Gameet
’n Gameet (van die Antieke Griekse γαμετή gamete, "vrou"[1]) is by organismes wat seksueel voortplant, ’n sel wat tydens bevrugting met ’n ander sel verenig. In spesies wat twee morfologies verskillende soorte gamete vervaardig en waarin elke individu net een soort vervaardig, vervaardig ’n vroulike organisme die grootste gameet – die eiersel (of ovum) – en die manlike organisme die kleiner paddavisagtige gameet – die spermsel. Dit is ’n voorbeeld van anisogamie of heterogamie, wanneer die manlike en vroulike individue gamete van verskillende groottes vervaardig, soos by die mens (die menslike eiersel is sowat 100 000 keer so groot soos die manlike spermsel).[2][3] By isogamie is die manlike en vroulike gamete ewe groot en het hulle dieselfde vorm.
Elke gameet bevat die helfte van die genetiese inligting van ’n individu, een ploïed van elke soort, en word geskep deur meiose. Die term "gameet" is deur die Oostenrykse bioloog Gregor Mendel geskep.
Gamete vs. liggaamselle
[wysig | wysig bron]Anders as gamete, bevat die diploïede liggaamselle van ’n individu een kopie van die spermsel se chromosoomstel en een kopie van die eiersel se chromosoomstel; dus het die liggaamselle van kinders gene met eienskappe van beide die vader en moeder.
’n Gameet se chromosome is nie presiese duplikate van enige van die chromosoomstelle wat in die diploïede chromosome voorkom nie, en hulle ondergaan dikwels lukrake mutasies, wat gewysigde DNS tot gevolg kan hê.
Plante
[wysig | wysig bron]Plante wat seksueel voortplant, het ook gamete. Omdat plante ’n wisseling van diploïede en haploïede generasies het, is daar verskille. In blomplante gebruik die blomme meiose om ’n haploïede generasie te vervaardig wat gamete deur mitose vervaardig. Die vroulike haploïed word ’n saadknop genoem en word vervaardig deur die blom se vrugbeginsel. Wanneer dit ryp is, vervaardig die haploïede vrugbeginsel die vroulike gamete wat gereed is vir bevrugting. Die manlike haploïed is stuifmeel en word deur die helmknop vervaardig. Wanneer die stuifmeel op die ryp stempel van ’n blom beland, groei dit ’n stuifmeelbuis in die blom in af. Die haploïede stuifmeel vervaardig dan sperma deur mitose en stel hulle vry vir bevrugting.
Geslagsbepaling by mense en voëls
[wysig | wysig bron]By mense kan ’n normale vroulike eiersel net ’n X-chromosoom bevat en nie ’n Y-chromosoom nie, terwyl die manlike spermselle enigeen van die twee kan bevat. Daarom bepaal die manlike spermsel die geslag van die sigoot; as die sigoot twee X-chromosome bevat, sal dit in ’n dogter ontwikkel, en as dit ’n X- en ’n Y-chromosoom bevat, sal dit in ’n seun ontwikkel.[4]
By voëls bepaal die eiersel die geslag.[4]
Kunsmatige gamete
[wysig | wysig bron]Kunsmatige gamete is gamete wat van stamselle verkry word.[5] Navorsing toon kunsmatige gamete kan dalk ’n voortplantingstegniek vir selfdegeslagpaartjies word, hoewel ’n surrogaatma steeds nodig sal wees vir die swangerskap.[5] Vroue wat verby hul menopouse is, sal ook eiers kan vervaardig en geneties verwante kinders kan hê danksy kunsmatige gamete.[5]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "gamete" (in Engels). Online Etymology Dictionary. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Augustus 2016.
- ↑ Marshall, A. M. 1893. Vertebrate embryology: a text-book for students and practitioners. GP Putnam's sons.
- ↑ Yeung, C., M. Anapolski, M. Depenbusch, M. Zitzmann, and T. Cooper. 2003. Human sperm volume regulation. Human Reproduction 18:1029.
- ↑ 4,0 4,1 Jay Phelan (30 April 2009). What Is Life?: A Guide to Biology W/Prep-U. Macmillan. pp. 237–. ISBN 978-1-4292-2318-8. Besoek op 8 Oktober 2010.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Newson, A J; Smajdor, A C (2005). "Artificial gametes: new paths to parenthood?". Journal of Medical Ethics. 31: 184–186. doi:10.1136/jme.2003.004986. Besoek op 26 Februarie 2015.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
