Wikipedia

P.H. Nortjé

Suid-Afrikaanse skrywer

P.H. Nortjé (1920–2012) was 'n skoolhoof en later vise-rektor van Wellington Onderwyskollege. As skrywer raak hy veral bekend vir sy jeugverhale (waarvoor hy die Scheepersprys verwerf) en sy outobiografiese sketse en anekdotes.

P.H. Nortjé
Gebore
Peter Henry Nortjé

20 Oktober 1920
Willowmore
Sterf8 Junie 2012
Strand
NasionaliteitSuid-Afrika
BeroepOnderwyser, skrywer
Bekend virBoeke
EggenootMikie
KindersCharl, Francois, Pierre-Henri

Lewe en werk

wysig

Peter Henry (P.H.) Nortjé is op 20 Oktober 1920 as die jongste van vier kinders op die plaas Klipfontein, naby Willowmore in die Baviaanskloof gebore. Hy is die jongste van vier kinders, twee seuns en twee dogters, van Charles Henry (Charlie) Nortje en Gertruida Susanna (Gerty) Smith. Sy oupa aan moederskant is Petrus Hendrik Smith, ’n direkte afstammeling van die Britse Setlaars, na wie hy vernoem is en Henry kry op sy oupa se aandrang die Engelse vorm van die name. Henry se broer is Johannes Gerhardus Francois (Francis) en sy susters is Susie en Sally. Sy skoolopleiding begin by ’n plaasskool, die Eendracht Primêre Skool. Hier is sy vordering so goed dat hy aan die einde van sy Sub B-jaar sommer direk oorgeplaas word standerd twee toe. Na standerd ses, destyds die laaste jaar van laerskool,. Hy matrikuleer op Willowmore en studeer daarna aan die opleidingskolleges van Oudtshoorn en die Paarl. In 1951 verwerf hy 'n M.Ed-graad van die Universiteit van Stellenbosch..

Nortjé begin in 1941 op Douglas skoolhou. Daarna beklee hy verskeie poste by skole op King William’s Town, Riversdal en Wellington. In 1954 trek hy en sy familie na Wellington, waar hy die eerste skoolhoof van die Hugenote Laerskool word. Hy was vir 8 jaar die skoolhoof, waarna hy as dosent en later vise-rektor van die Wellington Opvoedkundige Kollege aangestel is Hoewel hy hier baie gelukkig is in sy werk, besef hy dat hy sy kwalifikasies sal moet verbeter om beroepsvordering te maak, beginnende met die Hoër Tweetaligheidsertifikaat. Hy bedank dan uit hierdie pos om ’n pos aan ’n Engelse skool te kry waar hy sy Engels kan verbeter en gee dan vanaf 1944 onderwys aan die Hoërskool Umtata in die Oos-Kaap. Hier word hy ernstig siek aan maagkoors en spandeer eindelik ses weke in die hospitaal, waarna hy vir die res van die kwartaal siekverlof neem om by die plaas in Baviaanskloof aan te sterk. Hy skryf in 1946 by die Paarl Onderwyskollege in vir ’n vierdejaarskursus in Liggaamlike Opvoeding vir die volgende jaar, maar beseer sy knie tydens die Junievakansie in 1946 so erg tydens ’n rugbywedstryd vir Willowmore se dorpspan dat hy hierdie studies moet laat vaar. Vanaf Julie 1947 aanvaar hy ’n pos as liggaamlike opvoeding onderwyser aan die Dale Kollege in Kingwilliamstown, waar hy aan ’n plaaslike onderwyskollege die matriekvak Engels op Hoërgraad met onderskeiding afskryf. Hierna studeer hy vanaf Januarie 1949 verder aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy tuisgaan in Huis Visser en aan die einde van daardie jaar as juniorkaptein en onder-primarius van die koshuis verkies word. In 1950 verwerf hy die B.A.-graad met Afrikaans-Nederlands en Geografie as hoofvakke en in 1951 die M.Ed.-graad, laasgenoemde met lof. Hy dien in sy laaste jaar op die Studenteraad. In hierdie tyd op universiteit ontmoet hy sy toekomstige vrou, Mikie van Zyl, ’n onderwyser oorspronklik van Bonnievale, met wie hy aan die einde van 1952 trou. Hulle het drie seuns, Charl, Francois en Pierre Henri, wat almal in verskeie van sy sketse figureer.

Vanaf 1952 gee hy vir ’n jaar skool aan die Hoër Landbouskool Oakdale op Riversdal en dan vir ’n jaar aan die Hoërskool Langenhoven op Riversdal, waarna hy aan die begin van 1954 ’n pos aanvaar as eerste hoof van die Hugenote Laerskool op Wellington. In Januarie 1962 word hy dosent in Opvoedkunde aan die Wellingtonse Onderwyskollege en in 1968 word hy bevorder tot vise-rektor van hierdie kollege. In 1982 neem hy waar as rektor van die kollege en tree ook aan die einde van hierdie jaar af. Weens sy bekwaamheid dien hy in hierdie jare op verskeie komitees van die Onderwysdepartement. Hy en sy vrou vestig hulle in 1983 na sy aftrede in die Strand en vir die laaste sowat tien jaar van sy lewe bly hy hier in die Serenitas-aftreeoord. In 2007 is sy vrou oorlede en hy is op 6 Julie 2012 in die Strand aan hartversaking oorlede. Hy het drie seuns en agt kleinkinders agtergelaat.[1]

Skryfwerk

wysig

Prosa vir volwassenes

wysig

Reeds op negentienjarige leeftyd as student in die Paarl skryf hy stories vir Die Jongspan, maar begin eers teen die einde van die vyftigerjare ernstig skryf aan jeugverhale. Hy is by uitstek ’n skrywer wat sy jeugherinneringe en die grootwordjare van sy kinders in veral humoristiese sketse verwerk. Daarmee saam skets hy die kleurryke karakters en leefwyse van ’n verbygegane tyd en lewer só ’n belangrike bydrae tot die kultuurhistoriese erfenis van die Afrikaner, terwyl hy ook verslag doen van die doen en late van die mense van sy dorp, Wellington. Hierdie sketse verskyn aanvanklik gereeld in Die Huisgenoot en word later gebundel in ’n hele aantal bundels soos “Nuut onder die son”, “Aan die sonkant”, “Op die sonpad”, “Matewis se mense gaan boer”, “Bly of gly” en “Klein Hollywood”.

“Nuut onder die son” is die eerste bundel met sketsverhale waarin die lewe van die gesin op humoristiese wyse uitgebeeld word. In die alledaagse dinge, selfs dié wat jou soms frustreer, sien die skrywer telkens die humor raak. “Aan die sonkant” bevat die verhaal “Ter wille van ’n orrel”, wat waarskynlik Nortje se mees gelese en gewildste storie is. Na publikasie in Die Huisgenoot ontvang hy briewe van heinde en ver van mense wat verklaar hoe hulle dit geniet het. Die kerk benodig fondse om die kerkorrel te herstel en besluit op ’n ou-krok rugbywedstryd tussen die ouderlinge en die diakens om die geld in te samel. Toe die ouderlinge begin verloor, maak hulle ’n plan. Hulle maak Ou Groot Hennie Basson kwaad en op uiters vermaaklike wyse haak die ouderlinge eindelik die knoop deur.[2] “Op die sonpad” bevat tien sketse waarin hy veral sy gesin se wel en wee op Wellington uitbeeld. Hoewel die gesinslede gedurig met mekaar korswel, staan hulle bymekaar deur dik en dun. Hulle verklaar byvoorbeeld oorlog teen die molle in die tuin, verjaag die bewonderaars van hulle spanjoel-tefie Trinkie en bou self die nuwe motorskuiling – maar in al hierdie ondernemings gaan dinge natuurlik nie altyd volgens plan nie. In “Matewis se mense gaan boer”[2] bevind die hele gesin en hulle troeteldiere (die papegaai Matewis, die spanjoel-tefie Trinkie en die Siamese kat Sebastiaan) hulle in die Baviaanskloof tussen Willowmore en Humansdorp. Hier pas hulle een Kersvakansie die familieplaas Klipdrif op. Daar is egter ’n lang lys van noodsaaklike take wat verrig moet word, meestal totaal vreemd vir die dorpenaars. Hulle moet slaghane vang, sybokke dip, lappiesbome uithaal, draadheining bou en volstruise pluk, met teenspoed wat die onkundige gesin telkens in die gesig staar. Dit lei tot vele humoristiese insidente, maar tussenin kry hulle ook baie geleentheid om te kan nadink. In “Bly of gly” moet Pa en Ma besluit of hulle veilig in Wellington wil bly of Europa op ’n toer wil gaan aandurf. Hulle besluit op laasgenoemde en die boek beskryf hulle wedervaringe op reis.[3]“Klein Hollywood” bevat sketse en vertellings oor hoofsaaklik grappige gebeurtenisse in die gemeenskap soos wanneer die televisie die diens by die gemeente kom dek en almal in rep en roer het, ’n jagtog in die Karoo, ’n optog om Wellington se gemeenskap aan te moedig om plaaslik te koop, ’n lywige man op skaatse en nuwelinge wat ook probeer perdry. Soos die titel aandui, word dit naderhand ’n hele spektakel.[4] “Operasie sonskyn en ander leesavonture” is ’n bundel met sketse oor allerlei onderwerpe, insluitende die eerste kernaangedrewe duikboot die Nautilus, Michelangelo, Helen Keller, die twee Suid-Afrikaanse tieners wat Amerikaanse miljoenêrs se lewens red en die interessante vlermuis. Danie Botha bundel ’n keur van sy beste verhale in[5] “Wellington se suiker” [6](wat veral fokus op die [6] gesin se verblyf op Wellington) en maak in 2008 ’n keur uit al sy boeke in “Op ’n hoë noot”,[7] waarin ook uittreksels uit Nortje se jeugverhale verskyn.[8]

Outobiografiese sketse word gebundel in “Korsies van growwe brood”, “Spook van die wielsleutel”, “Ken op die kierie” en “Volstruis, met wie gaan jy trou?”[9] “Korsies van growwe brood” is suiwer outobiografiese vertellings van sy jong dae af tot met sy onderwysdae. Dit is nie ’n chronologiese weergawe nie, want hy beweeg heen en weer in die tyd en betrek vroeë gebeurtenisse by die lateres, sodat ’n hele lewe in perspektief ontplooi word. Waar sy sketse in sy vorige bundels vol is van verskuilde outobiografiese vertellings, is die fokus hier op die waarheid en word vele van sy vorige sketse verklaar. ’n Belangrike deel van sy lewe waaroor hy voorheen geswyg het, sy loopbaan as onderwyser, word hier ook nader belig. Die boek is verder vol van sy kenmerkende humor, wysheid en nostalgie.[10] “Spook van die wielsleutel” [11] skryf hy na aanleiding van sy besoek aan Namibië saam met sy seun [6] Francois en hulle wedervaringe saam oor die vyftien dae van die reis. Die titel kom na aanleiding van die wielsleutel wat hulle op Ai-Ais by ’n goeie Samaritaan in die hande gekry het wat dit spesiaal oornag vir hulle georganiseer het. Iets kan nie pluis wees met hierdie transaksie nie, want hoekom spook die wielsleutel so by hulle? Die boek is gevul met kenmerkende vermaaklike gebeure en mense, maar is buiten ’n reisjoernaal ook ’n verslag van goeie menseverhoudinge en veral uitbeelding van die spesiale verhouding tussen pa en seun.[12]“Ken op die kierie” skryf hy wanneer hy reeds[13] afgetree het, omring deur afgetredenes wat ken op die kierie met smaak vyftig, sestig jaar gelede se dinge vertel, maar nie kan onthou wie vanoggend saam[14] met hulle inkopies gedoen het nie.[15] Hierin lees ons weer van mense en diere wat ’n indruk op hom gemaak het en grappige en ernstiger ervarings uit sy lewe. Hierdie boek word in verskeie afdelings verdeel. Daar is ’n afdeling oor verleenthede in sy lewe, soos die keer in Nagoena se Kloof toe hy en Aroeka bobbejane verras het; ’n afdeling oor wat gebeur wanneer jy ingedagte is, soos die aand by die Baxter Teater toe vier wonderwerke met sy kaartjies gebeur het;  ’n afdeling oor raaiselagtige gebeure, soos toe hy ’n te-doen-lysie uit sy verlede in ’n wildvreemde matroos se jassak kry; ’n afdeling oor misverstande en ’n afdeling oor toevallighede, almal deurspek met sy kenmerkende sin vir humor.[16] “Volstruis, met wie gaan jy trou?”[17] se subtitel is “’n Herinneringstog”. Die boek word geskryf na aanleiding van die tog wat hy saam met sy seuns vanaf Somerset-Wes na die ou familieplaas in Baviaanskloof onderneem. Sy seuns dring daarop aan dat hulle nog eenkeer na die plek gaan waar hy groot geword het en waar hulle vroeër self vakansie gehou het. Die leser maak die vier nagte verblyf mee, asook besoeke aan bekende ou plekke en ou wonings en herontmoetings met familie en vriende. In hierdie herinneringsreis neem hy bestek op van sy eie verlede en dié van sy seuns. Die spitsvondighede, humoristiese situasies en deurleefde wysheid maak van hierdie vertellings ’n innige ouer-kind avontuur. Verder lewer Nortje bydraes tot ’n aantal boeke, soos “My Paarl” en “Hulde aan J.D.” (’n huldigingsuitgawe aan J.D. Pretorius, hoofbestuurder van Tafelberg-Uitgewers), terwyl van sy verhale in “Vertellers” van Merwe Scholtz opgeneem word.

Jeugverhale

wysig

Sy jeugverhale “Pennie se vuur” en “Die groen ghoen” word lank aan skole voorgeskryf en die Akademie ken in 1963 die Scheepersprys toe vir hierdie twee boeke. “Pennie se vuur” se titel verwys na die bruin inwoners se koop van ’n boksie vuurhoutjies by die plaaslike winkel en is ’n episodiese weergawe van Henk Strydom en Basie van Wilgerdam Hoërskool se somervakansie. Hulle gaan na Henk se plaas in die afgeleë kloof anderkant Waboomberg en Gruisstoot se wêreld, diep tussen die loodregte Winterhoek- en Kougaberge in. As jeugboek is dit nie net die gewone variasie van spanning en avontuur nie, maar dit word ’n kroniek van die bedrywighede van ’n klein boeregemeenskap in die kloof. Die beskrywing van die vakansie met sy vermaaklike en spannende voorvalle, stel die leser veral bekend aan die kleurvolle mense van die Kloof en hul gewoontes, grotendeels deur middel van hul eie kenmerkende boeretaal. Die mense leef hier gering en beskeie, maar tog met ’n vrede en tevredenheid wat geld nie kan koop nie. “Die groen ghoen”[18] is ’n opvolg waarin Henk en Basie weer figureer. Die gebeure vind plaas op Sewefontein, ’n plaas in ’n afgesonderde kloof tussen die Winterhoek- en Kougaberge. Daar is drie storiedrade deur die boek. Henk en Basie se bende in die laerskool, die Spartaanse Ruiters (waarvan Granaat, die twee Skewe Nase en Thysie ook lede is), organiseer om geld in te samel om hulle arm skoolmaat, Thysie, na die dorpskool te stuur. Die Ruiters poog ook om met operasie Groen Ghoen die tergende geheim van Oom Kortetjie se Geel Deur op te los, terwyl die derde storiedraad die impak is van die nuwe Engelse sersant se kinders George en Margaret se koms na die plaasskool.  Beide Henk en Granaat raak verlief op Margaret en George gee vir Henk ’n groot groen albaster present. Hierdie albaster word die kenteken van die Spartaanse Ruiters se operasie Groen Ghoen. Hierdie boek word in Engels (“The green ally”), Nederlands en Duits vertaal.

“Donkerwater” het as hoofkarakter Jak Joubert, sestienjarige seun van Delwershoop, wie se pa in die kuil van die Swartrivier, Donkerwater, verdrink het ’n dag voor sy geboorte. Die nuwe seun Dawid Hoffman en hy kom van die staanspoor nie goed oor die weg nie. Dawid maak ’n wrede beskuldiging wat Jak se ma en sy oorlede pa raak en hy besef hy sal moet uitvind wat presies daardie dag by Donkerwater gebeur het. Die boek is in Engels vertaal as “Dark waters”. “In Voetpad se kloof” is die verhaal van ’n jong man, Bertus de Wet, wat pas terug is in Baviaanskloof na sy militêre opleiding. Hy is egter nie sonder probleme nie. Die luiperd maai onder sy sybokke en maak ook twee van die baie skaars bergsebras dood, terwyl Ansie bra afsydig is teenoor hom. Die hele omgewing word opgekommandeer vir luiperdjag en in Voetpad se kloof kry Bertus geleentheid om wraak te neem. Intussen maak die owerheid planne om die laaste bergsebras in die kloof te red. Dit is egter Bertus, sy Kleurlingmaat Mannetjies en Ansie wat midde-in die krisis gedompel word en hulle optrede wat sal bepaal of die bergsebra gered kan word.[19] “Duisendblaar” se titel verwys na ’n plaag op die Bergrivier, waar swemmers en kano’s maklik in hierdie drywende massa verstrik kan raak. Die agtergrond vir die verhaal is kanovaart en die bekende Bergrivier kanomarathon. Kobus is ’n asmalyer wat ’n kanovaarder met net een been help toe dié se helper in die duisendblaar wegsak. Hierna besluit Kobus om self te begin roei en aan die marathon deel te neem, maar hy moet sy gebrek met baie deursettingsvermoë en deur vele terugslae oorkom om sy doel te verwesenlik. “Casper” het as tema owerspel en die invloed daarvan op ’n kind.

“Die wildedruif val”[20] is gebaseer op ware gebeure.[21] Na ’n kwaai droogte het dit op 3 Mei 1916 in die Baviaanskloof begin reën en teen 5 Mei was daar ’n vloed soos selde of ooit voorheen. Die vyftienjarige Hans Terblanche probeer die Campbell-gesin van ’n plaas in die Willowmore-distrik, waar hy ingewoon het om die plaasskool by te woon, te oorreed om die huis te verlaat voordat dit oorstroom word. Die Campbell-gesin word egter op een na almal uitgewis en slegs Hans en sy maat Robert Campbell oorleef toe hulle aan die takke van die wildedruif vashou terwyl alles rondom hulle meegesleur word. In die boek fokus die skrywer vir die grootste gedeelte op die aanloop tot die ramp, sodat die omgewing, die mense en hulle lewensomstandighede noukeurig beskryf word. Die boek word opgedra aan Hans, wat die gebeure later aan die skrywer oorvertel. In 1982 wen hierdie boek die jeugverhaalwedstryd uitgeskryf deur Sarie en Tafelberg Uitgewers. Die boek is ook in Engels vertaal as “The wild grape tree”.[22] “In klip en gruis” speel af teen die agtergrond van die delwerslewe. Die sewentienjarige Walliese mynwerker George Bamford kom in Desember 1868 na Hopetown se diamantdelwerye om sy fortuin te soek en ontmoet die agtienjarige weeskind Dewald Grobbelaar en sy mooi suster Maria. So ontstaan die vennootskap van Grobbelaar, Bamford en Kie, Diamanthandelaars en Delwers. Saam ervaar hulle die ontberings en aksie op die delwerye, waar skelms hulle lewens versuur, stofstorms en rotsstortings baie dae se arbeid vernietig en hulle ook betrokke raak in hulle eerste liefdesverhoudings. “Die elfde hekkie” is ’n sportroman waar Arnold Hanekom wil hekkiesloop, maar sy pa, ’n voormalige provinsiale rugbyspeler, wil hê dat hy eerder op rugby moet fokus. Hierdie boek wen in 1994 die ATKV Kinderboekprys vir ouderdomsgroep 13-15 jaar. Nortje is samesteller en medeskrywer van die “Jeugland”-leesreeks vir die Primêre Skool, terwyl van sy jeugverhale in versamelbundels soos “Voorsmaak”, “Goue fluit my storie is uit”, “Skoolstories” en “In ons goeie boekies” opgeneem word.

Eerbewyse

wysig

In 1979 word hy deur die Wellington Munisipaliteit met ’n huldigingsaand vereer vir sy bydrae tot die bevordering van jeugliteratuur en die wyse waarop hy deur sy sketsverhale die dorp op die landkaart geplaas het. Die F.A.K. ken in 1998 ’n prestigeprys aan hom toe vir sy bydrae tot die ontspanningslektuur en in 2002 word hy deur die plaaslike Rapportryers-beweging verkies as Wellington se inwoner van die jaar as erkenning vir die wyse waarop hy die dorp in sy skryfwerk bekend stel. Van sy sketse word vir die verhoog verwerk en onder die titel “Wellington se suiker” opgevoer. In 2000, ter viering van sy tagtigste verjaardag, voer Marga van Rooy “Storiesports” op, saamgestel uit sketse uit sy verhale. . In 1963 ontvang hy die Scheepersprys vir Jeugliteratuur vir dié boek, asook vir Die groen ghoen. Hy ontvang ook die Tafelberg/Sarie Jeuglektuur-prys in 1982 vir Die wildedruif val en die ATKV-prys in 1994 vir Die elfde hekkie.[23]

Publikasies

wysig
Jaar Publikasies
1959 Pennie se vuur
1960 Die groen ghoen
1964 Donkerwater
1967 Nuut onder die son
1970 In voetpad se kloof
1971 Aan die sonkant
Op die sonpad
1973 Matewis se mense gaan boer
1975 Bly of gly
Operasie Sonskyn en ander leesavonture
1977 Duisendblaar
Casper
1982 Klein Hollywood
Die wildedruif val
1988 In klip en gruis
1989 Korsies van growwe brood
1993 Wellington se suiker
Die elfde hekkie
1994 Spook van die wielsleutel
1997 Ken op die kierie
2000 Volstruis, met wie gaan jy trou?
2008 Op ’n hoë noot

Bronnelys

wysig

Boeke

wysig
  • Botha, Andries (samesteller) “My Paarl” Andries Botha Paarl 1987
  • Botha, Danie “Die helder dae” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 2014
  • Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
  • Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2” Academica, Pretoria, Kaapstad en  Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
  • Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
  • Lategan, F.V. “Voorsmaak” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1972
  • Nortje, P.H. “Korsies van growwebrood” Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1989
  • Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
  • Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  2006
  • Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) “Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom” Lapa-Uitgewers  Eerste uitgawe Tweede druk 2005

Tydskrifte en koerante

wysig
  • Botha, Danie “P.H. vertel van die korsies” “Die Burger” 20 Oktober 1989
  • Botha, Danie “P.H. Nortje: ’n Regop kêrel” “Insig” Oktober 2000
  • Burger, Hannes “P.H. Nortje skryf nie oor sonde” “Algemene Kerkbode” 11 November 1994
  • Le Roux, Frieda “Skrywer is Wellington se inwoner van die jaar” “Die Burger” 13 September 2002
  • Willemse, Raymond “Hart eis skrywer P.H. Nortje” “Beeld” 7 Julie 2012

Internet

wysig

Ongepubliseerde dokumente

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ PH Nortjé op kakkerlak.co.za, besoek op 28 Junie 2014]
  2. ↑ 2,0 2,1 Wiehahn, Rialette “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 15 no. 3, September 1975
  3. ↑ Brink, André P. “Rapport” 30 Januarie 1983
  4. ↑ J.H. “Die Vaderland” 14 November 1975
  5. ↑ De Vries, Izak “Die Burger” 23 November 1993
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Kannemeyer, J.C. “Op weg na 2000” Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
  7. ↑ Roux, Jaybee “Beeld” 15 Desember 2008
  8. ↑ Van Lill, Dawid “Boeke Insig” No. 6, Somer 2009
  9. ↑ De Klerk, W.A. “Die Burger” 23 November 1989
  10. ↑ Botma, Gabriël “Die Burger” 19 Oktober 1994
  11. ↑ Kannemeyer, J.C. “Rapport” 16 Oktober 1994
  12. ↑ Brand, Marieke “Algemene Kerkbode” 13 Februarie 1998
  13. ↑ Cilliers, Cecile “Beeld” 2 Februarie 1998
  14. ↑ Coetzee, Gerda “Insig” Januarie 1998
  15. ↑ Crafford, Albert “Rapport” 21 Desember 1997
  16. ↑ Grové, Henriette “Beeld” 20 November 2000
  17. ↑ Vosloo, Johan “Rapport” 29 April 2001
  18. ↑ Smuts, J.P. “Inset”, Oktober 1961
  19. ↑ Pienaar, Lydia “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 17 no. 3, September 1977
  20. ↑ Snyman, Lydia “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 23 no. 2, Junie 1983
  21. ↑ W.d.B. Die Burger” 24 Maart 1983
  22. ↑ Le Roux, Marina “Die Burger” 21 Desember 1989
  23. ↑ Biografiese inligting op NB-uitgewers se webtuiste Geargiveer 23 Oktober 2013 op Wayback Machine, besoek op 28 Junie 2014
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=P.H._Nortjé&oldid=2586479"