Gaan na inhoud

Meteoorreën

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Die Aurigide-meteoorreën soos waargeneem deur ’n groep sterrekundiges van Nasa.

’n Meteoorreën is ’n groot getal meteore wat oënskynlik uit dieselfde punt in die lug kom. Dit word veroorsaak deur strome kosmiese brokstukke, wat meteoroïdes genoem word, wat die Aarde se atmosfeer teen hoë snelhede in parallelle bane binnedring. Die meeste meteore is kleiner as ’n korrel sand en daarom disintegreer feitlik almal sonder om die Aarde te tref. Intense of ongewone reëns staan bekend as meteoorstorms – dit is wanneer meer as duisend meteore per uur waargeneem word.[1] Die Meteoordatasentrum lys sowat 600 vermoedelike meteoorreëns, waarvan omtrent honderd goed gevestig is.[2]

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]
’n Diagram uit 1872.

Die eerste groot meteoorstorm in die moderne tyd was die Leonides van November 1833. Een raming was meer as 100 000 meteore per uur,[3] maar volgens ’n ander een was daar meer as 200 000 meteore in die tydperk van nege uur wat die storm oor die hele Noord-Amerika oos van die Rotsgebergte geduur het.[4] Die Amerikaanse sterrekundige Denison Olmsted (1791−1859) het die gebeure die akkuraatste beskryf – nadat hy in die laaste weke van 1833 inligting versamel het, het hy sy bevindings in Januarie 1834 aan die American Journal of Science and Arts voorgelê; dit is in Januarie–April 1834[5] en Januarie 1836 gepubliseer.[6] Hy het opgemerk die meteoorreën was van korte duur en is nie in Europa gesien nie, asook dat die meteore vanuit een punt in die sterrebeeld Leeu gekom het. Hy het voorspel die meteore se oorsprong is ’n wolk deeltjies in die lug.[7] Navorsing het voortgeduur, maar die jaarlikse voorkoms van reëns het die navorsers dronkgeslaan.[8]

In die 1890's het die Ierse sterrekundige George Johnstone Stoney (1826–1911) en sy Britse kollega Arthur Matthew Weld Downing (1850–1917) probeer om die posisie van die stof in die Aarde se wentelbaan vas te stel. Hulle het voor die verwagte Leonide-reën van 1898 en 1899 die stof bestudeer wat die komeet 55P/Tempel-Tuttle agtergelaat het. Meteoorstorms is verwag, maar die finale berekenings het gewys die meeste stof sou in dié tyd ver binne die Aarde se wentelbaan lê. Die Duitse sterrekundige Adolf Berberich het onafhanklik van hulle tot dieselfde slotsom gekom. Hoewel die afwesigheid van meteoorstorms dié jaar die berekenings bevestig het, sou die ontdekking van veel moderner instrumente nodig wees om betroubare voorspellings te maak.

In 1981 het Donald K. Yeomans van die Jet Propulsion Laboratory (JPL) die geskiedenis van die Leonides en van die dinamiese wentelbaan van Komeet Tempel-Tuttle hersien.[9] ’n Grafiek daarvan[10] is aangepas en in Sky and Telescope gepubliseer.[11] Dit het die relatiewe posisies van die Aarde en Tempel-Tuttle gewys en aangetoon waar die Aarde digte stof teengekom het. Dit het gewys die meteoroïdes is meestal agter en buite die baan van die komeet, maar die bane van die Aarde deur die stofwolk wat tot kragtige storms lei, was baie naby aan bane van feitlik geen aktiwiteit.

In 1985 het E.D. Kondratjewa en E.A. Reznikof van die Staatsuniversiteit van Kazan vir die eerste keer die jare korrek geïdentifiseer waarin stof vrygestel is wat verantwoordelik was vir verskeie vorige Leonide-meteoorstorms. In 1995 het Peter Jenniskens die Alpha Monocerotide-storm van 1995 aan die hand van stofbane voorspel.[12] Net voor 1999 se Leonide-storm was Robert H. McNaught,[13] David Asher,[14] en Finland se Esko Lyytinen die eerste sterrekundiges wat dié metode in die Weste toegepas het.[15][16] Jenniskens het in 2006 voorspellings gepubliseer vir toekomstige ontmoetings met stof vir die volgende 50 jaar.[17]

Uitstralingspunt

[wysig | wysig bron]
’n Meteoorreën op ’n kaart.

Omdat die deeltjies van ’n meteoorreën almal in parallelle bane en teen dieselfde spoed beweeg, sal dit vir ’n waarnemer op Aarde lyk asof hulle vanuit een punt in die lug kom. Dié uitstralingspunt, wat deur perspektief veroorsaak word, lyk nes parallelle spoorlyne wat oënskynlik almal in die verte by een punt verdwyn wanneer ’n mens van die middel van die spore af kyk.

Meteoorreëns word genoem na die naaste sterrebeeld of helder ster aan die uitstralingspunt wanneer die reën op sy hoogtepunt is. Hierdie punt beweeg tydens die nag langsamerhand oor die hemelruim vanweë die Aarde se rotasie om sy as, nes sterre wat lyk of hulle deur die nag skuif. Die punt wissel ook effens van nag tot nag teen die agtergrondsterre vanweë die Aarde se wenteling om die Son.

Wanneer die bewegende uitstralingspunt op sy hoogste is vir die nag, sal die Son net in die ooste opkom. Die beste tyd om na ’n meteoorreën te kyk, is dus net voor sonsopkoms – hoewel die helderwordende lig dit moeiliker sal maak om die meteore te sien, sal die meeste dan sigbaar wees.

Oorsprong van meteoorreëns

[wysig | wysig bron]
Die verbrokkeling van 73P/Schwassmann-Wachmann in 1995. Dié animasie strek oor drie dae.

’n Meteoorreën is die gevolg van ’n wisselwerking tussen ’n planeet soos die Aarde en strome brokstukke van ’n komeet. Komete laat ’n spoor agter deurdat water verdamp en stukke van die komeet afbreek. Whipple[18] het komete beskou as "vuil sneeuballe" wat bestaan uit rots wat in ys vasgevang is en om die Son wentel. Die "ys" kan bestaan uit water, metaan, ammoniak, ’n ander vloeistof of ’n kombinasie daarvan. Wanneer die ys warm word en verdamp, laat dit ’n spoor van stof, sand en klippies agter.

Elke keer dat ’n komeet om die Son beweeg, verdamp ’n deel van sy ys en ’n sekere hoeveelheid meteoroïdes sal agterbly. Die meteoroïdes sprei uit oor die hele wentelbaan van die komeet en vorm ’n stroom afval.

Onlangs het Peter Jenniskens[17] gereken die meeste van ons kortperiode-meteoorreëns ontstaan nie vanweë die gewone waterverdamping van aktiewe komete nie, maar is die gevolg van onreëlmatige verbrokkelings, wanneer groot stukke afbreek van ’n hoofsaaklik dormante komeet. Voorbeelde is die Quadrantides en Geminides, wat ontstaan het weens die verbrokkeling van die asteroïde-agtige voorwerpe 2003 EH1 en 3200 Phaethon, onderskeidelik sowat 500 en 1 000 jaar gelede. Die fragmente breek verder op in stof, sand en klippies en sprei uit oor die wentelbaan van die komeet om ’n digte meteoroïdestroom te vorm.

Bekende meteoorreëns

[wysig | wysig bron]

Baie meteoorreëns kom jaarliks op dieselfde tyd voor omdat die Aarde elke jaar op dieselfde tyd deur ’n spesifieke stroom afval beweeg.

Perseïdes en Leonides

[wysig | wysig bron]

Die duidelikste meteoorreën in die meeste jare is die Perseïdes, wat hul hoogtepunt elke jaar op 12 Augustus bereik, met meer as een meteoor per minuut. Nasa het ’n nuttige program om te bereken hoeveel meteore per uur vanaf ’n sekere ligging sigbaar is.

Die Leonides bereik hul hoogtepunt omstreeks 17 November van elke jaar. Sowat elke 33 jaar veroorsaak dié reën ’n meteoorstorm, met duisende meteore per uur op sy hoogtepunt. Die laaste Leonide-storms was in 1999, 2001 (twee) en 2002 (twee). Wanneer die Leonides nie ’n storm veroorsaak nie, is hulle minder aktief as die Perseïdes.

Ander meteoorreëns

[wysig | wysig bron]

Amptelike name word aangedui in die IAU se lys meteoorreëns.[19]

Reën Tyd Moedervoorwerp
Quadrantides Vroeg Januarie Dieselfde as die moedervoorwerp van die kleinplaneet 2003 EH1,[20] Komeet C/1490 Y1.[21][22] Komeet C/1385 U1 is ook al as ’n moontlike bron ondersoek [23]
Lyrides Laat April Komeet Thatcher
Pi Puppides (periodies) Laat April Komeet 26P/Grigg-Skjellerup
Eta Aquariïdes Vroeg Mei Komeet 1P/Halley
Arietides Middel Junie Komeet 96P/Machholz, Marsden-komeetgroep en Kracht-komeetgroepkompleks [1][24]
Junie-Boötides (periodies) Laat Junie Komeet 7P/Pons-Winnecke
Suidelike Delta-Aquariïdes Laat Julie Komeet 96P/Machholz, Marsden-komeetgroep en Kracht-komeetgroepkompleks [1][24]
Alpha Capricornides Laat Julie Komeet 169P/NEAT[25]
Perseïdes Middel Augustus Komeet 109P/Swift-Tuttle
Kappa Cygnides Middel Augustus Kleinplaneet 2008 ED69[26]
Aurigides (periodies) Vroeg September Komeet C/1911 N1 (Kiess)[27]
Draconides (periodies) Vroeg Oktober Komeet 21P/Giacobini-Zinner
Orionides Laat Oktober Komeet 1P/Halley
Suidelike Taurides Vroeg November Komeet 2P/Encke
Noordelike Taurides Middel November Kleinplaneet 2004 TG10 en ander[1][28]
Andromedides (periodies) Middel November Komeet 3D/Biela[29]
Alpha Monocerotides (periodies) Middel November Onbekend[30]
Leonides Middel November Komeet 55P/Tempel-Tuttle
Phoenicides (periodies) Vroeg Desember Komeet 289P/Blanpain[31]
Geminides Middel Desember Kleinplaneet 3200 Phaethon[32]
Ursides Laat Desember Komeet 8P/Tuttle[33]

Buiteaardse meteoorreëns

[wysig | wysig bron]
’n Marsmeteoor, afgeneem deur die verkenningstuig Spirit.

Enige ander voorwerp in die Sonnestelsel met ’n redelik deursigtige atmosfeer kan ook meteoorreëns hê. Omdat die Maan in dieselfde omgewing as die Aarde is, kan dit dieselfde reëns ervaar; die Maan het egter sy eie verskynsels, hoofsaaklik vanweë sy gebrek aan ’n behoorlike atmosfeer – soos dat meteore sy natriumspoor versterk.[34]

Dit is bekend dat Mars en sy mane meteoorreëns het.[35] Dit is nog nie op ander planete waargeneem nie, maar daar word aangeneem hulle bestaan wel. Mars se reëns verskil van die Aarde s’n omdat hy in ’n ander wentelbaan is, ook relatief tot die wentelbane van komete. Die uitwerking op die twee planete sal egter baie dieselfde wees omdat die twee se boonste atmosfeer, die deel wat deur meteore getref word, baie ooreenkom. Meteore se helderheid kan dalk effens laer wees omdat die komete se spoed by Mars stadiger is weens hul groter afstand van die Son af. Dit word effens gebalanseer deur die feit dat die stadiger spoed meer tyd toelaat vir die meteore om te disintegreer.[36]

Op 7 Maart 2004 het die panorama-kamera van die Mars-verkenningstuig Spirit ’n ligstreep afgeneem wat nou vermoed word veroorsaak is deur ’n meteoor van ’n reën wat verband hou met die komeet 114P/Wiseman-Skiff. Ander reëns waaroor bespiegel word, is ’n "Lambda Geminide"-reën wat verbind word met die Aarde se Eta Aquariïdes (veroorsaak deur Komeet 1P/Halley), ’n "Beta Canis Major"-reën wat verbind word met Komeet 13P/Olbers en ’n "Draconides"-reën van 5335 Damocles.[37]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Jenniskens, P. (2006). Meteor Showers and their Parent Comets. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85349-1.
  2. ↑ Meteor Data Center list of Meteor Showers
  3. ↑ Space.com The 1833 Leonid Meteor Shower: A Frightening Flurry
  4. ↑ Leonid MAC Brief history of the Leonid shower
  5. ↑ Olmsted, Denison (1833). "Observations on the Meteors of November 13th, 1833". The American journal of science and arts. 25: 363–411. Besoek op 21 Mei 2013.
  6. ↑ Olmsted, Denison (1836). "Facts respecting the Meteoric Phenomena of November 13th, 1834". The American journal of science and arts. 29 (1): 168–170.
  7. ↑ Observing the Leonids Geargiveer 4 Maart 2013 op Wayback Machine Gary W. Kronk
  8. ↑ F.W. Russell, Meteor Watch Organizer, deur Richard Taibi, 19 Mei 2013, besoek op 21 Mei 2013
  9. ↑ Yeomans, Donald K. (September 1981). "Comet Tempel-Tuttle and the Leonid meteors". Icarus. 47 (3): 492–499. Bibcode:1981Icar...47..492Y. doi:10.1016/0019-1035(81)90198-6.
  10. ↑ "Meteoorreën". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 November 2006. Besoek op 23 November 2006.
  11. ↑ Comet 55P/Tempel-Tuttle and the Leonid Meteors Geargiveer 30 Junie 2007 op Wayback Machine(1996, sien p. 6)
  12. ↑ Article published in 1997, notes prediction in 1995 - Jenniskens, P.; Betlem, H.; De Lignie, M.; Langbroek, M. (1997). "The Detection of a Dust Trail in the Orbit of an Earth-threatening Long-Period Comet". Astrophysical Journal. 479: 441. Bibcode:1997ApJ...479..441J. doi:10.1086/303853.
  13. ↑ Re: (meteorobs) Leonid Storm? Geargiveer 7 Maart 2007 op Wayback Machine Deur Rob McNaught,
  14. ↑ Blast from the Past Armagh Observatory press release 1999 April 21st.
  15. ↑ Royal Astronomical Society Press Notice Geargiveer 7 Mei 2016 op Wayback Machine Ref. PN 99/27, Uitgereik deur: dr. Jacqueline Mitton, RAS-persbeampte
  16. ↑ Voyage through a comet's trail, The 1998 Leonids sparkled over Canada Deur BBC Science se dr. Chris Riley aan boord van Nasa se Leonide-sending
  17. ↑ 17,0 17,1 Jenniskens P. (2006). Meteor Showers and their Parent Comets. Cambridge University Press, Cambridge, VK
  18. ↑ Whipple F.L. (1951). "A Comet Model". II. Physical Relations for Comets and Meteors. Astrophys. J. 113, 464
  19. ↑ "List of all meteor showers" (in Engels). IAU. 15 Augustus 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 November 2019. Besoek op 12 April 2016.
  20. ↑ Jenniskens, P. (Maart 2004). "2003 EH1 is the Quadrantid shower parent comet". Astronomical Journal. 127 (5): 3018–3022. Bibcode:2004AJ....127.3018J. doi:10.1086/383213.
  21. ↑ Ball, Phillip. Dead comet spawned New Year meteors, Nature-webtuiste, 1744-7933, doi:10.1038/news031229-5, aanlyn gepubliseer op 31 Desember 2003.
  22. ↑ Haines, Lester, Meteor shower traced to 1490 comet break-up: Quadrantid mystery solved, The Register, 8 Januarie 2008.
  23. ↑ Marco Micheli; Fabrizio Bernardi; David J. Tholen (16 Mei 2008). "Updated analysis of the dynamical relation between asteroid 2003 EH1 and comets C/1490 Y1 and C/1385 U1". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters. 390 (1): L6–L8. arXiv:0805.2452. Bibcode:2008MNRAS.390L...6M. doi:10.1111/j.1745-3933.2008.00510.x.
  24. ↑ 24,0 24,1 Sekanina, Zdeněk; Chodas, Paul W. (Desember 2005). "Origin of the Marsden and Kracht Groups of Sunskirting Comets. I. Association with Comet 96P/Machholz and Its Interplanetary Complex". Astrophysical Journal Supplement Series. 161 (2): 551. Bibcode:2005ApJS..161..551S. doi:10.1086/497374.
  25. ↑ Jenniskens, P.; Vaubaillon, J. (2010). "Minor Planet 2002 EX12 (=169P/NEAT) and the Alpha Capricornid Shower". Astronomical Journal. 139 (5): 1822–1830. Bibcode:2010AJ....139.1822J. doi:10.1088/0004-6256/139/5/1822.
  26. ↑ Jenniskens, P.; Vaubaillon, J. (2008). "Minor Planet 2008 ED69 and the Kappa Cygnid Meteor Shower". Astronomical Journal. 136 (2): 725–730. Bibcode:2008AJ....136..725J. doi:10.1088/0004-6256/136/2/725.
  27. ↑ Jenniskens, Peter; Vaubaillon, Jérémie (2007). "An Unusual Meteor Shower on 1 September 2007". Eos, Transactions, American Geophysical Union. 88 (32): 317–318. Bibcode:2007EOSTr..88..317J. doi:10.1029/2007EO320001.
  28. ↑ Porubčan, V.; Kornoš, L.; Williams, I.P. (2006). "The Taurid complex meteor showers and asteroids". Contributions of the Astronomical Observatory Skalnaté Pleso. 36: 103–117. arXiv:0905.1639. Bibcode:2006CoSka..36..103P.
  29. ↑ Jenniskens, P.; Vaubaillon, J. (2007). "3D/Biela and the Andromedids: Fragmenting versus Sublimating Comets". The Astronomical Journal. 134 (3): 1037. Bibcode:2007AJ....134.1037J. doi:10.1086/519074. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  30. ↑ Jenniskens, P.; Betlem, H.; De Lignie, M.; Langbroek, M. (1997). "The Detection of a Dust Trail in the Orbit of an Earth-threatening Long-Period Comet". Astrophysical Journal. 479: 441. Bibcode:1997ApJ...479..441J. doi:10.1086/303853.
  31. ↑ Jenniskens, P.; Lyytinen, E. (2005). "Meteor Showers from the Debris of Broken Comets: D/1819 W1 (Blanpain), 2003 WY25, and the Phoenicids". Astronomical Journal. 130 (3): 1286–1290. Bibcode:2005AJ....130.1286J. doi:10.1086/432469.
  32. ↑ Brian G. Marsden (25 Oktober 1983). "IAUC 3881: 1983 TB AND THE GEMINID METEORS; 1983 SA; KR Aur" (in Engels). International Astronomical Union Circular. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Oktober 2019. Besoek op 5 Julie 2011.
  33. ↑ Jenniskens, P.; Lyytinen, E.; De Lignie, M.C.; Johannink, C.; Jobse, K.; Schievink, R.; Langbroek, M.; Koop, M.; Gural, P.; Wilson, M.A.; Yrjölä, I.; Suzuki, K.; Ogawa, H.; De Groote, P. (2002). "Dust Trails of 8P/Tuttle and the Unusual Outbursts of the Ursid Shower". Icarus. 159: 197–209. Bibcode:2002Icar..159..197J. doi:10.1006/icar.2002.6855.
  34. ↑ A possible meteor shower on the Moon, deur D.M. Hunten, R.W.H. Kozlowski en A.L. Sprague; artikel eerste aanlyn gepubliseer op 7 Desember 2012, doi:10.1029/91GL02543
  35. ↑ Meteor showers at Mars
  36. ↑ Can Meteors Exist at Mars?
  37. ↑ Meteor Showers and their Parent Bodies

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Meteoorreën&oldid=2619593"