Chanoeka
c.JPG)
Chanoeka (Hebreeus: חֲנֻכָּה, Tiberies: חנוכה, [χanuˈka], in Moderne Hebreeus, [ˈχanukə] of [ˈχanikə] in Jiddisj; letterlik: "inhuldiging", "inwyding"), ook bekend as Ligtefees, is 'n Joodse herdenking van agt dae wat aan die Chanoekawonder tydens die Tweede Tempel se herwyding in Jerusalem in 3597 (164 v.C.) herinner. Dit begin elke jaar op die vooraand van 25 Kislew in die Joodse kalender (November/Desember volgens die Gregoriaanse kalender). Die oudste verwysing na die fees is te vinde in die apokriewe boeke van die Makkabeërs[1] en het nie soos die meeste Joodse feeste sy oorsprong in die Tanag nie.
Tydens Chanoeka word die kerse van 'n kandelaar, bekend as Chanoeka-menora (of Chanoekia), met agt arms een-een aangesteek. Een kers word tipies bo of onder die ander of eenkant geplaas en sy lig word gebruik om die ander agt kerse aan te steek. Hierdie unieke kers staan bekend as die sjamasj (שמש, "dienaar"). Elke aand word een bykomende kers met die sjamasj aangesteek totdat al agt kerse op die laaste aand van die fees saam brand.[2] Ander Chanoeka-tradisies sluit in die speel met die dreidel (סביבון, sewiwón; vergelyk: tol) en die opdis van olie-gebaseerde kos soos latkes (לביבות, lewiwót; vergelyk: aartappelpannekoek of blini) en soefghanijót (סופגניות; vergelyk: bagel of pantsjkes). Sedert die 1970's organiseer die wêreldwye Chabad-Chasidiese beweging Chanoekavierings op openbare plekke in verskeie lande.[3]
Nes Poerim is Chanoeka een van die kleiner (na-Bybelse) Joodse feeste. Bedags is dit 'n gewone werkdag, maar vir die aand bestaan wel 'n paar bepalings hoe die kerse aangesteek moet word en hoe lank hulle moet brand. Die aangesteekte Chanoekia mag nie versteek brand nie en moet van buite af gesien kan word.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Chanoeka herinner aan die herwyding van die Tweede Joodse Tempel in Jerusalem in 3597 (164 v.C.) na die suksesvolle Makkabeëropstand van die Jode in Judea teen helleniseerde[4] Jode en Makedoniese Seleukides, soos in 1 Makkabeërs, deur Flavius Josephus en in die Talmoed beskryf. Die Makkabeërs het die Seleukidiese gesag oor Judea beëindig en die tradisionele Joodse Tempeldiens heringevoer. Hulle het die Zeusaltaar verwyder; dié altaar is deur helleniseerde Jode wat JHWH met Zeus gelykgestel en op 'n Griekse manier vereer het, opgerig.
Die menora, die sewearmige kandelaar in die tempel, is bedoel om nooit dood te gaan nie. Volgens die latere tradisie was as gevolg van die gevegte met die Seleukides net een kroeg met geskikte (kosjer) olie te vinde. Hierdie olie was net genoeg vir een enkele dag. Dit neem egter agt dae om nuwe kosjer olie te produseer. Maar deur 'n wonderwerk het die lig agt dae lank bly brand, totdat nuwe geskikte olie geproduseer kon word. Hieraan herinner die agt ligte van die Chanoekia met agt arms. Elke aand word een nuwe lig aangesteek, totdat aan die einde alle agt ligte brand.
Die kandelaar het dikwels nege arms of lighouers, die negende lig is die "dienaar" (שׁמשׁ, sjamasj). Slegs daarmee mag die ander ligte aangesteek word, nadat die nodige seëninge (Hebreeus: ברכה, bragot) gesê is. Kerse of olielampe word as ligte gebruik. Tradisioneel word olyfolie gebruik nes vir die menora in die voormalige tempel.
Na die "verontreiniging" van die Tweede Tempel deur die Zeuskultus is die Chanoekawonder gevier ter nagedagtenis aan die herwyding (1 Makkabeërs 4,36–59; 2 Makkabeërs 10,5–8), totdat in 3830 (70 n.C.) die Tempel deur die Romeine heeltemal verniel is. Chanoeka word in gesinne en sinagogegemeenskappe gevier.
Datums
[wysig | wysig bron]Die eerste dag is 25 Kislew, die werklike viering begin egter altyd met sonsondergang op die vooraand (omdat 'n dag met sononder begin). Die einde wissel tussen 2 en 3 Tewét, want Kislew is een van die twee skrikkelmaande in die Joodse kalender. Aangesien maande in die Joodse kalender altyd na die maan bereken word, wissel die datum van hierdie dag volgens die Gregoriaanse kalender.
| Jaar in die Joodse kalender | Datum in die Gregoriaanse kalender |
|---|---|
| 5778 | 12–20 Desember 2017 |
| 5779 | 2–10 Desember 2018 |
| 5780 | 22–30 Desember 2019 |
| 5781 | 10–18 Desember 2020 |
| 5782 | 28 November – 6 Desember 2021 |
| 5783 | 18–26 Desember 2022 |
| 5784 | 7–15 Desember 2023 |
| 5785 | 25 Desember 2024 – 2 Januarie 2025 |
| 5786 | 14–22 Desember 2025 |
| 5787 | 4–12 Desember 2026 |
| 5788 | 24 Desember 2027 – 1 Januarie 2028 |
| 5789 | 12–20 Desember 2028 |
| 5790 | 1–9 Desember 2029 |
| 5791 | 20–28 Desember 2030 |
Sien ook
[wysig | wysig bron]- Lys van Joodse feeste en herdenkings
- Diwali, Hindoeïstiese eweknie
- Kersfees, Christelike eweknie
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ (nl) Lou Evers en Jansje Stodel: Jodendom in de praktijk, 6de druk, 2011. ISBN 9022558851
- ↑ "How to Light the Menorah". chabad.org (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 November 2019. Besoek op 11 Januarie 2019.
- ↑ "JTA NEWS". Joi.org (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Oktober 2007.
- ↑ Helleniseer beteken om te vergrieks - om die Griekse gebruike aan te neem
Verdere leesstof
[wysig | wysig bron]- (en) Ashton, Dianne (2013). Hanukkah in America: A History. New York: New York University Press. ISBN 978-0-8147-0739-5.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Chanoeka. |
- (en) "Hanukkah". Jewish Encyclopedia. Besoek op 11 Januarie 2019.
- (en) "Hanukkah". Encyclopædia Britannica. Besoek op 11 Januarie 2019.
Joodse feeste en herdenkings (chronologies) | ||
|---|---|---|
| Weeklikse Sabbat |  | |
| Hoë Feesdae | ||
| Drie tradisionele Bedevaartsfeeste | ||
| Na-Bybelse Joodse feeste en vasdae | ||