Stralsund

Hansestad Stralsund
Kaart	Wapen



	Vlag


Land	Duitsland
Deelstaat	Mecklenburg- Voorpommere
Koördinate	54°18′N 13°5′E / 54.300°N 13.083°O / 54.300; 13.083
Stigting	10de eeu
Stadstatus	1234
Oppervlakte:
- Totaal	38,97 vk km
Hoogte bo seevlak	13 m
Bevolking:
- Totaal (31 Desember 2014)	57 525^[1]
- Bevolkingsdigtheid	1 746/vk km
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Burgemeester	Alexander Badrow (CDU)
Amptelike Webwerf	www.stralsund.de

Die Hansestad Stralsund is 'n selfregerende stad in die Noord-Duitse deelstaat Mecklenburg-Voorpommere. Vanweë sy ligging aan die Strelasund, 'n nou seestraat van die Oossee, word die stad ook die "Poort na die eiland Rügen" genoem.

Stralsund het in die 10de eeu as 'n Slawiese nedersetting ontstaan. In 1234 is die stadstatus volgens die Lübeckse stadreg aan die destydse Stralow toegeken. Stralsund was gedurende die 14de eeu die tweede belangrikste Hansestad in die suidelike Oosseegebied na Lübeck. Vanaf die 17de tot in die vroeë 19de eeu het die stad 'n deel van die Koninkryk Swede gevorm en is daarna by Pruise ingelyf. Die historiese stadskern van Stralsund is in 2002 deur Unesco as wêrelderfenisgebied aangewys.

Geografie

Stralsund is aan die seestraat Strelandsund in die landsdeel Voorpommere van die Noord-Duitse deelstaat Mecklenburg-Voorpommere geleë. Die stadsgebied behels drie vywers en 'n bosgebied. Die hoogste punt is die Galgenberg aan die westelike stadsrand. Die grootste stede in die omgewing is Greifswald, Barth, Ribnitz-Damgarten en Rostock.

Met 'n oppervlakte van sowat 39 vierkante kilometer is Stralsund een van die digs bevolkte stede in Mecklenburg-Voorpommere. In 1869 het die stad sy vestingkarakter verloor en vinnig na die omliggende gebiede uitgebrei. Ná die politieke omwenteling in die Duitse Demokratiese Republiek (Oos-Duitsland) en die Duitse hereniging in 1990 het baie bewoners van Stralsund hulle in kleiner nedersettings in die omgewing soos Prohn en Negast gevestig.

Die Strelasund is 'n seestraat wat deel uitmaak van die Oossee en die eiland Rügen naby Stralsund van die vasteland skei. Die wyd gestrekte seestraat het 'n oppervlakte van 64 vierkante kilometer en 'n gemiddelde diepte van vier meter. Sy wydte varieer sterk.

Die landskap in die omgewing van Stralsund is gedurende die laaste koue periode van die Ystydperk (sowat 13 000 jaar gelede) gevorm. Toe die ysmassa's afgesmelt het, het hulle 'n saggies golwende landskap met klein heuwels agtergelaat. Sowat 7 000 jaar gelede het die smeltwater 'n rivierloop geskep wat deur 'n beboste vallei gevloei het, tog is die rivieroewers later deur seewater oorstroom. Die Strelasund word deur lae oewers omring, met uitsondering van sommige streke op Rügen wat deur hoë, steil oewers gekenmerk word.

Geskiedenis

Stigting en vroeë geskiedenis

Die eiland Rügen en die teenoorliggende gebiede op die vasteland is oorspronklik deur die Slawiese Rane bewoon, 'n volk wat tot in die middel van die 12de eeu sy politieke onafhanklikheid bewaar het en – as een van die laaste nie-Christelike groepe in Sentraal-Europa – ook vasgehou het aan sy tradisionele Slawiese godsdiens.

In die 12de eeu was die Rane in 'n stryd met hul Christelike buurlande verwikkel wat in 1168 met die oorwinning van die Deense koning Waldemar I en die verowering van die Raniese heiligdom Jaromarsburg by Kaap Arkona geëindig het. Die Slawiese heersers het ná die Deense oorwinning leenmanne van die Deense kroon geword en die Christelike geloof aangeneem. Gelyktydig het hulle begin om veldtogte teen die Pommerse gebiede in die omgewing te voer om sodoende hulle magsfeer na die vasteland uit te brei.

Die nedersetting Strale was strategies by die kruispunt van handelspaaie tussen Rostock, Demmin, Rügen en Stettyn geleë, en die eiland Stralow het met sy natuurlike hawe die aanleiding tot die stigting van 'n dorp gegee. Volgens die geskiedskrywer Saxo Grammaticus het die Dene reeds in die 12de eeu tydens hulle veldtogte op die vastelande die eiland as 'n ankerplek gebruik.^[2]

Stralow, 'n Slawiese vissersdorp, wat op die eiland ontstaan het, het blykbaar al voor die stigting van Stralsund tot 'n groter nedersetting ontwikkel wat danksy die moerasgebiede en vywers in sy omgewing oor 'n natuurlike versterking beskik het. Die ligging aan die Strelasund het daarnaas maklike toegang tot die Oossee vanuit twee rigtings gebied, terwyl die ryk visgronde met Atlantiese harings die grondslag vir 'n bloeiende vis- en handelsbedryf was en talle koopmans na die gebied gelok het.

In 1234 het die Rügense vors Wizlaw I die stadstatus volgens die Lübeckse Reg aan Stralow toegeken. Die nuwe stad het destyds as Stralesund bekend gestaan. Vanweë sy vinnige groei is Stralsund deur die magtige Hansestad Lübeck as 'n ongewenste mededinger beskou. In 1249 het 'n Lübeckse vloot onder die bevel van Alexander von Soltwedel die stad onverwags aangeval en aan die brand gesteek.

In 1256 is met die bou van die stadsmuur begin, en die groot vywers, wat aangelê is, het van Stralsund 'n goed versterkte watervesting gemaak. Nadat groot dele van Stralsund in 1271 deur 'n brandramp verwoes is, is rooi bakstene vir die heropbou gebruik wat nog steeds die plaaslike boustyl kenmerk.

Die eerste historiese vermelding van die Nikolaikerk dageken van 1276. In hierdie periode was die ou stadskern reeds digbevolk, en steeds meer bewoners het hulle in die nuwe stadswyk Neustadt begin vestig. Onlangse navorsing het bevestig dat hierdie nuwe buurt, wat al in die middel van die 13de eeu bestaan het, as 'n tweede stad met die naam Schadegard gestig is, wat sy stadstatus weer kwytgeraak het. Toe in 1289 met die bou van die groot Mariakerk begin is, het die twee nedersettings reeds 'n gemeenskaplike stadsgebied gevorm.

Duitse immigrasie

Die kerstening van die plaaslike Slawiërs het gepaard gegaan met immigrasiegolf van mense uit gebiede wes van die Elberivier, waaronder Nedersaksers, Wesfale, Holsteiners, Friese, Hollanders en Vlaminge, en die stigting van nuwe stede langs die Oosseekus. Historiese dokumente verwys na Rostockse koopmans as die dryfkrag agter die stigting van Stralsund. Die Stralsundse stadsboek van 1270 en die burgerboek vanaf 1319 bevat lyste van inwoners, en soos uit die vanne blyk, was twee derdes van die bevolking uit verder af geleë gebiede afkomstig. 'n Aantal immigrante het selfs uit die Russiese Nowgorod, Italië en Boheme gekom.^[3] Die inheemse Slawiese bevolking het ten opsigte van hul taal en leefstyl vinnig by die Duitse meerderheid aangepas.

Handel en ambagte

Die groeiende handel het ook die plaaslike nywerhede bevorder, en die ambagsmanne het hulle in verskillende gildes (Duits: Amt, meervoud Ämter) georganiseer, met verkose Altermänner as gildeleiers. Die oudste Amt in Stralsund is in 1290 deur die plaaslike skoenmakers gestig. Ambagsmanne en hul gildes het in die plaaslike politiek geen noemenswaardige rol gespeel nie – volgens die Lübeckse Stadsreg is hulle nie as lede tot die stadsraad toegelaat nie. Uit hierdie politieke bedeling, wat die mag hoofsaaklik in die hande van koopmans gekonsentreer het, het verskeie kere geskille voortgespruit.

Die plaaslike koopmans het merendeels landbouprodukte soos brand- en timmerhout, vis, traan, graan, hops, beeste en varke asook bier uitgevoer. Die handel was aanvanklik beperk tot inheemse produkte, maar het na gelang van die uitbreiding van die handelsbetrekkinge geleidelik ook goedere soos pelse en byewas uit Nowgorod, Letlandse en Estniese hennep, haring uit Skåne, Engelse wol, Vlaamse lakengoed, Sweedse yster, Pruisiese graan en baie ander goedere ingesluit. Die Stralsundse koopmans het as middelmanne meer wins gemaak.

Aangesien Stralsund op Deense leengebied geleë was, was dit voor die hand liggend om eers handelsbande met Denemarke te smee. Die eerste historiese verwysings na betrekkinge met die noordelike buurland dateer uit die jaar 1249. Maar ook handelsbande met Vlaandere was van die grootste belang. Brugge was destyds die belangrikste handelstad noord van die Alpe, en Vlaamse lakens was uiters waardevolle handelsgoedere. Daarnaas kon in Brugge ook handelsbetrekkinge met koopmans uit Spanje, Italië, Frankryk en Suid-Duitsland aangeknoop word. Swede, Engeland en die Baltiese lande was eweneens belangrike handelsvennote, terwyl die handel met die Russiese stad Nowgorod dikwels moeilikhede geskep het. Dit was nogtans uiters winsgewend, soos uit die Nowgorodvaarders se kosbare kerkstoele in die Nikolaikerk blyk.

Danksy die ekonomiese opswaai en welvaart was Stralsund in staat om verreikende voorregte met hul heersers – Rügense en later Pommerse vorste – te beding wat byna aan selfregering gegrens het. Tog was Stralsund veral in strategiese opsig vir die heersers té belangrik sodat hulle nooit oorweeg het om aan Stralsund die status van Vrye Ryksstad te verleen nie – 'n voorreg wat groter stede soos Lübeck en Hamburg geniet het.

Lidmaatskap in die Hanseverbond

Sy rol as 'n stigtingslid van die Hanseverbond en sy ontwikkeling tot een van die verbond se beduidendste handelstede het die selfbewussyn van Stralsund bevorder en die stadskarakter sterk beïnvloed. Die Stralsunders was daarvan bewus dat hulle ekonomiese opswaai enersyds die belange van ander Oosseehawens sou raak, maar andersyds ook politieke en ekonomiese bande met sy mededingers noodsaaklik sou maak – dit was immers belangrik om in 'n sterk posisie teen die adel te wees en sodoende sy belange te beskerm.

Reeds in die 1260's het Stralsund ooreenkomste aangaane regshulp met sy buurstede Demmin en Tribsees gesluit, en in 1278 het die stad saam met Lübeck, Rostock, Wismar en Greifswald vrye toegang tot die markte in Hvidanger (Denemarke) verkry. Saam met Stettin, Demmin en Anklam het hierdie stede in 1283 in die Rostockse Landvrede ook ooreenkomste met die plaaslike heersers gesluit en daarnaas die reg gekry om self ooreenkomste aan te gaan.

Hierdie voorreg was reeds in laat 1283 van groot belang – 'n geskil tussen Noorweë en die Duitse handelstede het tot 'n Duitse seeblokkade van Noorse hawens gelei. Tien jaar later het Stralsund, Lübeck, Rostock, Wismar en Greifswald 'n ooreenkoms vir wedersydse bystand onderteken wat – naas diplomatieke optrede – ook voorsiening vir die opstel van 'n gemeenskaplike vloot van oorlogskepe gemaak het. Hierdie verdrag was die hoeksteen vir die latere Hanseverbond.

Die handelstede het groot voordele uit hul gemeenskaplike optrede getrek soos lae invoertariewe in Noorse hawens. Koning Magnus het in 1358 selfs besondere beskerming aan Stralsundse burgers toegesê wat as koopmans 'n besoek aan Noorweë afgelê het. Die Hanseverbond het ook die stede se handel met Engeland bevorder en in 1356 tydens 'n geskil met Vlaandere, wat deur diplomatieke stappe nie bygelê kon word nie, 'n suksesvolle seeblokkade deurgevoer totdat daar in 1360 aan sy eise voldoen is. Belangrike handelsbetrekkinge is daarnaas ook met koopmans uit Wesfale, Elbing, Kolberg, Litaue en Nowgorod aangeknoop.

Die handelstede was vanweë hul ligging in gebiede, wat deur feodale heersers soos die Deense konings geregeer is, dikwels in 'n baie moeilike situasie. Om voorregte te kry, was die stede gedwing om geld aan hul heersers te betaal. Nogtans was die regente nie sommer bereid om hul invloed op die welvarende stedelike sentra kwyt te raak nie. In die sogenaamde Markgrawe-oorlog van 1311 het 'n gemeenskaplike strydmag van troepe uit Denemarke, Sakse, Braunschweig, Thüringen, Meißen, Pole, Brandenburg, Holstein, Maagdenburg, Bremen en Wittenberg aanvanklik oorlog teen Wismar en Rostock gevoer en hierdie stede ingeneem.

Stralsund het daarin geslaag om hom vry te koop, maar was genoodsaak om afstand te doen van sy vroeëre voorregte. Die volgende drie jaar het die prentjie egter verander. Nadat Stralsund 'n politieke verbond met Brandenburg aangegaan het, kon die stad in 1316 'n beleg deur Deense troepe en hul bondgenote deurbreek. Die hertog van Sakse-Lauenburg is deur die Stralsunders gevange geneem en is eers vrygelaat nadat 'n hoë losprys aan die stad betaal is. Stralsund was vervolgens in staat om sy voorregte verder uit te bou.

Met die afsterwe van die Rügense heerser Wizlaw III het Denemarke en Mecklenburg pogings onderneem om die mag in die vorstedom te oorneem, tog is die Mecklenburgers in 1327 deur Stralsund en sy Holsteinse bondgenote verslaan. Die vorstedom Rügen is daarna met die hertogdom Pommere-Wolgast verenig. Ná hierdie periode van oorloë het Stralsund se handel en ekonomie 'n nuwe opswaai beleef. Stralsund het ekonomiese voordeel uit die vereniging van Rügen en Pommere-Wolgast en uitgebreide handelsbetrekkinge getrek. Net die handel in die Oosseegebied is deur die geskille tussen die koning van Swede en Noorweë en die Holsteinse heerser van Denemarke ernstig belemmer nadat seerowery steeds 'n groter probleem geword het. Eers in 1343 het die Hansestede danksy 'n ooreenkoms met koning Magnus daarin geslaag om hierdie hinderpaal te verwyder.

Die Vrede van Stralsund (1370)

Die Deense koning Waldemar IV het daarin geslaag om sy ryk van vreemde heerskappy te bevry en sodoende ook die veiligheid van skeepvaart en handel in die Oossee herstel. Die Deense verowering van Skåne en die brandskatting van Visby op die eiland Gotland en die opsegging van voorregte het nogtans 'n groot beperking op die Hansestede se handel geplaas. Gevolglik het hulle in 1361 oorlog teen Denemarke verklaar, maar het in die volgende jaar 'n neerlaag in die Strelasund gely.

Ondanks die vredesluiting van Vordingborg in 1365 het die Dene voortgegaan om die handelsaktiwiteite van die Hanseverbond te belemmer. Op die Hansetag van 1367, wat in Keulen gehou is, het tot by 57 Hansestede in die Keulense Konfederasie verenig. Hierdie konfederasie het in 1368 'n militêre verbond met koning Albrecht van Swede en Noord-Duitse heersers gesluit, en selfs enkele Deense vorste het die konfederasie se kant gekies. Ná 'n reeks militêre neerlae teen die konfederasie het die Dene genoodsaak om vrede gevra.

In hierdie periode het Stralsund in die sogenaamde Wendiese Kwartier van die Hanseverbond die tweede belangrikste posisie na Lübeck ingeneem. Stralsund se militêre slaankrag in die oorlog teen Denemarke was 'n beslissende faktor by die Hanse se oorwinning, net soos die stad se finansiële en materiële bydraes. Die politieke gewig van Stralsund is weerspieël in die aantal Hansevergaderings (Hansetage) wat hier in die tydperk tussen 1358 en 1370 gehou is: Stralsund het twintig keer as gasheerstad opgetree, teenoor 18 vergaderings wat in Lübeck plaasgevind het en ses elk in Wismar en Greifswald.

Die vredesoorhandelinge met die Deense Raad het dan ook in Stralsund plaasgevind. Aangesien die Hansestede in teenstelling met hulle bondgenote geen gebiedseise gemaak het nie (hulle het eerder belang in die uitbreiding van hul handelsaktiwiteite gestel), het Denemarke, wat 'n baie toegewende houding ingeneem het, sy beheer oor die verowerde gebiede in Skåne in ruil vir die herstel van die Hanseverbond se vroeëre voorregte behou. Op 24 Mei 1370 het die verteenwoordigers van die Deense Ryksraad en die Hansestede van die Keulense Konfederasie die Vredesooreenkoms van Stralsund onderteken wat die Hansestede se groot politieke gewig bevestig het.

Die Stedelike Grondwet van 1391

Terwyl byna alle lae van die samelewing voordeel uit die ekonomiese opswaai ná die vredesluiting voordeel getrek het, is die politieke struktuur en aktiwiteite deur die raad en die koopmans, wat daarin verteenwoordig was, oorheers. Net soos in ander Hansestede het die politieke bedeling ook in Stralsund tot onluste gelei. In 1391 het inwoners in opstand teen die raad gekom.

Reeds vanaf 1361 het die Stralsundse burgemeester Bertram Wulflam 'n deurslaggewende rol in die stadsraad gespeel. Tussen 1361 en 1385 het hy as verteenwoordiger van Stralsund aan 59 Hansevergaderings deelgeneem, groot aansien in die twee oorloë teen Denemarke verwerf en homself in 'n onaantasbare magposisie verskans. Op die Ou Markplein (Duits: Alter Markt) het hy voor homself 'n indrukwekkende handels- en woonhuis laat oprig, waarvan die front opsetlik in die raadsaal se rigting gewys het. Wulflam het steeds meer outokraties en outoritêr opgetree, en ook sy seun Wulf het oproer veroorsaak met sy heerssug en willekeurige optrede. Terwyl Bertram Wulflam vanweë sy prestasies 'n sekere reputasie opgebou had, was Wulf minder suksesvol en het sy politieke amp uitsluitlik aan die invloed van sy vader te danke gehad.

In 1385 het 'n militêre operasie teen seerowers onder die bevel van Wulf Wulflam misluk, en die Hansestede was genoodsaak om 'n vernederende wapenstilstandsooreenkoms met die adellike seerowers te onderteken. Weens die algemene ontevredenheid in Stralsund het die stadsraad kandidate vir die raad benoem wat die Wulflams nie welgesind was nie. Een van hulle was Karsten Sarnow, wat in 1391 'n groot oorwinning oor seerowers behaal en op 2 Mei van dieselfde jaar 'n hervorming van die stedelike grondwet afgedwing het.

Alle vorige grondwette (willköre) is herroep en 'n vergadering van Altermänner ingestel waarin ook die ambagsgildes (Ämter) beperkte seggenskap gekry het. Ná 'n misoes het Stralsund nog in dieselfde jaar in 'n ekonomiese krisis verval. Die Wulflams, wat uit die stad verdryf is, het in ander Hansestede teen Stralsund opgetree, en op 18 Oktober 1392 is Stralsund opgeroep om die ou bedeling te herstel, anders sou sy lidmaatskap in die Hanseverbond opgeskort word. Die burgers het in verset teen Sarnow getree, en hy is op 21 Februarie 1393 op die Ou Markplein tereggestel. Sy hervormings en nuwe grondwet is herroep.

Oorlog teen Denemarke

Dit herstel van die ou grondwet het nogtans nie die begin van 'n vreedsame tydperk gemarkeer nie. Daar was nog steeds geskille met die plaaslike heersers en vreemde magte, net soos interne geskille. Aan die begin van die 15de eeu was Denemarke en Holstein in 'n stryd gewikkel, en albei het pogings onderneem om die Hanseverbond as 'n bondgenoot in te span. Die Hansestede het in 1423 'n ooreenkoms met koning Erik van Denemarke gesluit, tog het die heerser dit al drie jaar later weer gebreek deur handelsbeperkings soos die Sund-tol in te stel wat die Hanseverbond swaar getref het.

Op 22 September 1426 het Lübeck, Hamburg, Lüneburg, Wismar, Rostock en Stralsund 'n militêre verbond gesluit om teen koning Erik op te tree en daarna ook 'n ooreenkoms met die hertoë van Sleeswyk bereik. Greifswald en Anklam, twee stede in die Hanseverbond se Wendiese Kwartier, het geweier om by die militêre verbond aan te sluit, en hul lidmaatskap in die Hanse is vervolgens opgeskort. Stralsund was onder die heerskappy van Pommere, 'n politieke bondgenoot van Denemarke, tog het diplomatieke druk op die stad misluk.

In 1427 het die oorlog begin. Aanvanklik het die Hansestede 'n aantal oorwinnings behaal, maar in die somer het die militêre situasie skielik verander. Op 11 Julie 1427 het 'n Hansevloot van 36 oorlogskep onder die bevel van die Lübeckse burgemeester Tidemann Steen in die Strelasund 'n verpletterende neerlaag gely. Terwyl in Stralsund net soos in ander stede onluste uitgebreek het, is die oorlog teen Denemarke voortgesit. Die Hanseverbond het kaapvaarte onderneem en die getal aanvalle op Denemarke en Noorweë verhoog. Denemarke het gereageer deur 'n oorlogsvloot van 77 skepe byeen te bring en Stralsund op 5 Mei 1429 aangeval. Die stad is deur die skielike aanval oorrompel en het derhalwe geen noemenswaardige weerstand gebied nie. Die Deense troepe het Stralsund se skepe gekaap, en sommige van hulle is aan die brand gesteek. Terwyl die Deense brandskatting en plundering van Stralsund dae lank voortgeduur het, het ses Stralsundse skepe uit Wismar en Lübeck na die hawe teruggekeer en is vinnig tot oorlogskepe omgeskep om 'n aanval op die Dene te loods. Die Skandinawiërs het groot verliese gely en het op die vlug geslaan. Ter gedenking aan hul oorwinning het die Stralsunders die eiland Strale hernoem tot Dänholm.

In die volgende periode is eerder diplomatieke roetes gevolg. Stralsund het in 1430 'n afsonderlike vredesooreenkoms met koning Erik gesluit wat by sy bondgenote hewige reaksies uitgelok het. Die vrede is as gevolg van ekonomiese redes gesluit – Stralsund is deur die oorlog meer benadeel as die ander hansestede aangesien selfs onsydige stede hul handelsroetes van die Strelasund na landroetes verskuif het. Eers in die Vrede van Vordingborg in 1435 het ook die ander lede van die Hanseverbond hul geskille met Denemarke bygelê. Dit was egter duidelik dat die Hanseverbond nie meer die eendragtige, monolitiese blok van sy beginjare gevorm het nie.

Die bloeitydperk in die 15de eeu

Danksy sy handelsbetrekkinge, wat nou ook Skotland en Spanje ingesluit het, het Stralsund in die 15de eeu 'n nuwe bloeitydperk beleef. Omstreeks 1450 was 350 koopmans (waarvan sowat die helfte klerehandelaars) in die handelsektor werksaam, en Stralsund het reeds in 1421 oor dertien skeepswerwe beskik. In 1488 het vyftig skippers die St. Marienbruderschaft gestig, die geskiedkundige voorloper van die Stralsunder Schiffercompanie wat vandag nog steeds bestaan. Die Stralsunders het oor die handelsmonopolie op die eiland Rügen beskik en ook die veerbootverbindings na die vasteland beheer.

Die boubedryf se opswaai was aan die uitbreiding van bestaande en die bou van nuwe versterkings asook die oprigting van pragtige gewelhuise deur welvarende koopmans te danke. In hierdie periode het ook die pragtige pronkfasade van die raadsaal ontstaan, terwyl stralsund se kerke uitgebou of herstel is.

In die 15de eeu het ook die plaaslike geskiedskrywing 'n aanvang geneem, alhoewel die stedelike kronieke in vergelyking met stede soos Lübeck eerder klein van omvang was. Twee baie kort kronieke uit hierdie eeu, wat waarskynlik deur monnike geskryf is en die installasie van 'n kerkklok en 'n waterleiding behandel, het bewaar gebly. 'n Derde, omvattende kroniek is slegs in fragmente oorgelewer. Geskiedkundiges is derhalwe op die kronieke van ander stede aangewese. Nogtans beskik die stadsargief van Stralsund oor 'n beduidende versameling van historiese dokumente, waaronder die oudste papieroorkonde van Denemarke.

Teen die einde van die 15de eeu het die sentraliseringsbeleid van Bogislaw X, hertog van Pommere, die sluimerende konflik tussen die stede en die omliggende vorstedomme in die ope gestoot. Die stedelike elites se strewe na onafhanklikheid is deur die hertog in die wiele gery. Hy het doeanetariewe verhoog, begin om self handelsbetrekkinge met vreemde lande aan te knoop en landbesit, wat reeds aan burgers verkoop was, weer opgeëis om dit vervolgens aan hulle te verpag. Die bewaring van hul voorregte het van die Stralsunders groot inspanning geverg.

Reformasie

In die vroeë 1520's het die reformatoriese beweging veral vanuit die klooster Belbuck in Noord-Duitsland begin uitbrei. Een van die sleutelfigure van die Protestantse Hervorming in die noorde was Johann Bugenhagen, 'n lektor by die kloosterskool van Belbuck. Twee van sy skoliere, Christian Ketelhot en Johann Kureke, was vanweë hul Protestantse beskouings genoodsaak om uit die klooster te vlug. Op pad na hul toevlugsoord in Lyfland het hulle in 1523 in Stralsund aangekom en besluit om nie verder te reis nie. Hul preke het veral aandag by die laer en middelklas gekry, en hulle is deur burgers soos Franz Wessel gesteun.

Die stadsraad was egter duidelik gekant teen die nuwe godsdienstige beweging en is sodoende in opposisie met die meerderheid van die stadsbevolking geplaas. Ná konflikte met die Stralsundse burgers het uiteindelik ook die stadsraad begin om die Protestantse leerstellings goed te keur.

Aanvanklik het sowel die Rooms-Katolieke klerus, wat pogings onderneem het om veral Ketelhot te belaster, asook die Hanseverbond stelling teen die Protestantse strominge ingeneem. Die Hanse het op die Hansedag in 1525, wat in Lübeck gehou is, tevergeefs daarop aangedring dat Stralsund en Wismar die nuwe geloof en sy "Martiaanse sekte" moes vervolg. Die volgende Hansedag, wat laat in dieselfde jaar plaasgevind het, het aan elke lidstad die reg verleen om self oor sy predikers te besluit. Ook die hertoë van Pommere, wat oorwegend teen die nuwe geloof gekant was, het nou geen kans meer gesien om die Protestantse beweging in Stralsund te stuit. Die Evangeliese kerkorde, wat deur Johannes Aepinus geskep is, was die eerste van sy soort in Duitsland.

Die stadsraad, waarin 'n minderheid burgers oor byna alle mag beskik het, het weliswaar die Reformasie gesteun, maar geweier om die sosiale hervormings, waarvor die inwoners gepleit het, deur te voer. Die opposisiebeweging is onder meer deur Fransiskane-monnike uit die Johannisklooster ondersteun. In 1524 het burgers die stadsraad genoodsaak om 'n sogenaamde Raad van 48 (wat na sy aantal lede vernoem is) as oppergesag in Stralsund te erken.

Op 10 April 1525 het die Raad van 48 armes na die Nikolaikerk genooi om alle bedelaars, wat 'n amptelike permit vir hul bedelwerk sou ontvang, te kenmerk. Hierdie vergadering het egter tot 'n algemene opstand van arm inwoners gelei – mense, wat met hul situasie ontevrede was, het altare en kapelle beskadig en uiteindelik in die Johanniskerk gestorm en dit net soos die behuisings van die monnike geplunder. Ook ander kloosters is tydens die onluste verwoes en geplunder. Die opstandelinge was veral ambagswerkers, bootmans, huisbediendes, dagloners, knegte en ander arm bewoners van Stralsund. 'n Mag van 900 mans is ontplooi om die opstand te onderdruk. Danksy die algemene vrees ná die rebellie het die Raad van 48 daarin geslaag om nog meer voorregte van die stadsraad af te dwing. Daarnaas is nege van sy lede in 1525 as burgemeesters benoem. In die volgende jare het nog meer burgers lede van die stadsraad geword en die ou elites geleidelik verdring. Ambagsmanne is egter steeds nie tot die stadsraad toegelaat nie. Vanweë sy toenemende magsmisbruik is die Raad van 48 in 1534 omvergewerp, en invloedryke koopmans het hul kans gebruik om hulle as nuwe heersersklas te vestig.

'n Nuwe ekonomiese en politieke koers

Stralsund se handel met stede langs die Oosseekus asook met Noord- en Noordwes-Europa het ook in die 16de eeu gefloreer. Veral landbouprodukte uit die omgewing van Stralsund was gewilde uitvoergoedere, terwyl die stad se invoere hoofsaaklik uit vis, sout, speserye en wyn bestaan het. Nuwe handelsmaatskappye is gestig, en koopmanne het begin om hul vragte oor 'n aantal skepe te versprei om hul risiko te verminder – in die geval van 'n seeroweraanval het hulle sodoende nie gevaar geloop om hul hele vrag kwyt te raak nie. Daarnaas het geldhandel steeds belangriker geword; rente-inkomste uit lenings was 'n nuwe bron van inkomste vir koopmanne.

Daarnaas het bierbrouerye tot 'n beduidende ekonomiese faktor begin ontwikkel – in 1594 was daar reeds 171 brouhuise in Stralsund waarvan die meeste bokbier vir die uitvoer na oorsese bestemmings gebrou het. Stralsund het nou geleidelik ook sy eie onafhanklike ekonomiese koers binne die Hanseverbond se Wendiese Kwartier ingeslaan: sy nuwe beleid om steeds meer handel buite die Hanseverbond se kantore te dryf was strydig met bepalings in die Hanse se statute. Nadat onderhandelinge met Denemarke oor die opheffing van handelsbeperkings, wat ná die Nordiese Sewejarige Oorlog (1563–1570) ingestel is, misluk het, het Stralsund nuwe handels- en doeaneooreenkomste met Swede aangegaan. Stralsund het tot Swede se brughoof op die Europese vasteland begin ontwikkel.

Stralsund in die Sweedse koninkryk

Uitsig oor Stralsund
Stralsunder Bilderhandschrift, omstreeks 1611–1615

In die oorloë van die vroeë 17de eeu het Stralsund toenemend begin om Swede se belange te bevorder. Sodoende het die stad wegbeweeg van die gemeenskaplike beleid van Hansestede teenoor die oorlogvoerende partye in Europa, veral Nederland, Spanje en Engeland. Politieke bande met die Nederlandse State-Generaal was onder meer voordelig tydens die beleg van Stralsund deur hertog Albrecht von Wallenstein se keiserlike magte in 1628 waartydens die stad finansiële steun uit Nederland ontvang het. Gedurende Swede se oorloë teen Rusland, Denemarke en Pole het Stralsund voordeel getrek uit handelsvoorregte in die Sweeds-besette dele van die Baltiese lande en Pommere.

Alhoewel aan Stralsund nooit die status van Vrye Hansestad toegeken is nie en dit steeds ondergeskik was aan die bewind van die heersers van Pommere-Wolgast, kon die stad nogtans 'n hoë mate van eie bestuur en selfbeskikking geniet. Enige politieke besluite van die landdag, waarin Stralsund self verteenwoordig was, is net op die stad toegepas as die Stralsunders hul toestemming daraan verleen het. Ook die invloed van plaaslike heersers op die stad was beperk.

Die Pommerse hertog Bogislaw XIII het een vergeefse poging onderneem om Stralsund se ekonomiese en politieke status te ondermyn deur die stigting van 'n nuwe nedersetting, Franzburg, naby die Neuenkamp-klooster wat met Stralsund sou meeding. Franzburg kon dié rol egter nooit vervul nie.

Die munisipale gesag was ná die ontbinding van die Raad van 48 weer in die hande van Stralsundse patrisiërgesinne.

Verwysings

↑ (de) Statistisches Landesamt M-V – Bevölkerungsentwicklung der Kreise und Gemeinden 2014
↑ Saxo Grammaticus: Historica Danica, ed. G. Waltz, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores XXIX, bl. 75, 142
↑ Fritze, Konrad: Die Hansestadt Stralsund. Schwerin: Petermänken 1961, bl. 24

Eksterne skakels

(de) Amptelike webwerf
(de) (sv) Die Sweedse periode in Noord-Duitsland (1630–1815) Geargiveer 17 Mei 2008 op Wayback Machine
(en) (fr) Amptelike UNESCO bladsy

[1] (de) Statistisches Landesamt M-V – Bevölkerungsentwicklung der Kreise und Gemeinden 2014

[2] Saxo Grammaticus: Historica Danica, ed. G. Waltz, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores XXIX, bl. 75, 142

[3] Fritze, Konrad: Die Hansestadt Stralsund. Schwerin: Petermänken 1961, bl. 24

[1]

[2]

[3]