Kalium nitrat

Kalium nitrat
Ümumi
Sistematik adı	Kalium nitrat
Kimyəvi formulu	KNO₃
Molyar kütlə	101,1032 q/mol
Fiziki xassələri
Sıxlıq	2,109 (16 °C) q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	334 °S
Qaynama nöqtəsi	400 °C
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	7757-79-1
PubChem	24434, 139063997, 516903
RTECS	TT3700000
ChEBI	63043
BMT nömrəsi	1486
ChemSpider	22843

Kalium nitrat (KNO₃) - qeyri -üzvi bir birləşmədir, nitrat turşusunun kalium duzuna deyilir.

Təbiətdə tapılması

Təbiətdə nitrokalit mineralı kimi tanınır. Təbii kalium nitrat azot tərkibli maddələrin parçalanması nəticəsində tapılır. Bitkilərdə və heyvanlarda çox az miqdarda olur.

Fiziki xassələri

Suda yaxşı həll olunur, orta dərəcədə qliserində, maye ammonyakda, hidrazində, təmiz etanolda və efirdə həll olunmur.

Həlledici / Temperatur, °С	0	10	20	25	30	40	60	80	100
Su	13,9	21,2	31,6	37,9	46,0	61,3	106,2	166,6	245,0
Maye ammonyak	10,52			10,4
Hidrazin			14

Alınması

Gübrənin çürüməsi nəticəsində azot əmələ gəlir və saman qatlarında toplanaraq nitrifikasiyaya məruz qalır və əvvəlcə azotlu, sonra isə nitrat turşusuna çevrilir. Nitrat turşusu əhəngdaşı ilə qarşılıqlı təsir göstərərək, su ilə yuyulmuş Ca(NO3)2 alınırdı. Odun külünün əlavə edilməsi CaCO3 çökdürdü və kalium nitrat məhlulu əmələ gətirdi. Çox zaman əhəng daşı əvəzinə yığına dərhal kül əlavə edilir və kalium nitrat alınır.

${\mathsf {Ca(NO_{3})_{2}+K_{2}CO_{3}\longrightarrow 2\ KNO_{3}+CaCO_{3}\downarrow }}$

1854-cü ildə alman kimyaçısı K. Nöllner daha əlverişli və daha ucuz kalium xlorid və natrium nitratın reaksiyasına əsaslananaraq kalium nitrat istehsal etdi:

${\mathsf {KCl+NaNO_{3}\longrightarrow KNO_{3}+NaCl}}$

Kalium nitratın alınmasının bir neçə başqa yoluda var. Bu, ammonium nitratın kalium xlorid ilə reaksiyası nəticəsində baş verir, kalium nitrat və ammonium xlorid alınır, sonuncu asanlıqla ayrılır:

${\mathsf {Ca(NO_{3})_{2}+K_{2}SO_{4}\longrightarrow 2\ KNO_{3}+CaSO_{4}\downarrow }}.$

Kalium hidroksidin və ya kalium karbonatın reaksiyası nəticəsində:

${\mathsf {2\ KOH+N_{2}O_{5}\longrightarrow 2\ KNO_{3}+H_{2}O}},$

${\mathsf {NH_{4}NO_{3}+KOH\longrightarrow NH_{3}\uparrow +KNO_{3}+H_{2}O}},$

${\mathsf {K_{2}CO_{3}+2\ HNO_{3}\longrightarrow 2\ KNO_{3}+H_{2}O+CO_{2}\uparrow }}.$

Kimyəvi xassələri

400-520 °C temperaturda parçalanır və nəticədə kalium nitrit KNO2 və oksigen O2 alınır (oksigenin ayrılması kalium nitratın yanğın təhlükəsini artırır):

${\mathsf {2KNO_{3}\longrightarrow 2KNO_{2}+O_{2}\uparrow }}$

Güclü osidləşdiricidir. Kalium nitratın qarışıqları üzvi maddələrlə birləşəndə partlayış baş verə bilər. Ayrılma zamanı hidrogenlə reduksiya olunur ( duru xlorid turşusudur):

${\mathsf {Zn+2HCl\longrightarrow ZnCl_{2}+H_{2}^{0}}},$

Kalium nitratın əriməsi ilə kalium metalını elektroliz yolu ilə əldə etmək olar, lakin kalium nitratın yüksək oksidləşdirici qabiliyyətinə görə kalium hidroksidinə üstünlük verilir.

${\mathsf {KNO_{3}+H_{2}^{0}\longrightarrow KNO_{2}+H_{2}O}}.$

Tətbiqi

Kalium nitratın əsas tətbiqi, qiymətli bir gübrə olaraq qalmasıdır. Elektrovakuum sənayesində və optik şüşəqayırmada texniki şüşələrin rəngini dəyişmək və aydınlaşdırmaq və şüşə məmulatlarına möhkəmlik vermək üçün istifadə olunur. Metallurgiyada, xüsusən nikel filizlərinin emalında güclü oksidləşdirici vasitə kimi istifadə olunur. Qida sənayesində kalium nitrat E 252 konservantı kimi istifadə olunur.

Mənbə

1. Химия и технология редких и рассеянных элементов / Под ред. Большакова К. А.. — М.: Высшая школа, 1976. — Т. 1. — 91 с.
2. Лидин Р. А., Молочко В. А., Андреева Л. Л. Реакции неорганических веществ: справочник. — 2-е изд— С. 251.