Köstəbəklər
 | Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə kateqoriyalar əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
| Köstəbəklər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
|
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Dəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Köstəbəklər |
||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
|
||||||||||||
| ||||||||||||
Köstəbəklər (lat. Talpidae) — məməli heyvan növü[3][4]. Avropa və Şimali Amerikada geniş yayılmışdır.
Növləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Adi köstəbəklər
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Görünüşdə bu tipik bir köstəbəkdir. Bədən uzunluğu - 12-16 sm, quyruq uzunluğu - 2-4 sm; çəki 70-119 q. Gözlər kiçik, bir pinhead ilə, lakin xarici görünən, çünki dəridə 0,5–1 mm uzunluğunda bir dar yarıq var (baxmayaraq ki, Qafqazda yaşayan ən köstəbəklərin gözləri bağlıdır). Xarici qulaq yoxdur. Kürk, moldun yeraltı tunelində hər hansı bir istiqamətdə hərəkət etməsinə kömək edən irəli və ya geri deyil, yuxarı istiqamətdə böyüyür. Kürk rəngləri qaranlıq qara, bədənin aşağı hissəsi bir qədər yüngüldür. Bəzən rəngi rəng pozuqluqları var: ağ rəngli, solğun rəngli rəngli, boz və qəhvəyi mollər. Quyruq saçları toxunma funksiyasını yerinə yetirir, çünki köməyi tunellərdə geri hərəkət edə bilər.
Kiçik köstəbəklər
[redaktə | mənbəni redaktə et]21 - 67 qramlıq, bədəninin uzunluğu 82 – 125 mm, quyruğunun uzunluğu 17 – 37 mm, pəncəsi 12 – 19 mm olan kiçik heyvandır. Dərisinin rəngi qara-boz, qara ilə qonuru çalardadır[5]. Qafqazda və Kiçik Asiyada məskən salmışlar. Azərbaycanda, bu növ Böyük Qafqazın Cənub makroyamaclarında və Alazan çayının hövzəsində qeyd olunmuşdur. Kiçik Qafqazda - Şəmkir, Murovdağ və Qarabağ dağ silsilələrinin Şimal yamaclarında geniş yayılmışdır. Göygöl ərazisində Ağstafaçay çaybasarında qeyd olunmuşdur. Böyük Qafqazda dəniz səviyyəsindən 600 – 2000 m hündürlüyündə rast gəlmək olar. Talış meşələrində və Lənkəran ovalığında dəniz səviyyəsinin 100 m hündürlüyündən başlayaraq 1700 m hündürlüyə qədər iri olmayan təcrid olunmuş koloniya şəklində yaşadıqları göstərilir. Mezofil ekosistemlərdə məskən salırlar (xüsusilə meşə landşaftları). Kiçik köstəbəyin ekologiyası zəif öyrənilmişdir. İlboyu və günboyu fəaldırlar. Qidasında həşəratlar və yer soxulcanları üstünlük təşkil edir. Yaşama müddəti orta hesabla 6 ildir, yetkinlik dövrü 1.5 yaşına təsadüf edir. Balalama dövrü ildə bir dəfə erkən yazda olur. Embrionların sayı 2-dən 5-ə qədərdir. 1945-ci ildə Talış zonasının Viləşçay, Lerikçay, Vəşəruçayları boyunca yerləşən meşəliklərdə sutka ərzində hər 100 dişi köstəbəyə 3 - 4 köstəbək, 1976-cı ildə isə 2 - 3 fərd düşürdü. Hal-hazırda kiçik köstəbəyin sayı haqqında məlumat yoxdur.
Nəhəng köstəbəklər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Nəhəng köstəbək endemik növ olaraq əsasən Ön Qafqaz ərazilərində yaşayırlar. Xüsusu ilə Kuma, Terek, Sulak çaylarının aşağı axarlarında rast gəlinir[6]. Şimal arealı Kuma çayının ətrafları, cənub arealı isə Mahaçqala və Qudermes şəhərləri həmdəvərinə qədər uzanır. Kiçik bir papulyasiya Ural, Emba çayları hövzəsində yayılmışdır. Çox vaxt bu papulyasiya Ural köstəbəyi (Spalax uralensis) kimi qəbul edilir. Toplum halda yaşayırlar[7].
Nəhəng köstəbək digər digər köstəbəkkimilərdən fərqli olaraq onlar əsasən gilli və qumlu yarımsəhralarda yayılırlar. Bununla belə yuvalar bir qayda olaraq çay və göllərə yaxın yerləşir. Üstəlik onlara çöllüklərdə belə rast gəlmək olur. Bərkimiyən qumluqlarda dərinliyə baş vurmurlar. Bəzən onlar tarla, əkin sahələri, bağ və meşələrlə əhalətənmiş talalarda yməskən sala bilirlər
Onların hərəkətləri tamami ilə araşdırılmamışdır. Əsasən yeraltı həyat sürür. Mürəkkəb yeraltı tunellər sistemi qurur. Yuva çoxlu girişlərə sahibdir. Tunellər 20-50 sm dərinlikdən keçir. Dəliklərin diametri 11-16 sm-dir. Yuva otağına gəldikdə isə 0,9 - 3 metr dərinlikdə yerləşir.
İl boyu aktivdir. Hec zaman qışlamır. Ən yüksək aktivlik dövrü mart-aprel aylarına qəsadüf edir. Əsasən 2-3 bala verir. İl ərzində bir və ya iki dəfə bala verir. Yektikliyə iki yaşında çatırlar. Yeraltı həyat sürdüyündən demək olar ki, rəqibi yoxdur. Bununla belə bəzən tüklü, pişik və yırtıcı quşlar tərəfindən ovlanılır.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2006.
- ↑ Wilson D. E., Reeder D. M. Class Mammalia Linnaeus, 1758. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 56–60. ISBN 978-1-86977-849-1, 978-1-86977-850-7
- ↑ Savage, RJG, & Long, MR. Mammal Evolution: an illustrated guide. New York: Facts on File. 1986. 53. ISBN 0-8160-1194-X.
- ↑ Gorman, Martyn. Macdonald, D. (redaktor). The Encyclopedia of Mammals. New York: Facts on File. 1984. 766–769. ISBN 0-87196-871-1.
- ↑ Məməlilər (AMEA-nın Zoologiya İnstitutu Arxivləşdirilib 2015-05-07 at the Wayback Machine)
- ↑ Musser, G.G.; Carleton, M.D. (2005). "Superfamily Muroidea". In Wilson, D.E.; Reeder, D.M. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed.). Johns Hopkins University Press. p. 919. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494.
- ↑ Neveu, P.; Gasc, J. P. "A cinefluorographical study of incisor sharpening in Spalax giganteus Nehring, 1898 (Rodentia, Mammalia)". Mammalia. 63 (4). 2009: 505–518. doi:10.1515/mamm.1999.63.4.505.