Christiaan IV van Denemarke
| Christiaan IV | |
|---|---|
| Koning van Denemarke en Noorweë | |
 Portret deur Pieter Isaacsz.
| |
| Tydperk | 4 April 1588 – 28 Februarie 1648 |
| Voorganger | Frederik II |
| Opvolger | Frederik III |
| Huis | Oldenburg |
| Vrou | Anna Katharina van Brandenburg Kirsten Munk |
| Vader | Frederik II |
| Moeder | Sofie van Mecklenburg-Schwerin |
| Gebore | 12 April 1577 |
| Oorlede | 28 Februarie 1648 (op 70) |
Christiaan IV (Deens: Christian den Fjerde; 12 April 1577 - 28 Februarie 1648) was van 1588 tot 1648 koning van Denemarke en Noorweë en Hertog van Sleeswyk en Holstein. Sy bewind van 59 jaar is die langste van enige Deense of Skandinawiese koning.
Christiaan het sy persoonlike bewind in Denemarke in 1596 in die ouderdom van 19 begin as lid van die Huis van Oldenburg. Hy word dikwels onthou as een van die gewildste en mees ambisieuse Deense konings. Hy het baie hervormings en projekte deurgevoer en ’n vlak van vooruitgang en rykdom gehandhaaf wat feitlik ongeëwenaar was in Europa.[1] Hy het talle oorloë onderneem, waarvan die belangrikste die Dertigjarige Oorlog (1618–'48) was – dit het ’n groot deel van Duitsland verwoes, die Deense ekonomie ondermyn en Denemarke sommige van sy verowerde gebiede gekos.[2]
Christiaan het die Noorse hoofstad, Oslo, hernoem tot "Christiania" na homself; die naam is tot in 1925 gebruik.
Vroeë jare
[wysig | wysig bron]
Christiaan was die oudste seun van koning Frederik II en Sofie van Mecklenburg-Schwerin.[3] Deur sy ma se kant van die familie het hy afgestam van koning Hans van Denemarke; hy was dus die eerste afstammeling van koning Hans wat die troon bestyg het sedert die afsetting van Christiaan II.
Denemarke het in dié tyd nog sy konings gekies en dit was dus nie ’n uitgemaakte saak dat hy sy pa sou opvolg nie, maar in 1580, toe hy drie jaar oud was, het sy pa hom tot opvolger laat verkies.
Christiaan was elf toe sy pa dood is[3] en hoewel hy toe koning geword het, het ’n raad namens hom regeer. Sy ma is nie toegelaat om ’n hand in die regering te hê nie.[4]
Christiaan het sy studies voortgesit en het die reputasie verwerf as ’n talentvolle student.[5] Op 17 Augustus 1596 het die 19-jarige Christiaan sy kroningsmanifes onderteken.[3] Hy is 12 dae later, op 29 Augustus, in Kopenhagen gekroon.
Bewind
[wysig | wysig bron]
Christiaan het ’n belangstelling in baie en verskillende sake getoon, insluitende ’n reeks binnelandse hervormings en die verbetering van Deense wapentuig. Nuwe vestings is gebou en die Deense vloot, wat in 1596 net 22 skepe gehad het, is uitgebrei tot sowat 60 in 1610. Christiaan het sommige self ontwerp. Hy het Denemarke se oorsese handel uitgebrei, die bou van fabrieke gesteun en baie geboue in die Nederlandse Renaissancestyl laat bou.
Sy suster, Anna het met koning Jakobus VI van Skotland getrou wat die Engelse troon in 1603 bestyg het. Om goeie betrekkinge te handhaaf, het Christiaan Engeland in 1606 amptelik besoek. Die besoek is algemeen as ’n sukses beskou.
Ondanks Christiaan se baie pogings het die nuwe ekonomiese projekte nie ’n wins gemaak nie. Hy het na ander lande begin kyk vir ’n nuwe inkomste. In 1605 tot 1607 het hy ekspedisies na Groenlandse en Arktiese waterweë gestuur, onder meer om Deense heerskappy oor Groenland te vestig. Dit was egter onsuksesvol. in 1619 het ’n ekspedisie na Noord-Amerika gevolg. Die skepe het egter verdwaal en die koue, honger en skeurbuik het die lewe van die meeste bemanningslede geëis.[5][6]
In 1611 het Christiaan ’n oorlog met Swede begin vir heerskappy oor die Oossee.[5] Ondanks ’n gunstige vredesverdrag vir Denemarke in 1613, was daar nie groot voordele in nie.[5] Hierna het hy deelgeneem aan die Dertigjarige Oorlog in Duitsland, waar hy ’n nederlaag gely het.
Swede was daarna, danksy sy oorwinnings in laasgenoemde oorlog, in staat om Denemarke vanuit die suide en ooste aan te val. Teen die einde van Januarie 1644 was die hele skiereiland Jutland in Sweedse hande. Hierdie onverwagse aanval het ’n verlammende uitwerking op Denemarke gehad.[3] Die Deense vloot het verhoed dat Swede van Jutland na Funen vorder en het ook ’n Nederlandse vloot verslaan wat tot die Swede se hulp gekom het.[7] Eindelik het die gesamentlike Sweedse en Nederlandse vloot die Deense vloot egter verwoes en die Deense militêre hulpbronne uitgeput. Christiaan was verplig om die bemiddeling van Frankryk en Nederland te aanvaar, en ’n vredesverdrag is eindelik op 8 Februarie 1645 onderteken.[3] Denemarke en Noorweë het albei gebiede verloor en Swede het heerskappy oor die Oossee gekry.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Paul D. Lockhart, Denmark, 1513-1660: the rise and decline of a Renaissance monarchy (2007).
- ↑ Paul D. Lockhart, Denmark in the Thirty Years’ War, 1618-1648: King Christian IV and the Decline of the Oldenburg State (1996)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Bain, Robert Nisbet, "Christian IV". In Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (11de uitg.), Cambridge University Press.
- ↑ "Rosenkrantz, Jørgen, 1523-96" (in Deens). Dansk biografisk Lexikon. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 September 2019. Besoek op 15 Augustus 2016.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 "Gads Historieleksikon", 3de uitg., 2006. Paul Ulff-Møller, Christian 4, pp. 99-100. ISBN 87-12-04259-5
- ↑ "''Jens Munk - Scandinavia's First Great Polar Explorer'' (The Council of Europe Cultural Routes)" (in Engels). Ub.uit.no. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Februarie 2020. Besoek op 28 Junie 2014.
- ↑ "Gads Historieleksikon", 3de uitg., 2006. Paul Ulff-Møller, "Torstensson-krigen", pp. 658-659. ISBN 87-12-04259-5
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Die Koninklike Stamboek Geargiveer 14 Maart 2015 op Wayback Machine op die webtuiste van die Deense Monargie
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Christiaan IV van Denemarke.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
Normdata  |
|
|---|