Volkseigener Betrieb

Hoofgebou en parkeerterrein van die VEB Carl Zeiss Jena in Jena (1978)

Volkseigener Betrieb (VEB, "Volkseie onderneming") was 'n regsvorm waarin nywerheids- en diensondernemings in die Sowjet-besettingsone van Duitsland en later in die Duitse Demokratiese Republiek (DDR) bedryf is. Hul stigting volgens die voorbeeld van soortgelyke ondernemings in die Sowjetunie was die resultaat van die proses van onteiening en nasionalisering van privaat ondernemings wat onder Sowjet-besetting ná die Tweede Wêreldoorlog deurgevoer is. Vanaf 1948 het hulle as ekonomiese basiseenhede van die sentraal-geleide ekonomie gefungeer. Hulle was formeel in volksbesit en ondergeskik aan die DDR-staats- en partyleiding. Dit was verbode om hulle aan privaat persone te verkoop.

Die bestuur van elke VEB het uit 'n sogenaamde Werkleiter ("bedryfsleier", later ook Werk- of Betriebsdirektor genoem), die Eerste Sekretaris van die SED-bedryfspartyorganisasie (BPO) en die voorsitter van die bedryfsvakbondleiding (BGL) bestaan. Die tweede vlak het uit 'n aantal vakdirekteurs (tegniese direkteur, produksiedirekteur, ekonomiese direkteur, hoofrekenmeester en ander) bestaan. In enkele gevalle is VEB's ook deur plaaslike administratiewe distrikte (Duits: Kreise) bestuur (afkorting: VEB (K).

VEB's is aanvanklik volgens bedryfsktore georganiseer (Vereinigung Volkeigener Betriebe, VVB). Vanaf die laat 1960's is hierdie VVB stapsgewys in kombinate omgeskep. VVB en kombinate is op hulle beurt deur die Staatsplankommissie (SPK), die departemente van nywerhede en departementele administrasies beheer. In 1989 was 79,9 persent van alle werknemers in die DDR in 'n VEB werksaam.

VEB's het dikwels naas hul amptelike naam nog 'n erenaam gedra, soos byvoorbeeld die VEB Kombinat Chemische Werke "Walter Ulbricht" Leuna - ter ere van die staats- en partyleier Walter Ulbricht (1893-1973). Hierdie soort erename is eers aan 'n VEB toegeken nadat sy werknemers die ekonomiese planne, wat binne die bestek van sogenaamde "sosialistiese mededinging" aan hulle opgelê is, met 'n honderd persent of hoër slaagsyfer vervul is.

VEB's het 'n belangrike rol ten opsigte van sportbevordering gespeel.

Die meeste VEB's was volgens internasionale standaarde nie ekonomies doeltreffend nie. Met die Duitse hereniging en die invoering van 'n markekonomiese stelsel vanaf 1990 is die sowat 8 000 kombinate en VEB deur die Treuhandanstalt geprivatiseer. As gevolg van die ontbinding en privatisering van DDR-staatsondernemings het miljoene werkgeleenthede verlore gegaan.

Verwysings

• Hierdie artikel, of gedeeltes daarvan, is uit die volgende Wikipedia-artikel vertaal: Volkseigener Betrieb