Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chi Diên vĩ”
Giao diện
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
n Sửa tham số accessdate cũ... |
Đã cứu 0 nguồn và đánh dấu 2 nguồn là hỏng.) #IABot (v2.0.9.5 |
||
(Không hiển thị 8 phiên bản của 6 người dùng ở giữa) | |||
Dòng 1: | Dòng 1: | ||
{{Automatic taxobox |
|||
{{nhan đề nghiêng}} |
|||
{{Bảng phân loại |
|||
|name = ''Iris'' |
|||
|image = Iris germanica (Purple bearded Iris), Wakehurst Place, UK - Diliff.jpg |
|image = Iris germanica (Purple bearded Iris), Wakehurst Place, UK - Diliff.jpg |
||
|image_caption = ''[[Iris |
|image_caption = ''[[Iris sibirica]]'' |
||
|taxon = Iris |
|||
|regnum = [[Plantae]] |
|||
|display_parents = 2 |
|||
|unranked_divisio = [[Angiosperms]] |
|||
|authority = [[Joseph Pitton de Tournefort|Tourn.]] ex [[Carl von Linné|L.]] |
|||
|unranked_classis = [[Monocots]] |
|||
|ordo = [[Asparagales]] |
|||
|familia = [[Iridaceae]] |
|||
|subfamilia = [[Iridoideae]] |
|||
|tribus = [[Irideae]] |
|||
|genus = '''''Iris''''' |
|||
|genus_authority = [[Carl Linnaeus|L.]] |
|||
|type_species = ''[[Iris germanica]]'' |
|type_species = ''[[Iris germanica]]'' |
||
|type_species_authority = L. |
|type_species_authority = L. |
||
|subdivision_ranks = |
|subdivision_ranks = Phân chi |
||
|subdivision = |
|subdivision = |
||
''[[Hermodactyloides]]''<br /> |
''[[Iris subg. Hermodactyloides|Hermodactyloides]]''<br /> |
||
''[[Iris subg. Iris|Iris]]''<br /> |
''[[Iris subg. Iris|Iris]]''<br /> |
||
''[[Iris subg. Limniris|Limniris]]''<br /> |
''[[Iris subg. Limniris|Limniris]]''<br /> |
||
Dòng 24: | Dòng 16: | ||
''[[Iris subg. Xiphium|Xiphium]]'' |
''[[Iris subg. Xiphium|Xiphium]]'' |
||
| synonyms =<!-- Except Juno (which is done at the disambiguation), these redirect here; redirect to subgenus when such articles exist --> |
| synonyms =<!-- Except Juno (which is done at the disambiguation), these redirect here; redirect to subgenus when such articles exist --> |
||
''Belamcanda'' |
* ''Belamcanda'' |
||
''Hermodactylus'' |
* ''Hermodactylus'' |
||
''Iridodictyum'' |
* ''Iridodictyum'' |
||
''Juno'' |
* ''Juno'' |
||
''Junopsis'' |
* ''Junopsis'' |
||
''Pardanthopsis'' |
* ''Pardanthopsis'' |
||
×''Pardancanda'' |
* ×''Pardancanda'' |
||
''Xiphion'' |
* ''Xiphion'' |
||
| synonyms_ref =<ref name="POTW" >{{chú thích web |url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:326330-2 |title=''Iris'' Tourn. ex L. |website=Plants of the World Online |publisher=Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew |date=2022 |access-date=28 September 2022 }}</ref><ref name="WFO">{{chú thích web|url=http://www.worldfloraonline.org/taxon/wfo-4000019189#children |title=''Iris'' L. |website=World Flora Online |date=2022 |publisher=The World Flora Online Consortium |access-date=28 September 2022}}</ref><ref name=WCSP>{{chú thích web|url=http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do?name_id=321523|title=WCSP: Iris|work=World Checklist of Selected Plant Families|access-date=2 June 2014}}{{Liên kết hỏng|date=2024-08-18 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> |
|||
}} |
}} |
||
'''Chi Diên vĩ''' ([[danh pháp|danh pháp khoa học]]: '''''Iris''''') là một chi [[hoa]] có vẻ đẹp rất được ưa chuông, được trồng khá phổ thông tại vườn nhà, [[vườn bách thảo]] ở nhiều nước. Iris là tên được đặt theo vị nữ thần [[Hy Lạp]] [[cầu vồng]] ''[[:en:Iris (mythology)|Iris]]'', vì có nhiều loài, mỗi loài có một màu sắc riêng biệt.<ref name=Goldblatt2008>{{chú thích sách |author=Manning, John; Goldblatt, Peter |title=The Iris Family: Natural History & Classification |url=https://archive.org/details/irisfamilynatura00unse |publisher=Timber Press |location=Portland, Oregon|pages=[https://archive.org/details/irisfamilynatura00unse/page/n255 200]–204 |year=2008|isbn=0-88192-897-6}}</ref> Chi này có khoảng 260-300 loài<ref name=WCSP>{{chú thích web|url=http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do?name_id=321523|title=WCSP: Iris|work=World Checklist of Selected Plant Families|access-date=2 June 2014}}{{Liên kết hỏng|date=2024-08-18 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{chú thích web|url=http://www.pacificbulbsociety.org/pbswiki/index.php/Iris |title=Iris |publisher=Pacific Bulb Society |date = ngày 26 tháng 11 năm 2011 |accessdate = ngày 3 tháng 3 năm 2012}}</ref>. |
|||
'''Chi Diên vĩ''' ([[danh pháp|danh pháp khoa học]]: '''''Iris''''') là một chi [[hoa]] có vẻ đẹp rất được ưa chuộng, được trồng khá phổ thông tại vườn nhà, [[vườn bách thảo]] ở nhiều nước. Iris là tên được đặt theo vị nữ thần [[Hy Lạp]] [[cầu vồng]] ''[[:en:Iris (mythology)|Iris]]'', vì có nhiều loài, mỗi loài có một màu sắc riêng biệt.<ref name=Goldblatt2008>{{chú thích sách |author=Manning, John; Goldblatt, Peter |title=The Iris Family: Natural History & Classification |publisher=Timber Press |location=Portland, Oregon|pages=200–204 |year=2008|isbn=0-88192-897-6}}</ref> Chi này có khoảng 260-300 loài<ref name=WCSP>{{chú thích web|url=http://apps.kew.org/wcsp/namedetail.do?name_id=321523|title=WCSP: Iris |work= World Checklist of Selected Plant Families|access-date=ngày 2 tháng 6 năm 2014}}</ref><ref>{{chú thích web|url=http://www.pacificbulbsociety.org/pbswiki/index.php/Iris |title=Iris |publisher=Pacific Bulb Society |date = ngày 26 tháng 11 năm 2011 |access-date = ngày 3 tháng 3 năm 2012}}</ref>. |
|||
== Mô tả == |
== Mô tả == |
||
Diên vĩ là một chi của các [[thực vật thân thảo]], [[thực vật lâu năm|sống nhiều năm]]. Các loại cây này có [[thân rễ]] hay [[củ]]. Hai phân chi của nó ''[[Iris xiphium|Xiphium]]'' và ''[[Iris hermodactyloides|Hermodactyloides]]'' có [[thân hành]]. |
Diên vĩ là một chi của các [[thực vật thân thảo]], [[thực vật lâu năm|sống nhiều năm]]. Các loại cây này có [[thân rễ]] hay [[củ]]. Hai phân chi của nó ''[[Iris xiphium|Xiphium]]'' và ''[[Iris hermodactyloides|Hermodactyloides]]'' có [[thân hành]]. |
||
Dòng 41: | Dòng 33: | ||
== Các loài == |
== Các loài == |
||
[[Hình:Iris helena-IMG 2208.jpg|nhỏ|''[[Iris acutiloba]]'' subsp. ''lineolata'']] |
|||
200 tới 285 loài toàn có nguồn gốc ở [[Bắc bán cầu]], đa số ở vùng [[ôn đới]]. Trong những vùng ôn đới châu Á có 241, Tây Á 117, Trung Quốc 61, Trung Á 70 và Afghanistan 34 loài.<ref name="WCSP" /> |
|||
[[Hình:Iris albicans fort worth.jpg|nhỏ|''[[Iris albicans]]'']] |
|||
''World Checklist of Selected Plant Families''<ref name="WCSP" /> ghi nhận từ 2015 285 loại sau: |
|||
* ''[[Iris acutiloba]]'' {{Person|C.A.Mey.}}: Trong 3 loài con, có một loài chỉ có ở Iran, 1 chỉ ở phía đông vùng [[Kavkaz]] và 1 ở đông nam [[Thổ Nhĩ Kỳ]] cho tới [[Iran]].<ref name="WCSP" /> |
|||
{{column|size=25| |
|||
* ''[[Iris acoroides]]'' |
|||
* ''[[Iris acutiloba]]'' |
|||
* ''[[Iris aequiloba]]'' |
|||
* ''[[Iris albertii]]'' |
|||
* ''[[Iris albicans]]'' |
|||
* ''[[Iris albida]]'' |
|||
* ''[[Iris anguifuga]]'' |
|||
* ''[[Iris aphylla]]'' |
|||
* ''[[Iris artica]]'' |
|||
* ''[[Iris atropurpurea]]'' |
|||
* ''[[Iris atrofusca]]'' |
|||
* ''[[Iris attica]]'' |
|||
* ''[[Iris aucherii]]'' |
|||
* ''[[Iris aurea]]'' |
|||
[[Hình:140614 Yagyu Iris Garden Nara Japan02bs5.jpg|nhỏ|''[[Xương bồ (hoa)|Iris ensata]]'']] |
|||
[[Hình:Iris helena-IMG 2208.jpg|nhỏ|phải|''[[Iris acutiloba]]'' subsp. ''lineolata'']] |
|||
[[Hình:Iris albicans fort worth.jpg|nhỏ|phải|''[[Iris albicans]]'']] |
|||
[[Hình:Iris bismarckiana (7071447621).jpg|nhỏ|''[[Iris bismarckiana]]'']] |
[[Hình:Iris bismarckiana (7071447621).jpg|nhỏ|''[[Iris bismarckiana]]'']] |
||
[[Hình:Iris bucharica 01.jpg|nhỏ|''[[Iris bucharica]]'')]] |
[[Hình:Iris bucharica 01.jpg|nhỏ|''[[Iris bucharica]]'')]] |
||
Dòng 55: | Dòng 68: | ||
[[Hình:Iris innominata 1.jpg|nhỏ|''[[Iris innominata]]'']] |
[[Hình:Iris innominata 1.jpg|nhỏ|''[[Iris innominata]]'']] |
||
[[Hình:Iris japonica 5.JPG|nhỏ|''[[Iris japonica]]'']] |
[[Hình:Iris japonica 5.JPG|nhỏ|''[[Iris japonica]]'']] |
||
[[Tập tin:Verschiedenfarbige Schwertlilie (Iris versicolor)-20200603-RM-100257.jpg|nhỏ|''[[Iris versicolor]]'']] |
|||
[[Hình:Iris xiphioides.jpg|nhỏ|''[[Iris latifolia]]'']] |
[[Hình:Iris xiphioides.jpg|nhỏ|''[[Iris latifolia]]'']] |
||
[[Hình:Iris lutescens (habitus).jpg|nhỏ|''[[Iris lutescens]]'')]] |
[[Hình:Iris lutescens (habitus).jpg|nhỏ|''[[Iris lutescens]]'')]] |
||
Dòng 60: | Dòng 74: | ||
[[Hình:Schwarze-lilie.jpg|nhỏ|''[[Iris nigricans]]'') ở Jordani]] |
[[Hình:Schwarze-lilie.jpg|nhỏ|''[[Iris nigricans]]'') ở Jordani]] |
||
[[Hình:Iris pseudacorus 02.jpg|nhỏ|''[[Iris pseudacorus]]'']] |
[[Hình:Iris pseudacorus 02.jpg|nhỏ|''[[Iris pseudacorus]]'']] |
||
[[Hình:Zwergiris.jpg|nhỏ|''[[Iris reticulata'']] |
[[Hình:Zwergiris.jpg|nhỏ|''[[Iris reticulata]]'']] |
||
[[Hình:Iris sanguinea 2007-05-13 361.jpg|nhỏ|''[[Iris sanguinea]]'')]] |
[[Hình:Iris sanguinea 2007-05-13 361.jpg|nhỏ|''[[Iris sanguinea]]'')]] |
||
[[Hình:Iris sibirica 060603.jpg|nhỏ| |
[[Hình:Iris sibirica 060603.jpg|nhỏ|''[[Iris sibirica]]'')]] |
||
[[Hình:Iris sintenisii.JPG |nhỏ|''[[Iris sintenisii'']].]] |
[[Hình:Iris sintenisii.JPG |nhỏ|''[[Iris sintenisii'']].]] |
||
[[Hình:Iris unguicularis 170208.jpg|nhỏ|''[[Iris unguicularis]]'']] |
[[Hình:Iris unguicularis 170208.jpg|nhỏ|''[[Iris unguicularis]]'']] |
||
[[Hình:Iris variegata 2.jpg|nhỏ|''[[Iris variegata]]'']] |
[[Hình:Iris variegata 2.jpg|nhỏ|''[[Iris variegata]]'']] |
||
[[Hình:Iris0023.jpg|nhỏ|[[ |
[[Hình:Iris0023.jpg|nhỏ|''[[Iris versicolor]]'']] |
||
[[Hình:Iris winogradowii (12985800285).jpg|nhỏ|''[[Iris winogradowii]]'']] |
[[Hình:Iris winogradowii (12985800285).jpg|nhỏ|''[[Iris winogradowii]]'']] |
||
[[Hình:Iris xiphium 003.JPG|nhỏ|''[[Iris xiphium]]'']] |
[[Hình:Iris xiphium 003.JPG|nhỏ|''[[Iris xiphium]]'']] |
||
[[Hình:Iris 'Purple Sensation'.jpg|nhỏ|''Iris'' ×''hollandica'' giống ‘Purple Sensation’]] |
[[Hình:Iris 'Purple Sensation'.jpg|nhỏ|''Iris'' ×''hollandica'' giống ‘Purple Sensation’]] |
||
[[Hình:Iris Iris × robusta Flowers 2000px.jpg|nhỏ|''Iris'' ×''robusta'']] |
[[Hình:Iris Iris × robusta Flowers 2000px.jpg|nhỏ|''Iris'' ×''robusta'']] |
||
200 tới 285 loài toàn có nguồn gốc ở [[Bắc bán cầu]], đa số ở vùng [[ôn đới]]. Trong những vùng ôn đới châu Á có 241, Tây Á 117, Trung Quốc 61, Trung Á 70 và Afghanistan 34 loài.<ref name="WCSP" /> |
|||
''World Checklist of Selected Plant Families''<ref name="WCSP" /> ghi nhận từ 2015 285 loại sau: |
|||
* ''[[Iris acutiloba]]'' {{Person|C.A.Mey.}}: Trong 3 loài con, có một loài chỉ có ở Iran, 1 chỉ ở phía đông vùng [[Kavkaz]] và 1 ở đông nam [[Thổ Nhĩ Kỳ]] cho tới [[Iran]].<ref name="WCSP" /> |
|||
{{column|size=25| |
|||
* ''[[Iris acoroides]]'' |
|||
* ''[[Iris acutiloba]]'' |
|||
* ''[[Iris aequiloba]]'' |
|||
* ''[[Iris albertii]]'' |
|||
* ''[[Iris albicans]]'' |
|||
* ''[[Iris albida]]'' |
|||
* ''[[Iris anguifuga]]'' |
|||
* ''[[Iris aphylla]]'' |
|||
* ''[[Iris artica]]'' |
|||
* ''[[Iris atropurpurea]]'' |
|||
* ''[[Iris atrofusca]]'' |
|||
* ''[[Iris attica]]'' |
|||
* ''[[Iris aucherii]]'' |
|||
* ''[[Iris aurea]]'' |
|||
* ''[[Iris balkana]]'' |
* ''[[Iris balkana]]'' |
||
* ''[[Iris barbatula]]'' |
* ''[[Iris barbatula]]'' |
||
Dòng 241: | Dòng 235: | ||
==Chú thích== |
==Chú thích== |
||
{{tham khảo}} |
{{tham khảo}} |
||
== Liên kết ngoài == |
|||
== Tham khảo == |
|||
* {{wikispecies-inline|Iris (Iridaceae)}} |
|||
* {{commonscat-inline|Iris (Iridaceae)}} |
|||
* {{Eol|49092}} |
* {{Eol|49092}} |
||
* {{NCBI|26378}} |
* {{NCBI|26378}} |
||
* {{ITIS|ID=43191}} |
* {{ITIS|ID=43191}} |
||
* Chancery of the Prime Minister, Kingdom of Belgium (2007): [http://www.monarchie.be/laurentclaire/en/town_hall/index.html Brussels Town Hall]. Retrieved November 11, 2007. |
|||
* {{chú thích sách |editor1-last=Kamenetsky |editor1-first=Rina |editor2-last=Okubo |editor2-first=Hiroshi |year=2012 |title=Ornamental Geophytes: From Basic Science to Sustainable Production |publisher=CRC Press |isbn=978-1-4398-4924-8 |chapter=Iridaceae |page=24 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=5B-ucdbgA3wC&pg=PA24 }} |
|||
* {{chú thích sách |last=Mancoff |first=Debra N |year=2003 |title=Flora Symbolica: Flowers in Pre-Raphaelite Art |place=New York |publisher=Prestel Publishing |isbn=3-7913-2851-4}} |
|||
* {{chú thích sách |last=Pioch |first=Nicolas |year=2002 |title=Gogh, Vincent van: Irises |url= http://www.ibiblio.org/wm/paint/auth/gogh/irises/ |access-date=December 10, 2008}} |
|||
* {{chú thích sách |author=Species Group of the British Iris Society |year=1996 |title=A Guide to Species Irises: Their Identification and Cultivation |url=https://archive.org/details/guidetospeciesir0000unse |place=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-44074-2}} |
|||
* {{chú thích web |last=West |first=Ruth |year=2008 |title=George Gessert |url= http://www.viewingspace.com/genetics_culture/pages_genetics_culture/gc_w02/gc_w02_gessert.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060516085213/http://www.viewingspace.com/genetics_culture/pages_genetics_culture/gc_w02/gc_w02_gessert.htm |access-date=December 10, 2008|archive-date=2006-05-16 }} |
|||
* {{chú thích web |last=Baker |first=John Gilbert |year=2012 |title=Systematic Treatment of the Genus Iris |
|||
|publisher=American Iris Society |url= http://wiki.irises.org/bin/view/Main/InfoClassificationTreatmentByBaker}} |
|||
* {{chú thích sách |last=Dykes |first=William Rickatson |year=1913 |title=The Genus Iris |place=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=0486230376 |url= https://archive.org/details/genusiris00dyke}} |
|||
* {{chú thích web |last=Harris |first=Gwenda |year=2011 |title=Classification of Irises |publisher= New Zealand Iris Society |url= http://nziris.org.nz/conventdocs/Classification%20of%20irises.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20180127123910/http://nziris.org.nz/conventdocs/Classification%20of%20irises.pdf |archive-date=2018-01-27 }} |
|||
* {{chú thích sách |last=Mathew |first=Brian |year=1989 |title=The Iris |place=London |publisher=BT Batsford |isbn=978-0713460391 |url= https://books.google.com/books?id=3zcLAAAAIAAJ}} |
|||
* {{chú thích tạp chí |last=Lawrence |first=George Hill Mathewson |year=1953 |title=A Reclassification of the Genus ''Iris'' |journal=Gentes Herbarum |volume=8 |pages=346–371 |url= https://books.google.com/books?id=tLdgGwAACAAJ}} |
|||
* {{chú thích sách |last=Rodionenko |first=GI |year=1987 |title=The Genus Iris L. (Questions of Morphology, Biology, Evolution and Systematics) |place=London |publisher=British Iris Society |isbn=9780901483300 |url= https://books.google.com/books?id=ZidFAAAAYAAJ}} (translation) |
|||
* {{chú thích tạp chí |last=Taylor |first=JJ |year=1976 |title=A reclassification of Iris species bearing arillate seeds |journal=Proceedings of the Biological Society of Washington |volume=89 |pages=411–420}} |
|||
* {{chú thích sách |last=Wilson |first=Carol |year=2004 |title=Phylogeny of the genus Iris based on DNA sequence data |publisher=Rancho Santa Ana Botanic Garden |url= http://www.rsabg.org/iris/research/systematics/13-phylogeny-of-the-genus-iris-based-on-dna-sequence-data|archive-url=https://web.archive.org/web/20140602195853/http://www.rsabg.org/iris/research/systematics/13-phylogeny-of-the-genus-iris-based-on-dna-sequence-data |archive-date=2014-06-02 }} |
|||
==Liên kết ngoài== |
|||
[[Thể loại:Thực vật vườn]] |
|||
{{wikispecies|Iris (Iridaceae)}} |
|||
[[Thể loại:Iris]] |
|||
{{Thể loại Commons|Iris (Iridaceae)}} |
|||
* [https://web.archive.org/web/20100403003414/http://www.restoredprints.com/AUD007.htm Joseph Mason's painting - Copper Iris] Copper Iris / Louisiana Flag (''Iris cuprea'') from John James Audubon's ''Birds of America'' |
|||
* [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=1&taxon_id=116503 Flora of North America: ''Iris''] |
|||
* [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=116503 Flora of China: ''Iris''] |
|||
* [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=5&taxon_id=116503 Flora of Pakistan: ''Iris''] |
|||
* [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=110&taxon_id=116503 Flora of Nepal: ''Iris''] |
|||
* [http://aleph0.clarku.edu/~djoyce/iris/index.html A web site devoted to Irises], by David Payne-Joyce; includes plates from Dykes (1913). |
|||
* [http://www.irises.org/ The American Iris Society] |
|||
* [http://www.historiciris.org/ Historic Iris Preservation Society] |
|||
* [http://www.irisparadise.com/Iris/en/index.htm An extensive website about Iris] |
|||
* [http://www.wildflowers.co.il/english/search.asp?searchString=iris&family=1&color=1&type=1 Iris listings at Wild Flowers of Israel] |
|||
* [https://archive.today/20121218121304/http://www.iris.huji.ac.il/Culture.htm Iris in Art and Culture] |
|||
* Gouvernement du Québec [http://www.drapeau.gouv.qc.ca/emblemes/iris/fiche-technique.html Emblèmes du Québec - Iris versicolor] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150721153927/http://www.drapeau.gouv.qc.ca/emblemes/iris/fiche-technique.html |date=2015-07-21 }} (French) |
|||
{{Taxonbar|from=Q156901}} |
|||
{{Asparagales-stub}} |
{{Asparagales-stub}} |
||
[[Thể loại:Thực vật vườn]] |
|||
[[Thể loại:Irideae|I]] |
Bản mới nhất lúc 08:06, ngày 18 tháng 8 năm 2024
Chi Diên vĩ | |
---|---|
Iris sibirica | |
Phân loại khoa học | |
Giới: | Plantae |
nhánh: | Tracheophyta |
nhánh: | Angiospermae |
nhánh: | Monocots |
Bộ: | Asparagales |
Họ: | Iridaceae |
Phân họ: | Iridoideae |
Tông: | Irideae |
Chi: | Iris Tourn. ex L. |
Loài điển hình | |
Iris germanica L. | |
Phân chi | |
Các đồng nghĩa[1][2][3] | |
|
Chi Diên vĩ (danh pháp khoa học: Iris) là một chi hoa có vẻ đẹp rất được ưa chuông, được trồng khá phổ thông tại vườn nhà, vườn bách thảo ở nhiều nước. Iris là tên được đặt theo vị nữ thần Hy Lạp cầu vồng Iris, vì có nhiều loài, mỗi loài có một màu sắc riêng biệt.[4] Chi này có khoảng 260-300 loài[3][5].
Mô tả
[sửa | sửa mã nguồn]Diên vĩ là một chi của các thực vật thân thảo, sống nhiều năm. Các loại cây này có thân rễ hay củ. Hai phân chi của nó Xiphium và Hermodactyloides có thân hành.
Phân loại
[sửa | sửa mã nguồn]Các loài
[sửa | sửa mã nguồn]200 tới 285 loài toàn có nguồn gốc ở Bắc bán cầu, đa số ở vùng ôn đới. Trong những vùng ôn đới châu Á có 241, Tây Á 117, Trung Quốc 61, Trung Á 70 và Afghanistan 34 loài.[3]
World Checklist of Selected Plant Families[3] ghi nhận từ 2015 285 loại sau:
- Iris acutiloba C.A.Mey.: Trong 3 loài con, có một loài chỉ có ở Iran, 1 chỉ ở phía đông vùng Kavkaz và 1 ở đông nam Thổ Nhĩ Kỳ cho tới Iran.[3]
- Iris acoroides
- Iris acutiloba
- Iris aequiloba
- Iris albertii
- Iris albicans
- Iris albida
- Iris anguifuga
- Iris aphylla
- Iris artica
- Iris atropurpurea
- Iris atrofusca
- Iris attica
- Iris aucherii
- Iris aurea
- Iris balkana
- Iris barbatula
- Iris biglumis
- Iris bismarckiana
- Iris bloudowii
- Iris bracteata
- Iris brevicaulis
- Iris bucharica
- Iris bulleyana
- Iris caespitosa
- Iris camillae
- Iris chamaeiris
- Iris chinensis
- Iris chrysographes
- Iris chrysophylla
- Iris collettii
- Iris confusa
- Iris cretensis
- Iris cristata
- Iris croatica
- Iris crocea
- Iris cuprea
- Iris cycloglossa
- Iris danfordiae
- Iris decora
- Iris delavayi
- Iris dichotoma
- Iris douglasiana
- Iris dykesii
- Iris ensata
- Iris fernaldii
- Iris flavissima
- Iris foetidissima (Stinkende lis)
- Iris foliosa
- Iris forrestii
- Iris fulva
- Iris furcata
- Iris germanica (Blauwe lis)
- Iris giganticaerulea
- Iris gormanii
- Iris gracilipes
- Iris graeberiana
- Iris graminea
- Iris grant
- Iris grossheimi
- Iris hartwegii
- Iris hermona
- Iris hexagona
- Iris heylandiana
- Iris histrioides
- Iris hoogiana
- Iris hookeri
- Iris humilis
- Iris iberica
- Iris illyrica
- Iris imbricata
- Iris innominata
- Iris ivanovae
- Iris japonica
- Iris jordana
- Iris junonia
- Iris kaempferi
- Iris kashmiriana
- Iris klattii
- Iris kolpakowskiana
- Iris koreana
- Iris korolkowii
- Iris kuschakewiczii
- Iris lactea
- Iris lacustris
- Iris laevigata
- Iris landsdaleana
- Iris latifolia
- Iris lazica
- Iris lineata
- Iris longipetala
- Iris lortetii
- Iris lutescens
- Iris macrosiphon
- Iris magnifica
- Iris mariae
- Iris marsica
- Iris meda
- Iris milesii
- Iris missouriensis
- Iris munzii
- Iris musulmanica
- Iris nazarena
- Iris nelsonii
- Iris nertschinskia
- Iris nigricans
- Iris ochroleuca
- Iris odaesanensis
- Iris orientalis
- Iris orjenii
- Iris pallida
- Iris paradoxa
- Iris perrieri
- Iris petrana
- Iris potaninii
- Iris prismatica
- Iris pseudacorus
- Iris pumila
- Iris purdyi
- Iris reginae
- Iris reichenbachii
- Iris reticulata
- Iris robusta
- Iris rubescens
- Iris ruthenica
- Iris sabina
- Iris samariae
- Iris sanguinea
- Iris scariosa
- Iris schachtii
- Iris setosa
- Iris sibirica
- Iris sintenisii
- Iris speculatrix
- Iris spuria
- Iris stenophylla
- Iris stolonifera
- Iris suaveolens
- Iris subbiflora
- Iris tectorum
- Iris tenax
- Iris tenuis
- Iris tenuissima
- Iris tigridia
- Iris timofejewii
- Iris tolmieana
- Iris tridentata
- Iris unguicularis
- Iris variegata
- Iris verna
- Iris versicolor
- Iris vicaria
- Iris violacea
- Iris virginica
- Iris wattii
- Iris wilsonii
- Iris xiphium
Hoa diên vĩ trong văn hóa
[sửa | sửa mã nguồn]Chú thích
[sửa | sửa mã nguồn]- ^ “Iris Tourn. ex L.”. Plants of the World Online. Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. 2022. Truy cập ngày 28 tháng 9 năm 2022.
- ^ “Iris L.”. World Flora Online. The World Flora Online Consortium. 2022. Truy cập ngày 28 tháng 9 năm 2022.
- ^ a b c d e “WCSP: Iris”. World Checklist of Selected Plant Families. Truy cập ngày 2 tháng 6 năm 2014.[liên kết hỏng]
- ^ Manning, John; Goldblatt, Peter (2008). The Iris Family: Natural History & Classification. Portland, Oregon: Timber Press. tr. 200–204. ISBN 0-88192-897-6.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ “Iris”. Pacific Bulb Society. ngày 26 tháng 11 năm 2011. Truy cập ngày 3 tháng 3 năm 2012.
Tham khảo
[sửa | sửa mã nguồn]- Chi Diên vĩ tại Encyclopedia of Life
- Chi Diên vĩ tại trang Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học quốc gia Hoa Kỳ (NCBI).
- Chi Diên vĩ 43191 tại Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS).
- Chancery of the Prime Minister, Kingdom of Belgium (2007): Brussels Town Hall. Retrieved November 11, 2007.
- Kamenetsky, Rina; Okubo, Hiroshi biên tập (2012). “Iridaceae”. Ornamental Geophytes: From Basic Science to Sustainable Production. CRC Press. tr. 24. ISBN 978-1-4398-4924-8.
- Mancoff, Debra N (2003). Flora Symbolica: Flowers in Pre-Raphaelite Art. New York: Prestel Publishing. ISBN 3-7913-2851-4.
- Pioch, Nicolas (2002). Gogh, Vincent van: Irises. Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2008.
- Species Group of the British Iris Society (1996). A Guide to Species Irises: Their Identification and Cultivation. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-44074-2.
- West, Ruth (2008). “George Gessert”. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 5 năm 2006. Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2008.
- Baker, John Gilbert (2012). “Systematic Treatment of the Genus Iris”. American Iris Society.
- Dykes, William Rickatson (1913). The Genus Iris. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0486230376.
- Harris, Gwenda (2011). “Classification of Irises” (PDF). New Zealand Iris Society. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 27 tháng 1 năm 2018.
- Mathew, Brian (1989). The Iris. London: BT Batsford. ISBN 978-0713460391.
- Lawrence, George Hill Mathewson (1953). “A Reclassification of the Genus Iris”. Gentes Herbarum. 8: 346–371.
- Rodionenko, GI (1987). The Genus Iris L. (Questions of Morphology, Biology, Evolution and Systematics). London: British Iris Society. ISBN 9780901483300. (translation)
- Taylor, JJ (1976). “A reclassification of Iris species bearing arillate seeds”. Proceedings of the Biological Society of Washington. 89: 411–420.
- Wilson, Carol (2004). Phylogeny of the genus Iris based on DNA sequence data. Rancho Santa Ana Botanic Garden. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 6 năm 2014.
Liên kết ngoài
[sửa | sửa mã nguồn]Wikispecies có thông tin sinh học về Chi Diên vĩ
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Chi Diên vĩ.
- Joseph Mason's painting - Copper Iris Copper Iris / Louisiana Flag (Iris cuprea) from John James Audubon's Birds of America
- Flora of North America: Iris
- Flora of China: Iris
- Flora of Pakistan: Iris
- Flora of Nepal: Iris
- A web site devoted to Irises, by David Payne-Joyce; includes plates from Dykes (1913).
- The American Iris Society
- Historic Iris Preservation Society
- An extensive website about Iris
- Iris listings at Wild Flowers of Israel
- Iris in Art and Culture
- Gouvernement du Québec Emblèmes du Québec - Iris versicolor Lưu trữ 2015-07-21 tại Wayback Machine (French)