Christiaan I van Denemarke

Christiaan I
Koning van Denemarke, Noorweë en Swede
Portret van koning Christian I Frederiksborg-paleis (omstreeks 1500)
Periode	Denemarke 28 September 1448 – 21 Mei 1481 Noorweë 1450 – 21 Mei 1481 Swede 1457–1464
Voorganger	Denemarke Christoffel van Beiere Noorweë Karel I Swede Karel VIII
Opvolger	Denemarke Hans Noorweë Hans Swede Karel VIII
Huis	Oldenburg
Vrou	Dorothea van Brandenburg
Kinders	Olaf Knoet Hans Margaret, koningin van Skotland Frederik I
Vader	Dietrich van Oldenburg
Moeder	Helvig van Schauenburg
Gebore	Februarie 1426; Oldenburg
Oorlede	21 Mei 1481, Kopenhagen

Christian I (Februarie 1426 – 21 Mei 1481) was koning van Denemarke en die gesamentlike koning van Denemarke (1448–1481), Noorweë (1450–1481) en Swede (1457–1464) onder die Kalmarunie.

Vroeë lewe

Christian se pa, graaf Dietrich die Gelukkige van Oldenburg.

Hy is in Februarie 1426 in Oldenburg gebore. Sy pa was graaf Dietrich van Oldenburg en hy het hom opgevolg as Graaf van Oldenburg en Delmenhorst. Sy ma was sy pa se tweede vrou, Hedwig van Sleeswyk en Holstein (Helvig van Schauenburg). Hy het twee broers, graaf Moritz V van Delmenhorst en graaf Gerhard VI van Oldenburg en Delmenhorst, en een suster, Adelheid, gehad.

Koning van Denemarke

Koning Christoffel van Denemarke, Noorweë en Swede is in Januarie 1448 oorlede. Sy dood het die verbrokkeling van die Kalmarunie van die drie koninkryke tot gevolg gehad. Op 1 September 1448 is graaf Christiaan van Oldenburg gekies as koning Christiaan I van Denemarke. Hy was aan moederskant verwant aan Erik V van Denemarke.

Christiaan is op 28 Oktober 1449 in Kopenhagen getroud met Dorothea van Brandenburg, die weduwee van sy voorganger, Christoffel van Beiere. Hulle het vyf kinders gehad:

• Olaf (29 September 1450–1451)
• Knoet (1451–1455)
• Hans (1455–1513), koning van Denemarke, Noorweë en Swede
• Prinses Margrethe van Denemarke (1456–1486), getroud met koning Jakobus III van Skotland
• Frederik (1471–1533), later koning van Denemarke en Noorweë

Koning van Noorweë en Swede

’n Medalje van Christiaan I van Denemarke, wat gemaak is tydens ’n reis deur Italië.

Swede het Karel Knoetsson intussen as koning gekies. Noorweë moes nou kies tussen ’n unie met Swede of Denemarke, of hul eie koning kies. Die laaste opsie is gou laat vaar en ’n magstryd het ontstaan tussen die ondersteuners van Christiaan en dié van Karel. Op 20 November 1449 is Karel gekroon as koning van Noorweë. Die Sweedse adel het egter dadelik stappe gedoen om ’n oorlog met Denemarke te vermy. In Junie 1450 is Karel gedwing om afstand te doen van sy aanspraak op die Noorweegse troon ten gunste van Christiaan.

Die kwessie van die Noorweegse opvolging is dus deur Denemarke en Swede bepaal en dit het Noorweë met net een kandidaat vir die troon gelaat. In die somer van 1450 het Christiaan met ’n groot vloot na Noorweë geseil en op 2 Augustus is hy as koning gekroon. Op 29 Augustus is ’n unieverdrag tussen Denemarke en Noorweë in Bergen onderteken.

Karel het al hoe ongewilder geword as koning van Swede en in 1457 is hy verban. Christiaan is toe as koning van Swede ook gekies en so is die Kalmarunie herstel. Swede was egter in faksies verdeel en sy bewind daar het in 1464 geëindig toe biskop Kettil Karlsson Vasa as regent aangestel is. Karel is teruggeroep as koning, maar hy is later vir ’n tweede keer verban. Daarna is hy weer teruggeroep en hy is tydens sy derde terwmyn as koning oorlede. Christiaan se laaste poging om beheer oor Swede te neem, het misluk met ’n militêre nederlaag in Oktober 1471 by Brunkeberg (buite Stockholm). Hy het tot met sy dood volstaan met sy aanspraak op die Sweedse troon.

Latere bewind en dood

Christiaan se gebied was van 1460–'64 op sy grootste, net voordat hy Swede verloor het. Baie dele van sy koninkryk wou egter selfregering hê en daar was voortdurend opstande.

Christiaan is op 21 Mei 1481 in Kopenhagen op 55-jarige ouderdom dood.

Koninklike verwantskap

Die dinastie wat hy begin het, die Huis van Oldenburg, regeer steeds oor Denemarke en het tot in 1814 oor Noorweë regeer. Deur sy vierde en vyfde kinders onderskeidelik was hy ’n voorouer van Jakobus I van Engeland (Jakobus VI van Skotland) en sy vrou, Anna van Denemarke. Hy was dus ook ’n voorouer van koningin Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk. Deur sy jongste seun was hy ’n voorouer van die konings van Denemarke, Griekeland, Noorweë en Swede en tsaars van Rusland.

Deur ’n grootoumagrootjie aan moederskant, Sofie van Mecklenburg-Werle, was hy verwant aan Waldemar die Grote en Matilda, dogter van koning Hendrik II van Engeland, die agterkleinseun van Willem die Veroweraar. Deur Matilda was hy ook verwant aan die antieke Huis van Wessex en koning Alfred van Wessex.

Christiaan se ma, Hedwig van Schauenburg, was ’n afstammeling van Ingeborg van Mecklenburg, ’n dogter van Euphemia van Swede, wat weer die dogter was van Ingeborg van Noorweë, die enigste wettige dogter van Haakon V van Noorweë en Euphemia van Rugen. Euphemia was die suster van koning Magnus IV van Swede en Noorweë en die dogter van hertog Erik van Södermanland, die tweede oudste seun van Magnus III van Swede. Benewens die families van Holstein, Lauenburg, Wolgast en Mecklenburg, was Christiaan ook een van die min oorlewende afstammelinge van antieke Noorweegse en Sweedse konings.

Verwysings

Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel en:Christian I of Denmark