Badu

Badu
	Wappe vo Badu
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Wallis (VS)
Bezirk:	Leuk
BFS-Nr.:	6111
Poschtleitzahl:	3954
Koordinate:	614978 / 136903Koordinate: 46° 23′ 0″ N, 7° 38′ 0″ O; CH1903: 614978 / 136903
Höchi:	1'402 m ü. M.
Flächi:	67.2 km²
Iiwohner:	1295 (31. Dezämber 2022)
Website:	www.leukerbad.org
	Badu (au: Leiggerbad) Badu (au: Leiggerbad)
Charte
	Charte vo Badu

Badu (oder au: Leiggerbad) isch e Munizipalgmäind (politischi Gmäind) im Bezirk Leigg im Kanton Wallis i dr Schwiiz.

Geografii

D Nochbergmäinde vo Badu sind:

ännet dr Sproochgränze im Weschte: Crans-Montana im Bezirk Siders
im Bezirk Leigg und im Dalataal: Innu, Albinu und Gùttet-Feschìl
im Bezirk Weschtlich Araro und im Lötschetaal: Feerdan
über de Bärgen und under em Schwaarebach: Chanderstääg im Bärner Kräis Frutige-Nidersimmetaal
am Wildstrubelmassiiv: Adelbode im Bärner Kreis Frutige-Nidersimmetaal und Lengg im Kräis Obersimmetaal-Saanen

S Dorf Badu liit oben im Taal vo dr Dala, wo vom Dalagletscher und vom Flüegletscher oben abe chunnt, vor em Dorf Badu dur en schöni Schlucht goot und zwüsche Leuk und Faare in Rotte flüsst. S Taal ab ligge im Gmäindbann d Wiiler Fiess, Lees, Birche, Kluschete, Bodme und Planinong.

Vom Bad uf d Flüealp ufe und vo dört über de Bärgpass Gitzifurggu (2912 m) goot en Fuesswäg zum Lötschepass und uf Feerdan. Vor langer Zyt, wo dr diräkt Wäg vom Dorf uf d Gemmialp ufe wäg em Duubefels no verspeert gsi isch, het me ob em Dorf über ne geechi Halde bärguf chönne go; das isch der alt Gemmiwäg gsi, wo hüt nümm pruucht wird. Über dä Bärgsaddel, wo uf 2723 Meter liit, sind vermuetli die Gruppe vo Alemanne ggange, wo uf der Suechi nach nöiem Land öpen im 9. Joorhundert us em Bärnbiet is Wallis cho sind.

Sid em Middelalter isch denn der nöi Soumwäg vo Frutige übere Gemmipass mit dr Höchi vo 2314 Meter uf Chanderstääg füre Vercheer wichtig gsi. Uf dä Pass grad oben a Leiggerbad goot dr Wäg vom Dorf a obsi dur di mächtigi Gemmiwand. Die 600 Meter höchi Flue het em Goethe Ydruk gmacht, wie-n-är im Pricht vo synere Reis dur d Alpe vo ane 1779 schrybt. Und au im Guy de Maupassant sinere Gschicht L'Auberge (uf Dütsch: s Gaschthuus) und in ere Szeene mit em Sherlock Holmes vom Arthur Conan Doyle und de no i divärsi Tegscht vo anderne Schriftsteller chunt dä Bärg vor. Sid em 1957i gids dört ufen e Luftsäilbaan.

Zu dr Gmäind Badu ghört änen em Gemmipass das wyte Hochtaal vom Lämmeregletscher zum Duubesee und bis zum Schwaarebach abe, mit dr Schofalp und dr Lämmerenalp. Dä Deil vom Gmäindbann uf em Bärg oben isch sogar grösser als s Gländ vo Badu im Dalataal unde.

A dr Gemmi goot die grossi kontinentaali Wasserscheid dure: D Dala lauft uf dr einte Syte im Tobel und dur de Chrache bi dr Varner Brugg i d Roone abe, wo noch irem Wäg zum Gämfersee und dur Frankriich zletscht is Middelmeer mündet. Dr Bach Lämmeredalu uf dr andere Syte foot under em Wildstrubelgletscher aa, chunt is Alppiet bi dr Gemmi abe und flüsst zum Täli vom Schwaarebach und denn über d Kantoonsgränze is Bärnbiet übere. Unde a dr Spittelmatte änderet d Dalu denn dr Name und me seit ere vo dört a Schwarzbach. Dä Bach flüsst bim Waldhuus unde i d Chander, wo zum Yzugsgebiet vo dr Aare und do dermit vom Rhii ghört, und mit däm Stroom goot s Wasser vo dr Gemmi bis i d Nordsee abe.

D Bärge zringsetum heisse:

uf dr Nordsyte oben em Dorf: d Plattehörner bi dr Alte Gemmi
ob em Dalataal: Rinderhorn (3448 m), Balmhore (3698 m), Ferderothore, Majinghore
uf dr Oschtsyte oben em Dorf: Torränthore
uf dr Weschtsyte: d Chetti vo de Leeshörner, mit em Duubehore
rings um d Lämmerealp: Schwarzhore, Rothore, Schneehore, Wildstrubel (3244 m), Grossstrubel, Stäghore
weschtlech vom Duubesee: Rote Totz und Felshore
öschtlech vom Duubesee: s Chly Rinderhore

Uf de Bärge obe sind im Gmäindbiet vo Badu zää Gletscher und zwöi grossi Seeè und föif chlyni Seeli.

Gschicht

S erschte Hotäl im Baad isch d Maison Blanche gsi, wo im 17. Johrhundert bout worden isch. Ane 1719 hed e Lauwele s Dorf verwüeschtet und au das Huus zämegrisse, und drufabe isch es den vil grösser wider ufbout worde. Spöter sind no mee Hotäl entstande, im 1836i s Hotel de France. Wäge de Heilquelle, wo me sid em Middelalter könnt het, sind immer mee Psuecher is Bad im Taal hinden a dr Stadt Leigg cho.

Für die viile änglische Kuurgescht, wo nach dr eerschte berüemte Reis vom Thomas Cook sinere Reisgruppe vo anne 1863 is Wallis cho sind, het men im 1885i es eigets Chilchli bout. Die gröschte Beeder si hüt s Burgerbad und d Alpetherme.

Vom 1915i bis ane 1967 het me mid ere Zaanradbaan vo Leigg is Bad ufe chönne fahre.

Näbem Lämmeregraat und under em Lämmerehore isch d Lämmerehütte vom Schwiizer Alpeclub SAC.

Sproochgeografii

Z Badu redet me wie im ganze Bezirk Walliserdütsch. Uf der Weschtsiite vo dr Gmäind, äne a de Bärge, isch öpe bi der Gmäindgränze au d Sproochgränze zwüschem dütschsproochige Oberwallis und em Underwallis, wo me hüt s regionale Französisch tuet rede; früener isch dört, im Piet vo der Gmäind Crans-Montana, der frankoprovenzaalisch Walliser Patois di normali Mundart gsi.

Iwoner

Quella: Bundesamt für Statistik 2005^[2]

Jaar	1850	1860	1870	1880	1888	1900	1910	1920
Iwoner	557	545	593	655	647	613	619	562
Jaar	1930	1941	1950	1960	1970	1980	1990	2000
Iwoner	545	514	505	619	1056	1070	1442	1431