Rapa Nui-volk
| Rapa Nui | |
|---|---|
 ’n Tradisionele dans van die Rapa Nui. | |
| Totale bevolking: | 5 682 |
| Belangrike bevolkings in: |  Paaseiland (  Chili)
|
| Taal: | Rapa Nui |
| Geloofsoortuiging: | Rooms-Katoliek |
| Verwante etniese groepe: | Rapa Iti, Tahitiane |
Die Rapa Nui is die inheemse Polinesiese bewoners van Paaseiland in die Stille Oseaan. Dit is die mees oostelike Polinesiese kultuur. Die Rapa Nui maak tans sowat 60% van die eiland se bevolking uit en ’n groot deel woon op die Chileense vasteland, waarvan Paaseiland ’n spesiale gebied is. Hulle praat beide Rapa Nui en die hooftaal van die eiland, Spaans. Volgens die 2012-sensus is daar 5 761 eilandbewoners, van wie feitlik almal in die hoofstad, Hanga Roa aan die beskermde weskus, woon.
Die Rapa Nui se grootste bron van inkomste is toerisme, wat fokus op die reusestandbeelde op die eiland, die moai. Vrugte vir plaaslike gebruik word ook gekweek.
Rapa Nui-aktiviste veg vir die reg tot selfbeskikking en eienaarskap van die eiland. Proteste het al gelei tot geweld teen die inheemse bevolking deur die Chileense polisie.[1]
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Voor Europese kontak (300-1722)
[wysig | wysig bron]Die Rapa Nui het Paaseiland vermoedelik tussen 300 en 1200 n.C. beset. Voorheen is die datum op tussen 7007 en 800 n.C. geraam, maar meer onlangse bewyse danksy radiokoolstofdatering dui op ’n aankomstyd van tot so laat as 1200. Daar is met die genetiese ontleding van die mitochondriale DNS van prehistoriese skelette bevind die Rapa Nui is van Polinesiese oorsprong. Hulle het gene van Europese en Amerindiaanse oorsprong van voor 1800.[2]
|
| |
Tekeninge van ’n man en vrou van Paaseiland, omstreeks 1777 deur William Hodges.
| ||
Vroeë Europese kontak (1722-1870)
[wysig | wysig bron]Jacob Roggeveen was die eerste Europeër wat kontak met die Rapa Nui aangeteken het. Roggeveen was na bewering op soek na ’n ander eiland toe hy per ongeluk op 5 April 1722 (Paassondag) op Paaseiland afkom. Hy het sowat ’n week op die eiland gebly.[3] Twee Spaanse skepe, die San Lorenzo en Santa Rosalia, het Paaseiland in 1770 aangedoen en dit vir Spanje opgeëis volgens ’n dokument wat die eilandbewoners in rongorongo, die nou onontsyferbare Rapa Nui-skrif, geskryf het. James Cook en Jean-François de Galaup, comte de Lapérouse, het die eiland in 1774 en 1786 onderskeidelik vir ’n paar dae besoek.
Kultuur
[wysig | wysig bron]Taal
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Rapa Nui (taal).
Die Rapa Nui praat tans Spaans en die tradisionele Rapa Nui. Laasgenoemde word as ’n Oos-Polinesiese taal geklassifiseer en in die Latynse skrif geskryf. Dit is ’n minderheidstaal, want die meeste eilandbewoners se eerste taal is Spaans. Dit is ook die belangrikste taal vir opvoeding en administrasie.
Rongorongo, ’n stelsel gliewe wat in die 1800's ontdek is, verteenwoordig vermoedelik ’n ouer weergawe van die Rapa Nui-taal. Die gliewe word egter steeds bestudeer en dit is nie duidelik of dit ’n skryfstelsel of ’n ander vorm van kultuuruitdrukking was nie.
Mitologie
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Rapa Nui-mitologie.
Die hoofstories van die Rapa Nui-mitologie is dié van Hotu Matu'a, wat vermoedelik die eerste setlaar op die eiland was, en die Tangata manu. Laasgenoemde is die mitologie van die voëlmankultus met die skeppergod Makemake en ’n kompetisie met eiers om die voëlman te kies wat vyf maande lank heilig sou bly. ’n Meer onlangse mitologie sluit in die verhaal van die epiese stryd tussen die Hanau epe en die Hanau momoko.
Die dwergplaneet Makemake is na die eiland se skeppergod genoem.
Moai
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Moai.
Die bekendste aspek van die Rapa Nui se kultuur is die moai, die 887 mensefigure wat tussen 1250 en 1500 uit klip gekap en dwarsoor Paaseiland versprei is. Daar is geglo die moai is die lewende gesigte van die voorvaders en is teen 1868 almal omgegooi. Die beelde staan op groot klipplatforms, wat ahu genoem word. Die bekendstes is Ahu Tongariki en Ahu Vinapu. Die Rapa Nui en die Chileense regering is tans besig om die beelde te restoureer en bewaar.
Tatoes
[wysig | wysig bron]
Nes op ander Polinesiese eilande het tatoes en liggaamsverf ’n basiese spirituele verbintenis. In sommige gevalle is die taoeëermerke beskou as aanlokkers van goddelike krag, of mana. Hulle was manifestasies van die Rapa Nui-kultuur. Priesters, vegters en hoofmanne het meer tatoes as die ander mans gehad as simbool van hul hiërargie. Beide mans en vroue is getatoeëer om hul sosiale stand te weerspieël.[4][5] Kinders is ook getatoeëer.[6]
Die tatoeëring is gedoen met naalde en kamme van voël- of visbeen wat uhi genoem is.[5] Die ink is van natuurlike produkte gemaak, hoofsaaklik deur die brand van suikerriet en die blare van die Cordyline terminalis.[7][5] Die tatoes is genoem na gelang van die posisie aan die liggaam:
- Rima kona: agterop die hand of pols
- Retu: aan die voorkop
- Matapea: onder die oë
- Pangaha’a: aan die wange
- Pare: aan die arms
- Humu: aan die bo- of onderbene
- Tu’u haino ino: aan die rug of boude
Tatoes en ander soorte kunsvorms het mense en diere uitgebeeld.[5] Die mees algemene simbole was Makemake, moai, komari (die simbool van vroulike vrugbaarheid), voëls, visse of figure van die rongorongo-tablette.[7] Mans en vroue het dikwels dik strepe aan hul gesig gehad wat oor die voorkop en van oor tot oor geloop het.[5] Die strepe is gekombineer met ’n reeks groot kolle (humu of puraki). Die tatoes word tá kona genoem. Ta beteken "skryf" of "graveer" en kona beteken "plek". Die hele woord beteken dus iets soos "plek om te graveer".[8] Deesdae is tatoes weer gewild onder jong mense as deel van hul kultuur, en plaaslike kunstenaars skoei hul ontwerpe op tradisionele motiewe.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "Rapanui: International Community Steps In To Stop Violence Against The Rapa Nui Nation". Indigenous Peoples Issues and Resources (in Engels). 8 Februarie 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Desember 2013.
- ↑ Lie B. A.; Dupuy, B. M.; Spurkland, A.; Fernández-Viña, M. A.; Hagelberg, E.; Thorsby, E. (Januarie 2007). "Molecular genetic studies of natives on Easter Island: evidence of an early European and Amerindian contribution to the Polynesian gene pool". Tissue Antigens. 69 (1): 10–18. doi:10.1111/j.1399-0039.2006.00717.x. PMID 17212703.
- ↑ Douglas, Peter. "The South Sea Voyage of Jacob Reggeveen, 1721-1723" (PDF). New Netherland Institute. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 10 Oktober 2015. Besoek op 2 November 2016.
- ↑ Kjellgren, Eric (2002). Splendid isolation: art of Easter Island; [published in conjunction with the Exhibition Splendid Isolation - Art of Easter Island, held at the Metropolitan Museum of Art, New York, from December 11, 2001, to August 4, 2002]. New York: Metropolitan Museum of Art [u.a.]
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Krutak, Lars (2005). "Sacred Skin: Easter Island Ink" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Maart 2020. Besoek op 11 Julie 2018.
- ↑ Englert, Sebastian (1948). La tierra de Hotu Matu'a.
- ↑ 7,0 7,1 "Rapa Nui Tattoo". Imagina, Ester Island, Complete Guide of Rapa Nui. Besoek op 11 Julie 2018.
{{cite web}}: Cite has empty unknown parameter:|dead-url=(hulp) - ↑ Salinas, Margot Hotus (8 April 2006). "Rapa Nui and Its Tattooing Art". Ohmy News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Julie 2018. Besoek op 11 Julie 2018.
{{cite web}}: Cite has empty unknown parameter:|dead-url=(hulp)
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- "Easter Island". Encyclopedia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica Aanlyn. 21 Mei 2007.
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Rapa Nui-volk.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
