Sun Yat-sen
Sun Yat-sen (chinu simplificáu: 孙逸仙pinyin: Sūn Yìxiān / chinu simplificáu: 孙中山pinyin: Sūn Zhōngshān / chinu simplificáu: 孙德明pinyin: Sūn Démíng; Cuiheng, 12 de payares de 1866 - camín a Beixín, 12 de marzu de 1925), foi un políticu, estadista ya ideólogu chinu. Primer presidente de la República de China y fundador del Kuomintang, ye consideráu tantu na República Popular China como na actual República de China (Taiwán) como'l padre de la China moderna.
Biografía
[editar | editar la fonte]D'orixe humilde, nació'l 12 de payares de 1866 nel pueblu de Cuiheng, entós nel distritu de Xiangshan. Darréu a la so muerte, la ciudá y el distritu de Xiangshan adoptaron el nome chinu más habitual de Sun Yat-sen, Zhongshan. Ésti ye'l nome de la ciudá actual. Cuando Sun Yat-sen nació, dependía de la prefeutura de Cantón, pero na actualidá ye una prefeutura independiente.
Sun estudió medicina en Honolulu y Ḥong Kong. Darréu convirtióse al cristianismu protestante.
En 1885 cásase con Lu Muzhen y, en 1915 contraxo segundes nupcies con Song Qingling en Xapón.
Nomes
[editar | editar la fonte]Nun puede falase d'un nome "verdaderu" na tradición china, na que, hasta bien entráu'l sieglu XX, yera habitual adoptar distintos nomes a lo llargo de la vida. Lo más paecío a un "nome real" sería'l nome col que se-y inscribió nos rexistros xenealóxicos de la so familia, que foi (孫德明). Ésti, el llamáu "nome de rexistru" (譜名, pǔmíng) yera'l nome pol que lo conocíen los sos parientes, y el nome utilizáu en circunstancies formales, como cuando se casó. El primer calter chinu del nome de pila, dea (德), ye'l carácter de xeneración que compartía col so hermanu y colos sos parientes del mesmu nivel xeneracional. Na tradición china, esti nome nun s'utilizaba fora del círculu familiar. Ello ye que poques persones en China conocen esti nome de Sun Yat-sen. Otros personaxes históricos, como Mao Zedong, sicasí, sí pasaron a la historia cola so "nome de rexistru".
Esti nome, sicasí, nun foi'l nome que se-y dio al nacer. En China, yera tradicional que les families esperaren un ciertu númberu d'años enantes de dar un nome definitivu a los sos fíos. Entrín y non, utilizábase'l llamáu "nome de lleche" (乳名, rǔmíng), que s'asignaba al neñu tres la so nacencia, y yera conocíu namái pola familia más inmediata. Asina, el nome que recibió Sun Yat-sen al nacer foi Sūn Dìxiǎng(孫帝象), nome de connotaciones relixoses formáu polos calteres 帝, dì, "dios supremu" y 象, xiǎng, "elefante". El términu "elefante" dizse que se debe a un suañu que tendría la madre de Sun Yat-sen enantes de la nacencia del pequeñu.
A los diez años, ingresó na escuela del pueblu, onde se-y dio un "nome d'escuela" (學名, xuémíng). Esti "nome d'escuela" solía ser el nome principal d'una persona, sacante cuando una persona faíase mayor y los mozos teníen de llama-y pol nome de cortesía. El nome d'escuela que-y dieron a Sun Yat-sen foi Wén (文), y asina, como Sun Wen, foi conocíu pola mayor parte de la xente na primer dómina de la so vida. Ésti foi'l nome pol que se-y conoció cuando empezó la so actividá revolucionaria.
En 1883, a los 17 años d'edá, Sun Yat-sen recibió'l bautismu cristianu, y empezó los sos estudios en Ḥong Kong. Por cuenta del so bautizu, adoptó un nuevu nome, nome de cortesía (號, hào) na tradición china, que yera Rìxīn (日新, "Renovación Diaria"). Supuestamente, tomaría esti nome d'una cita del clásicu confucianu La Gran Enseñanza (大學, dàxué). Ésti foi'l nome qu'utilizó mientres la so dómina d'estudiante en Hong Kong. Más palantre, el so profesor de lliteratura china escribió'l so nome como Yìxiān (逸仙). Anque en mandarín, les pronunciaciones de Rixin y Yixian son bien distintes, en cantonés dambos tienen la mesma pronunciación: Yat-sen. Esta pronunciación cantonesa del so nome yera l'habitual cuando se dio a conocer ente occidentales, lo cual afitó'l so nome n'Occidente como Sun Yat-sen. Curiosamente, en China naide conocer anguaño como Sun Yixian, nin Sun Rixin, nin tampoco Sun Yat-sen en cantonés.
Más palantre, Sun Yat-sen escoyó un nome de cortesía (字, zì): Zǎizhī (載之). Esti nome taría basáu nel so nome d'escuela Wen, a partir d'un dichu tradicional chinu que venceyaba los dos conceutos. Esti nome de cortesía foi pocu utilizáu, y apenes ye conocíu.
En 1897, Sun Yat-sen llegó a Xapón. Al rexistrase nel hotel nel que s'agospiaba, un amigu so rexistró-y col apellíu xaponés Nakayama (中山) pa despintar la so identidá, yá que yera buscáu pola policía xaponesa. Aparentemente, el so amigu chinu afitaríase, de camín al hotel, nel rótulu que colgaba del Palaciu del marqués de Nakayama, cerca del Parque Hibiya en Tokiu. A partir d'esti momentu, y mientres tola so estancia en Xapón, Sun Yat-sen sería conocíu como'l Sr. Nakayama. Los calteres Nakayama pronúnciense Zhōngshān en chinu mandarín, y ésti sería'l so nome ente los republicanos chinos tres la cayida de la dinastía Qing. Curiosamente, esti nome, Nakayama/Zhongshan fuera utilizáu como apellíu en Xapón, pero en China, Sun Yat-sen pasó a utilizalo como nome propiu al pie del so apellíu auténticu Sun. Asina, convertir pa tolos chinos de les xeneraciones futures, en Sun Zhongshan. Zhongshan significa "monte central", y nun ye un nome chinu habitual, lo cual da a esti nome un calter bien especial como nome únicu, y col simbolismu añadíu del so significáu de "monte central", que remembra'l so papel como pilastra de la fundación de la nueva China.
En 1940, el Kuomintang o Partíu Nacionalista Chinu concedió a títulu póstumu a Sun Yat-sen el nome Guófù (國父, "Padre de la Patria"), nome utilizáu davezu en Taiwán. Na República Popular China, sicasí, conózse-y dacuando como "Precursor de la Revolución" (革命先行者, Gémìng Xiānxíngzhě).
Sun Yat-sen utilizó munchos más nomes mientres la so dómina d'exiliu. Díxose que llegó a utilizar hasta trenta nomes distintos.
Trayeutoria política
[editar | editar la fonte]En 1894 funda en Honolulu la Sociedá pa la Rexeneración de China (興中會, xīngzhōnghuì), que tenía como oxetivu promover la renacencia política de China y fomentar les actividaes revolucionaries contra la dinastía Qing pa instaurar un gobiernu democráticu y republicanu nel so país. Participó nel Llevantamientu de Cantón en setiembre de 1895, una tentativa fallida de golpe d'Estáu pola cual hubo de exiliase en Xapón. Pasó numberosos años nel exiliu, onde amás d'en tierres xaponeses se exilió n'Europa, Estaos Xuníos y Canadá. En Londres foi secuestráu'l 11 d'ochobre de 1896 por axentes del Imperiu Chinu, dempués de lo que llogró ser puestu en llibertá, dándose a conocer nel Reinu Xuníu como líder revolucionariu chinu.
En 1905 funda en Tokiu la Sociedá de l'Alianza (同盟會, tóngménghuì). Esta sociedá sería l'embrión del que nacería en 1911 el Kuomintang, principal partíu del nacionalismu chino.
El [10 d'ochobre] de 1911 alcuéntrase n'Estaos Xuníos, cerca de la ciudá de Denver, cuando se produció'l Llevantamientu de Wuchang, que provocó la cayida de la última dinastía imperial china. Al producise esta revolución, Sun volvió a China y dirixióse a Nankín, onde foi designáu presidente provisional de la nueva República de China el 29 d'avientu d'esi mesmu añu.
El Gobiernu provisional de Nankín controlaba apenes una parte amenorgada del país. Sun llegó a un alcuerdu con Yuan Shikai por que ésti, que controlaba l'exércitu nes tierres del norte, derrocara finalmente al emperador Pu Yi, qu'entá nun almitiera'l fin del so poder. Sun dexó a Yuan convertise en Presidente de la República. En 1913, Sun Yat-sen intentó estremar a Yuan Shikai del poder, ensin ésitu, lo cual llevar a un nuevu exiliu.
Darréu, y morando él mesmu en Xapón, oponer a les ventiún reclamaciones xaponeses proclamaes en 1915.
En 1917 volvió a China y establecióse en Cantón, onde foi nomáu presidente d'un autoproclamado Gobiernu d'Unidá Nacional. Ellí fundó l'Academia Militar de Whampoa, dirixida por Chiang Kai-shek, dende onde intentó entamar tropes pa conquistar Manchuria, en poder de Yuan Shikai.
Entamó'l Kuomintang (KMT) como un partíu d'estilu leninista, magar nun ser comunista, lo cual valió-y el sofitu de la Internacional Comunista, que favoreció'l primer Frente Xuníu de los Nacionalistes del Kuomintang col apocayá creáu Partíu Comunista de China.
El 12 de marzu de 1925, Sun Yat-sen, a los 58 años d'edá y enfermu de cáncer, morrió pocu dempués de llegar a Beixín, escontra onde se dirixía pa entablar negociaciones colos dirixentes manchúes pa llograr la reunificación nacional.
Tres la so muerte, Chiang Kai-shek convertir nel líder del Kuomintang. En 1926 ésti llanzó la Espedición del Norte, que'l so oxetivu yera conquistar Manchuria. En 1927 treslladó'l gobiernu de Cantón a Wuhan, y en 1928 establecía la capital de la República de China na ciudá de Nankín, la "capital del sur", cumpliendo los deseos de Sun Yat-sen. De magar, en Nankín alcuéntrase'l Mausoléu de Sun Yat-sen, onde ta soterráu.
Doctrina política
[editar | editar la fonte]La so doctrina de calter nacionalista, desenvolver na política de los Tres Principios del Pueblu, que consiste nel "nacionalismu", la "democracia" y el "bienestar del pueblu". Utilizando estos principios como base ideolóxica, Sun pretendía faer de China un país llibre, prósperu y fuerte, oldeáu a les grandes potencies de la dómina, como podíen ser Estaos Xuníos, el Reinu Xuníu o Francia. Díxose que los Trés Principios del Pueblu amuesen influencies de les polítiques del presidente d'Estaos Xuníos Abraham Lincoln, anque tamién tien postulaos de calter socialista, similares a los qu'inspiraron el desenvolvimientu de les teoríes comunistes de Mao Zedong. Esos principios aplíquense anguaño na Constitución de la República de China de 1947, que sigue vixente na islla de Taiwán.
Ver tamién
[editar | editar la fonte]- Padre de la Patria
- Parque Zhongshan Llista de parques dedicaos a Sun Yat-sen.
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Afirmao en: The Rise of Modern China (6ª edición). Capítulo: 20. Páxina: 454. Editorial: Oxford University Press. Llingua de la obra o nome: inglés. Data d'espublización: 2000. Autor: Immanuel C.Y. Hsü.
- ↑ 2,0 2,1 Afirmao en: The Search for Modern China, First Edition. Capítulo: 14. Páxina: 339. Editorial: W. W. Norton & Company. Llingua de la obra o nome: inglés. Data d'espublización: 1991. Autor: Jonathan Spence.
- ↑ URL de la referencia: https://www.telacreistewe.comemelapolla.
- ↑ Afirmao en: The Rise of Modern China (6ª edición). Capítulo: 23. Páxina: 544. Editorial: Oxford University Press. Llingua de la obra o nome: inglés. Data d'espublización: 2000. Autor: Immanuel C.Y. Hsü.
- ↑ Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
- ↑ Afirmao en: The Rise of Modern China (6ª edición). Capítulo: 20. Páxina: 462. Editorial: Oxford University Press. Llingua de la obra o nome: inglés. Data d'espublización: 2000. Autor: Immanuel C.Y. Hsü.
- ↑ Afirmao en: The Rise of Modern China (6ª edición). Capítulo: 20. Páxina: 463. Editorial: Oxford University Press. Llingua de la obra o nome: inglés. Data d'espublización: 2000. Autor: Immanuel C.Y. Hsü.
| Precedíu por: Nengún |
Presidente de la República de China 1912 |
Asocedíu por: Yuan Shikai |
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q8573
Multimedia: Sun Yat-sen