Bazar (iqtisadiyyat)

Bazar — ayrı-ayrı mal və xidmətlərin alıcıları (istehlakçıları) ilə satıcıları (təchizatçıları) arasında mübadiləni təmin edən bir sıra proses və prosedurlar.

Bazarlar müxtəlif formalarda ola bilər. Bazarın əsas meyarlarından biri rəqabətin mövcudluğunu təmin edən iştirakçıların fəaliyyət sərbəstliyidir. Müstəqil iştirakçıların sayı nə qədər çox olsa, bazarın rəqabət qabiliyyəti o qədər yüksəkdir. Bir əsas satıcısı və bir neçə alıcısı olan bazara inhisar deyilir. Ən böyük alıcı və bir neçə satıcı üçün bazar monopoliyasıdr. Bunlar qeyri-kamil rəqabətin həddidir.

Tərif

K. R. Makkonellu və S. L. Brüya görə bazar, müəyyən mal və xidmətlərin alıcılarını və satıcılarını bir araya gətirən bir qurum, bir mexanizmdir. Bazarların özləri müxtəlif formalarda ola bilər.

Bazar — əmtəə iqtisadiyyatının bir kateqoriyasıdır, məhsul (xidmət) istehsalçıları ilə istehlakçılar arasında müntəzəm mübadilə əməliyyatlarına əsaslanan iqtisadi münasibətlər məcmusudur. Mübadilə ümumiyyətlə könüllü olaraq malların pula (ticarətə) və ya malların mala (mübadilə) qarşılıqlı mübadiləsi şəklində baş verir. Həm istehsalçılar, həm də istehlakçılar üçün bazara sərbəst giriş şəraitində mübadilə rəqabət şəraitində baş verir.

Konsepsiyanın inkişaf tarixi

İlk dəfə sərbəst bazarın ətraflı bir təsviri və təhlili, XVI əsrin ikinci üçdə birində İspan və Perulu hüquqşünas və iqtisadçı Xuan de Matyenso tərəfindən həyata keçirildi. Subyektiv dəyər nəzəriyyəsində bazarda tələb və təklif elementlərini fərqləndirir. Matienso sərbəst bazarda rəqabəti təsvir etmək üçün "rəqabət" ifadəsini istifadə edir. Bununla, o, xalq ticarəti anlayışını müəyyənləşdirir.

Funksiyalar

Bazar funksiyalarına aşağıdakılar daxildir:

• məlumat – bazar iştirakçılarına tələb olunan mal və xidmət miqdarı, çeşidi və keyfiyyəti barədə məlumat verir;
• vasitəçi – bazar istehsalçı ilə istehlakçı arasında vasitəçi rolunu oynayır;
• qiymətlər – qiymət bazarda rəqabət nəzərə alınmaqla tələb və təklifin qarşılıqlı əlaqəsi əsasında formalaşır;
• tənzimləyən – bazar tələb və təklifi tarazlaşdırır. Tələb qanunu ilə o, iqtisadiyyatda lazımi nisbətləri müəyyənləşdirir. Mükəmməl rəqabət şəraitində bu ən uğurlu olur;
• stimullaşdırıcı – bazar elmi və texniki tərəqqinin nailiyyətlərinin istehsalata tətbiq edilməsini, istehsal xərclərinin azalmasını və keyfiyyətinin artmasını, habelə mal və xidmət növlərinin genişləndirilməsini stimullaşdırır;
• koordinasiya – bazar istehsalçıları cəmiyyətin ən aşağı xərclə ehtiyac duyduğu iqtisadi faydaları yaratmağa və kifayət qədər mənfəət əldə etməyə təşviq edir;
• sanitarizasiya (sağlamlaşdırma) – səmərəsiz, zərərli müəssisələri müəyyənləşdirmək və iflas, ləğv və ya yenidən qurulmağa təşviq etmək.

Təşkilat formaları

Bazarın subyektləri mal sahibləri, xidmət istehsalçıları, pul sahibləridir. Bazar obyektləri — bazar iştirakçılarının qarşılıqlı əlaqə qurduğu maddi nemətlər, istehsal amilləri, resurslar, mallar və xidmətlər.

Bazarın təşkili formaları bazarlar, mağazalar, auksionlar və digər sosial qurumlardır.