú ý đối với [[nghệ thuật]] hùng biện là mối liên kết có trật tự giữa lẽ thường và cái kết tương xứng với bài hùng biện, một cái kết không bị ép buộc dựa vào [[tưởng tượng]] từ bề trên (theo cách của [[Thiên Chúa giáo]] hiện đại và giáo điều), mà được tạo nên bởi chính lẽ thường. Trong truyền thống của [[Socrates]] và [[Cicero]], nhà hùng biện đích thực của Vico là một [[nữ hộ sinh]] cho sự ra đời của "cái đúng" (như một ý tưởng) xuất phát từ "cái xác định" là [[sự thiếu hiểu biết]] trong tư tưởng của học sinh.

Khám phá lại về "sự khôn ngoan cổ đại nhất" của các lý lẽ mà sự khôn ngoan ở đây là ''humana stultitia'' (sự [[ngu ngốc]] của nhân loại), sự nhấn mạnh của Vico về sự quan trọng của [[đời sống dân sự]] và [[nghĩa vụ]] chuyên môn là trong truyền thống nhân đạo. Ông sẽ kêu gọi một nền nghệ thuật tranh biện theo [[phương pháp Socrates]] (mang tính luật) chống lại mầm mống của đặc quyền hiện đại của mô hình giáo điều của lý lẽ, cái mà ông gọi là "phương pháp [[hình học]] của [[René Descartes]] và các nhà logic ở [[tu viện Port-Royal-des-Champs]].
==Chú thích==
{{tham khảo}}
==Tham khảo==
*{{cite EB1911|wstitle=Vico, Giovanni Battista|volume=28}}
*Fabiani, Paolo. [https://unifi.academia.edu/PaoloFabiani "The Philosophy of the Imagination in Vico and Malebranche". F.U.P. (Florence UP), Italian edition 2002, English edition 2009.]
*Goetsch, James. ''Vico’s Axioms: The Geometry of the Human World.''. New Haven: Yale UP, 1995.
*Mooney, Michael. ''Vico in the Tradition of Rhetoric''. New Jersey: Princeton UP, 1985.
*Pompa, Leon. ''Vico: A Study of the New Science''. Cambridge: Cambridge UP, 1990.
*{{SEP|vico}}
==Đọc thêm==
*Andreacchio, Marco. "[http://journal.telospress.com/content/2018/185/105.extract Epistemology's Political-Theological Import in Giambattista Vico]" in ''Telos''. Vol. 185 (2019); pp.&nbsp;105–27. 
*Bedani, Gino. ''Vico Revisited: Orthodoxy, Naturalism and Science in the Scienza Nuova''. Oxford: Berg Publishers, 1989.
*[[Isaiah Berlin|Berlin, Isaiah]]. ''Vico and Herder. Two Studies in the History of Ideas''. London, 1976.
*Berlin, Isaiah. ''[[Three Critics of the Enlightenment: Vico, Hamann, Herder]]''. London and Princeton, 2000.
*Bizzell, Patricia, and Bruce Herzberg. ''The Rhetorical Tradition: Readings from Classical Times to the Present''. 2nd ed. Basingstoke: Macmillan; Boston, Ma: Bedford Books of St Martin's Press, 2001. Pp.&nbsp;Xv, 1673. (First Ed. 1990). 2001.
*Colilli, Paul. ''Vico and the Archives of Hermetic Reason''. Welland, Ont.: Editions Soleil, 2004.
*Croce, Benedetto. ''The Philosophy of Giambattista Vico.'' Trans. R.G. Collingwood. London: Howard Latimer, 1913.
*Danesi, Marcel. ''Vico, Metaphor, and the Origin of Language''. Bloomington: Indiana UP, 1993
*[https://unifi.academia.edu/PaoloFabiani Fabiani, Paolo, "The Philosophy of the Imagination in Vico and Malebranche". F.U.P. (Florence UP), Italian edition 2002, English edition 2009.]
*Fisch, Max, and [[Thomas G. Bergin]], trans. ''Vita di Giambattista Vico'' (The Autobiography of Giambattista Vico). 1735–41. Ithaca: Cornell UP, 1963.
*Giannantonio, Valeria. ''Oltre Vico&nbsp;– L'identità del passato a Napoli e Milano tra '700 e '800'', Carabba Editore, Lanciano, 2009.
* Gould, Rebecca Ruth. "[https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/699295?mobileUi=0 Democracy and the Vernacular Imagination in Vico’s Plebian Philology]," History of Humanities 3.2 (2018): 247–277. 
* Grassi, Ernesto. ''Vico and Humanism: Essays on Vico, Heidegger, and Rhetoric.'' New York: Peter Lang, 1990.
*Hösle, Vittorio. "Vico und die Idee der Kulturwissenschaft" in ''Prinzipien einer neuen Wissenschaft über die gemeinsame Natur der Völker'', Ed. V. Hösle and C. Jermann, Hamburg: F. Meiner, 1990, pp.&nbsp;XXXI-CCXCIII
*Levine, Joseph. ''Giambattista Vico and the Quarrel between the Ancients and the Moderns.'' Journal of the History of Ideas'' 52.1(1991): 55-79.
*Lilla, Mark. ''G. B. Vico: The Making of an Anti-Modern.'' Cambridge, MA: Harvard University Press, 1993.
*Mazzotta, Giuseppe. ''The New Map of the World: The Poetic Philosophy of Giambattista Vico.'' Princeton: Princeton University Press, 1999.
*Miner, Robert. ''Vico, Genealogist of Modernity.'' Notre Dame: University of Notre Dame Press, 2002.
*Schaeffer, John. ''Sensus Communis: Vico, Rhetoric, and the Limits of Relativism''. Durham: Duke UP, 1990.
*Verene, Donald. ''Vico's Science of Imagination''. Ithaca: Cornell UP, 1981.
*Verene, Molly Black "Vico: A Bibliography of Works in English from 1884 to 1994." Philosophy Documentation Center, 1994.
* Alain Pons, ''Vie et mort des Nations. Lecture de la Science nouvelle de Giambattista Vico'', L'Esprit de la Cité, Gallimard, 2015
==Liên kết ngoài==
{{wikiquote}}
{{thể loại Commons|Giambattista Vico}}
*{{Gutenberg author | id=Vico,+Giambattista | name=Giambattista Vico}}
*{{Internet Archive author |sname=Giambattista Vico}}
*[http://ivs.emory.edu Institute for Vico Studies]
*[http://www.iep.utm.edu/vico Entry in the Internet Encyclopedia of Philosophy]
*[http://plato.stanford.edu/entries/vico Entry in the Stanford Encyclopedia of Philosophy]
*[http://www.press.jhu.edu/books/hopkins_guide_to_literary_theory/entries/giambattista_vico.html Entry in the Johns Hopkins Guide to Literary Theory] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20020520204450/http://www.press.jhu.edu/books/hopkins_guide_to_literary_theory/giambattista_vico.html |date = ngày 20 tháng 5 năm 2002}}
*Verene, Donald Phillip. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20020520204450/http://www.press.jhu.edu/books/hopkins_guide_to_literary_theory/giambattista_vico.html |date=ngày 20 tháng 5 năm 2002 |title=Essay on Vico's humanism }}, archived from Johns Hopkins University Press.
*[http://www.ovimagazine.com/art/1772 Vico's Poetic Philosophy within Europe's Cultural Identity, Emanuel L. Paparella] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230609184608/https://www.ovimagazine.com/art/1772 |date=2023-06-09 }}
*Leon Pompa, [https://web.archive.org/web/20180816065759/http://i-c-r.org.uk/publications/monographarchive.php Vico's Theory of the Causes of Historical Change], archived at The Institute for Cultural Research
*[http://www.giambattistavico.it/ Portale Vico - Vico Portal]
*[https://archive.org/details/newscienceofgiam030174mbp Text of the New Science in multiple formats]
*[http://www.sunypress.edu/p-877-vico-and-joyce.aspx Essays on Vico's creative influence on James Joyce's ''Finnegans Wake'']
*[https://ourexagmination.wordpress.com/2008/11/12/samuel-becketts-dantebrunovicojoyce/ Samuel Beckett's essay on Vico and Joyce]
*[https://web.archive.org/web/20120820134257/http://www.physicaltv.com.au/PoetryTheWayOutAtLastCycle_653_1458_3_0.html Vico's creative influence on Richard James Allen's ''The Way Out At Last Cycle'']
*[http://lucianofsamosata.info/wiki/doku.php?id=2012:vico-historical-mythology Vico's Historical Mythology]
* {{chú thích sách |last= Rafferty |first= Michael |chapter= VICO (1668-1744) |editor1= Macdonell, John |editor1-link = John_Macdonell_(judge)|editor2= Manson, Edward William Donoghue |title= Great Jurists of the World |place= London |publisher= John Murray |year= 1913 |pages= [https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.13326/page/n376 345]-389 |url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.13326|accessdate = ngày 11 tháng 3 năm 2019 |via= Internet Archive}}
{{Thời kỳ Khai sáng}}

[[Thể loại:Sinh năm 1668]]
[[Thể loại:Mất năm 1744]]
[[Thể loại:Nhà triết học Ý]]
[[Thể loại:Luật gia Ý]]
[[Thể loại:Sử gia Ý]]
[[Thể loại:Triết gia thế kỷ 18]]
[[Thể loại:Thời kỳ Khai sáng]]
[[Thể loại:Nhà triết học cận đại]]
[[Thể loại:Triết gia thời kỳ Khai sáng]]
[[Thể loại:Nhà tri thức luận]]
[[Thể loại:Nhà siêu hình học]]
[[Thể loại:Nhà bản thể học]]
[[Thể loại:Người Napoli]]
[[Thể loại:Nhà triết học ngôn ngữ]]
[[Thể loại:Triết gia chính trị]]
[[Thể loại:Triết học xã hội]]
[[Thể loại:Lịch sử tư tưởng]]
[[Thể loại:Nhà sư phạm Ý]]
[[Thể loại:Nhà văn siêu hình]]
[[Thể loại:Nhà triết học khoa học]]
[[Thể loại:Triết học lịch sử]]
[[Thể loại:Triết học khoa học xã hội]]