Gród i zamek w państwie krzyżackim – miejsce tradycji czy tradycja miejsca?
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2016.010Słowa kluczowe
gród, zamek krzyżacki, archeologia, ziemia chełmińskaAbstrakt
W artykule przedstawiono najnowsze wyniki badań zamków z ziemi chełmińskiej w kontekście domniemanych związków pomiędzy krzyżackimi zamkami murowanymi (nieregularnymi i regularnymi kasztelami) a wcześniejszymi warowniami przedkrzyżackimi i krzyżackimi, wznoszonymi w okresie wczesnośredniowiecznym (grody słowiańskie/pruskie) oraz pomiędzy latami 30. XIII wieku a 2. połową tego stulecia (krzyżackie warownie drewniano-ziemne).
Bibliografia
AHP – Archaeologia Historica Polona, Toruń
Wczesnośredniowieczne grodziska – Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, red. J. Chudziakowa, Toruń
Antkowiak W., Lamparski P. 1999 Zamki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej (historia, plany, tajemnice), Toruń.
Architektura gotycka 1995 Architektura gotycka w Polsce, t. 2, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa.
Arszyński M., 1958 Ruiny zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim, powiat Chełmno, województwo bydgoskie. Dokumentacja historyczna do prac konserwatorskich opracowana do użytku Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Arszyński M., 1961 Z badań nad zamkiem krzyżackim w Radzynie, Rocznik Grudziądzki, t. 2, s. 39–77.
Arszyński M., 2000 Zamki i umocnienia krzyżackie, [w:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Podziały administracyjne i kościelne od XIII do XVI w., red. Z. H. Nowak, R. Czaja, Toruń, s. 29–43.
Bieniak J., 1970 Studia nad dziejami ziemi chelminskiej w okresie piastowskim, Rocznik Grudziądzki, t. 5/6, s. 5–69.
Birecki P., 2005 Sztuka w dziejach Wąbrzeźna, [w:] Historia Wąbrzeźna, s. 11–30.
Biskup M., 1980 Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII wieku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 28, nr 3, s. 401–412.
Biskup M., Labuda G., 1986 Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka – Społeczeństwo – Państwo – Ideologia, Gdańsk.
Boguwolski R., 1975 Pokrzywno Zamek, pow. Grudziądz. Stanowisko 1, Informator Archeologiczny. Badania rok 1974, Warszawa, s. 191–192.
Boguwolski R., 1978 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych prowadzonych na pokrzyżackim zamku w Rogóźnie, pow. Grudziadz, w 1972 r., (stan. 1), [w:] Komunikaty Archeologiczne. Badania archeologiczne na terenie województwa bydgoskiego w latach 1970–1972, Bydgoszcz, s. 205–210.
Boguwolski R., Grupa M., 1994 Pokrzywno, gm. Gruta, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, s. 140–143.
Boguwolski R., Kochanowski M., 1979 Sprawozdanie z archeologicznych badań na terenie zespołu zamkowego w Pokrzywnie, gm. Gruta, maszynopis w archiwum Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu, Grudziądz.
Boguwolski R., Kola A., 1972 Sprawozdanie z archeologicznych badań wiertniczych przeprowadzonych na obszarze miasta Grudziądza w okresie 19–26.IV.1972 roku, Informator Muzeum w Grudziądzu, R. 13, nr 2, 54–64.
Boguwolski R., Kurzyńska M., 2001 Archeologia północnej części ziemi chełmińskiej, Grudziądz.
Bojarski J., 1994 Lipienek, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, s. 92–102.
Chudziak W. ,1994a Żygląd, gm. Papowo Biskupie, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, s. 200–203.
Chudziak W. ,1994b Radzyń Chełmiński, gm. loco, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, s. 144–150.
Chudziak W. ,1994c Golub-Dobrzyń, gm. loco, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, s. 53–55.
Chudziak W. ,1996 Quondam castra w świetle badań wczesnośredniowiecznych grodzisk ziemi chełmińskiej, AHP, t. 3, s. 25–34.
Chudziak W., Kurzyńska M., 2012 Wczesne średniowiecze, [w:] Zamek w Grudziądzu, s. 178–196.
Chudziakowa J., 1963 Osadnictwo przedkrzyżackie na wzgórzu zamkowym w Toruniu w świetle ostatnich badań archeologicznych (1958–1961), Zapiski Historyczne, t. 28, z. 4, s. 591–600.
Chudziakowa J., Kola A., 1974 Źródła archeologiczne z terenu zamku krzyżackiego w Toruniu (badania 1958–1966 r.), Warszawa–Poznań.
Clasen K. H., 1927 Die mittelalteriche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preussen, t. 1: Die Burgbauten, Königsberg.
Czacharowski A., 1999 Dzieje średniowiecznego Wąbrzeźna, [w:] Prusy – Polska – Europa. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych. Prace ofiarowane Profesorowi Zenonowi Hubertowi Nowakowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, red. A. Radzimiński, J. Tandecki, Toruń, s. 339–348.
Czaja R., 2005 W cieniu średniowiecznego zamku (1246–1534), [w:] Historia Wąbrzeźna, s. 77–96.
Dorna M., 2004 Bracia zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228–1309. Studium prozopograficzne, Poznań.
Dorna M., 2009 Początki i budowa władztwa zakonu krzyżackiego (1226–1309), [w:] M. Biskup i in., Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, Warszawa, s. 70–104.
Dygo M., 1992 Studia nad początkami władztwa zakonu niemieckiego w Prusach (1226–1259), Warszawa.
Frycz J., 1963 Zamek krzyżacki w Toruniu, Rocznik Muzeum w Toruniu, t. 1, z. 3, s. 79–94.
Frycz J., 1978 Architektura zamków krzyżackich, [w:] Sztuka Pobrzeża Bałtyku. Materiały Sesji Historyków Sztuki, Gdańsk, listopad 1976, red. H. Fruba, Warszawa, s. 44–46.
Frycz J., Kmieciński J., 1956 Studium historyczno-urbanistyczne m. Wąbrzeźna, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Toruń.
Guerquin B., 1984 Zamki w Polsce, Warszawa.
Haftka M., 1999 Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów, Malbork–Płock.
Heise J., 1887 Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, z. 5: Der Kreis Kulm, Danzig.
Heym B., 1902 Geschichte des Kreises Briesen und seine Ortschaften, Breisen.
Heym W., 1941 Die Burg des frühen Mittelalters Friedeck bei Briesen (Ein Beitrag zum Bau deutscher Burgen im Osten und zur Urgeschichte der Stadt Briesen), Gothiskandza, z. 3, s. 57–94.
Historia Wąbrzeźna, 2005 Historia Wąbrzeźna, t. 1, red. K. Mikulski, współudział A. Czarnecki, Wąbrzeźno.
Jasiński T., 1992 Okoliczności nadania ziemi chełmińskiej Krzyżakom w 1228 roku w świetle dokumentu łowickiego, [w:] Balticum. Studia z dziejów polityki, gospodarki i kultury XII–XVII wieku. ofiarowane Marianowi Biskupowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Z. H. Nowak, Toruń, s. 151–163.
Jóźwiak S., 1997 Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i w ziemi chełmińskiej w latach 1246–1343, Toruń.
Katalog zabytków, 1973 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 6: Pow. golubsko-dobrzyński, oprac. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa.
Katalog zabytków, 1975 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 4: Pow. chełmiński, oprac. T. Mroczko, Warszawa.
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., 2001 Leksykon zamków w Polsce, Warszawa.
Kola A., 1972 Sprawozdanie z badań sondażowych przeprowadzonych w Chełmnie i Starogrodzie, powiat Chełmno, w latach 1968–1969, [w:] Komunikaty Archeologiczne. Badania na terenie województwa bydgoskiego w latach 1968–1969, Bydgoszcz, s. 104–109.
Kola A., 1991 Grody ziemi chełmińskiej w późnym średniowieczu, Toruń.
Łęga W., 1930 Kultura Pomorza we wczesnem średniowieczu na podstawie wykopalisk, Toruń.
Mikulski K., 2008 Historia Golubia-Dobrzynia, t. 1: Środowisko geograficzne, pradzieje i historia Golubia do roku 1939, Toruń.
Mikuski K., Wroniszewski J., 2008 W cieniu krzyżackiej warowni (do 1466 roku), [w:] Historia Golubia-Dobrzynia, t. 1, red. K. Mikulski, Toruń, s. 129–168.
Momot A., Wasik B., Wiewióra M., 2014 Zamek krzyżacki w Papowie Biskupim. Nowe odkrycia i nowe interpretacje, Rocznik Grudziądzki, t. 22, s. 65–98.
Nowiński K., 1967 Opis stratygrafii i murów z badań archeologicznych w 1967 r. w Golubiu-Dobrzyniu, woj. bydgoskie, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Nowiński K., 1969 Badania archeologiczno-architektoniczne w Golubiu-Dobrzyniu, Wiadomości Archeologiczne, t. 34, z. 1, s. 180–183.
Nowiński K., 1972 Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych zamku pokrzyżackiego w Golubiu-Dobrzyniu w latach 1967–1969, [w:] Komunikaty Archeologiczne. Badania archeologiczne na terenie województwa bydgoskiego w latach 1968–1969, Bydgoszcz, s. 140–149.
Pabian A., Rozynkowski W., 2000 Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej, Toruń.
Poliński D., 1994 Wąbrzeźno, gm. loco, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska, s. 184–190.
Poliński D., 2003 Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie w ziemi chełmińskiej, Toruń.
Poliński D., 2005 Gród czy zamek? Z badań nad najwcześniejszymi krzyżackimi obiektami obronnymi w ziemi chełmińskiej, AHP, t. 15/1, s. 181–196.
Poliński D., 2007a „Chełmińskie” warownie Zakonu na pograniczu krzyżacko-pruskim i krzyżacko-polskim, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, t. 2, red. K. Grążawski, Włocławek–Brodnica, s. 155–178.
Poliński D., 2007b Krzyżackie warownie drewniano-ziemne w świetle badań archeologicznych, AHP, t. 17, s. 241–257.
Powierski J., 1973a Studia nad strukturą administracyjno-terytorialną ziemi chełmińskiej i michałowskiej w okresie piastowskim, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych, seria C, nr 13, Prace Komisji Historii 9, s. 3–86.
Powierski J., 1994 Herman (zm. 1311) biskup chełmiński, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2: G–K, red. Z. Nowak, Gdańsk, s. 193–194.
Rogalski B., 1986 Komturski gotycki zamek krzyżacki w Kowalewie Pomorskim na tle ówczesnej architektury obronnej zakonu, [w:] Dzieje Kowalewa Pomorskiego, red. J. Danielewicz, Bydgoszcz, s. 57–96.
Rozynkowski W., 1995 Średniowieczne dzieje Papowa Biskupiego, Papowo Biskupie. 2000 Powstanie i rozwój sieci parafialnej w diecezji chełmińskiej w czasach panowania zakonu krzyżackiego, Toruń.
Rozynkowski W., 2002 Zamek krzyżacki w Papowie Biskupim – klasztor, warownia, ośrodek administracyjny i gospodarczy, [w:] Zamki i przestrzeń społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej, red. M. Antoniewicz, Warszawa, s. 339–352.
Soborska A., 1989 Późnośredniowieczne i nowożytne źródła archeologiczne z Wzgórza Zamkowego w Starogrodzie w województwie toruńskim, maszynopis pracy magisterskiej w Instytutcie Archeologii UMK, Toruń.
Sawicki Z., Pluskowski A., Brown A., Badura M., Makowiecki D., Shillito A. M., Zabilska-Kunek M., Seetah L., 2015 Survival at the frontier of holy war: political expansion, crusading, environmental exploitation and the medieval colonizing settlement at Biała Góra, North Poland, European Journal of Archaeology, t. 18, nr 2, s. 282–311.
Sembrzycki J., 1891–1892 Westpreussische Schlösser im 16 Jh.- Mitteilungen über einige westpreussische Schlösser auf Grund der Lustrationen von 1565 und 1730, Altpreussische Monatsschrift, nr 28, s. 215–217.
Simiński R., 2008 Od „solitudo” do „terra kulta”: przestrzeń jako przedmiot wyobrażeń w Inflantach i Prusach od XIII do początku XV wieku, Toruń.
Sławińska M., 1961 Zamek biskupi w Wąbrzeźnie, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Sławiński I., 1976 Zamek w Golubiu, Warszawa–Poznań–Toruń.
Słownik geograficzny, 1883 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 4, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa.
Słownik geograficzny, 1893 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,
t. 13, red. B. Chlebowski, Warszawa.
Steinbrecht C., 1888 Baukunst des deutschen Ritterordens in Preussen, t. 2. Preussen zur Zeit der Landmeister 1230–1309, Berlin.
Torbus T., 1998 Die Konventsburgen im Deutschordensland Preussen, Schriften des Bundesinstituts für Ostdeutsche Kultur und Geschichte, t. 11, München.
Torbus T., 2014 Zamki konwentualne w państwie krzyżackim w Prusach, Gdańsk.
Wasik B., 2013a Zamek w Lipienku na ziemi chełmińskiej, Rocznik Grudziądzki, t. 21, s. 51–74.
Wasik B., 2013b Architektura zamku w Kowalewie Pomorskim w świetle badań z 2013 roku, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Wasik B., 2014 Prace budowlane na zamkach w Grudziądzu i Toruniu u progu XIV wieku. Przyczynek do badań nad średniowiecznymi warsztatami budowlanymi w Prusach, Rocznik Grudziądzki, t. 22, s. 99–112.
Wasik B., 2015a Dzieje budowy i architektura zamku w Papowie Biskupim na ziemi chełmińskiej w świetle ostatnich badań, Biuletyn Historii Sztuki, R. 77, nr 1, s. 83–101.
Wasik B., 2015b Zamek w Radzyniu Chełmińskim. Technika i etapy budowy siedziby krzyżackich komturów i konwentu, Ochrona Zabytków, t. 68, nr 1, s. 167–181.
Wasik B., 2016 Budownictwo zamkowe w ziemi chełmińskiej, Toruń.
Wasik B., Wiewióra M., 2015 Castle building techniques in the Teutonic Order’s State in Prussia based on examples of selected convent houses in the Chełmno Land, in the light of recent studies, Castellologica bohemica 15, s. 74–93.
Wasik B., Wiewióra M., 2016 Próba rekonstrukcji układu przestrzennego zamku wysokiego (domu konwentu) w Kowalewie Pomorskim na podstawie źródeł historycznych i najnowszych wyników badań archeologiczno-architektonicznych, Wiadomości Konserwatorskie, nr 45, s. 53–65.
Wasik B., Wiewióra M., Momot A., w druku Chronologia zamku krzyżackiego w Kowalewie Pomorskim na podstawie wyników pierwszego sezon badań w 2013 r.
Wiewióra M., 2012a Próba rekonstrukcji etapów budowy i układu przestrzennego zamku, [w:] Zamek w Grudziądzu, s. 359–378.
Wiewióra M., 2012b Stratygrafia kulturowa Góry Zamkowej: synchronizacja warstw i analiza obiektów kulturowych, [w:] Zamek w Grudziądzu, s. 73–125.
Wiewióra M., 2013a Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej w świetle najnowszych badań wybranych obiektów, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. 58, z. 1, s. 97–123.
Wiewióra M., 2013b Studia nad średniowiecznym warsztatem budowlanym zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim, Ochrona zabytków, t. 66, nr 1–4, s. 181–200.
Wiewióra M., 2013c Badania archeologiczno-architektoniczne zamku głównego w Radzyniu Chełmińskim w latach 2008–2009, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk, s. 169–178.
Wiewióra M., 2014 Długi wiek XIII – początki krzyżackiej murowanej architektury obronnej na ziemi chełmińskiej w świetle najnowszych badań, AHP, t. 22, s. 113–144.
Wiewióra M., 2016 Stan badań archeologiczno-architektonicznych nad zamkiem krzyżackim w Grudziądzu, Rocznik Grudziądzki, t. 22, s. 37–64.
Wiewióra M., w druku Zamki krzyżackie i biskupie na ziemi chełmińskiej – nowe źródła, nowe perspektywy, [w:] Materiały z konferencji naukowej „Stare i Nowe Dziedzictwo Kulturowe Torunia, Bydgoszczy i Regionu, 6–7 lutego 2015, Toruń.
Zamek biskupów chełmińskich, 2014 Zamek biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, red. M. Wiewióra, Toruń.
Zamek w Grudziądzu, 2012 Zamek w Grudziądzu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, red. M. Wiewióra, Toruń.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1199
Liczba cytowań: 0
