Realidá

Realidá
	conceutu y término en psicología (es)

La realidá (del llatín realitas y ésti de res, «cosa»), ye'l términu llingüísticu qu'espresa'l conceutu astractu de lo real.^[1]

La doble dimensión conceptual del términu llingüísticu

Les terminaciones col sufixu -idad denotan una cualidá o propiedá que se realiza, faise real, nun individuu concretu.^[2]

Asina pos la pallabra n'español 'realidá' engloba dos aspeutos significativos, cada unu de los cualos plantega diversos problemes que s'esponen de siguío:


Significáu como conceutu astractu	Ye'l conxuntu de tolo que ye real	¿Un conceutu? ¿Un Únicu Ens Realissimun = Universu Tou ¿Una mera pallabra ensin conteníu referente como conxuntu de lo real?
Significáu como conceutu concretu	Ye daqué individuu que ye real	Individuu esistente En cuantes que ye percibíu na esperiencia

El problema

Esto ye real, ("Esto ye una realidá") equival a nun dicir nada yá que nun sabemos qué ye esto. Equival a afirmar: x ye x. 'Esto ye real → esto ye real'.
Esto que ta ende, ye real, equival a señalar daqué qu'esta ende. Pero la so realidá consiste en tar ende y, por tanto, vien significar: 'Esto que ta ende', ta ende. Lo que retrotraye'l significáu a: ¿Qué significa tar ende? Si tar ende significa ser percibíu por mi, entós la realidá de esto consiste en ser percibíu por mi na esperiencia. (Asina pensaron los empiristas). Pero siguimos ensin saber qué ye esto que ta ende.
Esto que ta ende ye un gatu. Nesti casu reconocemos eso que ta ende como gatu esto ye, como daqué que tien la cualidá, nota o esencia de gatu, ye dicir que tien la gatidad y asimilar a toos aquellos seres que tienen esa cualidá o cualidaes, notes, o esencies qu'entendemos como gatos. La realidá de eso consiste pos en tener gatidad y haise de suponer que se conoz enantes la gatidad que la reconocencia de eso como gatu, como pensó Platón. (Vease más palantre que nun ye ilusión o apariencia falambaldre).

La realidá como un Tou: ¿Esiste una realidá que la so esencia ye faer posible y real la esistencia de tolo qu'individualmente esisti como elementu constitutivu de la mesma? o a cencielles ¿ye un conceutu astractu como un conxuntu que la so realidá ye puramente conceptual?

La realidá concreta: Afirmar «x ye real», o «x ye una realidá», puede significar:^[3]
- NADA: yá que nun sabemos lo que ye x, qué cualidá realiza, ye dicir qué nota o esencia fai real a x., bien seya como ser posible o como ser cuantificable como individuu esistente.
- QUE YE AUTÉNTICU Y POR TANTO VERDADERU, NATURAL frente a otros x que paecen ser lo que nun son. Nesti casu'l problema ta en poder confundir un x con otru x distintu; pero x, lo que sía, nunca va poder ser falsu o inauténtico o non-natural. Porque x siempres va ser x si ye que ye daqué.
- QUE NUN YE ILUSIÓN O APARIENCIA FALAMBALDRE, sinón realidá verdadera que fai posible a x como individuu concretu al tener siquier una cualidá real o esencia.^[4]
- QU'ESISTE EL TAL x, que ye actualidá la so realidá que s'espresa na so esistencia: Esto que tengo delantre y qu'esiste como verdaderu individuu^[5]

La realidá como totalidá o universu

Tou lo qu'hai como Universu pue ser consideráu:

Como un oxetu real, un «Ens realissimum», bien seya entendíu ésti:
- como Arjé o Dios na filosofía clásico y tradicional o **

como una idea regulativa de la Razón na Edá Moderna, o ** como Principiu Total y Únicu de lo Real y Racional nel Idealismu monista o ** como mera función llingüística espresiva que'l so conteníu escapar a un conceutu delimitado, tal como se suel entender na actualidá.

Realidá Metafísica na filosofía tradicional

Na filosofía clásico y tradicional la realidá foi considerada n'estrecha rellación colos conceutos d'esencia y esistencia.

D'esta forma'l Ens Realissimum concibióse d'una manera trascendente, fora del mundu de la esperiencia, como'l ser que la so esencia implica la so propia esistencia. De tala forma que sería'l Únicu Ser puramente dichu real, Necesariu ya infinitamente perfectu del que, como orixe y principiu surde tou lo demás.^[6]

Tal ye'l fundamentu del llamáu argumentu ontolóxicu. Se postula un Ser Necesariu que, vistu dende'l puntu de vista relixosu, sirve de fundamentu racional pal conceutu de Dios.

Consecuencia de tolo anterior ye la considerancia de tolo demás, los entes, como contingentes, porque'l so enconto alcuéntrase fora de sigo.

La realidá y el mundu de la esperiencia na Edá Moderna

Al tomar como puntu de partida de la reflexón filosófica la conciencia»^[7]la conocencia como tal queda condicionáu al conteníu de la esperiencia, ye dicir el mundu, entendíu ésti como esperiencia posible.

Lo trascendente solamente ye accesible como razonamientu deriváu a partir de la escurre innata de Dios, cola que los racionalistes recuperen la dimensión de realidá trascendente al mundu de la esperiencia; pos, otra manera, quedaríen condergaos al solipsismu.

Los empiristas caltienen un escepticismu filosóficu avera de la conocencia que tescienda la esperiencia. Nun ye posible dichu conocencia sinón como llinguaxe que facilita la comunicación por aciu idees qu'arrexunten esperiencies asemeyaes conforme a determinaes lleis d'asociación.

Kant intenta una síntesis ente racionalismu y empirismu que siquier xustifique la razón de la ciencia como conocencia verdadera que, na Edá Moderna, ta amosando unos frutos induldables na conocencia de la Naturaleza.

Pa Kant el conteníu de realidá ye deriváu de la conxunción d'unos conceutos puros (categoríes del entendimientu) xunto con unos esquemes y principios del pensar empíricu. D'esta miente la realidá ye:

Un conceutu puru suxetivu o categoría del entendimientu que considera la realidá como'l conxuntu de realidaes de la esperiencia posible, el mundu, conforme a los siguientes postulaos:
- Lo que concuerda coles condiciones formales de la esperiencia ye POSIBLE.
- Lo que ta n'interdependencia coles condiciones materiales de la esperiencia ye REAL.
- Lo determinao poles condiciones universales de la esperiencia ye NECESARIU.
Una idea regulativa de la razón como principiu, el universu, en busca d'una xustificación última de too como realidá trascendente: Dios.

En definitiva pa Kant y ye pensamientu dominante a partir de la Edá Moderna:

La realidá, como mundu, queda acutada a les realidaes concretes de la esperiencia posible.
La Realidá del Tou como principiu y orixe trascendente pue ser pensada pero ensin conocer.

La realidá concreta na filosofía contemporánea

Pero la noción d'esperiencia nun resulta siempres del tou clara y amás resulta difícil estremar cuándo se trata d'una realidá dada, y cuando se trata d'una realidá puesta como categoría de realidá.^[8]

Lo qu'ufierta una doble forma de fundamentu:

Real ye tou aquello que se presenta o puede presentase a una conciencia na esperiencia. Esixencia d'una perceición, siquier como posibilidá.
Real ye aquello de lo que, como oxetu, puede enunciase daqué.^[9]

Pero estes distinciones nun son abondes como pa poder establecer les especies de realidaes que pueden ser consideraes como tales: Realidá suxetiva, Realidá oxetiva, Realidá experimentable, Realidá ideal, etc.

Na filosofía contemporánea la tema de la realidá ye consideráu dende diversos puntos de vista.

Nicolai Hartmann: Fenomenoloxía ontolóxica de la realidá

Estrémense dellos conceutos de lo real que son sometíos a crítica:

Lo real como opuestu a aparente. Nun tien sentíu yá que lo aparente tamién ye real d'otra miente nun podría ser una apariencia real.
La Realidá como actualidá oldear a realidá como esistencia. Supón el tracamundiu ente la esfera del ser col manera de ser. Lo real hai d'incluyir tamién los demás maneres: posibilidá real, imposibilidá real, necesidá real, pos tamién podemos concebir una realidá esencial o ideal lo mesmo qu'una realidá lóxica o cognoscitiva.
La realidá como actualidá equival a efectividá:
- Al considerar namái la actualidá real suprime les demás esferes del ser.
- La realidá como actualidá presenta un tracamundiu ente'l manera del ser col momentu del ser:
  - Les maneres del ser son del tipu de lo real y de lo ideal.
  - Los momentos del ser son del tipu de la esencia y de la esistencia, y la esencia reclama coles mesmes el ser real.^[10]Confundir lo real como lo activu o efectivu supón identificar una manera de ser (esistir) y una determinación so (actualidá).
Lo real ye determináu pol grau de perfeición o plenitú de ser. L'organismu ye cimeru a la materia muerta, lo animal superior a lo vexetal y lo espiritual superior a lo animal, y lo puramente espiritual superior a lo humano. Supón el tracamundiu ente la manera y la determinabilidad del ser. Pero la determinabilidad varia, ente que la manera ye permanente.^[11]
L'actualidá como realidá supón un actu de ser, lo que fai necesariu la realización d'una esencia como idea determinada a la realización d'una finalidá, (el pasu de la δύναμις a la ένέργεια) que non solo nun ye aplicable a tou lo real sinón qu'esclúi lo imperfecto o lo fai inintelixible.
La realidá como posibilidá de percibir daqué o ser percibíu. Nesti casu facer de la realidá non una manera de ser sinón de conocer.

Nicolai Hartmann propón una ontoloxía descriptiva qu'estableza clares distinciones ente los distintos conceutos de lo real: Realildad lóxica, realidá cognoscitiva, realidá esencial etc. evitando aplicar a una forma de realidá les categoríes que correspuenden puramente a otra.^[12]

El positivismu lóxicu

Los neopositivistas negaron de raigañu'l conteníu significativo de cualquier espresión sobre lo real y la realidá. Tal pretensión ye, según ellos un pseudoproblema.

Enunciar si la materia o'l yo o cualquier cosa tienen o nun tienen realidá ye hipostasiar cualesquier entidá.^[13]

Solo ye real aquello qu'esiste y pallo necesariamente tien que ser cuantificable; ye dicir ser individuu, bien independiente o como elementu d'un sistema.

Les dificultaes qu'atoparon pa llegar a individualizar los elementos constitutivos postreros de la materia xunto coles paradoxes lóxiques fixeron insostenible la so posición.

Jacques Lacan

Lacan estrema realidá de Lo Real.

La primera ye'l conxuntu de les coses talo como son percibíes pol ser humanu; la realidá ye, pos, fenomenológica y resulta ser el soporte de les fantasíes (la pallabra "fantasía" si ye una imaxinación recurrente por cuenta de una neurosis suel ser llamada "pantasma" o, en francés: phanthome (ensin nenguna connotación preternatural o "paranormal").

Lo Real, pela so parte, ye'l conxuntu de les coses independientemente de que seyan percibíes pol ser humanu.

Pa tan importante diferenciación Lacan parte d'una nueva interpretación del psicoanálisis: Lo que se denomina usualmente 'realidá' ta 'tiñíu' y llindáu pelos medios llingüísticos culturales. El fundamentu atópase na distinción ente significante y significáu. Culturalmente establezse'l predominiu del significante como comprensión estructural del propiu suxetu que se biforca d'esta forma ente l'inconsciente y el fala consciente pola cual trata vanamente de constituyise como un yo:^[14] "Nun fui esto sinón pa aportar a lo que puedo ser", permanente asunción que'l suxetu fai de "los sos" espeyismos.

Si'l dominiu que define esti don de la pallabra hai de bastar a la vuesa aición como al vuesu saber, va bastar tamién a la vuesa devoción. Pos-y ufierta un campu privilexao.
Cuando los Deves, los homes y los Asures -lleemos nel primer Brahmana de la quinta lleición del Bhrad-Aranyaka Upanishad- terminaben el so noviciáu con Prajapati [lo aparentemente concreto; la realidá]], fixéron-y esti ruegu: "Fálanos".
"Da, dixo Prajapati, el dios del truenu. ¿Entendístisme?" Y los Devas contestaron: "Dixístinos: Damyata, domaos" -colo cual el testu sagráu quier dicir que los poderes de riba sométense a la llei de la pallabra.
"Da, dixo Prajapati, el dios del truenu. ¿Entendístisme?" Y los homes respondieron: "Dixístinos: Datta, dái" -con ello'l testu sagráu quier dicir que los homes reconocer pol don de la pallabra.
"Da, dixo Prajapâti, el dios del truenu. ¿Entendístisme?" Y los Asuras respondieron: "Dixístinos: Dayadhvam, faéi mercé" -el testu sagráu quier dicir que los poderes de baxo resonen na invocación de la pallabra-.
Esto ye, prosigue'l testu, lo que la voz divina fai oyer nel truenu: sumisión, don, mercé. Da da da.
.^[15]
Porque Prajapati respuende a toos: "Entendístisme."

Lacan. Función y campu de la pallabra y del llinguaxe en psicoanálisis.

^[16]

El pensamientu de Xavier Zubiri

Pa Zubiri la realidá manifiéstasenos y ye conocida en aprehensión de realidá. Pero nun ye lo mesmo conocer «por aprehensión» que conocer «en aprehensión» pa nun cayer nel idealismu.

Ser real en aprehensión nun ye lo mesmo que ser real por aprehensión. Y lo qu'estrema a los dos maneres ye que nel primeru, «pola aprehensión», la aprehensión ye una causa determinante de lo aprehendido; sicasí nel segundu, «na aprehensión», la aprehensión ye la so mera actualización.^[17]

Lo aprehendido en realidá tien unes notes constitutives como «dimensiones estructurales de lo real simpliciter», en cuantes que realidá qu'amuesa la riqueza y solidez de la cosa nun campu de realidá»; tales notes en aprehensión sensible campal como ámbitu de realidá, faen posible'l procesu d'una intelixencia sentiente» escontra una conocencia «inteligido por un logos» como «ser en realidá». El conceutu por tantu nun ye «"conceutu de realidá", sinón realidá en conceutu». Esta actualización de lo real» amuesa en sí les posibilidaes d'actualización de lo real como verdá, entendida ésta como «respeutiva».^[18]

El pensamientu actual

Güei la realidá ye tomada como'l sistema complexu nel que s'actualicen y interaccionan tolos sistemes que-y constitúin.

El consideráu suxetu y el consideráu oxetu de la filosofía tradicional pertenecen dambos al mesmu sistema de realidá.

Última hora, voi presentar una perspeutiva según la cual la mente nun copia» a cencielles un mundu que namái almita la descripción de la Teoría Verdadera. Pero, dende'l mio puntu de vista, la mente nun constrúi'l mundu (nin siquier en cuantes que tando suxeta a la constricción impuesta por «cánones metodolóxicos» y «sense-data» independientes de la mente). Y si ye que vemos obligaos a utilizar llinguaxe metafóricu, dexemos que la metáfora seya ésta: la mente y el mundu constrúin conxuntamente la mente y el mundu (o, faciendo la metáfora más hegeliana, l'Universu constrúi l'Universu- desempeñando les nueses mentes (colectivamente) un especial papel na construcción.

Hilary Putnam. op. cit. p. 12-13

Les perceiciones y interpretaciones de la realidá sobre les que construyimos nueses evidencies nun nos dexen afirmar qu'una seya la verdáesra y les demás «falses», como suel considerar la conciencia non crítica o les explicación feroces.

Nun ye posible una afirmación fundamental del tipu del realismu metafísicu como si fuera un puntu de vista dende la divinidá que nos dexara ver dende fora la realidá. Y cualesquier otra pretensión nesti sentíu, tipu positivista-relativista o realista-materialista ta condergada al fracasu.

Güei considérase un realismu internu como un continuu analíticu-sintéticu, inducción-paradigma científicu, como un sistema complexu, que fala del sistema real como mundu pero siempres dientro del marcu de ciertos conceutos, conxuntos de creencies, compromisos, etc.^[19]

Trátase d'analizar estes posiciones, evitando posiciones estremes y abondando en puntos de vista llibres de prexuicios, lo que conduz a postures empiristas non radicales nin ortodoxes, pero sofitaes n'estructures conceptuales siempres en continua revisión.^[20]

La perceición de la realidá

A un nivel más práuticu El Psicólogu Estauxunidense John Maxtell, introduz una nueva perspeutiva. Según el so puntu de vista'l conceutu de realidá entendida como esistencia, nun tien sentíu ensin un puntu de referencia, esto ye: soporte (universu) referenciáu a una mente que lo conceptúa, siempres suxetiva. Ye la nuesa mente la que proyeuta sobre les coses los conceutos que tenemos d'elles, dando sentíu al universu, creando a cada poco la esistencia o realidá na que vivimos. ^[21]

Notes y referencies

↑ Como opuestu a lo concreto, según la definición de la RAE.
↑ De la mesma forma que la humanidá» ye la cualidá o conxuntu de notes que faen a daqué ser home; o la horizontalidá» fai posible que daqué seya horizontal
↑ José Ferrater Mora, op. cit.
↑ El conceutu de «pegasu» (caballu volador) ye en realidá un conceutu falambaldre o iluso, porque nun esiste nengún individuu cuantificable como tal pegasu, (caballu volador); consideramos que dichu conceutu ye meru conceutu, la so realidá ye conceptual. La so realidá ye y consiste na mente que la piensa. Distintu por completu al conceutu de «gatu» (animal mamíferu, felín, etc. que caza mures, etc.) que, como esencia, constitúi a tolos individuos que consideramos «gatos» y que podemos estremar y cuantificar como individuos.
↑ Ye dicir determináu y cuantificable; estremable al respeutive de tou lo demás por dalguna nota o cualidá perceptible, o esencia conocida, cuandoquier por "tar ende" frente a mi, na mio perceición; lo que me dexa señalalo col deu anque nun sepa lo que "en realidá" ye. Como fai'l neñu señalando col dedín porque sabe lo que quier ensin poder dicir qué ye lo que quier
↑ Siendo un problema irresoluble la comprensión de la unidá, (monismu; panteísmu) y pluralidá, (pluralismu) de dichu Ser, según la so rellación (creacionismu; emanatismu; ser por participación) coles realidaes concretes individuales de la esperiencia y la manera de producise dicha rellación (necesaria; contingente; posible), por esixir unos postulaos que tán más allá de la esperiencia posible', el mundu.
↑ El piensu depués esisto» de Descartes, fundamentu del pensamientu modernu
↑ Dada: ye dicir independiente de la conocencia. Puesta: condicionada poles estructures y condiciones del conocer. Cfr. Ferrater, op. cit,
↑ Nótese que, en cuanto oxetu na conciencia, tan oxetu real ye'l conxuntu de tolos gatos, como cada unu de los gatos que podamos ver na esperiencia.
↑ Ensin necesidá de la esistencia
↑ Lo posible en cuantes que posible nun almite determinación distinta, ente que la determinabilidad sí almite graos
↑ Ferrater, op. cit.
↑ Entidaes nun son namái oxetos cotidianos como sielles o persones, sinón tamién propiedaes, rellaciones, eventos, númberos, conxuntos, proposiciones, mundos posibles, creencies, pensamientos, etc.
↑ Ferrater, op. cit.
↑ Si llee'l curtiu testu citáu fora del contestu de la obra lacaniana entiéndese pocu o nada; Lacan lo que ta esplicando ye que'l poder ilusorio de la realidá (maya) esixe sumisión, don, mercé; Lacan entiende que más orixinal ye lo real y que la humanidá solo va ser llibre si dase cuenta de los engaños "realísticos" de l'aparente o fenoménica realidá
↑ Lacan.Escritos 1.[PDF] http://www.actividadhumana.com/articulos/Articulos_Portada/Lacan/lacan_testu4.pdf
↑ Segundu postuláu del pensar empíricu, según Kant. Fundación Xavier Zubiri. "Dos sesiones del seminariu Xavier Zubiri", nel añu 1978, que contienen un discutiniu ente Zubiri y Ellacuría en redol al sentíu del realismu zubiriano
↑ Zubiri. Intelixencia y Logos.
↑ Enciclopedia Oxford de filosofía p.876
↑ Hilary Putnam. Les mil cares del realismu. Prólogu
↑ John Maxtell: Yo, el to llau emocional .p. 145

Bibliografía adicional

Ferrater Mora, J. (1984). Diccionariu de Filosofía (4 tomos). Barcelona: Alianza Diccionario. ISBN 8420652997.
Putnam, Hilary (1988). Razón, verdá ya historia. Madrid: Tecnos. ISBN 843091577-X.
Putnam, Hilary (1994). Les mil cares del realismu. Buenos Aires: Paidós. ISBN 8475099807.
(2001) Honderich, T.: Enciclopedia Oxford de Filosofía. Madrid: Tecnos. ISBN 8430936998.
Eco, Umberto (1999). Kant y l'ornitorrincu. Barcelona: Lumen. ISBN 84264123653.
Lee Whorf, Benjamin; Aries, Javier (1999). Llinguaxe, pensamientu y realidad. Círculu de Llectores. ISBN 8422673649.
Watzlawick, Paul (1979). ¿Ye real la realidá? tracamundiu, desinformación, comunicación. Barcelona: Herder. ISBN 8425410827.
Zubiri, Xavier (1989). Estructura dinámica de la realidá editorial=Alianza, Fundación Xavier Zubiri.
Zubiri, Xavier (1980). Inteligencia sentiente / Intelixencia y Realidá. Madrid: Alianza, Fundación Xavier Zubiri.
Zubiri, Xavier (1963). Sobre la esencia editorial=Alianza, Sociedá d'Estudios y Publicaciones.
Zubiri, Xavier (1982). Inteligencia y Logos. Madrid: Alianza, Sociedá d'Estudios y Publicaciones. ISBN 8420690120.
Zubiri, Xavier (1983). Inteligencia y Razón. Madrid: Alianza, Sociedá d'Estudios y Publicaciones. ISBN 8420690163.

Enllaces esternos

Wikiquote tien frases célebres suyes o que faen referencia a Realidá.

[1] Como opuestu a lo concreto, según la definición de la RAE.

[2] De la mesma forma que la humanidá» ye la cualidá o conxuntu de notes que faen a daqué ser home; o la horizontalidá» fai posible que daqué seya horizontal

[”Ferrater”-3] José Ferrater Mora, op. cit.

[4] El conceutu de «pegasu» (caballu volador) ye en realidá un conceutu falambaldre o iluso, porque nun esiste nengún individuu cuantificable como tal pegasu, (caballu volador); consideramos que dichu conceutu ye meru conceutu, la so realidá ye conceptual. La so realidá ye y consiste na mente que la piensa. Distintu por completu al conceutu de «gatu» (animal mamíferu, felín, etc. que caza mures, etc.) que, como esencia, constitúi a tolos individuos que consideramos «gatos» y que podemos estremar y cuantificar como individuos.

[5] Ye dicir determináu y cuantificable; estremable al respeutive de tou lo demás por dalguna nota o cualidá perceptible, o esencia conocida, cuandoquier por "tar ende" frente a mi, na mio perceición; lo que me dexa señalalo col deu anque nun sepa lo que "en realidá" ye. Como fai'l neñu señalando col dedín porque sabe lo que quier ensin poder dicir qué ye lo que quier

[6] Siendo un problema irresoluble la comprensión de la unidá, (monismu; panteísmu) y pluralidá, (pluralismu) de dichu Ser, según la so rellación (creacionismu; emanatismu; ser por participación) coles realidaes concretes individuales de la esperiencia y la manera de producise dicha rellación (necesaria; contingente; posible), por esixir unos postulaos que tán más allá de la esperiencia posible', el mundu.

[7] El piensu depués esisto» de Descartes, fundamentu del pensamientu modernu

[8] Dada: ye dicir independiente de la conocencia. Puesta: condicionada poles estructures y condiciones del conocer. Cfr. Ferrater, op. cit,

[9] Nótese que, en cuanto oxetu na conciencia, tan oxetu real ye'l conxuntu de tolos gatos, como cada unu de los gatos que podamos ver na esperiencia.

[10] Ensin necesidá de la esistencia

[11] Lo posible en cuantes que posible nun almite determinación distinta, ente que la determinabilidad sí almite graos

[12] Ferrater, op. cit.

[13] Entidaes nun son namái oxetos cotidianos como sielles o persones, sinón tamién propiedaes, rellaciones, eventos, númberos, conxuntos, proposiciones, mundos posibles, creencies, pensamientos, etc.

[14] Ferrater, op. cit.

[15] Si llee'l curtiu testu citáu fora del contestu de la obra lacaniana entiéndese pocu o nada; Lacan lo que ta esplicando ye que'l poder ilusorio de la realidá (maya) esixe sumisión, don, mercé; Lacan entiende que más orixinal ye lo real y que la humanidá solo va ser llibre si dase cuenta de los engaños "realísticos" de l'aparente o fenoménica realidá

[16] Lacan.Escritos 1.[PDF] http://www.actividadhumana.com/articulos/Articulos_Portada/Lacan/lacan_testu4.pdf

[17] Segundu postuláu del pensar empíricu, según Kant. Fundación Xavier Zubiri. "Dos sesiones del seminariu Xavier Zubiri", nel añu 1978, que contienen un discutiniu ente Zubiri y Ellacuría en redol al sentíu del realismu zubiriano

[18] Zubiri. Intelixencia y Logos.

[19] Enciclopedia Oxford de filosofía p.876

[20] Hilary Putnam. Les mil cares del realismu. Prólogu

[21] John Maxtell: Yo, el to llau emocional .p. 145

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]