De wereld is in crisis en de sociaaldemocratie is dat ook. Bart Martens, Vlaams volksvertegenwoordiger, senator en voormalig boegbeeld van de Vlaamse milieubeweging, probeert in Nieuw land in zicht de situatie in kaart te brengen en aan te geven hoe we er uit kunnen geraken.

Daarvoor is in de eerste plaats een geloofwaardig, overtuigend en wervend verhaal nodig dat een ‘nieuwe gemeenschappelijkheid en lotsverbondenheid creëert’. Dat verhaal begint met het blootleggen van de structurele fouten in het huidig wereldsysteem, en dat is dan meteen ook het doel van het eerste hoofdstuk van Nieuw land in zicht. Bart Martens poneert een lijstje van 9 principes die aan de grondslag liggen van de ‘systeemfouten’. Sommigen liggen voor de hand (bijvoorbeeld groei van het BNP, de ‘onzichtbare hand’), andere zijn meer verrassend, zoals het subsidiariteitsbeginsel en de taart die eerst moet worden gebakken voor ze kan worden verdeeld. Voor elk van deze uitgangspunten wordt bondig maar overtuigend uitgelegd wat er fout mee is en hoe het beter zou kunnen. De rest van het eerste deel van het boek wordt besteed aan de zoektocht naar bouwstenen voor een nieuwe wereldorde. Een eerste bouwsteen is een nieuwe rechtvaardigheidstheorie. Bart Martens bouwt voort op de rechtvaardigheidstheorie van Rawls en vult die aan met bedenkingen over milieugebruiksruimte, toegang tot schaarse grondstoffen en de klimaatproblematiek. Een tweede bouwsteen is een globaal bestuur. Verschillende opties voor de institutionele architectuur van een dergelijk bestuur worden tegen het licht gehouden, om uiteindelijk te kiezen voor ‘een wereldpluralisme in de derde graad’ waarbij meerdere machtscentra verbonden worden in een globaal net van sociaaleconomische en politieke akkoorden.

Concreet betekent dit dat gewoon moet worden verder gebouwd aan de internationale instellingen die vandaag al bestaan, om ze democratischer te maken en meer slagkracht te geven: een Wereldbank en IMF die kapitaalstromen kunnen sturen, een Internationaal Hof dat mensen kan arresteren en een Veiligheidsraad die over eigen peace keeping troepen beschikt. De derde bouwsteen is ongetwijfeld het moeilijkste te realiseren: ‘een wereldgemeenschap van burgers die stoelt op een collectief bewustzijn van een collectieve lotsverbondenheid’. Er is nood aan community building op alle niveaus om vorm te geven aan een gedeelde morele cultuur, waarbij ‘komaf gemaakt wordt met de ziekmakende consumptiespiraal’ en mensen opnieuw meer betrokken worden op zichzelf, op elkaar en op de samenleving. Hoe dat precies gerealiseerd moet worden weet niemand, maar dat maakt het niet minder wenselijk.

In Deel 2 legt Bart Martens uit hoe we, vertrekkende vanuit de huidige instellingen en spelregels, kunnen evolueren van ‘het zinkend schip van de nationale welvaartstaat’ naar een duurzame, inclusieve wereldorde. Dit deel bevat een hele reeks min of meer concrete en haalbare voorstellen, gaande van slimme kilometerheffingen en een wereldmuntreservesysteem tot meerwaardebelasting en de hervorming van de parlementaire instellingen. Niet alle ideeën zijn even goed uitgewerkt, maar de auteur toont in ieder geval overvloedig aan dat er heel wat te realiseren valt zonder dat er eerst politieke aardverschuivingen op wereldschaal moeten komen.
In Deel 3 ten slotte geeft Bart Martens zijn visie op de gewenste toekomstige evolutie van de Vlaamse sociaaldemocratie. Die moet een nieuw elan krijgen dat best kan vertrekken vanuit vier sleutelwoorden: sterk, sociaal, groen en internationaal. Verder zou sp.a best ‘vervellen’ tot een nieuwe, sociaaldemocratische netwerkpartij die open staat voor progressieven uit de Vlaamse beweging en voor ecologisten.

Al bij al is Nieuw land in zicht een optimistisch boek, dat doortrokken is van het geloof in de maakbaarheid van de wereld, en dat doet deugd. Bart Martens is er wonderwel in geslaagd om een ontzettend complexe en veelomvattende problematiek op een overzichtelijke manier uit de doeken te doen en heel wat inspirerende ideeën voor een sociaal, economisch en ecologisch beleid naar voor te schuiven. Sommige van die ideeën zijn zeker vatbaar voor kritiek of nuancering, maar dat doet geen afbreuk aan de verdienstelijkheid van de poging van de auteur om een coherente analyse van de wereldpro-blemen en hun mogelijke oplossingen vanuit socialistisch-ecologisch perspectief te presenteren. Nieuw land in zicht is een boek om op verder te bouwen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 16, 2009, nr. 5 (mei), pagina 61 tot 62

• boekbespreking