Condáu d'Aragón

	estáu desapaecíu
Alministración
Capital	Ciudad de Jaca (es)
Relixón oficial	cristianismu
Xeografía
Coordenaes	42°33′N 0°33′W / 42.55°N 0.55°O

El Condáu d'Aragón foi un estáu que s'anició a principios del sieglu ix nuna franxa montascosa nel Pirinéu central qu'entendía los valles d'Ansó, Fechu y Aragón. Crear pol interés manifiestu de la dinastía carolinxa de protexer la so frontera meridional de los posibles ataques musulmanes.^[1]

Anque nun principiu tuvo baxu tutelar de los reis francos, conforme diba estendiéndose pola cuenca alta del ríu Gállego esprender del amparu carolinxu y averábase al nucleu de gobernantes de Pamplona.

Al atayase la llinia socesoria masculina de los condes d'Aragón y casar a la heredera del condáu, Andregoto Galíndez, col rei de Pamplona García Sánchez I, fai que'l fíu de dambos, Sancho Garcés II lleve los títulos de rei de Pamplona y conde d'Aragón dende'l 925.

Estos títulos van dir xuníos hasta l'añu 1035 en que'l testamentu de Sancho'l Mayor, estrema estes tierres ente los sos fíos y anque Ramiro I d'Aragón herieda con títulu de conde supeditáu al so hermanascu'l rei García Sánchez III de Pamplona. Ramiro acabó conquistando al so hermanascu Gonzalo los condaos de Ribagorza y Sobrarbe, y darréu, actuó con independencia del vasallaxe de iure que debía al rei pamplonés, actuando dende esi momentu como rei n'Aragón. El so fíu Sancho Ramírez robló como «fíu de rei» y la historiografía posterior consideró a Ramiro como primer rei d'Aragón col nome de Ramiro I d'Aragón y iniciador del so dinastía, llamada Ramírez o Aragón.

Política

A pesar de la conquista de la península ibérica pol islam, los valles pirenaicos del territoriu qu'anguaño conforma Aragón, nun fueron apoderaos efeutivamente pola alministración andalusí. Yá a mediaos del sieglu viii, tres la victoria de Poitiers, el condáu d'Aragón naz como una de les demarcaciones carolinxes que fueron establecíes polos francos como parapetu contra les agresiones musulmanes, yá que la civilización mahometana apoderaba nesta zona les cercanes ciudaes de Huesca y Boltaña. Al norte, nun territoriu delimitado pol calce del río Aragón y Aragón Subordán, y nos valles de fechu, Ansó y Canfranc, surde a principios del sieglu ix un territoriu rexíu por Aureolo, un conde natural de la rexón que finó en 809. A los so muerte produció un vacíu de poder que foi aprovecháu polos musulmanes pa reponer places fuertes a la Marca Hispánica.

Oriol foi asocedíu por Aznar Galíndez I so la proteición de Carlomagno, para, en 828 llograr el magnate autóctonu la independencia, al titulase esi añu «conde d'Aragón», empecipiando una dinastía que, nesta primer metá del sieglu ix, estendió'l so dominiu polos valles de Tena y Aurín, y la cuenca alta del Gállego.

Sicasí, el gobiernu d'Aznar Galíndez I nun tuvo continuidá, yá que'l so xenru, García los Malu, fíu de Galindo Belascotenes y casáu con Matrona, remontar contra Aznar (posiblemente debíu al enfotu expansionista del conde d'Aragón sobre l'altu Sobrarbe, rexíu por García los Malu) y quitar, hasta que'l fíu del espulso conde aragonés, Galindo Aznárez I, apaeza de nuevu al frente del Condáu d'Aragón cola ayuda de García Íñiguez de Pamplona.

Nel sieglu x Andregoto Galíndez, fía de Galindo II Aznárez, casó col rei de Pamplona García Sánchez I. El so fíu Sancho Garcés II, heredó en 970 el reinu de Pamplona y el condáu d'Aragón de la so madre, lo qu'indica que yá'l derechu aragonés dexaba la tresmisión per vía femenina de la Casa.

Pamplona y Aragón taríen xuníos hasta l'añu 1035, añu en que, a la muerte de Sancho III el Mayor, este dio'l condáu d'Aragón al so fíu Ramiro, quien acabaría consiguiendo independizase del vasallaxe de iure que tenía d'emprestar al so hermanu García Sánchez III de Pamplona y estableciendo, al asocede-y el so fíu Sancho Ramírez, el reinu d'Aragón.

Relixón y cultura

El primer obispáu del condáu d'Aragón se documenta nel sieglu x, en que l'obispu de Pamplona consagra a Ferriolo na sede de San Adrián de Sásave. Hasta esi momentu los aragoneses dependeríen del obispu mozárabe de Huesca o del de Pamplona.

Muncho más relevantes fueron, sicasí, los monesterios, qu'articularon non solo los aspeutos eclesiásticos, sinón que supunxeron una parte importante de l'articulación política, social y cultural del territoriu.

Ello ye que el condáu aragonés constitúyese en redol al monesteriu de San Pedro de Siresa fundáu escontra 820 y rexíu pol abá Zacarías, que foi un importante centru cultural y cuntaba con más d'un centenar de monxos. Nuna visita realizada en 852, Eulogio de Córdoba tresmite noticies a Guilesindo de Pamplona sobre la rellumanza del monesteriu y de la so biblioteca.

Atopó San Eulogio nesti cenobiu obres de tradición grecollatina que nun fueren calteníes na Córdoba del Califatu. Ente la poesía llatina atopó obres de la importancia de la Eneida —obra cume de la lliteratura épica llatina—, sátires de Flacu y Juvenal, opúsculos de Porfirio, epigrames d'Adhelelmo, odes de Horacio y fábules d'Aviano, qu'a partir d'esi momentu formaron parte de la cultura hispánica andalusí. Tamién menta monumentos de la patrística, como La ciudá de Dios d'Agustín d'Hipona, himnos católicos y otres obres didáctiques.

Mientres los sieglos ix y x n'Aragón desenvolviéronse dellos conxuntos monásticos qu'incorporaben a los sos dominios territorios de notable estensión. Reparar nes sos regles tradiciones tantu mozárabes como carolinxes. Nun foi hasta'l sieglu xi, cola fundación del reinu, que la influencia del ritu romanu enfusaría nes abadíes aragoneses. Nos sos scriptoria utilizóse tanto la lletra carolina como la visigótica, y les fábriques de les sos ilesies van combinar elementos mozárabes d'influxu musulmán con otres traces prerromániques de difícil adscripción.

Otros monesterios importantes fueron el de San Martín de Celleros (primer metá del sieglu ix), asitiáu al empiezu del valle de Ansó a poca distancia de la foz de Biniés; el de Santuyano de Navasal, na cabecera del valle de fechu; San Martín de Cercito (valle d'Acumuer, al oeste del condáu aragonés) y el citáu San Adrián de Sásave, fundáu a fines del sieglu ix y sito nel valle de Borau, qu'a empiezos del siguiente sieglu convertir na primer diócesis d'Aragón.

Economía y sociedá

La economía del condáu d'Aragón foi nos sos entamos de gran austeridá, basada nel cultivu del trigu, cebada y avena nes poques estensiones de cultivu qu'apurríen los angostos valles de la xeografía pirenaica, y na actividá pecuaria, principal recursu d'esta economía de subsistencia. Tamién hubo cultivos de vide, anque escasos debíu al inconveniente clima de monte, una y bones la relixón cristiana tien el vinu como un productu básicu na so tradición cultural.

L'actividá industrial taba amenorgada a les necesidaes indispensables de la población, con una producción artesana y familiar dedicada sobremanera a preseos de trabayu y enseres personales.

La población vivía en pequeñes aldegues ya inclusive en viviendes aisllaes, según al abellugu de fortaleces y monesterios. Solo a fines del sieglu ix empiecen a acolumbrase ciertos cambeos, por cuenta de la evolución de la economía de guerra na zona fronteriza. Conforme la pujanza bélica amóntase, surden señores qu'apoderen castiellos y poblaciones cercaes, dando orixe a una xerarquía social de calter típicamente feudal. Estos magnates atroparon tierres y homes y dotaron d'un impulsu económicu a los territorios que defendíen y esplotaben; similar actividá desenvolvieron los monesterios, que los sos monxos nun repararon, en munches ocasiones, en caltener y promover l'actividá bélica.

Comoquier, nel Condáu d'Aragón predominaron los pequeños propietarios, y una sociedá na que, quitando a unes decenes de magnates, nun había escesiva diferencia socioeconómica ente los homes. Foi más notable'l desenvolvimientu del feudalismu nos condaos orientales de Ribagorza y Pallás, bien influyíos pol condáu de Tolosa y la monarquía franca. Sía que non, la evolución del sieglu x escontra'l XI ta na llinia d'una mayor importancia de l'actividá guerrera, col consiguiente aumentu de señores y caballeros, que cola creación del Reinu d'Aragón constituyiríen una base de barones y ricoshombres qu'apoderaríen mientres tola Edá Media la política aragonesa.

Nun puede falase d'establecimientos urbanos nos sieglos ix y x. Jaca, que sería la primer ciudá del reinu, nun esperimentó la so notable crecedera hasta'l sieglu xi, cola creación de la catedral, el so papel como encruciyada nel camín de Santiago, y la receición del Fueru de Jaca que dexó atraer a un importante númberu d'homes llibres burgueses, mercaderes y artesanos, yá col decidíu sofitu de los primeres reis d'Aragón.

Referencies

↑ Ruiz, David González (9 d'abril de 2012). Curtiu hestoria de la Corona d'Aragón (en castellanu). Ediciones Nowtilus S.L.. ISBN 9788499673080. Consultáu'l 28 d'avientu de 2017.

Ver tamién

San Adrián de Sásave, primer sede episcopal d'Aragón.

Fuentes

Monográficos. Aragón de condáu a reinu. Gran Enciclopedia Aragonesa (en llinia).
Sesma Muñoz, J. Ángel, «Aragón medieval», n'Ángel Canellas López (dir.), Aragón na so hestoria, Zaragoza, Caxa d'Aforros de la Inmaculada, 1980, páxs. 107-186. ISBN 84-500-3905-3.
Ubieto Arteta, Antonio, Historia de Aragón. La formación territorial, Zaragoza, Anubar ediciones, 1981, vol 1. ISBN 84-7013-181-8.

Enllaces esternos

Philippe Sénac, «Estudiu sobre los primeros condes aragoneses», Aragón na Edá Media, nᵘ 14-15, 2, 1999, páxs. 1501-1506. ISSN 0213-2486.

[1] Ruiz, David González (9 d'abril de 2012). Curtiu hestoria de la Corona d'Aragón (en castellanu). Ediciones Nowtilus S.L.. ISBN 9788499673080. Consultáu'l 28 d'avientu de 2017.

[1]