Cổ (chất độc)

Cổ/gu (phồn thể: 蠱; giản thể: 蛊; bính âm: gǔ; Wade–Giles: ku³) hay kim tằm/jincan (phồn thể: 金蠶; giản thể: 金蚕; bính âm: jīncán; Wade–Giles: chin¹-ts'an² (con tằm vàng), bắt nguồn từ tiếng Trung Quốc cổ độc vu thuật (tiếng Trung: 蠱毒巫術/ Gǔdú wūshù) viết tắt vu cổ (tiếng Trung: 巫蠱/ Wū gǔ), hay tiếng Nhật cổ độc (Kodoku (Nhật: 蠱毒, Hepburn: Kodoku)) hay gọi theo tiếng Việt trùng độc, cổ trùng; là một chất độc dựa trên nọc độc có liên quan đến các nền văn hóa ở miền nam Trung Quốc, đặc biệt là Nam Việt. Việc chuẩn bị truyền thống của chất độc cổ liên quan đến việc phong ấn/bắt giữ một số sinh vật có nọc độc như rắn độc, rết, bọ cạp bên trong một bình (chum, vại) kín, nơi chúng ăn thịt lẫn nhau và được cho là tập trung chất độc của họ vào một con sống sót duy nhất mà cơ thể sẽ bị ấu trùng ăn cho đến khi bị tiêu hóa. Ấu trùng sống sót cuối cùng chứa chất độc tổng hợp. Cổ đã được sử dụng trong các thực hành tà thuật thuộc về vu thuật như thao túng bạn tình, tạo ra các bệnh ác tính và gây ra cái chết. Theo văn hóa dân gian Trung Quốc, một linh hồn có cổ có thể biến đổi thành nhiều loài động vật khác nhau, điển hình là sâu, bướm, rắn, ếch, chó hoặc lợn.

Lịch sử

Vào khoảng thế kỷ 14 trước Công nguyên của triều đại nhà Thương ghi lại chữ cổ, trong khi các văn bản thời nhà Đường vào thế kỷ 7 trước Công nguyên lần đầu tiên sử dụng kim tằm.

Cổ

Về thuật ngữ cổ/gu, ông Loewe nói, "có thể được bắt nguồn từ xương của các nhà tiên tri cho đến thời hiện đại, và đã có được một số lượng lớn ý nghĩa hoặc nội hàm". Trước khi bàn về nó, một từ liên quan cần giới thiệu là trùng/chong (giản thể: 虫; phồn thể: 蟲) gồm rắn, sâu bọ; động vật nhỏ như chân khớp, côn trùng, lưỡng cư, bò sát theo hệ thống phân loại dân gian Trung Quốc. Carr đề xuất dịch trùng/chong là wug - từ ghép của Brown từ worm + bug để bắc cầu khoảng cách hay khác biệt từ vựng giữa tiếng Trung Quốc và tiếng Anh cho "lớp động vật nhỏ phổ biến về mặt ngôn ngữ bao gồm côn trùng, nhện, bò sát nhỏ và lưỡng cư".

Giáp cốt văn (oracle script) cho cổ/gu 蠱 "thuốc độc; bùa yêu" (bewitch)

Triện thư (seal script) cho cổ/gu 蠱 "thuốc độc; bùa yêu"

Phân tích chữ Hán phồn thể 蠱 và giản thể 蛊 của chữ cổ/gu (hay "độc của quỷ") có tượng hình văn tự (ideogram) là từ kết hợp của trùng/chong 蟲 và mãnh/min 皿 là khí cụ dùng để chứa đựng đồ vật (hũ, bát, đĩa, mâm), tổng hợp nghĩa là "con trùng trong vật chứa". Các hình thức viết đầu tiên của cổ nằm trong khoảng từ (thế kỷ 14 – 11 trước Công nguyên) giáp cốt văn đến (thế kỷ 3 trước Công nguyên) các ký tự triện thư. Các giáp cốt văn/ ký tự Oracle có hai hoặc một các phần tử 虫 cổ bên trong một vật chứa, trong khi các triện thư/ ký tự Seal có ba. Sự phù hợp của các chữ khắc xương tiên tri (oracle bone) của Shima liệt kê 23 lần xuất hiện của gu được viết với hai con trùng và 4 lần với một con; nhiều bối cảnh là những lời bói toán về bệnh tật. Marshall kết luận, "Chữ viết khắc xương tiên tri của cổ được dùng để chỉ sức mạnh tà ác của tổ tiên gây ra bệnh tật cho người sống."

Kim tằm

Kim tằm/jincan (tằm vàng) là một từ đồng nghĩa cổ/gu được ghi lại lần đầu tiên vào thời nhà Đường. Bài bình luận của Lý Hiền (thế kỷ 7) cho Hậu Hán Thư sử dụng jincan làm tên của một trang trí lễ hội được đúc từ vàng, và tác giả (thế kỷ thứ 9) Tố Ngạc/ Su E 蘇鶚 mô tả nó như một con sâu bướm màu vàng huyền thoại từ Kashmir. Eberhard (xem 153) kết nối gu, jincan, và các bùa yêu khác với lễ hội Duẩn Vũ diễn ra vào ngày thứ năm của tháng thứ năm Nông lịch, là "thời điểm lý thuyết của cái nóng mùa hè".

Trong số người Miêu, vào ngày mồng năm tháng năm, những con vật độc được cho vào một cái bình và để ăn thịt lẫn nhau, và chúng được gọi là "tằm vàng". Càng nhiều người bị cổ giết, chủ sở hữu của cổ càng trở nên giàu có. Trong thời đại của chúng ta, thuật ngữ thông thường cho cổ là "con tằm vàng". Những con vật này có thể tạo ra vàng. Nó điển hình cho con tằm vàng mà người ta tiếp tục cho con vật này ăn trong chậu, con người phải bỏ thời gian công sức để cống nạp cho nó, con vật giữ nhà sạch sẽ và làm việc cho chủ như những yêu tinh nhân từ Brownie làm việc nhà một cách bí mật theo trong văn hóa dân gian Scotland, nhưng trái lại nó sẽ gây hại cho chủ nhân của nó nếu anh ta không cung cấp những vật tế thích hợp mà nó đòi hỏi.

"Trong nhiều thế kỷ, các Miao, đặc biệt là phụ nữ Miao", Schein viết, "đã lo sợ cho chủ của họ về cái gọi là cổ độc, mà được cho là gây ra cái chết từ xa với sự chậm chạp tột độ.". Groot trích dẫn một mô tả về nhà Tống.

một con tằm vàng có màu vàng, được nuôi bằng lụa của Shuh (Szĕ-ch'wen). Chất thải như phân của nó, cho vào thức ăn hoặc đồ uống, sẽ đầu độc những người uống nó, gây ra cái chết nhất định. Nó có thể đem đến cho một người đàn ông tài sản của những nạn nhân như vậy, và do đó khiến anh ta trở nên giàu có vô cùng. Rất khó để loại bỏ nó, vì ngay cả nước, lửa, vũ khí hoặc kiếm cũng không thể làm hại nó. Thông thường, chủ sở hữu cho mục đích này đặt một số vàng hoặc bạc và sâu bướm vào cùng một cái giỏ, và ném giỏ đi vào một góc của đường phố, nơi ai đó có thể nhặt nó và mang theo nó. Sau đó, anh ta được cho là đã trao con bướm vàng của mình trong cuộc hôn nhân.

Bản thảo cương mục/Bencao Gangmu trích tác phẩm Thiết Vy Sơn Tùng Đàm/Tieweishan congtan 鐵圍山叢談 của tác giả Thái Thao/ Cai Dao 蔡絛 thế kỷ 12 cho thấy "tằm vàng lần đầu tiên tồn tại" ở vùng Thục (Tứ Xuyên ngày nay), và "chỉ trong thời gian gần đây, chúng mới tìm đường vào" Hồ Bắc, Hồ Nam, Phúc Kiến, Quảng Đông và Quan Tây. Groot cũng trích lời nhà dược học thời nhà Đường là Chen Cangqi (713–741 CN) rằng:

tro của tơ hoa cũ là một phương thuốc chữa bệnh độc cổ của côn trùng hoặc bò sát ăn tơ như vậy. Nhà bình luận của ông nói thêm, rằng những con côn trùng đó cuộn lại như một ngón tay đeo nhẫn, và ăn tơ già màu đỏ và tơ hoa, giống như sâu bướm ăn lá; do đó, xét trong ánh sáng của ngày nay, những con côn trùng đó là sâu bướm vàng.

Tham khảo

• Groot, Jan Jakob Maria (1910). The Religious System of China: Its Ancient Forms, Evolution, History and Present Aspect, Manners, Customs and Social Institutions Connected Therewith. (6 volumes). Brill.
• Eberhard, Wolfram (1968). The Local Cultures of South and East China. E.J. Brill.
• Feng, H. Y.; Shryock, J. K. (1935). “The Black Magic in China Known as Ku”. Journal of the American Oriental Society. 553 (1): 1–30.
• The Chinese Classics, Vol. V, The Ch'un Ts'ew with the Tso Chuen. Legge, James biên dịch. Oxford University Press. 1872.
• Loewe, Michael (1970). “The Case of Witchcraft in 91 B.C.: Its Historical Setting and Effect on Han Dynastic History”. Asia Major. 153 (2): 159–196.
• Schafer, Edward H. (1967). The Vermillion Bird: T'ang Images of the South. University of California Press.
• Unschuld, Paul U. (1985). Medicine in China: A History of Ideas. University of California Press.
• Wilhelm, Richard; Baynes, Cary F. (1967). The I Ching or Book of Changes. Bollingen series XIX. Princeton University Press.

Footnotes

Đọc thêm

• Obringer, Frédéric, "L'Aconit et l'orpiment. Drogues et poisons en Chine ancienne et médiévale", Paris, Fayard, 1997, pp. 225-273.